Ο αντιμιλιταριστής Έρμαν Έσσε

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Δεν υπάρχει γενιά ανθρώπων που να μην έχει ζήσει πόλεμο. Τον 20ό αιώνα δύο γενιές έζησαν δύο παγκόσμιους πολέμους. Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα. Ακόμα δεν έχει κλείσει το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα και ήδη μαίνονται δύο πόλεμοι, ένας στην Ουκρανία κι άλλος ένας στη Μέση Ανατολή. Ο πόλεμος, λοιπόν, ποτέ δεν έλειψε από την ιστορία, θα πρέπει να τον παραδεχθούμε «όχι ως προσωρινό, αλλά ως μόνιμο χαρακτηριστικό της ιστορικής ζωής» γράφει σ’ ένα δοκίμιό του ο αξέχαστος Χρήστος Μαλεβίτσης. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν έπαψαν να υπάρχουν αντιμιλιταριστικά κινήματα και αντιμιλιταριστικές ιδέες.

Στη διάρκεια του πολέμου που μαίνονταν τον Αύγουστο του 1914 ο Έρμαν Έσσε υποστήριζε ότι η Ευρώπη ήταν φυλακισμένη μέσα σε μια συλλογική νεύρωση. Κάπου κρυφά, δηλαδή, για τον νομπελίστα κορυφαίο συγγραφέα, οι Ευρωπαίοι ανέχονταν και δικαιολογούσαν τον πόλεμο. Γι’ αυτό κι ο Έσσε ένιωθε συνένοχος. Δεκατρία χρόνια αργότερα θα εκδώσει τον Λύκο της Στέπας, ένα από τα πιο σημαντικά έργα του, και διαμαρτυρόμενος στο μιλιταριστικό καθεστώς της Γερμανίας, εγκαταλείπει την πατρίδα του και οριστικά μέχρι το θάνατό του το 1962 εγκαταθίστατε στην Ελβετία. Ιδού, πως, στον Λύκο της Στέπας εκφράζει τον αντιμιλιταρισμό του, ο οποίος είναι λίαν επίκαιρος:

