Καλό απόγευμα!

 

Ο Ξένος, ο Άλλος, ο Διαφορετικός: Ταυτότητα και Ετερότητα στη Λογοτεχνία

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Σε Μαθητικό Συνέδριο με θέμα την ετερότητα και τη διαφορετικότητα στη Λογοτεχνία συμμετείχε το Πρότυπο ΓΕ.Λ. Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το οποίο οργάνωσε το Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, σε συνεργασία με το ΕΛ.Ι.Δ.Ε.Κ. (Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας). Το συνέδριο εντασσόταν στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο: «Ο Ξένος, ο Άλλος, ο Διαφορετικός: Ταυτότητα και Ετερότητα στη Λογοτεχνία». Σ’ αυτό το πρόγραμμα το Πρότυπο ΓΕ.Λ. Μυτιλήνης συμμετείχε δύο χρόνια, με δύο εκπαιδευτικούς, την Μαρία Ζερβού, συνταξιοδοτηθείσα εδώ και ένα έτος φιλόλογο, στην οποία οφείλεται και η συμμετοχή σχολείου μας σ’ αυτό, και τον  Αθανάσιο Ι. Καλαμάτα, θεολόγο. Μια από τις δράσεις του προγράμματος διεξήχθη πέρυσι (28 Ιουνίου 2022) στην Αίθουσα Τελετών του σχολείου μας, με ημερίδα στην οποία μίλησαν ο Ευριπίδης Γαραντούδης, (καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ· υπεύθυνος του προγράμματος), η Δώρα Μέντη (ΕΔΙΠ Τμήματος Φιλολογίας ΕΚΠΑ), η Μαρία Ζερβού (φιλόλογος), ο Αθανάσιος Ι. Καλαμάτας (θεολόγος), η Μυρσίνη Στέκα (εκπαιδευτικός σε Ξενώνα Εκπαίδευσης Ανηλίκων Προσφύγων) και ο Διονύσης Παύλου (εκπαιδευτικός, Συντονιστής Εκπαίδευσης Προσφύγων ΚΥΤ Λέσβου)· εδώ το Πρόγραμμα της Ημερίδας.

Η ολοκλήρωση του ερευνητικού προγράμματος έγινε φέτος, στις 26 Οκτωβρίου, με τη διεξαγωγή του Μαθητικού Συνεδρίου, στο Αμφιθέατρο της Βιβλιοθήκης της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Σ’ αυτό συμμετείχαν 24 σχολεία από την Αθήνα, την Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, τα Ιωάννινα, την Καλαμάτα, τη Λέσβο, τη Ρόδο, την Κω, την Νίσυρο, την Τήνο και την Κάλυμνο. Δύο μαθήτριες του σχολείου μας παρουσίασαν εργασία με θέμα: «Η θρησκευτική ετερότητα σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες», με υπεύθυνο καθηγητή τον Αθανάσιο Ι. Καλαμάτα. Η εργασία προέκυψε από διδακτικό σενάριο που συνεχίζεται να υλοποιείται στο μάθημα των Θρησκευτικών στη Β΄ Λυκείου και στόχος του είναι οι μαθητές/τριες να αναγνωρίσουν την αξία του ανθρώπινου προσώπου από οποιαδήποτε θρησκευτική παράδοση κι αν προέρχεται· με βάση το εξής πρόταγμα: για «γίνουμε περισσότερο ο εαυτός μας», απαιτείται πάνω απ’ όλα να «διευρύνουμε την ύπαρξή μας», να ανοιχθούμε προς τον Άλλο, όσο κι αυτός ο Άλλος είναι διαφορετικός από εμάς.

Στο Μαθητικό Συνέδριο από μαθητές/τριες και τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς παρουσιάστηκαν λίαν πρωτότυπες εργασίες, που αφορούσαν την ετερότητα και τη διαφορετικότητα, μέσα από οπτικές της λογοτεχνίας, των κοινωνικών ανισοτήτων, του θεάτρου, των φυλακών, του κινηματογράφου, της ζωγραφικής, της συμπερίληψης, των προσφύγων – μεταναστών και των έμφυλων ταυτοτήτων.

 

Εδώ το Πρόγραμμα του Μαθητικού Συνεδρίου.

Κόσμος σφαγείο!

«Η βία και η βιασύνη είναι καθαρώς ανθρώπινα γνωρίσματα και εφευρήματα. […] Τα πάντα μπορείς να πάρεις με τη βία, τίποτα δεν μπορείς να προσφέρεις».

«Πολλές φορές η πολιτική τής δύναμης, τυφλή και παράφορη, για μεγάλα αλλά φτηνά συμφέροντα σωριάζει ερειπιώνες, όπως οι γίγαντες της μυθολογίας όρη επί ορέων. Στις μέρες μας, με τη βοήθεια της τεχνολογίας και της πολύπλοκης οργάνωσης διωκτικών και πολεμικών συστημάτων, το κακό γίνεται ολοένα και περισσότερο αόρατο και επομένως δριμύτερα σατανικό».

«Στη σφαγή και στο αίμα κυλιέται ο μισός κόσμος / κι ο άλλος μισός ενημερώνεται κάθε μέρα / από εφημερίδες, ραδιόφωνα και τηλεοράσεις. / Και δε νοιάζεται μη τυχόν κι αλλάξουν οι όροι: / αυτός να σφάζεται κι οι άλλοι να ενημερώνονται».

ΝΙΚΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ (1934-2006).

ΜΑΓΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Α΄: Μια αυτοαναίρεση

 

Σκέψεις για το 1940 και τη σημερινή πραγματικότητα

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΥ

Δεν ήταν εύκολο αυτό που έγινε το 1940!

Θέλει ψυχή, θέλει καρδιά, αγάπη για την πατρίδα!

«Μητρός τε και πατρὸς και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερόν εστιν η Πατρίς και σεμνότερον και αγιώτερον και εν μείζονι μοίρα και παρά θεοίς και παρ᾿ ανθρώποις τοις νουν έχουσι». Σωκράτης (Πλάτωνος Κρίτων, 51α, 51β).

Δηλαδή, από τη μητέρα και τον πατέρα και όλους τους άλλους προγόνους, η πατρίδα είναι πράγμα πολυτιμότερο και σεβαστότερο και αγιότερο και ανώτερο και κατά τη γνώμη των θεών και κατά τη γνώμη των ανθρώπων που έχουν φρόνηση. Η τόσο γνωστή έκφραση αγάπης προς την πατρίδα ειπώθηκε πριν χιλιάδες χρόνια.

Οι στίχοι του Σωκράτη από το βιβλίο του Πλάτωνα Κρίτων γράφτηκαν το 399 π.Χ., όταν ο Σωκράτης καταδικάζονταν άδικα και προτίμησε να πιει το κώνειο από την εξορία. Δηλαδή ακριβώς 2404 χρόνια από σήμερα. Όμως χρειάζεται σπορά για να γίνει αυτή η ρήση πράξη.

Είναι αυτοί οι στίχοι που θα έπρεπε να είναι πάντα επίκαιροι, να συγκινούν και να ορίζουν τη σχέση μας με την πατρίδα. Όπως το 1940 όπου σπορά είχε γίνει, και τους είχαν στο νου τους συνειδητά ή ασυνείδητα τα παλληκάρια στο μέτωπο στα αλβανικά βουνά το 1940.

Και αυτοί πού πολέμησαν το 40 ήταν οι ίδιοι με αυτόν που το είπε, με το ίδιο συναίσθημα.

Αυτό, που σε κάνει να τρέμεις από συγκίνηση όταν ακούς τον Μάνο Κατράκη να ψάλλει το Άξιον Εστί, και το Γιάννη Ρίτσο να απαγγέλλει τις Γειτονιές του Κόσμου.

Αυτό που σε κάνει να μεθάς από χαρά σαν να τα ζεις σήμερα, βλέποντας ξανά και ξανά τα στιγμιότυπα από το αρχείο της απελευθέρωσης της Αθήνας το 1944. Κι όμως, πόσο νιώθεις πληγωμένος μες στη ζοφερή σημερινή πραγματικότητα των δύο μεγάλων πολέμων στη γειτονιά μας, τις επαναλαμβανόμενες απειλές της γείτονος χώρας, την ακρίβεια, το φόβο της ανασφάλειας και την υποτελή στάση, την ανεπάρκεια του πολιτικού προσωπικού της χώρας; Θυμάσαι τον εθνικό μας ύμνο στην Ελευθερία και θέλεις να συνεχίσεις και τους επόμενους στίχους: ...Εκεί μέσα εκατοικούσες / Πικραμένη, εντροπαλή, / Κι ένα στόμα ακαρτερούσες, / Έλα πάλι, να σου πη. // Άργειε να 'λθει εκείνη η μέρα, / Και ήταν όλα σιωπηλά, / Γιατί τά 'σκιαζε η φοβέρα / Και τα πλάκωνε η σκλαβιά...

Αναπολείς και ζηλεύεις τη λεβεντιά των παππούδων σου, τα κατορθώματά τους στην Εθνική Αντίσταση. Ηχεί μέσα σου το βροντερό τραγούδι: «ο Γοργοπόταμος στέλνει στην Αλαμάνα περήφανο χαιρετισμό». Τότε που ο Άρης συνάντησε τον Ζέρβα και οι Έλληνες ενωμένοι στέλνουν τα χαιρετίσματα στον Αθανάσιο Διάκο και λίγο πιο κει στο Λεωνίδα των Θερμοπυλών για να καταφέρουν το χτύπημα στο μισητό εχθρό. Όλη η διαχρονία της ελληνικής παλικαριάς σε μια ιστορική στιγμή!

Θλίψη και οργή στη σκέψη μας όταν αναλογίζεται κάποιος ότι μετά αυτές τις σκηνές της απελευθέρωσης, τη χαρά, τη γιορτή, τί μας επιφύλαξαν οι μεγάλοι μας σύμμαχοι, σε εμάς, που δώσαμε ένα εκατομμύριο νεκρούς, τη μεγαλύτερη ανθρωποθυσία ποσοτικά σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας μας από όλους τους άλλους λαούς της Ευρώπης. Αντί για αποζημιώσεις και επανορθώσεις για την καταστροφή, μας οδήγησαν σε έναν εμφύλιο!

Έτσι, μετά την απώλεια τόσων ψυχών στην κατοχή, την καταστροφή της υποδομής της χώρας, προστέθηκαν και τα θύματα μιας αδελφοκτόνου σφαγής και τέλος, ήρθε και ο ξενιτεμός για να συμπληρώσει το κακό, τα τραύματα για την πατρίδα. Τα ελληνικά νιάτα, ξενιτεύτηκαν για να αναστηλώσουν τα ερείπια του μισητού εχθρού. Κι όμως, οι παππούδες μας και οι πατεράδες μας πάλεψαν απ' άκρη σε άκρη στη χώρα πρώτα να στήσουν το βομβαρδισμένο και καμμένο σπιτικό τους, και στη συνέχεια να ξαναφτιάξουν την υποδομή της χώρας, να 'ρθει το ηλεκτρικό ρεύμα και στο τελευταίο χωριό, οι σιδηροδρομικές γραμμές, τα λιμάνια μας να λειτουργήσουν, να ξανασυσταθεί η πρωτογενής παραγωγή, το σιτάρι, το λάδι, το κρασί, τα καπνά μας και τα βαμβάκια μας και να γίνουμε χώρα εξαγωγής αγροτικών προϊόντων.

Να στηθεί βιομηχανία και να κατασκευάζουμε τα απαραίτητα για την οικιακή μας ανάγκη, ηλεκτρικές συσκευές ελληνικές, με την υποδηματοποιία, και την ενδυματολογία από τις καλύτερες της Ευρώπης. Και με λαμπρούς επιστήμονες στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.

Και σήμερα να ντρέπεσαι γιατί μετά τη μεταπολίτευση αυτή η χώρα με τη μεταπρατική σκέψη και την υποτέλεια του πολιτικού της προσωπικού σιγά σιγά κατάντησε να εισάγει τα αγροτικά της προϊόντα πανάκριβα, χωρίς βιομηχανία, με τα λιμάνια αεροδρόμια, ηλεκτρική ενέργεια στα χέρια των ξένων και των ντόπιων ολιγαρχών, να οργίζεσαι καθώς υπάρχουν Έλληνες που ζούν ξανά με συσσίτιο, που προσπαθούν με τα διάφορα pass να σωθούν από την απόλυτη φτώχεια.

Δεν μας αξίζει αυτή η πατρίδα. Ας ξαναθυμηθούμε τον Κρίτωνα του Πλάτωνα, «μητρός τε και πατρός τε…».