«Και ξαφνικά, κατιτί με τράβηξε σ’ έναν θορυβώδη και ταραγμένο κόσμο. Στους δρόμους έτρεχαν αυτοκίνητα, μερικά ήταν τεθωρακισμένα και κυνηγούσαν πεζούς, τους έλιωναν κάτω απ’ τις ρόδες τους, τους κόλλαγαν πάνω στους τοίχους των σπιτιών. Κατάλαβα αμέσως: ήταν ο αγώνας ανάμεσα στους ανθρώπους και τις μηχανές, που τον προετοίμαζαν και τον περίμεναν για πολύ καιρό, που τον φοβούνταν για πολύ καιρό και τώρα, επιτέλους είχε ξεσπάσει. Παντού κείτονταν νεκροί και κομματιασμένοι, παντού τρακαρισμένα, ρημαγμένα και μισοκαμένα αυτοκίνητα, πάνω απ’ το φρικτό συνονθύλευμα πετούσαν αεροπλάνα, που ακόμα κι αυτά τα πυροβολούσαν απ’ τα παράθυρα και τις στέγες με τουφέκια και πολυβόλα. Άγρια και επαναστατικά πλακάτ κρέμονταν σ’ όλους τους τοίχους και ξεσήκωναν με τα τεράστια γράμματά τους, που έλαμπαν σαν φωτιές, το έθνος να σηκωθεί επιτέλους και να αγωνιστεί για τους ανθρώπους κι ενάντια στις μηχανές, να αγωνιστεί επιτέλους ενάντια στους χοντρούς, καλοντυμένους κι αρωματισμένους πλούσιους που ξεζούμιζαν τους άλλους με τη βοήθεια των μηχανών τους, να καταστρέψει τα τεράστια διαβολικά αυτοκίνητά τους, να βάλει φωτιά στα εργοστάσια και να συμμαζέψει λίγο την ντροπιασμένη γη, να την αδειάσει και να μειώσει τον πληθυσμό της, για να μπορέσει να φυτρώσει πάλι το χορτάρι, να ξαναφυτρώσει μέσα απ’ τον σκονισμένο τσιμεντένιο κόσμο κάτι σαν δάσος, σαν λιβάδι, σαν αγρός, σαν ρυάκι και σαν βάλτος. Αντίθετα, υπήρχαν άλλα πλακάτ, θαυμάσια ζωγραφισμένα και στυλιζαρισμένα, με πιο απαλά, λιγότερο παιδικά χρώματα, ιδιαίτερα έξυπνα και πνευματώδη, που προειδοποιούσαν όλους τους ιδιοκτήτες και τους λογικούς για το απειλητικό χάος της αναρχίας, μιλούσαν πολύ συγκινητικά για την ευλογία της τάξης, της εργασίας, της ιδιοκτησίας, του πολιτισμού και του δικαίου, και υμνούσαν τις μηχανές σαν την ανώτερη και τελευταία εφεύρεση των ανθρώπων, με τη βοήθεια των οποίων θα γίνονταν θεοί. Συλλογισμένος και γεμάτος θαυμασμό, διάβαζα τα πλακάτ, τα κόκκινα και τα πράσινα· παράξενα επιδρούσε πάνω μου η θαυμαστή ευγλωττία τους, η εξαναγκαστική λογική τους, είχαν δίκιο και βαθιά πεπεισμένος, στεκόμουν μια μπροστά στο ένα και μια μπροστά στο άλλο, ενοχλημένος παράλληλα απ’ τους σκοτωμούς που γίνονταν γύρω μου. Βέβαια, το πιο σημαντικό φαινόταν καθαρά: γινόταν πόλεμος, ένας έντονος, φανατικός κι άκρως συμπαθητικός πόλεμος, που δεν γίνονταν για κάποιον αυτοκράτορα, δημοκρατία, όρια συνόρων, για σημαίες και χρώματα κι άλλα τέτοια συναφή διακοσμητικά και θεατρινίστικα πράγματα, στην ουσία δηλαδή για κουρέλια. Αυτός όμως ο πόλεμος ήταν διαφορετικός. Ο καθένας που δεν του άρεσε πια η ζωή του και δεν του ‘φτανε ο αέρας ν’ αναπνέει, άφηνε τη δυσαρέσκειά του να εκφραστεί μ’ ενεργητικό τρόπο κι έβαζε μπροστά για την ολοκληρωματική καταστροφή αυτού του τσίγκινου, πολιτισμένου κόσμου. Έβλεπα αυτή την καταστρεπτική και δολοφονική μανία να λάμπει φωτεινά κι ειλικρινά στα μάτια τους κι άρχισαν μέσα μου να ανθίζουν αυτά τα άγρια κόκκινα λουλούδια της οργής και να γελάνε. Γεμάτος χαρά ενώθηκα μαζί τους στον αγώνα». ΕΡΜΑΝ ΕΣΣΕ. (1998). Ο Λύκος της Στέπας, μτφρ. Ελένη Φαφούτη. Αθήνα: Νεφέλη, σσ. 211-213.

Δεν χωρά αμφιβολία πως, για τον Έσσε, οι ρίζες κάθε πολέμου, είτε αυτός προέρχεται από το μίσος, την εχθρότητα, την επιδίωξη εξουσίας, αποσαθρώνονται και τα εξιλαστήρια θύματα, στρατιώτες και άμαχοι, είναι η «αιώνια επανάληψη μιας πλάνης» όπου ο κόσμος πάντοτε θα είναι ένα σφαγείο, μια κρεατομηχανή και η ειρήνη να είναι μια ουτοπία.

Ο σπόρος

«Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο έλλογο ζώο. Είναι και ζώο έμμυθο. Το πέρασμα από τον μύθο στον λόγο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Ο αιώνας μας εδοξάσθη από τον ανθρώπινο λόγο. Με τις εκπληκτικές επιστημονικές ανακαλύψεις. Κατακρεουργήθηκε ωστόσο και από τον ανθρώπινο μύθο, τον χιτλερικό και τον σταλινικό. Έτσι όμως αν εξετάσουμε τη σημερινή συμπεριφορά του ευρωπαίου κατά τον εικοστό αιώνα, είναι ωσάν να πρόκειται για έναν μεγαλοφυή παράφρονα. Όλα δείχνουν πως ακόμη και ο άνθρωπος ο διαφωτισμένος της εποχής μας έχει σκοτεινές ζώνες στη συμπεριφορά του, τις οποίες δεν λαμβάνει υπόψη του, πράγμα που τραυματίζει καιρίως τον ορθολογισμό του. Ο άνθρωπος είναι πολύ διαφορετικός από αυτό που ο ίδιος νομίζει πως είναι. Κάτι που με πολύ δυσκολία το αντιλαμβάνεται, διότι δεν υπάρχει κάποιος να του το πει. Κι ωστόσο είναι ολοφάνερο, πως ο άνθρωπος λέγει ψέματα στον εαυτό του. Βεβαίως, θα υπάρχει λόγος προς τούτο. Και δεν θα του είναι πολύ κολακευτικός.

Κατά τους καιρούς των μεγάλων και παρατεταμένων σφαγών ήταν εύλογο να διερωτηθεί κανείς: κάθε Κυριακή, οι χιλιάδες των εκκλησιών, σε ποιους απευθύνονταν; Σε ποιες ψυχές σπέρνονταν ο λόγος του Θεού και ο λόγος του ανθρώπου; Όπως συμβαίνει γενικά στη φύση, ο περισσότερος πάει χαμένος. Μόνον εδώ και εκεί κάποιος σπόρος βρίσκει λίγη υγρασία και ελάχιστο πρόσφορο έδαφος και φυτρώνει και ανθίζει και καρπίζει. Τούτο όμως σημαίνει πως και ο τωρινός λόγος του πνεύματος, της αγάπης, της ειρήνης, της ομόνοιας, των υψηλών ιδεωδών ρίχνεται εν πολλοίς σε άκαρπη γη. Η σκέψη αυτή πρέπει να βάζει σε αμηχανία όλους τους καλοπροαίρετους δασκάλους των ανθρώπων, όλους που αγωνίζονται να καταστήσουν καλύτερους τους συνανθρώπους των. Η σκέψη αυτή θα τους έκαμε να εγκαταλείψουν την προσπάθειά τους, ως μάταιη. Ή εν πάση περιπτώσει ως ασύμφορη, διότι η τόσο μεγάλη προσπάθεια για τόσο πενιχρό αποτέλεσμα σε αποκαρδιώνει. Κι ωστόσο ο άνθρωπος δεν δίνει βαρύτητα σε αυτά τα λογικά συμπεράσματα, επειδή δεν είναι μόνον έλλογος. Είναι και έμμυθος. Και ο μύθος του τον παρακινεί και τον στερεώνει να κάνει τον δάσκαλο. Ότι αυτή τη φορά θα επιτύχει καλύτερα αποτελέσματα. Και όλα αυτά επειδή δεν ξέρει ο δάσκαλος ποιος σπόρος θα πάει χαμένος και ποιος θα καρποφορήσει. Αυτή του η άγνοια τον σώσει. Και σώζει την κατάσταση.

Επειδή, όπως είπαμε, κάποτε βγάζει σε καλό αποτέλεσμα. Όπως μας το διαζωγραφίζει και η παρακάτω ιστορία. Ένας νεαρός άκουγε με προσοχή τα λόγια του ιεροκήρυκα κάθε Κυριακή. Ο σπόρος του λόγου του Θεού βρήκε πρόσφορο έδαφος μέσα του. Ώσπου στο τέλος αποφάσισε να αφιερώσει τον βίο του στη λατρεία του Θεού για να αποκτήσει την αιώνια σωτηρία. Έτσι πήγε μοναχός σε διπλανό προς το χωριό του μοναστήρι. Όμως κάτι τον ανησυχούσε. Ο πατέρας του αδιαφορούσε για τα πνευματικά θέματα και ενδιαφερόταν μόνο για την αύξηση της περιουσίας του. Ωστόσο, ο νεαρός μοναχός δεν ήθελε ο πατέρας του να πάει στην κόλαση. Μια μέρα εκμυστηρεύτηκε το πρόβλημά του στον Ηγούμενο του μοναστηριού. Όταν ο Ηγούμενος άκουσε πως ο πατέρας του μοναχού ήταν φιλάργυρος, σκέφτηκε κάτι. Λέει του μοναχού να πάει να βρει τον πατέρα του και να του πει πως το μοναστήρι του παραγγέλλει να λέγει κάθε μέρα και όσες πιο πολλές φορές μπορεί το “Πάτερ ημών”. Όσες φορές το επαναλάβει τόσα εκατομμύρια θα πάρει. Ο φιλάργυρος εμποράκος ενθουσιάστηκε. Μέτραγε πόσες φορές έλεγε την Κυριακή προσευχή, και κάθε βράδυ ανέβαινε στο μοναστήρι και λάβαινε τα χρήματά του. Αυτό συνεχιζόταν για κάμποσο καιρό. Κάποτε όμως έπαψε να ανεβαίνει. Ο Ηγούμενος ανησύχησε και έστειλε τον μοναχό στο χωριό να δει τι συμβαίνει. Βρήκε τον πατέρα του να είναι τόσο απορροφημένος επαναλαμβάνοντας συνεχώς την προσευχή, που ούτε καιρό είχε να ανεβεί στο μοναστήρι, αλλά και ούτε ενδιαφέρον για τα χρήματα. Η μηχανική επανάληψη της προσευχής μετατράπηκε σε κατανυκτική προσήλωση προς το περιεχόμενό της. Έτσι σώθηκε και αυτός.