ΠΗΓΗ: ΓΕΡΟΜΟΡΙΑΣ

28η Οκτωβρίου 1940

«Από το Σεπτέμβριο του 1939 ο πόλεμος ελυμαίνεται την Ευρώπη. Ώσπου στις 28 Οκτωβρίου 1948 εχτύπησε και τη δική μας πόρτα. Ήταν πρωί. Και ξυπνήσαμε σε μια νέα εποχή. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αδράξει με τις χαλύβδινες παλάμες του και τη δική μας χώρα. Τον στρατό μας. Τον λαό μας. Τον καθένα χωριστά. Διότι όλο αυτό το τεράστιο όσο και δαιμονικό γεγονός διαμοιράζεται στα εκατομμύρια των προσωπικών εμπειριών του κάθε ανθρώπου. Του πολεμιστή, του νικητή, του ηττημένου, του σκοτωμένου, του βασανισμένου, του πεινασμένου, του ήρωα, του δειλού.

»Τα ιστορικά περιστατικά είναι γνωστά. Περιττεύει η μνημόνευσή τους. Όμως δεν είναι επαρκώς γνωστή αυτή η κάθοδος της ψυχής στον Άδη, που είναι η εσωτερική εμπειρία του πολέμου. Μόνον η τέχνη, και όχι η ιστοριογραφία, μπορεί να απεικονίσει τούτη την κάθοδο στα σκοτεινά βασίλεια του θεού του πολέμου. Εκεί κατέρχεται η ύπαρξη κατάγυμνη, ωσάν τη βαβυλωνιακή θεά Ιστάρ, και φρίσσει προ του εσχάτου. Διότι ο πόλεμος με τη φρίκη και με τον θάνατο και με την οδύνη εκεί οδηγεί. Στο έσχατο του νοήματος της ιστορίας, στο έσχατο του νοήματος του πολιτισμού, στο έσχατο του νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης».

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗΣ. (1993). «Ο πόλεμος», στο: Δοκίμια Ιδεών. Αθήνα: Δωδώνη, σσ. 70-71.

Χριστιανισμός και Πόλεμος

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Στον θεολογικό και εκκλησιαστικό χώρο ο μακαριστός Κωνσταντίνος Καλλίνικος είναι γνωστός από τρία κλασικά έργα του, τα εξής: Ο Χριστιανικό Ναός και τα τελούμενα εν αυτώ (εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1969), Υπόμνημα εις τον Ιερόν Ψαλτήρα (εκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1993) και Τα Θεμέλια της Πίστεως (εκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1996). Στα τρία παραπάνω μείζονα έργα του εντάσσονται και ελάσσονα. Ένα από αυτά είναι το Χριστιανισμός και Πόλεμος (εκδόσεις Η Περιστερά. Κασ. Μ. Γρηγόρη, Εν Αθήναις 1963), το οποίο είναι επίκαιρο λόγω των πολεμικών συγκρούσεων που λαμβάνουν χώρα στη Μέση Ανατολή και στην Ουκρανία. Ειδικότερα για τον πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων, το βιβλιαράκι του μακαριστού Κων. Καλλινίκου, σε έκταση 68 σελίδων, είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό. Μια ματιά στα περιεχόμενά του δείχνει γιατί ο πόλεμος, για την χριστιανική πίστη, άλλοτε είναι αναγκαίος κι άλλοτε προέρχεται από το εγωιστικό συμφέρον και τον συλλογικό εγωκεντρισμό ενάντια στο αντίδοτό του, που άλλο δεν είναι από την ειρήνη. Ο μακαριστός Κων. Καλλίνικος κάνει ενδιαφέρουσες αναφορές για όλες τις φάσεις της ιουδαϊκής και χριστιανικής ιστορίας: τον πόλεμο στον παλαιό Ισραήλ, τον πόλεμο και τον Ιησού Χριστού, τον πόλεμο και τον αληθινό χριστιανό, τον πόλεμο και το χριστιανικό κράτος, τον πόλεμο και τον χριστιανικό κλήρο, τον πόλεμο και τη θεία πρόνοια, τον πόλεμο και το χριστιανικό αντίδοτο. Αξίζει κανείς να σταθεί στην εξής διαπίστωσή του (γραμμένη με λογοτεχνικό ύφος) και θα αναγνωρίσει τη σημασία που σήμερα έχει το εν λόγω μικρό βιβλίο του: «Μικρά και μεγάλα έθνη είναι εις τον κόσμον εξ ίσου χρήσιμα, αντί δε να είναι το εν τύπτον και το άλλο τυπτόμενον, πολύ προτιμότερον να συνεργάζωνται συναμφότερα εις το κοινόν της κοινής προόδου σιδηρουργείον. Επειδή αγαπώ την οικογένειάν μου, δεν έπειται εκ τούτου κατά σισηράν ανάγκην ότι οφείλω να μισώ την γειτονίαν μου. Και επειδή εις τα στήθη μου ενεφύτευσεν ο Θεός προσκόλλησιν προς το πάτριόν μου έδαφος και πόθον προς τη ιδιαιτέραν εύκλειάν του, δεν σημαίνει ότι πρέπει εγώ να εμβλέπω εχθρούς εις πάντας τους κατοικούντας εδάφη αλλότρια. Ό,τι άλλως τε χαρακτηρίζει τον Χριστιανικόν πατριωτισμόν, είναι το ενδιαφέρον του προς έντασιν, κυρίως ειπείν, όχι προς έκτασιν. Δεν είναι τα μεγάλα όρια, τα οποία κάμνουν τους μεγάλους λαούς, ως δεν είναι τα πελώρια αναστήματα τα εξασφαλίζοντα εις τα άτομα την υγείαν και ευημερίαν». Ο σταυρός της ειρήνης είναι σταυρός της αγάπης των λαών, με την ευχή από τον μακαριστό Κων. Καλλίνικο να υπάρχει ειρήνη στον κόσμο: «Η πάλη των λαών θα είναι πάλη ιδεών και όχι πάλη σαρκίων. Και θα κατανοηθή τότε ότι ο επικρατήσεως βιολογικός νόμος στάδιόν του δεν είναι ανάγκη αναπότρεπτος να έχη το πεδίον της μάχης, αλλά την σχολήν, την εστίαν, το εργοαστάσιον, το σωματείον, την Εκκλησίαν, το σώζειν και όχι το απολλύειν, το κτίζειν μίαν πόλιν και όχι το βομβαρδίζειν αυτήν, το αντεπεξέρχεσθαι κατά το νηχθημερινών του βίου δυσκολιών, το καταρτίζειν χαρακτήρας, το οικοδομείν τους άλλους δια του οικείου παραδείγματος, το ανιχνεύειν τα αιώνια προβλήματα, το ζην εν τω κόσμω και όμως νικάν δια της αυταρκείας τον κόσμον, το υπερισχύειν τέλος κατά του παλαιού ημών ανθρώπου, όστις είναι ο δεινότερος των εχθρών ημών».

Ο Κωνσταντίνος Κούρκουλας, στη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, βιογραφώντας τον μακαριστό Κων. Καλλίνικο γράφει ότι, υπήρξε «σπάνιος κληρικός, σπάνιος λόγιος, σπάνιος άνθρωπος»· ότι «αφήκε με την ζωήν του υπογραμμόν δια τους κληρικούς μας και ιδιαιτέρως δια τον έγγαμον εφημεριακόν κλήρον εις τα τάξεις του οποίου υπηρέτησεν».

Ωστόσο, ο μακαριστός αυτός σπάνιος κληρικός είχε και λογοτεχνική προσφορά· διακρίνονταν για το ρητορικό ταλέντο του. Ο ιεροκήρυξ Λάμπρος Ζάχαρης στη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια γράφει ότι στα 1937 εξετύπωσε τη συλλογή ποιημάτων: «Δάφναι και Μυρσίναι», ποίηση ρομαντική, με μεταφυσικές τάσεις: «...Δροσιά ζητεί του κάμπου το λουλούδι. / Αγέρι το πουλί το σκλαβωμένο. / Τη θάλασσα η βάρκα. Και τραγούδι / πολεμικό το άτι το δεμένο. / ο ξένος την πατρίδα επιθυμεί / και Σε, ω Άπειρο, ο νους μου λαχταρεί».

Για την προσωπικότητα και το έργο του μακαριστού Κων. Καλλινίκου σημαντική είναι η μελέτη του Παναγιώτη Γ. Φούγια, Κωνσταντίνος Ν. Καλλίνικος. Μέγας Οικονόμος και Πρωτοπρεσβύτερος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 2009.

«Ψυχήν αντί ψυχής, οφθαλμόν αντί οφθαλμού…»

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΠΟΥΚΑΛΑ

«Αντίποινα», αυτή είναι η λέξη των ημερών. Μια λέξη που τη χρησιμοποιούμε πάντα στον πληθυντικό, παρότι απέκτησε και ενικό σε συγγραφείς μεταγενέστερους των κλασικών, «το αντίποινον». Γιατί η ανταπόδοση, η αντιπληρωμή, είναι ανέκαθεν πιο βαριά από το αρχικό πλήγμα. Στα αντίποινα δεν υπάρχουν όρια. Επί ναζιστικής επέλασης, οι χιτλερικοί όριζαν την αναλογία της εκδίκησής τους κατά το θανάσιμο στιγμιαίο κέφι τους: για κάθε Γερμανό που σκότωναν οι αντάρτες, εκτελούσαν (ή πυρπολούσαν) δέκα, είκοσι ή και πενήντα αντιστασιακούς ή άμαχους.

Και στις μέρες μας όμως βλέπουμε την τρομακτική δυσαναλογία της εκδίκησης. Μετά τις 11.9.2001 οι τιμωρητικές εκστρατείες εκθεμελίωσαν χώρες και τσάκισαν λαούς, που αντιμετωπίστηκαν βάσει του δόγματος περί συλλογικής ευθύνης, ο δε περίφημος «δυτικός πολιτισμός των δικαιωμάτων» στιγματίστηκε εσαεί από το Γκουαντάναμο. Όσο για τα αντίποινα του Ισραήλ κατά των Παλαιστινίων, η βομβαρδιστική «υπερβολή» ήταν και είναι τόσο τυφλή που αναγκάζει τον ΟΗΕ και διεθνείς ανεξάρτητες οργανώσεις να εγκαλούν τον ισραηλινό στρατό για εγκλήματα πολέμου. Μήπως η ίδια η ύπαρξη της μεγαλύτερης υπαίθριας φυλακής στην ιστορία της ανθρωπότητας, της Γάζας, δεν καταγγέλλεται ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας από τα φωτεινά μυαλά που ποτέ δεν έλειψαν στο Ισραήλ;

Στον χριστιανισμό της Ορθοδοξίας, και τουλάχιστον στην ελληνική εκδοχή του, η Παλαιά Διαθήκη δεν έχει το κύρος που απολαύει στον χριστιανισμό της Δύσης. Μόνο το «Άσμα Ασμάτων», οι «Ψαλμοί» και ο «Εκκλησιαστής» είναι κάπως γνωστά. Κατά τα λοιπά, εκπαιδευόμαστε από τις ταινίες εποχής που παίζουν τα κανάλια κάθε Μεγάλη Εβδομάδα. Αν όμως γνωρίζαμε έστω τα βιβλία των Μακκαβαίων, και τη βαρβαρότητα που επιφύλαξαν οι Σελευκίδες επίγονοι του Μεγαλέξανδρου στους Εβραίους, ίσως κομπιάζαμε κάπως την επόμενη φορά που θα διατεινόμασταν πως «οι Έλληνες απλώς εκπολίτιζαν, δεν καταπίεζαν, ούτε ύβριζαν τις θρησκείες των υποτελών λαών».

Και τον «νόμο των αντιποίνων», από την Καινή Διαθήκη τον ξέρουμε. Ξέρουμε δηλαδή την αναίρεσή του από τον Χριστό, όχι από την καθιέρωσή του στο «Δευτερονόμιον». «Ηκούσατε ότι ερρέθη», καταγράφει ο Ματθαίος την επί του Όρους ομιλία του Ιησού, «οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος. Εγώ δε λέγω υμίν μη αντιστήναι τω πονηρώ· αλλ’ όστις σε ραπίσει επί την δεξιάν σιαγόνα, στρέψον αυτώ και την άλλην». Ας δούμε την καινή εντολή και στη μετάφρασή της από τη Βιβλική Εταιρία, μήπως πάψει να είναι κενή νοήματος μέσα μας: «Έχετε ακούσει πως δόθηκε η εντολή: “ν’ ανταποδίδεις μάτι για μάτι και δόντι για δόντι”. Εγώ όμως σας λέω να μην αντιστέκεστε στον κακό άνθρωπο· αλλά αν κάποιος σε χτυπήσει στο δεξιό μάγουλο, γύρισέ του και το άλλο».

Δεν έπραξε ακριβώς αυτό ο ερίτιμος δήμαρχος Βόλου Αχιλλέας Μπέος τις προάλλες; Εξηγείται. Έτσι αργά που διαβάζει, γιατί «είναι ένας από μας», έχει κολλήσει στο «Δευτερονόμιον». Εκεί δόθηκε η εντολή που απορρίπτει ο Χριστός. Και δόθηκε πολύ βαρύτερη· θανάσιμη. Αντιγράφω: «Ου φείσεται ο οφθαλμός σου επ᾿ αυτώ· ψυχήν αντί ψυχής, οφθαλμόν αντί οφθαλμού, οδόντα αντί οδόντος, χείρα αντί χειρός, πόδα αντί ποδός». Και στη μετάφραση της Βιβλικής Εταιρίας: «Κανένα δε θα λυπάστε. Θ’ ανταποδίδετε ζωή αντί ζωής, οφθαλμόν αντί οφθαλμού, χέρι αντί χεριού και πόδι αντί ποδιού».