Είναι σαφές το μήνυμα της ιστορίας. Κάτω και από τις πλέον αντίξοες συνθήκες, είναι δυνατόν να φυτρώσει ο σπόρος. Όμως δεν ξέρει κανείς που και πότε. Γι’ αυτό οι δάσκαλοι σκορπούν τον σπόρο ελπίζοντες. Μολονότι ξέρουν πως το αποτέλεσμα θα είναι πενιχρό. Να αναλογιστεί κανείς τους ποταμούς της παιδείας που έρρευσαν στη γη, από τη θρησκεία, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, τη μουσική. Επί χιλιετίες. Και όμως. Λήγει η δεύτερη χιλιετία και η κοινωνία μας γίνεται ολοένα και περισσότερο βάρβαρη. Οι κοινωνικοί επαναστάτες ενόμιζαν πως στη νέα κοινωνία που θα οικοδομούσαν ο μέσος άνθρωπος θα στεκόταν στο ύψος του Γκαίτε και του Μπετόβεν. Είναι εκπληκτική η άνοδος του βιοτικού επιπέδου των δυτικών κοινωνιών. Είναι όμως εξίσου εκπληκτική και η αντίστοιχη πτώση του πνευματικού επιπέδου των. Στις χώρες που έχουν μακραίωνη παράδοση μένουν ορισμένες νησίδες παιδείας, χωρίς ανάλογη ακτινοβολία στο κοινωνικό σώμα. Στις χώρες που δεν διαθέτουν παράδοση, τα πάντα έχουν σαρωθεί από τον νεοβαρβαρισμό των οικονομικώς αναπτυγμένων κοινωνιών, οι οποίες πήραν τον δρόμο της πνευματικής υπαναπτύξεως. Και ο σπόρος πέφτει σε απρόσφορη γη».

ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗ. (1993). «Ο σπόρος», στο: Δοκίμια Ιδεών. Αθήνα: Δωδώνη, σσ. 62-64.

Η αφάνεια και η αναζήτηση του Οδυσσέα

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗΣ. (1996). «Η αφάνεια και η αναζήτηση του Οδυσσέα», Ευθύνη, τχ. 300 (Δεκέμβριος 1996), 631-632.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 2024: Με τον κοφτερό λόγο του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΕΛΕΒΙΤΣΗ... 31 χρόνια μετά...

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗΣ. «Ο Χριστιανισμός», Ευθύνη, τχ. 264, (Δεκέμβριος 1993) 642-644.

28η Οκτωβρίου 1940

«Από το Σεπτέμβριο του 1939 ο πόλεμος ελυμαίνεται την Ευρώπη. Ώσπου στις 28 Οκτωβρίου 1948 εχτύπησε και τη δική μας πόρτα. Ήταν πρωί. Και ξυπνήσαμε σε μια νέα εποχή. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αδράξει με τις χαλύβδινες παλάμες του και τη δική μας χώρα. Τον στρατό μας. Τον λαό μας. Τον καθένα χωριστά. Διότι όλο αυτό το τεράστιο όσο και δαιμονικό γεγονός διαμοιράζεται στα εκατομμύρια των προσωπικών εμπειριών του κάθε ανθρώπου. Του πολεμιστή, του νικητή, του ηττημένου, του σκοτωμένου, του βασανισμένου, του πεινασμένου, του ήρωα, του δειλού.