Η Παλαιά Διαθήκη υπήρξε η κύρια πηγή της τρίτης αβρααμικής θρησκείας, του ισλαμισμού, και ιδίως τα πέντε πρώτα βιβλία της, η Πεντάτευχος, η «περιέχουσα το φως και την οδηγία» σύμφωνα με τον ιδρυτή της μουσουλμανικής θρησκείας. Μιλάει ο Θεός στο «Κοράνιο» που συνέγραψε ο Μωάμεθ πάνω σε φύλλα φοινικιάς και σε πέτρες: «Εν τω Κώδικι τούτω [δηλαδή τον μωσαϊκό νόμο] εντελλόμεθα αυτοίς ψυχήν αντί ψυχής, οφθαλμόν αντί οφθαλμού, ρίνα αντί ρινός, ους αντί ωτός, και οδόντα οδόντος. Αι πληγαί τιμωρηθήσονται διά του νόμου του αντιποίνου». Θα ξεπληρώνουμε τα πλήγματα που δεχόμαστε με τον νόμο των αντιποίνων…

Στη μετάφραση του Κορανίου «εκ του αραβικού κειμένου» (Αθήνα, 1886), ο Γεράσιμος Ι. Πεντάκης επιλέγει μια γλώσσα σαν των Ογδοήκοντα. Μας βοηθάει έτσι να δούμε ευθύς αμέσως ότι το ιερό βιβλίο του Ισλάμ αντιγράφει σχεδόν κατά γράμμα και οπωσδήποτε κατά πνεύμα το ιερό βιβλίο του εβραϊσμού αλλά και όσων χριστιανών συνεχίζουν να λατρεύουν έναν Θεό Τιμωρό. Η βία που καταγγέλλουμε ως ίδιον του ισλαμισμού και του «Κορανίου» είναι ριζωμένη στη βία της Παλαιάς Διαθήκης. Διαβάζουμε στο «Κοράνιο»: «Ιδού οποία έσται η αμοιβή των μαχομένων κατά του Θεού και του αποστόλου αυτού. Ούτοι διασπείροντες κακά επί της γης, θα φονεύωνται, θα σταυρώνται, θα αποκόπτωνται αυτών αι χείρες και οι πόδες, θα εξορίζωνται της χώρας αυτών». Εδώ η θανάτωση των «απίστων» εξαγγέλλεται. Αντίθετα, στο βιβλίο «Ιησούς του Ναυή» της Π. Δ., βλέπουμε συντελεσμένο τον θάνατο, και μάλιστα μαζικό. Παραθέτω μεταφρασμένη μία από τις πολλές περικοπές φρικτής πλην υπαγορευμένης από τον Θεό βίας: «Οι Ισραηλίτες θανάτωσαν όλους τους κατοίκους της Γαι στους αγρούς και στην έρημο, εκεί όπου κι αυτοί τους είχαν καταδιώξει· δεν έμεινε ούτε ένας ζωντανός. Μετά γύρισαν πίσω στη Γαι και εξόντωσαν τον υπόλοιπο πληθυσμό. Την ημέρα εκείνη σκοτώθηκαν όλοι οι κάτοικοι της Γαι, δώδεκα χιλιάδες, άντρες και γυναίκες. […] Οι Ισραηλίτες πήραν για τον εαυτό τους μόνο τα κτήνη και τα λάφυρα εκείνης της πόλης, σύμφωνα με τη διαταγή που είχε δώσει ο Κύριος στον Ιησού [του Ναυή]. Έτσι ο Ιησούς πυρπόλησε τη Γαι και τη μετέβαλε σε σωρό ερειπίων και μέχρι σήμερα είναι τόπος έρημος». Από τον Ιησού του Ναυή στον Ιησού τον Γαλιλαίο, μια άβυσσος.

Στα «Ηθικά Νικομάχεια», ο Αριστοτέλης μιλάει για κάποιον άλλο νόμο, άγραφο, τον «νόμο του αντιπεπονθότος» ή της αμοιβαιότητας, όπου η αντίδραση εννοείται ως ίση με τη δράση: «Δοκεί δέ τισι και το αντιπεπονθός είναι απλώς δίκαιον, ώσπερ οι Πυθαγόρειοι έφασαν» κτλ. Στη μετάφραση του Δ. Λυπουρλή (εκδ. Ζήτρος): «Κάποιοι είναι της γνώμης ότι δίκαιο είναι, γενικά και απόλυτα, η αμοιβαιότητα. Αυτό υποστήριζαν οι Πυθαγόρειοι. Πραγματικά, οι Πυθαγόρειοι όριζαν το δίκαιο, απόλυτα και κατηγορηματικά, έτσι: “Δίκαιο είναι να πάθει κανείς αυτό που έκανε σε κάποιον άλλον”. […] ο κόσμος νομίζει ότι αυτό το νόημα είχε η δικαιοσύνη του Ραδάμανθη: “Να πάθει ό,τι έκανε, να η σωστή δικαιοσύνη)”».

Ναι, «δράσαντι και παθείν οφείλεται». Μα ποιος ο πρώτος «δράσας», χιλιετίες τώρα, στην καθημαγμένη Παλαιστίνη; Στους τόπους που λατρεύουν ως αγίους τρεις θρησκείες;

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Χριστιανισμός και Μετα-εκκοσμίκευση

«Η επιλογή της προγραμματικής εκκοσμίκευσης καθιστά τις κοινωνίες πνευματικά και ηθικά φτωχότερες. Τις απομακρύνει από το θρησκευτικό εκείνο βάθος από το οποίο θα μπορούσαν να αντλήσουν πολύτιμα υπαρξιακά και ηθικά αποθέματα. Ο χώρος της χριστιανικής πίστης αποτελεί ανεξάντλητη πηγή αξιών, συμβόλων, εικόνων και οραμάτων, που εμπλουτίζουν τόσο την ανθρώπινη ζωή όσο και τη δημόσια συζήτηση. Για παράδειγμα, όταν συζητάμε για τα έμβρυα, την ευγονική και τη χρήση ανθρώπινου γενετικού υλικού, για το εάν θα ενθαρρύνουμε ή όχι τις μεταμοσχεύσεις και υπό ποιους όρους, ή για το εάν θα επιτρέψουμε την ευθανασία, όταν αναρωτιόμαστε για το πώς θα μεταχειριστούμε τους φυλακισμένους, τους πρόσφυγες, τους μετανάστες, τους άνεργους, ή τους άπορους, όταν καλούμαστε να επιλέξουμε ανάμεσα στην ειρήνη και τον πόλεμο, ή ανάμεσα στον φασισμό και τη δημοκρατία, θα ήταν ασύνετο να θέσουμε τη χριστιανική πίστη εκτός της δημόσιας συζήτησης, και τούτο όχι μόνο διότι πολλοί πολίτες διαμορφώνουν τις απόψεις και τη στάση τους ως προς τα παραπάνω με βάση, ή σε διάλογο με τη χριστιανική πίστη, αλλά και διότι ο ίδιος ο πολιτισμός της Ευρώπης βασίζεται εν πολλοίς στους πυλώνες της χριστιανικής και της ουμανιστικής παράδοσης (εκ των οποίων η δεύτερη απορρέει εν μέρει από την πρώτη). […] Ο αποκλεισμός της χριστιανικής θρησκείας από τον δημόσιο χώρο θα σήμαινε όχι μόνο μια ακρωτηριασμένη δημοκρατία, αλλά και μια Ευρώπη αποκομμένη από πηγές που αρδεύουν τον πολιτισμό της».

Πρωτοπρ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΠΑΘΡΕΛΛΟΣ. (2016). Οι χριστιανοί στους χρόνους της μετα-εκκοσμίκευσης. Σκέψεις και προτάσεις για τη θέση και τη μαρτυρία της Εκκλησίας στον δημόσιο χώρο. Αθήνα: Εν πλω, σσ. 70-71.

Ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός μεταξύ προνεωτερικών δεσμεύσεων, νεωτερικών προκλήσεων και μετανεωτερικής συνάφειας

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ 

Στα Μελισσάτικα του Βόλου, στο Συνεδριακό Κέντρο «Θεσσαλία», θα πραγματοποιηθεί το Συνέδριο «Ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός μεταξύ προνεωτερικών δεσμεύσεων, νεωτερικών προκλήσεων και μετανεωτερικής συνάφειας» από τις 19 ως τις 22 Οκτωβρίου 2023. Το Συνέδριο διοργανώνεται από την Έδρα Θρησκειολογίας (τομέας Ορθόδοξου Χριστιανισμού) της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ερφούρτης (Γερμανία) και την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου.

Το Συνέδριο είναι ανοικτό για το κοινό, είτε με φυσική παρουσία, είτε διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας Zoom.

Η γλώσσα του Συνεδρίου είναι αγγλική (δεν θα υπάρχει μετάφραση).

Το Συνέδριο φιλοδοξεί να ρίξει φως σε ερωτήματα όπως η πολύπλευρη σχέση της Ορθοδοξίας με τη νεωτερικότητα, ο ενδεχόμενος συντηρητισμός της και η έμφαση στην παράδοση ως ένα δεσμευτικό κανονιστικό παρελθόν, η δυνατότητα της Ορθοδοξίας να ανταποκριθεί στις σημερινές προκλήσεις αλλά και η πρόσφατη σχετικοποίηση παλαιοτέρων αφηγημάτων στο πλαίσιο της μετα-νεωτερικότητας, που αποκαλύπτει νέες προοπτικές για τη σημασία της Ορθοδοξίας σήμερα και αυξάνει το γόητρό της διεθνώς.

Το πρόγραμμα του Συνεδρίου είναι διαθέσιμο εδώ (στα αγγλικά): https://www.acadimia.org/images/pdf_doc_more/2023/programs/orthodoxy_pre_post_modern_program_only.pdf

Το φυλλάδιο με το πρόγραμμα, τα βιογραφικά των συνέδρων και τις περιλήψεις των εισηγήσεων είναι διαθέσιμο εδώ (στα αγγλικά): https://www.acadimia.org/images/pdf_doc_more/2023/programs/orthodoxy_pre_post_modern_booklet.pdf

Οι σύνδεσμοι για την εξ αποστάσεως παρακολούθηση είναι:

https://us06web.zoom.us/j/83162144590 (20 Οκτωβρίου)

https://us06web.zoom.us/j/85000795101 (21 Οκτωβρίου)

Η αρχική, λεπτομερής ανακοίνωση του σκεπτικού του Συνεδρίου είναι διαθέσιμη εδώ

Βιοηθική: Μεταξύ Δικαιώματος και Ευθύνης

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ 

 

Στο Ρέθυμνο της Κρήτης θα πραγματοποιηθεί από 20 έως 22 Οκτωβρίου το πρώτο Επιστημονικό – Θεολογικό Συνέδριο Βιοηθικής του Οικουμενικού Πατριαρχείου με γενικό θέμα «Βιοηθική: Μεταξύ Δικαιώματος και Ευθύνης».

Της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου ηγείται ο Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας κ. Μακάριος, Πρόεδρος της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Βιοηθικής.

Οι εργασίες του θα φιλοξενηθούν στο Κέντρο Πολιτισμικής και Κοινωνικής Διακονίας «Θεομήτωρ» (Λόφος Τιμίου Σταυρού) στο Ρέθυμνο, υπό την αρχιερατική μέριμνα του Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Προδρόμου.

Δείτε το Πρόγραμμα του Συνεδρίου εδώ

+Ιωάννης Τουρκολέκας (1805-1816)

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Δεν χωρά αμφιβολία πως το ιστορικό-μας παρελθόν -το άμεσο στην προκειμένη περίπτωση, μιας και θα αναφερθώ σε πρόσωπο που έζησε λίγα χρόνια πριν ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση του 1821- έχει μεγάλες ώρες. Είναι ποτισμένο με μεγάλες πράξεις, με κατορθώματα, με αίμα. Στις 16 Οκτωβρίου 1816, ένα μικρό σε ηλικία παλικαράκι, ο Ιωάννης Σταματελόπουλος, ο επονομαζόμενος Τουρκολέκας, επώνυμo που σχετίζεται με το χωριό που γεννήθηκε, το χωριό Τουρκολέκα της Αρκαδίας, αδερφός του γνωστού τουρκοφάγου Νικηταρά, σφαγιάστηκε στη Νεάπολη της Λακωνίας από τους Τούρκους, μαζί με το πατέρα-του και τον Αναγνώστη, γιό του αγωνιστή Ζαχαριά.

Στο συναξάριό του διαβάζουμε τα εξής: «Το 1816 ο Ιωάννης, 11 χρονών τότε, μαζί με τον πατέρα-του και τον Αναγνώστη, γιό του αγωνιστή του Πάρνωνα Ζαχαριά, ενώ ταξίδευαν για τα Κύθηρα, λόγω θαλασσοταραχής βρέθηκαν στη Νεάπολη της Λακωνίας. Ο Αγάς της περιοχής Χουσεΐν, με δόλο τους συνέλαβε και τους έστειλε στην ανωτέρα τουρκική αρχή της Μονεμβασίας. Εκεί οι συλληφθέντες φυλακίστηκαν στο κάστρο-της. Στη συνέχεια ο άρχοντας της Μονεμβασίας ζήτησε οδηγίες από τον Βοεβόδα του Μυστρά, ο οποίος διέταξε να αποκεφαλιστούν και οι τρεις φυλακισμένοι. Πρώτα αποκεφαλίστηκαν ο Αναγνώστης και ο πατέρας του Αγίου. Για την ομολογία, το μαρτυρικό τέλος και το θαυμαστό σημείο, που έδωσε ο Θεός, μετά τον αποκεφαλισμό του παιδομάρτυρα, γράφει, σχετικά ο αδελφός του Αγίου, ο Νικηταράς: "Στον αδελφό-μου πρότειναν ν’ αλλάξει την πίστη του. Του δείχνουν τον σκοτωμένο πατέρα-του και του λέγουν κάθησε να σε κάνουμε Τούρκο. Τότε το παιδί κάνει το σταυρό-του και τους απαντά: θα πάω κι εγώ εκεί που πάει ο πατέρας-μου. Του ξαναλέγουν: γίνε Τούρκος. Το παιδί όμως ξανακάνει το σταυρό-του. Έγινε από το αίμα-του σταυρός. Πήραν τα κεφάλια-τους στην Τριπολιτσά". Η σφαγή και των τριών έγινε στις 16 Όκτωβρίου 1816 έξω από τον Ιερό Ναό του "Ελκόμενου Χριστού", στην παλαιά Μονεμβασία. Εκεί, στο δάπεδο της αυλής του ναού, το αίμα του παιδομάρτυρα και νεομάρτυρα Ιωάννη, σχημάτισε Σταυρό και έτσι αποκαλύφθηκε η ένδοξη είσοδος του Αγίου στη Βασιλεία του Θεού και η ένταξή του στη χορεία των Μαρτύρων. Οι κεφαλές, του νεομάρτυρα Ιωάννη, του πατέρα-του και του Αναγνώστου εστάλησαν στον Πασά της Τριπόλεως, τα δε σώματά τους ετάφησαν στην Μονεμβασία, και μέχρι σήμερα παραμένει άγνωστος ο τόπος της ταφής και των κεφαλών και των σωμάτων-τους. Το σημείο του Σταυρού, το οποίο στο δάπεδο της αυλής του ναού σχημάτισε το μαρτυρικό και αγνό αίμα του Αγίου Ιωάννη, έγινε πηγή συριγμού των υποδούλων χριστιανών Ελλήνων και τόπος ιερού προσκυνήματος των πιστών. Ναός του Αγίου υπάρχει στο χωριό που γεννήθηκε και μεγάλωσε».

Ο παιδομάρτυρας – νεομάρτυρας Ιωάννης Τουρκολέκας, εδώ και δύο αιώνες, στη συνείδηση του απλού λαού-μας, είναι ιστορία μυθοποιημένη. Κι αυτό γιατί ο λαός-μας πάντοτε τρεφόταν με μύθους, ζούσε πάνω σε μύθους: οι μύθοι έχουν ρίζες α λ η θ ι ν έ ς, καθημερινά ζυμώνονται με πίστη και αίμα· είναι το αίμα του παιδομάρτυρα – νεομάρτυρα Ιωάννη Τουρκολέκα, που ακόμα καρδιοχτυπά στην εθνική-μας συνείδηση και συνεχίζει να επιζεί! Αιωνία-του η μνήμη.

«Βαρύτατα ασθενής και η κοινωνία και η πολιτική»

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Δεύτερος γύρος! Όπως και στον πρώτο έτσι και σε ετούτον, κυριαρχεί η κομματοκρατία. Ζητήματα κριτηρίων για επιλογή μόνο των ικανών, ούτε που να τα σκεφτόμαστε. Ότι πει το κόμμα. Και η κοινωνία σε διαρκή αφασία: πολίτες δούλοι, και αφεντικά πολιτικοί, με τους καναλάρχες, προστάτες-τους. «Το ζήτημα είναι πως στην εποχή-μας είναι βαρύτατα ασθενής και η κοινωνία και η πολιτική», γράφει στην Ευθύνη, περιοδικό Ελευθερίας και Γλώσσας, ο αξέχαστος Χρήστος Μαλεβίστης. «Επειδή όμως η κοινωνία κινείται αυτομάτως ενώ η πολιτική κινείται εσκεμμένα, εν τέλει το όλον βάρος της ευθύνης για τον Ελληνισμό ανατίθεται στην πολιτική. Αν ασθενεί η πολιτική ζωή της χώρας, τότε ασθενούν και όλα τα άλλα δεδομένα που μνημονεύσαμε, [παιδεία, οικονομία] και που καταλήγουν στη γραμμή αμύνης του ελληνικού εδάφους». Μπορεί να επιβιώσει ο Ελληνισμός με τους σημερινούς πολιτικούς; Ο Μαλεβίστης απαντά: «Αν είναι να επιβιώσει ο Ελληνισμός πρέπει να αναμένουμε μια δημιουργική απάντηση από τον πολιτικό παράγοντα. Λυπάμαι, αλλά δεν βλέπω δημιουργικό παράγοντα να βγάζει την πατρίδα-μας από τη βαθιά κρίση που περνάει». Να σκεφτούμε σοβαρά πως «οι κοινωνίες πάντοτε βρισκόντουσαν σε κρίση. Η κρίση είναι στοιχείο της ζωής. Γι’ αυτό μιλάμε πολύ άκριτα για την κρίση». Υπάρχει ελπίδα αναγεννήσεως της κοινωνίας και της πολιτικής; Προσωπικά, δεν το πιστεύω. Θα συμφωνήσω με τον Μαλεβίτση: «προσωπικά, λυπάμαι πολύ που κατέληξα στο συμπέρασμα, σύμφωνα με το οποίο η μοίρα του Ελληνισμού ανατίθεται στα χέρια των πολιτικών. Διότι ο τρόπος που λειτουργεί το ελληνικό πολιτικό σύστημα αποτελεί βασικό παράγοντα εξαθλιώσεως της κοινωνία-μας».

Rave θάνατος στην έρημο

Τσάι στην Ινδία και λευκή βρετανική αποικιοκρατία. Πόσο ενοχλητική, για άλλους μισητή! Οι Βρετανοί κρατούσαν και διοικούσαν τον κόσμο με μία αυστηρή -βικτωριανού τύπου- πειθαρχία και σκληρή σχολική εκπαίδευση. Ολιγαρκείς και αυταρχικοί πρόβαλλαν έναν πολιτισμό και κατάφερναν οι υποτελείς τους να θέλουν να τον μιμούνται και να σπουδάζουν στο Λονδίνο. Σήμερα, στην έρημο, λίγα χιλιόμετρα από το γκέτο της Γάζας, οι Ισραηλινοί (πολλοί εξ Ευρώπης) την βρίσκουν σε ρέιβ πάρτι και σε «μπάφους». Τα κάποτε σοσιαλιστικά κιμπούντς, όταν δεν είναι τόποι θρησκευτικού ριζοσπαστισμού, έχουν γίνει τόποι διαμοιρασμού ναρκωτικών. Τι άλλο μπορεί να περιμένει κανείς, δηλαδή; Ο θάνατος ως αγρίμι θα επιτεθεί και δεν θα λυπηθεί κανέναν. Έχει και ο θάνατος την αισθητική του. Ψιλά γράμματα για δεξιούληδες που την έχουν δει υπέρμαχοι των Ισραηλινών, δηλαδή και των ρέιβ πάρτι στην έρημο δίπλα στους εξαθλιωμένους (;), και για τους αριστερούληδες που νομίζουν ότι οι της Χαμάς είναι οι Φενταγίν- αυτοί υπάρχουν μόνο στις θύρες του ΓΣ Περιστερίου.

ΠΗΓΗ: manolisgvardis

Ισλαμισμός - Φονταμενταλισμός

«Τι είναι ο ισλαμισμός; Είναι το φανατικό Ισλάμ, ουαχαμπίτικης έμπνευσης, φτιαγμένο από πολιτική ιδεολογία. Ουσιαστικά, πρόκειται για τον εξισλαμισμό της κοινωνίας με την ίδρυση ενός αυθεντικού μουσουλμανικού Κράτους, με την εκ νέου δηλαδή ανακάλυψη της χαμένης ενότητας ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και την κοινότητα των πιστών. Όπως και με τους δύο άλλους ολοκληρωτισμούς του 20ού αιώνα, τον κομμουνισμό και τον ναζισμό, το ίδιο το Κράτος δεν έχει σημασία· είναι ένα εργαλείο που πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την επιδίωξη ενός στόχου που το υπερβαίνει και που η επίτευξή του θα οδηγήσει μοιραία στην κατάργησή του. Βλέπουμε εδώ ανάγλυψα τη διαφορά ανάμεσα στον φονταμενταλισμό και στον φανατισμό, από τη μια πλευρά, και τον επαναστατικό φονταμενταλισμό, από την άλλη: οι πρώτοι θέλουν να εφαρμόσουν τη σαρία και να επαναφέρουν τα άτομα στο Ισλάμ, έτσι λειτουργεί ο ουαχαμπίτικος προσηλυτισμός. Ο δεύτερος επιδιώκει την εγκαθίδρυση μια παγκόσμιας ισλαμικής τάξης».

ELIE BARNAVI. (2007). Φονικές Θρησκείες, μετάφραση – επίμετρο Μιχάλης Μήτσος. Αθήνα: Πόλις, σσ. 113-114.

Χαμάς και Ισραήλ: βία και καταστροφικότητα

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Χαμάς και Ισραήλ ποτίζουν τον κόσμο, για ακόμα μια φορά, με πολύ δάκρυ, πολύ αίμα, πολύ μίσος, πολύ υποκρισία, πολύ πόνο. Η εποχή-μας «ωδίνησεν αδικία, συνέλαβε πόνον και έτεκεν ανομίαν» λέει ο Ψαλμωδός Δαυίδ. Ακόμα ένας πόλεμος… Έχει δίκιο ο Έριχ Φρομ:

«Η πιο σημαντική περίπτωση οργανικής επιθετικότητας είναι ο πόλεμος. Έχει γίνει της μόδας να πιστεύουμε πως ο πόλεμος προκαλείται από το καταστροφικό ένστικτο του ανθρώπου. […]

»Ακόμα και ο ίδιος ο Freud υποστήριξε μια άποψη πολύ πιο ρεαλιστική από τους οπαδούς-του. Στο περίφημο γράμμα-του στον Einstein Γιατί πόλεμος; (1933) δεν υποστήριξε πως ο πόλεμος προκαλούνταν από την ανθρώπινη καταστροφικότατα, αλλά είδε την αιτία-του στις πραγματικές συγκρούσεις ανάμεσα σε ομάδες, που πάντα λύνονται με τη βία αφού δεν υπάρχει ένα νόμος με τον οποίο –όπως στο αστικό δίκαιο- οι συγκρούσεις θα μπορούσαν να λυθούν ειρηνικά. Απέδωσε μόνο βοηθητικό ρόλο στον παράγοντα της ανθρώπινης καταστροφικότατας, γιατί αυτός διευκολύνει την προθυμία των ανθρώπων να αρχίσουν πόλεμο από τη στιγμή που θα τον αποφασίσει η κυβέρνηση. […]

»Η θέση ότι ο πόλεμος προκαλείται από την έμφυτη ανθρώπινη καταστροφικότητα είναι απλά παράλογη για τον καθένα που έχει έστω και την πιο αμυδρή γνώση της ιστορίας. […]

»Ο πόλεμος, σε κάποιο βαθμό, ανατρέπει όλες τις αξίες. Ενθαρρύνει τις βαθιά κρυμμένες ανθρώπινες παρορμήσεις, όπως ο αλτρουισμός και η αλληλεγγύη –εμποδισμένες μέχρι τότε από τις αρχές του εγωισμού και του ανταγωνισμού που δημιουργεί ο καιρός της ειρήνης στο σύγχρονο άνθρωπο- και τις κάνει να εκδηλωθούν. […]

»Για να τελειώνουμε, οι μεγαλύτεροι πόλεμοι στη σύγχρονη εποχή και οι περισσότεροι πόλεμοι ανάμεσα στα κράτη της αρχαιότητας δεν προκλήθηκαν από συσσωρευμένη επιθετικότητα αλλά από την οργανική επιθετικότητα των στρατιωτικών και πολιτικών ελίτ».

ΕΡΙΧ ΦΡΟΜ. (1977). Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότατας, μτφρ. Τζένη Μαστοράκη, τ. Α΄. Αθήνα: Μπουκουμάνη, σσ. 313-314, 319, 320.

Εκπαίδευση: 3η αλήθεια

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Ένα χέρι, χέρι μαθητικό, γράφει στο τετράδιο. Γράφει με δυσκολία, κάνει ορθογραφικά λάθη, δεν κάνει «καλά γράμματα», ευανάγνωστα. Προσπαθεί, αλλά δεν τα καταφέρνει. Πολλές φορές δεν προσέχει τι λέει ο δάσκαλος, ο καθηγητής. Μάταια, λένε, κάποιοι προσπαθεί. Δεν θα τα καταφέρει. Η ταμπέλα γνωστή: «δεν είναι καλός μαθητής». Και το «σκηνικό» γνωστό, για τον δάσκαλο, τον καθηγητή. Πάμε παρακάτω, πάμε στον «καλό μαθητή», αυτός θα ξέρει, θα έχει διαβάσει, θα έχει γράψει, θα σηκώσει το χέρι του. Όμως, ο «μη καλός μαθητής» θα ρωτήσει: με μένα τι θα γίνει; Και να μη ρωτήσει, γιατί, ίσως, θα είναι ντροπαλός, συνεσταλμένος, φοβισμένος, θα το εκφράσει με το βλέμμα του, με τη ματιά του. Η απάντηση στην ερώτηση του «μη καλού μαθητού» είναι κάτι περισσότερο από αυτό που συνήθως ονομάζουμε «κακός μαθητής». Και με κοφτερό λόγο, ευθύς αμέσως τη δίνει ο Γιάννης Πανούσης, πρώην Καθηγητής Εγκληματολογίας στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μ.Μ.Ε., του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Θράκης.

• Η εκπαίδευση, όπως άλλωστε και η κοινωνία (της διακινδύνευσής μας), ασχολείται με τους πρώτους μαθητές, τους οποίους και προβάλλει – διαφημίζει.
• Για τους άλλους, τους μέτριους ή κακούς, ας ενδιαφερθούν οι γονείς ή η κοινωνική πρόνοια… Τόσα χρόνια και ουδείς αντελήφθη ότι η κουλτούρα της χώρας κρίνεται από τη ραχοκοκαλιά της (κι όχι μόνο από το κεφάλι, το οποίο άλλωστε στη ραχοκοκαλιά στηρίζεται) και ότι το ήθος, η αλληλεγγύη, η εντιμότητα δεν μετριούνται με τους βαθμούς του σχολείου αλλά μέσα από το καμίνι της ζωής.
• Ουδείς εξαιρείται των ευκαιριών. Ουδείς ανώτερος ουδενός από γεννησιμιού. Ας προσπαθήσουμε να κερδίσουμε τον χαμένο αντί να επιβραβεύουμε συνεχώς τον εκ κληρονομίας κερδισμένο…
• Αυτό είναι το βαθύτερο νόημα της εκπαίδευσης και της ΠΑΙΔΕΙΑΣ! 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΟΥΣΗΣ. (2001). «Σχόλια των 2/3». Στο Σύγχρονη Εκπαίδευση. 120/21].

Πόσο εύκολα γίνεται αδιάντροπος ένας ισχυρός!

«Έλλην» βάρβαρος, τραμπούκος, ρατσιστής, προσβάλλει βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Πόσο εύκολα γίνεται αδιάντροπος ένας ισχυρός! 

Από την Ευθύνη, το Περιοδικό Ελευθερίας και Γλώσσας, τχ. 248 (Αύγουστος 1992), σ. 432.

Σήμερα είναι ΚΥΡΙΑΚΗ!

ΚΩΣΤΑΣ Ε. ΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΣ. (1980). Μυστικός Δείπνος. Σχόλια ενός σημερινού στη θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και στην εποχή μας. Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος «Αστήρ». ΑΛ. & Ε. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, σσ. 9-10.

Παγκόσμια Ημέρα Επαιδευτικών: ευθύνη και παρακμή

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Από τη μια μεριά ο κ. Υπουργός και η κα Υφυπουργός της Παιδείας, των Θρησκευμάτων και του Αθλητισμού, με τα παρωχημένα μηνύματά τους για την Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών, κι από την άλλη ο δήμαρχος και ξανά υποψήφιος -με ανοιχτό το πουκάμισο, λες και βγήκε από σκυλάδικο όπου ολονυκτίως διασκέδαζε- σε καταποντισμένη από τις πλημμύρες πόλη του Θεσσαλικού κάμπου, φημισμένη για τους ωραίους τσιπουρομεζέδες-της, μιλάνε για τους εκπαιδευτικούς. Οι μεν πρώτοι, με εγκωμιαστικά λόγια. Ο δε δεύτερος, τους κατηγορεί, γιατί λέει, εκπαιδευτικοί μοιράζουν ψηφοδέλτια υπέρ δημοκρατικού συνδυασμού, ενάντια  στο δικό-του.

Το να λες ευχαριστώ στους εκπαιδευτικούς και να γράφεις τις αρλούμπες-σου για «καλύτερη, ποιοτικότερη και προσβάσιμη εκπαίδευση», αυτοδιαφημιζόμενη μάλιστα για τη δεύτερη θητεία-σου στο ΥΠΑΙΘΑ, δείχνει πως ο πάτος του βαρελιού κοντεύει να σπάσει και από στιγμή σε στιγμή οι τοξικές και ρυπογόνες επί χρόνια «μεταρρυθμίσεις»-σου δεν έχουν που αλλού να πάνε. 

Όσο για τον δήμαρχο, τον ξανά υποψήφιο, να του θυμίσουμε ότι υπάρχουν λογιώ λογιώ ανθρώπινες ιδιοσυγκρασίες. Διαλέγουμε και παίρνουμε: ανθρώπους (υποψήφιους) παρακμής και θανατίλας ή ανθρώπους (υποψήφιους) έντιμους, με επίγνωση των ευθυνών-τους;

Πλάτων και Αριστοτέλης. Λεπτομέρεια από τη «Σχολή των Αθηνών» του Ραφαήλ.

Εκπαίδευση: 2η αλήθεια· με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα των Εκπαιδευτικών

Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών σήμερα, μ’ ένα κείμενο που καταγράφει την πραγματικότητα του φαίνεσθαι των καθηγητών. Παρότι ο αναγνώστης θα το εκλάβει ως «αιρετικό» και αφοριστικό, είναι καυστικό και αληθινό· γραμμένο από έναν εμβληματικό συγγραφέα, δοκιμιογράφο, αρθρογράφο, μεταφραστή, στου οποίου τα έργα συχνά πυκνά καταφεύγω. Πρόκειται για τον Κ Ω Σ Τ Η   Π Α Π Α Γ Ι Ω Ρ Γ Η. Μου το θύμισε προχθές ο καλός συνάδελφος Γιάννης, με το οποίο αρκετές φορές μοιραζόμαστε αγωνίες, απογοητεύσεις αλλά και ελπίδες για την εκπαίδευση του τόπου-μας. Τον ευχαριστώ! Α.Ι.Κ.

«Ο καθηγητής φοράει πάντα το σκούφο του pater familia. Αναγκαίο κακό που δεν του έδωσα και μεγάλη σημασία. Αλλά με έθιξε: το πνεύμα-τους και το ήθος-τους. Ενώ η παράδοση έχει να επιδείξει πλήθος τραγωδών και συνάμα κωμικών -Πλάτωνα, Σαίξπηρ, Νίτσε, Γκόκγκολ, Ντοστογιέφσκι- όπου με ηδονή βλέπει να καταργείται η συμβατική σοβαρότητα, στο μικρό κόσμο των καθηγητών το καρναβαλίστικο στοιχείο είχε θυσιαστεί στη βλοσυρότητα της αυθεντίας. Το στομάχι τρώει τα πάντα εξόν από τον εαυτό-του και ο κύριος καθηγητής αμφισβητεί, κρίνει, καταγγέλλει τα πάντα εκτός από τον ίδιο: δηλαδή την έδρα-του, το σπίτι-του, την άγνοιά του, την ανύπαρχτη φαντασία-του, τη γυναικούλα-του, το καθεστώς κτλ.

» Ένα πράγμα θέλω να πω: ότι το καθηγητηλίκι (και οι στρατιές των πνευματικά ανήλικων που το ανέχονται) είναι μια ύποπτη υπόθεση. Όλοι γράφουν με τον ίδιο τρόπο και για τον ίδιο λόγο. Δεν αφήνουν κενά στα γραφτά-τους, δεν τολμούν να ομολογήσουν αδυναμία, δε ζητούν πουθενά συγνώμη, γιατί το πνεύμα του πανεπιστημίου –η σοβαρότητα καθ’ εαυτή- δεν επιτρέπει τέτοιες επικίνδυνες ειλικρίνειες. Πίσω από τις καλοραμμένες φράσεις παραμονεύει η τερατώδης ηθική του ορθώς φέρεσθαι, ένα savoir nivre και ένα savoir ecrire όσο και mentir που πάει γάντι στη γενική υποκρισία. Διαβαστεροί, όλοι οι καθηγητές περιορίζονται, όπως γράφει ο Νίτσε, να αρνούνται ή να επικροτούν το ήδη ειπωμένο, οι ίδιοι δε σκέφτονται.

» Ποτέ-τους δε θα καταφέρουν έτσι, -αυτό είναι το δράμα-τους- να εκφραστούν έτσι, ώστε να αναγνωρίσουν στο γραφτό- τους την αλήθεια-τους. Όλες οι ηθικές, λένε, είναι ίδιες με το κρεβάτι του Προκρούστη. Κι ο καθηγητής κόβει: την πιθανότητα να γίνει ρεζίλι, να φανεί λίγος, να φανεί τέλος πάντων τέτοιος που είναι. Τρέμει το είναι και γίνεται τέκτονας του φαίνεσθαι. Γραπώνεται από τα έργα των άλλων και πλειοδοτεί στην επιταχυνόμενη βραδύνοια των αναγνωστών. Είναι αυτός που γράφει το “δεύτερο” βιβλίο, το περιληψάρι, την απλούστευση και έτσι, μεγαλώνοντας το χάσμα ανάμεσα στον αναγνώστη και στο πρωτότυπο, διδάσκει την αρχή του ελάσσονος κόπου (lex parcimoniae)».

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ. (⁴1998). Σιαμαία και Ετεροθαλή. Αθήνα: Καστανιώτη, σσ. 121-122.

Περιπέτεια αγάπης σε δρόμους σκληρούς

Του ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ (ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΤΟΥ)· Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας. Ομότιμου Καθηγητού Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών & Επίτιμου Μέλους της Ακαδημίας Αθηνών.

Aναλογίζομαι ένα βράδυ το καλοκαίρι του 1964, όταν, νεαρός πρεσβύτερος, ταξίδευα από την Ουγκάντα μέσω Αιθιοπίας προς τη Γενεύη, για να συμμετάσχω στην «Επιτροπή Ιεραποστολικών Μελετών» του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών. Τότε αντιμετώπισα την πρώτη κρίση ελονοσίας, που με είχε προσβάλει στις μεγάλες λίμνες της Κεντρικής Αφρικής, στο πρώτο ιεραποστολικό μου ταξίδι. Πυρετός, σχεδόν 39 με 40, αδυναμία πνευματικής συγκεντρώσεως. Είχα προλάβει να αρθρώσω μια σύντομη προσευχή που ακόμη τη θυμάμαι: «Θεέ μου, μπορείς να έχεις πολλά παράπονα από μένα, αλλά γνωρίζεις ότι προσπάθησα να Σε αγαπήσω». Αποκοιμήθηκα. Το πρωί ήμουν μια χαρά. Αυτά είναι τα συμπτώματα της βαριάς ελονοσίας∙ απότομη κρίση και πάλι ξέφωτο. Συνέχισα το ταξίδι μου για τη Γενεύη, όπου ακολούθησε πλήρης αποθεραπεία. Η απάντηση σε εκείνη τη σύντομη ικεσία καθόρισε την πορεία μου: «Αν θέλεις πραγματικά να με αγαπήσεις, αγάπησε τους αδελφούς μου, όπου και αν τους συναντήσεις. Ιδίως τους αδικουμένους και τους πονεμένους».

Στα νεανικά χρόνια στη Γερμανική Κατοχή υπήρξε μια έντονη αναζήτηση για το Απόλυτο στη ζωή και το σύμπαν. Στο Γυμνάσιο οι συμμαθητές είχαμε πολλές διαφοροποιήσεις, όμως όλοι, στο ερώτημα για το τι πρέπει να επιδιώξουμε μετά την απελευθέρωση, συμφωνούσαμε ότι χρειάζεται δικαιοσύνη και ισότητα. Η χριστιανική μαθητική συντροφιά μας συμπλήρωνε ότι η κοινωνία χρειάζεται ακόμη αδελφοσύνη και αγάπη. Τελικά πολλοί στραφήκαμε προς την Εκκλησία, που την είδαμε ως χώρο και εργαστήριο αγάπης.

Κεντρικά ερωτήματα παρέμεναν πάντοτε: τι νόημα έχει η ζωή, ποιοι είμαστε; Μια από τις άμεσες απαντήσεις υπήρξε η διαπίστωση του Μπέρναντ Σω: «Ο άνθρωπος είναι αυτό που είναι, αυτό που νομίζει ότι είναι και αυτό που οι άλλοι νομίζουν ότι είναι».

Πάντοτε μου έκαναν εντύπωση τα κύματα έλξεως, αγαπητικής φοράς μέσα στα εκατομμύρια ανθρώπων σε όλη τη Γη, γυναικών και ανδρών που συναντώνται και διαιωνίζουν την περιπέτεια της ζωής. Συγχρόνως, με τρόμο και πόνο βαθύ παρακολουθώ το μίσος και το μένος κατά της ίδιας της αγάπης, που προσκολλώνται επάνω της όπως ο μαγνήτης. Και εκφράζονται από την αρχή της ζωής με την πολύμορφη ενδοοικογενειακή βία και κορυφώνονται στις τραγωδίες των πολέμων, των γενοκτονιών και των μακροχρονίων αιματηρών συγκρούσεων. Υπάρχει, βεβαίως, αδιάκοπη δυνατότητα επιλογών. Ευρίσκεται στην αξιολόγηση και εκτίμηση πολλών παραγόντων, στις οποίες συμβάλλει η ανθρώπινη εμπειρία και σοφία με τις πολυποίκιλες μορφές της.

Συχνά έρχεται στον νου ένας στίχος του Άγγλου νομπελίστα ποιητή Τ.Σ. Έλιοτ, ο οποίος «Στα δέκα χορικά απ’ το "Bράχο”», στον Μεσοπόλεμο, διερωτάται: «Πού είσαι σοφία, που σε χάσαμε στη γνώση; Πού είσαι γνώση, που σε χάσαμε στην πληροφόρηση;» Στον αιώνα μας ο σκεπτόμενος νους ιλιγγιά μπροστά στα δύο άπειρα του μακρόκοσμου και του μικρόκοσμου. Ο όγκος της γνώσεως και η συσσώρευση πληροφοριών δεν αρκούν. Εξακολουθούμε να αναζητούμε σε όλα αυτά ένα βαθύ νόημα, μια εσωτερική ενότητα που συνδέει το σύμπαν και τη θέση μας μέσα σε αυτό. Χρειάζεται μια ανάβαση από την απλή πληροφόρηση και την εξειδικευμένη γνώση προς τη σοφία που αγκαλιάζει ολόκληρη την ύπαρξη. Αυτή προσφέρει στην κρίση μας διορατικότητα και θέα στο όλον. Και στην ανθρώπινη συμπεριφορά χαρίζει διάκριση και επιείκεια. Η σοφία δεν ταυτίζεται με την εξυπνάδα και την πολυμάθεια. Είναι προϊόν μιας γενικότερης εσωτερικής πνευματικής ωριμότητος. Μιας ευρύτερης συνθέσεως ευφυΐας, εμπειρίας και γνώσεως, πνευματικής διαύγειας και καλοσύνης. Με σαφήνεια καθορίζεται στην Αγία Γραφή η ρίζα της σοφίας: «αρχή σοφίας φόβος Κυρίου» (Ψαλ. 110:10) και τονίζεται ότι πηγή της είναι ο ίδιος ο Θεός.

Κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης πορείας μου προσπάθησα να συνδυάσω τη θεολογική γνώση με τη χριστιανική μαρτυρία, με την ποιμαντική διακονία και την κοινωνική προσφορά. Με προσηλωμένο το βλέμμα στον Χριστό, τον Αρχηγό και ιδρυτή της πίστεώς μας, ο οποίος με τη χάρη του μας οδηγεί στον δρόμο της τελειότητας (Εβρ. 12:2), βαδίσαμε σε δρόμους συχνά άγνωστους, αναζητώντας την αλήθεια, την αγάπη και το πνευματικό κάλλος, με δημιουργική πνοή, ψιθυρίζοντας «διά τους λόγους των χειλέων σου εγω εφύλαξα οδούς σκληράς» (Ψαλ. 1:4). Η επιτόπια θρησκειολογική έρευνα σε διάφορες ηπείρους για την πληρέστερη μελέτη της Ιστορίας του Πολιτισμού και των Θρησκευμάτων καθώς και η επικοινωνία με πλήθος ανθρώπων με οδήγησαν στη βεβαιότητα ότι: Το θρησκευτικό βίωμα είναι έμφυτο στον άνθρωπο. Όπως το νερό ενυπάρχει σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς με διάφορες μορφές, έτσι και η θρησκεία ενυπάρχει σε όλους τους πολιτισμούς της οικουμένης.

Στο ερώτημα που έθεσε παλαιότερα ο Έλιοτ, ύστερα από οκτώ χρόνια εντόνων εμπειριών, έδωσε ο ίδιος μια όμορφη απάντηση, με έναν στίχο του στα «Τέσσερα Κουαρτέτα» (1942): «Η μόνη σοφία που μπορούμε να ελπίζουμε πως θα αποκτήσουμε είναι η σοφία της ταπείνωσης. Η ταπείνωση δεν έχει τέλος». Υπέροχη διαπίστωση και διατύπωση μιας αλήθειας που διαποτίζει τη βιβλική σκέψη και την ορθόδοξο πνευματικότητα και κατευθύνει σε λύσεις πολλών προβλημάτων.

Έχω βεβαιωθεί ότι δεν υπάρχει πιο περιεκτική, ακριβής, σοφή διατύπωση και ορισμός πάντοτε επίκαιρος της Υπέρτατης Πραγματικότητος από αυτόν που διατύπωσε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: «Ο Θεός αγάπη εστί, και ο μένων εν τη αγάπῃ εν τω Θεώ μένει και ο Θεός εν αυτώ». (Α’ Ίω. 4:16). Και όπως διευκρινίζει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: «Πολλοί μεν πολλά περί αγάπης ειρήκασιν, εν μόνοις δε τοις Χριστού μαθηταίς ταύτην ζητήσας ευρήσεις, επεί και μόνοι αυτὴν είχον την αληθινήν αγάπην της αγάπης διδάσκαλον». (Πολλοί έχουν πει πολλά περί αγάπης, αν όμως την αναζητήσεις, θα τη βρεις μόνο στους μαθητές του Χριστού, επειδή μόνο αυτοί είχαν την αληθινή Αγάπη δάσκαλο της αγάπης). Εκείνος, λοιπόν, που απέκτησε την αγάπη, απέκτησε τον Θεό, επειδή ο Θεός είναι αγάπη (Α’ Ιω. 4:8, Κεφάλαια περί αγάπης, Δ’ Εκατοντάς, 100).

Η ανθρωπότητα σήμερα, παρά τη μεγάλη πρόοδο και τα εκπληκτικά τεχνολογικά επιτεύγματα, εξακολουθεί να υποφέρει από συγκρούσεις και επικίνδυνες αντιθέσεις. Πεποίθησή μου είναι ότι τελικά το αντίθετο της ειρήνης δεν είναι ο πόλεμος, αλλά ο εγωκεντρισμός. Ο ατομικός, ο εθνικός, ο φυλετικός, ο θρησκευτικός εγωκεντρισμός. Και το ουσιαστικό αντίδοτο σε αυτόν τον πνευματικό καρκίνο, που απειλεί συνεχώς την ανθρωπότητα, είναι η αγάπη. Όπως την αποκάλυψε με τη διδασκαλία, τη ζωή, το Πάθος και την Ανάστασή Του ο σαρκωθείς Υιός και Λόγος του Θεού. Όπως την ύμνησαν και την ακτινοβόλησαν με τη ζωή τους αναρίθμητοι Άγιοι της Εκκλησίας. Είμαι απολύτως βέβαιος ότι μόνον η εξουσία της αγάπης μπορεί να νικήσει την αγάπη για εξουσία, που ανέκαθεν δηλητηριάζει τις ανθρώπινες κοινωνίες. Οφείλω ακόμη να σημειώσω από πολύχρονη εμπειρία ότι και στα εκκλησιαστικά περιβάλλοντα διαπιστώνονται φοβερές χαράδρες αρνήσεως της αγάπης (εχθρότητες, φθόνοι, συγκρούσεις), ανάμεσα στις υπέροχες κορυφές αγάπης που δεσπόζουν. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι στην καθημερινή προσευχή των Ορθοδόξων έχει ενσωματωθεί η ικεσία: «υπέρ των μισούντων και αγαπώντων υμάς».

Είμαι πεπεισμένος ότι η αγάπη είναι η συνεκτική δύναμη όλων των αρετών. Εκφράζεται ως μυστική κίνηση του Θεού προς τον άνθρωπο και του ανθρώπου προς τους συνανθρώπους του και τον αγαπώντα Θεό. Η αγάπη είναι μια ασύλληπτη παγκόσμια δύναμη, θα τολμούσα να πω, κάτι σαν τη δύναμη της βαρύτητος˙ η αγάπη κρατάει σε μυστική αέναη συνοχή όλα τα λογικά όντα˙ είναι η ακατάλυτη ενέργεια του Θεού, «όστις αγάπη εστί».

Όσο για το ζητούμενο της παρούσης εκδόσεως, ένας συνοπτικός τίτλος και υπότιτλος της πορείας μου θα μπορούσε να είναι: «Περιπέτεια αγάπης σε δρόμους σκληρούς» – Ψίθυρος ευχαριστίας και αγάπης μέσα στην αιωνιότητα∙ για τον Αιώνιο.

ΠΗΓΗ: Capital.gr

Όπως και τότε… μεταδικτατορικά… έτσι και σήμερα… σε μια χώρα σε κατάσταση κρίσης και κατάρρευσης…

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ. (1985). Πεθαίνω σα χώρα. Σχέδιο ενός μυθιστορήματος. Προλόγισμα Δ. Ν. Μαρωνίτη. Αθήνα: Άγρα, σσ. 18-19.

Sade: Skin

 

Sade: No Ordinary Love

Πέντε ιστορίες και ένα δίδαγμα

Του ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΤΡΑΧΑΝΑ

Αφιερώνεται σε όλους τους ανθρώπους των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης και του Mathesis. Χωρίς αυτούς δεν θα ήμουν σήμερα εδώ. Το βραβείο ανήκει σε όλους μας. Η ομιλία διηγείται πέντε σύντομες ιστορίες που οδηγούν όλες σε ένα κοινό συμπέρασμα, σε ένα «δίδαγμα».

ΙΣΤΟΡΙΑ 1η: Ένα παιδί ρωτάει για τ’ άστρα

Ας αρχίσουμε όπως στα παραμύθια: Μια φορά κι έναν καιρό… Μια φορά κι έναν καιρό, λοιπόν, ήταν ένα χωριό της Ανατολικής Κρήτης από τη φτωχή μεριά του κόλπου του Μεραμπέλου, δηλαδή απέναντι από την πλούσιά του μεριά που ήταν πάντα για μας η πλευρά του Αγίου Νικολάου. Εκεί, λοιπόν, στις ρίζες των στειακών βουνών ήταν ένα χωριό που λέγεται Καβούσι και ήταν το χωριό του μεγάλου παιδιού που βρίσκεται σήμερα μπροστά σας με αισθήματα ευγνωμοσύνης για την τιμή που του κάνατε και τα γενναιόδωρα λόγια που ειπώθηκαν.

Σ’ αυτό το χωριό –στη φτωχή μεριά του κόλπου– γεννήθηκε και μεγάλωσε εκείνο το παιδί κι ένα από τα πρώτα πράγματα που κίνησαν την περιέργειά του –εκτός από τα φωτάκια που τρεμόσβηναν στον ουρανό και του είπαν πως αυτά τα λέμε άστρα και είναι δουλειά ενός ουράνιου καντηλανάφτη να τα ανάβει κάθε βράδυ– του κίνησαν λοιπόν την περιέργεια και κάποια άλλα φωτάκια που έβλεπε από το δώμα του σπιτιού του, κοιτάζοντας προς την πλούσια μεριά του κόλπου. Και τότε άκουσε για πρώτη φορά για μέρη που λέγονται πόλεις και όπου οι άνθρωποι δεν ανάβουν λύχνους το βράδυ, γιατί έχουν ηλεκτρισμό! Μια παράξενη λέξη που τον μάγεψε!

Κανείς από τους παππούδες αυτού του παιδιού δεν είχε πάει ποτέ σχολείο, ο πατέρας του (που τον έχασε πολύ γρήγορα) μόλις μέχρι την Τρίτη Δημοτικού και η σπουδαγμένη της οικογένειας ήταν η μάνα του που το είχε τελειώσει.

Όμως η λαχτάρα για τα γράμματα όλων τους –γονιών, παππούδων και όλου του χωριού– ήταν τόση και η αγάπη της δασκάλας του, της Μαρίας Μουτσάκη, ακόμα μεγαλύτερη, ώστε εκείνο το μικρό παιδί, που κοιτούσε με θαυμασμό τη μεγάλη πόλη προς την πλούσια μεριά του κόλπου, να πάρει τελικά αρκετή φόρα και να φτάσει κάποτε –έχοντας αποφοιτήσει πρώτα από τη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ (όπου σπούδασε με κρατική υποτροφία) και ύστερα από έναν χρόνο μεταπτυχιακών σπουδών στη θεωρητική φυσική στον Δημόκριτο (πάλι με υποτροφία)– να φτάσει λοιπόν έως και την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, αναζητώντας όλο και καλύτερες απαντήσεις στα παράξενα εκείνα παιδικά ερωτήματα για τα ουράνια ή τα γήινα φωτάκια.

Και έτσι έμαθε, μεταξύ άλλων, ότι τα ουράνια φωτάκια τα ανάβει κάποιος ονόματι Χάιζενμπεργκ και τα γήινα ένας άλλος ονόματι Μάξγουελ. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία!

Τίποτα το ασυνήθιστο στην ιστορία μας μέχρι τώρα. Με εξαίρεση το αμερικανικό της κομμάτι, αυτή ήταν η τυπική πορεία εκατοντάδων χιλιάδων παιδιών από οικογένειες φτωχών γεωργών της δεκαετίας του ’50 έως και του ’70, τα οποία κατάφεραν να σπουδάσουν και να ανανεώσουν ταυτόχρονα την ίδια τη χώρα χάρη στη θέληση, τον δυναμισμό και την εργατικότητα με την οποία τα όπλισε η ταπεινή καταγωγή τους.

Κι όλα αυτά χάρις και σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που εκείνα τουλάχιστον τα χρόνια μπόρεσε να ανταποκριθεί στη βασική αποστολή του που πιστεύω πως ήταν, και πρέπει να συνεχίσει να είναι, τούτη: Να μειώνει όσο γίνεται τις συνέπειες των κοινωνικών ανισοτήτων πάνω στα ίδια τα παιδιά. Ώστε οι εκπαιδευτικές τουλάχιστον ευκαιρίες να είναι οι ίδιες για όλα. Να εξαρτώνται μόνο από τις ικανότητές τους και όχι από την οικονομική επιφάνεια ή την κοινωνική θέση της οικογένειάς τους.

Σ’ αυτόν τον ρόλο του εξισωτή ευκαιριών, το εκπαιδευτικό μας σύστημα ανταποκρίθηκε με υποδειγματικό τρόπο για πολλά-πολλά χρόνια. Δεν είμαι βέβαιος ότι συνεχίζει να το κάνει εξίσου αποτελεσματικά σήμερα.

ΙΣΤΟΡΙΑ 2η: Χύνοντας το γάλα!

Από την πλούσια μεριά του Ατλαντικού τώρα, εκείνο το παιδί από τη φτωχή μεριά του Κόλπου του Μεραμπέλου, θα κάνει τη μεγαλύτερη ανοησία της ζωής του και θα ζήσει ταυτόχρονα την πιο ενδιαφέρουσα περίοδό της. Ενδιαφέρουσα με την αμφίθυμη έννοια που έχει η λέξη στη γνωστή ευχή της εβραίας μάνας στο παιδί της «Ο Θεός να σε φυλάσσει παιδί μου από μια ενδιαφέρουσα ζωή».

Εμένα δεν με φύλαξε αρκετά, και έτσι δεν απέφυγα μια ενδιαφέρουσα ζωή στο Καίμπριτζ της Μασσαχουσέτης, διαρκώς στην κόψη του ξυραφιού μεταξύ δημιουργίας και καταστροφής, μέχρις ότου ο Λευτέρης Οικονόμου για λογαριασμό του Φυσικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης και του ΙΤΕ λίγο αργότερα, θα πάρει την πρωτοβουλία να δοθεί μια δεύτερη ευκαιρία για κανονική ζωή –επαγγελματική και ανθρώπινη– σ’ εκείνη την «ιδιόρρυθμη περίπτωση» που ήμουν εγώ.

Χάρη σ’ αυτή την «πίστωση εμπιστοσύνης» που μου δόθηκε τότε –και η γενναιοδωρία της δεν μου επέτρεπε να την προδώσω– βρίσκομαι σήμερα εδώ. Με αισθήματα ευγνωμοσύνης γι’ αυτό που μου χαρίστηκε. Η ευκαιρία για μια δημιουργική ζωή αφιερωμένη σε όσα πραγματικά αγάπησα: Τη διδασκαλία και το βιβλίο. Και φροντίζω να μην ξεχνάω την κατάσταση σχεδόν κοινωνικού περιθωρίου στην οποία είχα οδηγήσει τη ζωή μου στο Καίμπριτζ Μασσαχουσέτης, όταν η «επιχείρηση διάσωσης» τέθηκε σε κίνηση. Με τη βοήθεια και άλλων αγαπημένων φίλων όπως του Φώτη Καφάτου, του Γιώργου Γραμματικάκη και του Πέτρου Δήτσα.

Όσο κι αν σας φανεί περίεργο, είμαι όμως ευγνώμων και για εκείνα τα «παράξενα» 10 χρόνια στις ΗΠΑ, πριν τον ερχομό μου εδώ. Με έμαθαν πόσο μεγάλος δάσκαλος στη ζωή μας είναι η ΑΠΟΤΥΧΙΑ. Να φτάσεις να αγγίξεις το σημείο μη επιστροφής. Η ήττα μας ορίζει περισσότερο από τις επιτυχίες μας. Μας κάνει περισσότερο ανθρώπους. Μας υποχρεώνει να σκεφτόμαστε πόσο κρίσιμος ήταν ο παράγοντας «καλή τύχη» στη ζωή μας και όχι μόνο οι υποτιθέμενες ικανότητές μας. Και ότι άνθρωποι καλύτεροί μας δεν τα κατάφεραν, γιατί κανένα δίχτυ προστασίας δεν απλώθηκε γύρω τους, όταν αναζήτησαν τον δικό τους δρόμο και χάθηκαν στην πορεία. Σε αυτούς τους μοναχικούς πεζοπόρους που χάθηκαν στον δρόμο –σε αυτούς τους παράλληλους εαυτούς μου– δίνω συχνά την αναφορά μου.

ΙΣΤΟΡΙΑ 3η: Πως ήμουν δάσκαλος να γράψουν πάνω

Η διδασκαλία μου στο φυσικό τμήμα είναι το πιο όμορφο και ατόφιο πράγμα που έχω κάνει στη ζωή μου. Καθαρή ευχαρίστηση (αν και με διαρκή προσπάθεια) και πληρότητα κοινωνικού νοήματος χωρίς καμία απώτερη δικαιολόγηση ή επιδίωξη.

Όλα συντελούνται μέσα στην τάξη. Είσαι εκεί μόνος σου με νέους ανθρώπους απέναντί σου (και πώς να κρυφτείς απ’ τα παιδιά;) με το στοίχημα να είναι όλο δικό σου. Να βγάλεις λίγη λάμψη στα μάτια. Και δεν θα σου φταίει κανείς, αν αποτύχεις. Ούτε η κοινωνία ούτε το σύστημα! Σ’ αυτό το μικρό αλώνι –την τάξη μου– πολλές φορές απέτυχα, και η πικρή γεύση κρατούσε ώρες μετά. Όμως, εκείνες οι στιγμές που είδα τη λάμψη στα μάτια είναι αυτές που μένουν για πάντα. Συλλέκτες στιγμών είμαστε, και αυτές οι στιγμές μέσα στην τάξη μου, έχουν μια ξεχωριστή θέση στην προσωπική μου συλλογή.

Ο συγγραφέας διδακτικών βιβλίων είναι η άλλη όψη του δασκάλου. Δάσκαλο εξ αποστάσεως τον λένε πολλοί, αλλά δεν συμφωνώ μαζί τους. Για ακριβώς το αντίθετο πρόκειται. Γιατί όταν γράφεις διδακτικά βιβλία έχεις τον μαθητή μέσα σου. Και μάλιστα στην πιο γνήσια εκδοχή του. Αυτόν που έχει την «παράλογη αξίωση» –έτσι τη θεωρούν οι περισσότεροι– να καταλαβαίνει πραγματικά το μάθημα.

Και να εξεγείρεται όταν του πετάς –ας πούμε στα μαθηματικά– ένα μυστηριώδες τέχνασμα στο κεφάλι και να κορδώνεσαι κιόλας για το κατόρθωμα. Διότι τότε θα ακουστεί εκείνος ο παράξενος μαθητής από το τελευταίο θρανίο να ρωτάει: Καλά, και πώς σου ήρθε αυτό, δάσκαλε; Εγώ πώς θα το σκεφτόμουνα αυτό; Με αυτόν τον αυθάδη μαθητή μέσα μου και δίπλα μου έγραψα όλα μου τα βιβλία, και χάρις σ’ αυτόν έμαθα ό,τι έμαθα περνώντας και υπέροχα μαζί του.

Αξίζει τον κόπο; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτουν συχνά πολλοί άνθρωποι στη χώρα μας όταν αναφέρονται σε συνανθρώπους μας που εργάζονται στον δημόσιο τομέα της και κάνουν ευσυνείδητα τη δουλειά τους ή και με ακραία αυταπάρνηση πολλές φορές. Δεν μπορώ να απαντήσω για λογαριασμό τους, αλλά η προσωπική μου εμπειρία –στον μικρό βαθμό που έχει γενική αξία– μου έμαθε τούτο: Ότι δεν υπάρχει πιο εγωιστική, πιο ιδιοτελής πράξη από το να κάνεις καλά τη δουλειά σου. Γιατί πληρώνεσαι με το πιο πολύτιμο νόμισμα απ’ όλα. Τη χαρά που παίρνεις κάνοντάς την, κι εκείνη τη μικρή καθημερινή δόση αυτοεκτίμησης χωρίς την οποία πώς να ζήσεις; Και τι ζωή χωρίς αυτήν να κάμεις;

ΙΣΤΟΡΙΑ 4η: Διαψεύδοντας κοινωνικά… θεωρήματα!

Αν δεν το ξέρατε, αγαπητοί συμπολίτες και συμπολίτισσες, εκτός από μαθηματικά θεωρήματα υπάρχουν και τα κοινωνικά τους αντίστοιχα. Εμπειρικές διαπιστώσεις με ισχυρή δόση πραγματικότητας μέσα τους, που όμως αναγορεύονται σε απόλυτες αλήθειες χωρίς περιθώριο εξαίρεσης, όπως δηλαδή τα μαθηματικά θεωρήματα. Τέτοια κοινωνικά θεωρήματα συναντήσαμε πολλά -εγώ και η Διονυσία Δασκάλου που ήταν η συναγωνίστριά μου όλα αυτά τα χρόνια– από την ίδρυση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης το 1984 και του Κέντρου Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis το 2015. Για το πιο βασικό απ’ αυτά θέλω να σας μιλήσω σε τούτη την ιστορία μας.

Θυμάμαι σαν να είναι σήμερα τις πρώτες αντιδράσεις όταν ξεκινούσε το αβέβαιο πείραμα των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Να, η πιο συνηθισμένη από αυτές: «Μα, έχεις δει ποτέ δημόσιο οργανισμό να κάνει κάτι με ποιότητα; Ακόμα περισσότερο, να φτιάχνει βιβλία; Αλλά ακόμα κι αν το καταφέρνει, μπορεί να το κάνει με οικονομική αποτελεσματικότητα ή το κόστος θα είναι πολλαπλάσιο από το αναγκαίο και θα το πληρώνουμε όλοι εμείς οι φορολογούμενοι πολίτες;» Να λοιπόν το θεώρημα που σας υποσχεθήκαμε, διατυπωμένο με μαθηματική σαφήνεια:

Δημόσιο και ποιότητα –κι ακόμα περισσότερο, δημόσιο και αποτελεσματικότητα– είναι ασυμβίβαστα. Στην πραγματικότητα, αυτό δεν είναι παρά απλό πόρισμα ενός γενικότερου κοινωνικού θεωρήματος που είναι τούτο: Ότι χωρίς το κίνητρο του κέρδους τίποτα αξιόλογο δεν μπορεί να γίνει. Αλήθεια, πώς διαψεύδεις ένα θεώρημα τόσο γήινο –τόσο πολύ αγκυρωμένο στην κοινή εμπειρία- όσο αυτό; Υπάρχει ένας μόνο τρόπος, και είναι αυτός που ξέρουν οι Μαθηματικοί. Βρίσκεις ή φτιάχνεις μόνος σου ένα αντιπαράδειγμα. Μια περίπτωση που διαψεύδει το «θεώρημα», ενώ εκπληρώνει όλες του τις προϋποθέσεις.

Τα κοινωνικά θεωρήματα αποδείχτηκαν όμως πιο δύσκολα στη διάψευσή τους από αυτά των Μαθηματικών, γι’ αυτό και τα δύο αντιπαραδείγματα που σκοπεύω να σας αναφέρω –οι ΠΕΚ και το Mathesis – χρειάστηκαν πολλά-πολλά χρόνια για να φτιαχτούν κι ακόμα δεν είμαστε σίγουροι ότι το δεύτερο– το Mathesis – θα περάσει τη σημερινή χαρούμενη εφηβεία του και θα ενηλικιωθεί με ασφάλεια. Όμως και τα δύο είναι ήδη πολύ ισχυρά αντιπαραδείγματα στο κοινωνικό θεώρημα που ανέφερα πριν: Ότι δημόσιο και ποιότητα –και πολύ περισσότερο, δημόσιο και αποτελεσματικότητα- είναι ασυμβίβαστα. Ε, λοιπόν δεν είναι! Να σας παρουσιάσω μόνο τα στοιχεία για το… εφηβάκι – το Mathesis – που είναι λιγότερο γνωστό. Να τα:

Μαθήματα 62.

Διαδικτυακοί φοιτητές 121.000.

Δικαιούχοι βεβαιώσεων παρακολούθησης 74.000.

Δωρεάν βεβαιώσεις σε ανέργους 7.500.

Κόστος για το ελληνικό δημόσιο (άμεσο ή έμμεσο) 0 ευρώ.

Κρατήστε τη γενική εικόνα από τα παραπάνω –την εικόνα ενός δημόσιου θεσμού που υπηρετεί δημόσιους σκοπούς και αξίες και ζει χάρις στην υποστήριξη των πολιτών προς τους οποίους απευθύνεται το έργο του– και μεγεθύνετέ τη κατά πολλές φορές και θα έχετε τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης· το άλλο αντιπαράδειγμα στο κοινωνικό θεώρημα που υποσχεθήκαμε να καταρρίψουμε. Αν κρίνετε ότι τα καταφέραμε, τότε ίσως θα θέλατε να ξέρετε και ποια ήταν η δική μας «συνταγή» γι’ αυτό. Πολύ απλά, τούτη.

Στοιχηματίσαμε στην καλύτερη πλευρά της χώρας μας και των ανθρώπων της, και η χώρα μάς το ανταπέδωσε. Πιστέψαμε ότι «εκεί έξω» –έξω από τα τείχη που έχουν χτίσει γύρω τους πολλοί δημόσιοι οργανισμοί στη χώρα– υπάρχουν πολίτες που νοσταλγούν να δουν δημόσιους θεσμούς να συνδυάζουν την ευγένεια των σκοπών (αυτήν που όλοι έχουμε μάθει να περιμένουμε από το δημόσιο) με την αποτελεσματικότητα και την υψηλή ποιότητα, την οποία κανείς μας δεν έχει μάθει να περιμένει. Με άλλα λόγια, αναζητήσαμε την καλή Ελλάδα εκεί έξω και απλώς τη βρήκαμε. Ο ζητών ευρήσει!

ΙΣΤΟΡΙΑ 5η: Ένας χωρικός στη σκηνή!

Ποιος άλλος θα μπορούσε να αποδώσει καλύτερα την έννοια του χωρικού από τον Νίκο Καζαντζάκη; Και υπάρχει καλύτερη περιγραφή από εκείνη του απονήρευτου ανθρώπου –αφελή τον λένε άλλοι– που δεν αναγνωρίζει τη θεατρική σύμβαση στα πράγματα και ανεβαίνει στη σκηνή για να σταματήσει τον φόνο; Υποθέτω ότι το είδος συνεχίζει να υπάρχει και μετά τον Καζαντζάκη, διότι μόλις 35 χρόνια πριν και επί 10 τουλάχιστον χρόνια ο υποφαινόμενος το εκπροσώπησε μάλλον επάξια.

Αγνόησε τελείως τις θεατρικές συμβάσεις –δηλαδή τα κατά συνθήκην ψεύδη- και θεώρησε ότι αν κάποιοι συγγραφείς και εκδότες πανεπιστημιακών συγγραμμάτων κάνουν υπεύθυνη δήλωση στο κράτος ότι η τιμή στην οποία πωλείται το βιβλίο τους στα βιβλιοπωλεία είναι ας πούμε 10.000 δρχ.,– οπότε το κράτος θα το αγοράζει προς 6.000 έως 7.000 δρχ., (έκπτωση 30-40%, σύμφωνα με τον νόμο), τότε σε αυτή την τιμή θα πρέπει να το πουλάνε και όχι π.χ. προς 3.000 δρχ., όπως πράγματι το πουλούσαν και αυτή ήταν όντως η κανονική τιμή του. Έτσι λοιπόν, αγνοώντας όλες τις θεατρικές συμβάσεις, ο χωρικός εκείνος θεώρησε ότι αφού έγινε μάρτυρας ενός φόνου –πολλών εκατομμυρίων εις βάρος όλων μας- θα έπρεπε και να τον σταματήσει!

Πώς; Τεκμηριώνοντας το σκάνδαλο σε όλη του την έκταση και προσκομίζοντας όλα τα αποδεικτικά στοιχεία! Μη συνειδητοποιώντας, ο αφελής (εξάλλου τι χωρικός θα ήταν;), ότι το σκάνδαλο είναι ένα δημόσιο θέαμα –κάτι σαν το ρωμαϊκό «άρτος και θεάματα»- το οποίο οφείλει να προσφέρει, από καιρού εις καιρόν, η δημοκρατική πολιτεία στους πολίτες της με πολλά ταρατατζούμ, και τον τρομερό εισαγγελέα να παρεμβαίνει και άλλα ηχηρά παρόμοια, αλλά με έναν βασικό όρο όλα αυτά: Ότι ποτέ δεν προσκομίζονται αποδείξεις τις οποίες κανείς μετά δεν θα μπορεί να πάρει πίσω! Έτσι ώστε όταν το έργο έχει πια κουράσει να μπορεί να κατέβει και κάποιο άλλο να πάρει τη θέση του!

Αυτή λοιπόν τη θεατρική σύμβαση, περισσότερο απ’ όλες τις άλλες, αγνόησε ο χωρικός της ιστορίας μας, προσκομίζοντας αποδεικτικά στοιχεία που κανείς δεν μπορούσε να πάρει πίσω! Και κάποιοι «στύλοι της κοινωνίας» –με τον τρόπο που το εννοεί ο Αλέξης Ζορμπάς στην κλασική περιγραφή του αδερφού του- θα έπρεπε να δώσουν λόγο σ’ ένα λιγότερο τρομερό αλλά πραγματικό εισαγγελέα αυτή τη φορά. Κι αυτά τα πράγματα απλούστατα δεν γίνονται.

Κι έτσι ο χωρικός μας –ένας ρόλος που δεν προβλεπόταν σε κανένα σενάριο σκανδάλου έως τότε- βρέθηκε στο στόχαστρο μιας βιομηχανίας εκφοβιστικών μηνύσεων και αγωγών για δυσφήμηση εκ μέρους των εμπλεκομένων και σε μία από αυτές είχε την τιμή να τον υπερασπιστεί –μαζί με τον αξέχαστο Δημήτρη Ξυριτάκη- ο σημερινός δήμαρχος της πόλης μας. Και βέβαια εντελώς δωρεάν. Ώστε να έχει μια ιδιαίτερη συναισθηματική αξία για μένα σήμερα να παραλαμβάνω την ανώτερη τιμητική διάκριση της πόλης μας από τον ίδιο άνθρωπο που αθώωσε τότε εκείνον τον μη προβλεπόμενο χωρικό. Έχοντας να τον πείσει, εκτός των άλλων, και να μην κάνει αυτό που σκόπευε: Να ομολογήσει… ένοχος για υπεράσπιση του… ορφανού, όπως αποκαλούσε τότε το δημόσιο συμφέρον στη συγκεκριμένη υπόθεση.

Όμως η καλύτερη στιγμή της ιστορίας μας ήταν όταν ο χωρικός εκείνος κέρδισε τελικά το στοίχημα που έβαλε με τον Λευτέρη Οικονόμου, που δεν κουραζόταν να του λέει: «Θα είναι θρίαμβος του κράτους δικαίου αν τελικά δεν πας εσύ μέσα!». Και να του απαντά αυτός: «Μα είναι πολύ εύκολο να το κερδίσω αυτό το στοίχημα Λευτέρη. Δεν έχω παρά να τα παρατήσω, οπότε θα πετάνε τη σκούφια τους και οι άλλοι, να με αφήσουν ήσυχο. Όμως το ενδιαφέρον στοίχημα για μένα είναι το εξής: Να μην πάω τελικά μέσα, κάνοντας ό,τι μπορώ για να πάω!»

Και μπορώ τώρα να σας ανακοινώσω, αγαπητοί συμπολίτες και συμπολίτισσες, ότι αυτό το στοίχημα πράγματι το κέρδισε ο χωρικός μας ώστε με το κεφάλι ψηλά –δηλαδή με λευκό ποινικό μητρώο- να μπορεί να στέκεται σήμερα ενώπιόν σας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

«Σας διηγηθήκαμε πέντε μικρές ιστορίες και σίγουρα οι τέσσερις είχαν κάτι καλό να μας πουν γι’ αυτόν τον παράξενο τόπο που είναι η χώρα μας. Η πρώτη ιστορία μάς είπε για ένα σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες του που λειτούργησε υποδειγματικά ως εξισωτής ευκαιριών για εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά από φτωχές αγροτικές οικογένειες, η δεύτερη για ένα σύστημα θεσμών και ανθρώπων εδώ στην ακαδημαϊκή Κρήτη που βγήκε από τον δρόμο του για να δώσει μια δεύτερη ευκαιρία σ’ έναν ιδιόρρυθμο άνθρωπο κι αυτός έκανε ό,τι μπορούσε για να μην προδώσει την εμπιστοσύνη τους:

Δίδαξε με πάθος τον κβαντικό καινούργιο κόσμο στους φοιτητές του και κατάφερε να διαψεύσει ένα αχτύπητο κοινωνικό θεώρημα που δεν του άρεσε. Ότι το μόνο που δουλεύει αποτελεσματικά και μπορεί να κάνει ποιοτικά πράγματα είναι ο ιδιωτικός τομέας και το μόνο που ωθεί τους ανθρώπους να τα κάνουν είναι το κίνητρο του κέρδους. Και στην προσπάθειά του να το διαψεύσει, έμαθε ότι έξω από τα τείχη υπάρχει μια υπέροχη Ελλάδα που περιμένει να στοιχηματίσουμε σ’ αυτήν, κι αν το κάνουμε δεν θα μας απογοητεύσει. Ένα στοίχημα εμπιστοσύνης ξανά.

Οι ιστορίες μας δεν θα ήταν όμως αληθινές, αν είχαν όλες αίσιο τέλος. Η ιστορία με τον χωρικό και μάλιστα με τον ειρωνικό τρόπο που κέρδισε εκείνο το στοίχημα –να θεωρείται θρίαμβος του κράτους δικαίου ότι κατάφερε να μην πάει ο ίδιος μέσα!– ανήκει στη σκοτεινή πλευρά της χώρας μας. Πολύ σκοτεινότερη απ’ αυτήν που άφησα να εννοηθεί, όχι μόνο γιατί δεν το επιτρέπει η περίσταση αλλά και για λόγους στοιχειώδους αυτοπροστασίας.

Ο χωρικός μεγάλωσε εν τω μεταξύ. Ταυτόχρονα όμως, μέσα από την ίδια αυτή ιστορία –στα 12 ολόκληρα χρόνια που κράτησε– μπόρεσα να γνωρίσω και να συνδεθώ με σχέση βαθιάς αμοιβαίας εκτίμησης με μερικούς από τους πιο φωτεινούς ανθρώπους που διέθετε τότε το δικαστικό σύστημα της χώρας στις κορυφαίες του θέσεις αλλά και να αισθανθώ γύρω μου έναν μεγάλο κύκλο συμπαράστασης και αγάπης από την πανεπιστημιακή κοινότητα της χώρας αλλά και τον δημοσιογραφικό της κόσμο, σε χτυπητή αντίθεση με την πλήρη ηθική απομόνωση της άλλης πλευράς. Η καλή Ελλάδα δεν έλειψε ούτε από την υπόθεση αυτή. Μπορεί οι πρωτεργάτες του σκανδάλου και οι συνεργοί τους να έμειναν ατιμώρητοι, όμως η ηθική νίκη ήταν όλη δική μας.

Ποιο είναι λοιπόν το «δίδαγμα» από τις 5 ιστορίες που σας διηγήθηκα; Νομίζω ότι μπορώ να το συνοψίσω σε μία μόνο εικόνα. Νά την» (σ.σ. παρουσίασε το χάρτη της Ελλάδας με τη συγκεκριμένη φράση που δημοσιεύουμε: «Αυτή χώρα είναι λίγο καλύτερη απ' ό,τι νομίζουμε»).

Οι πέντε αυτές άκρως ενδιαφέρουσες ιστορίες είναι η ομιλία του κ. Στέφανου Τραχανά κατά την απονομή του Βραβείου Ηθικής Τάξεως του Δήμου Ηρακλείου.

ΠΗΓΗ: ΠΑΤΡΙΣ