»Τα ιστορικά περιστατικά είναι γνωστά. Περιττεύει η μνημόνευσή τους. Όμως δεν είναι επαρκώς γνωστή αυτή η κάθοδος της ψυχής στον Άδη, που είναι η εσωτερική εμπειρία του πολέμου. Μόνον η τέχνη, και όχι η ιστοριογραφία, μπορεί να απεικονίσει τούτη την κάθοδο στα σκοτεινά βασίλεια του θεού του πολέμου. Εκεί κατέρχεται η ύπαρξη κατάγυμνη, ωσάν τη βαβυλωνιακή θεά Ιστάρ, και φρίσσει προ του εσχάτου. Διότι ο πόλεμος με τη φρίκη και με τον θάνατο και με την οδύνη εκεί οδηγεί. Στο έσχατο του νοήματος της ιστορίας, στο έσχατο του νοήματος του πολιτισμού, στο έσχατο του νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης».

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗΣ. (1993). «Ο πόλεμος», στο: Δοκίμια Ιδεών. Αθήνα: Δωδώνη, σσ. 70-71.

Του Σταυρού σήμερα... με χλιδάτους ρασοφόρους

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Σε παλαιότερες παραδοσιακές κοινωνίες, στις εκκλησιές μας, η ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού δεν είχε τα χαρακτηριστικά της γιορτής, όπως αυτή στις μέρες μας τελείται. Κυριαρχούσε η απλότητα και η ιεροπρέπεια. Τυχαία, σήμερα, σε μια σύντομη πλοήγησή μου στο Διαδίκτυο, η ματιά μου έπεσε σε ναό του «Νέου Κόσμου», όπου η μετάδοση του Όρθρου και της Θείας Λειτουργίας, με τον γνωστό σε πολλούς «τελετάρχη» αρχιμανδρίτη Νικόδημο Καβαρνό, να τραβά το φακό της «θείας δημοσιότητας». Για πολλούς, ο εν λόγω αρχιμανδρίτης, θεωρείται άριστος και καλλίφωνος ψάλτης. Έχω αντίθετη άποψη. Όπως τον βλέπω στην οθόνη του υπολογιστή, δείχνει άνθρωπος που έχει χάσει το Θεό από μέσα του. Γι’ αυτόν ο υπολογιστής είναι μέσο προκλητικής προβολής του προσώπου του. Αποκαλυπτικές είναι οι εικόνες όταν ψάλλει: μικρόφωνο στα χέρια και φωνή σαν μουεζίνη. Βέβαια, δεν είναι ο μόνος. Σε πολλούς ναούς, σε πανελλήνια κλίμακα, υπάρχουν αντίστοιχες γραφικές φιγούρες, ιερέων και ιεροψαλτών. 

Ο αρχιμανδρίτης Καρβαρνός σήμερα, ημέρα της Υψώσεως του Σταυρού, το παράκανε: όπως τον έπιανε ο φακός της «θείας δημοσιότητας», στο πρόσωπό του ψεύτικος ο συναισθηματισμός, παντελώς ξένος προς την παράδοση της Εκκλησίας. Δεν λέω, σίγουρα έχει καλές γνώσεις της ψαλτικής τέχνης και υμνολογίας. Εκείνο, όμως, που προσωπικά μού φαίνεται ότι αγνοεί είναι πως, η γνώση είναι προεχόντως δωρεά, όπως σημειώνει σ' ένα άρθρο του για την εικόνα - πληροφορία ο Χρήστος Μαλεβίτσης. Κι ότι γνωρίζοντας τελείς υπό το βλέμμα του Δημιουργού Θεού. «Κύριε γνώρισόν μοι και γνώσομαι», με καίριο τρόπο διατυπώνει ο Ιερεμίας. Το να κρατάς στα χέρια σου το Σταυρό του Κυρίου, στολισμένο με βασιλικό και να τον υψώνεις με θεατρινίστικο τρόπο, νομίζω ότι επαληθεύεις αυτό που γράφει ο κυρ Φώτης Κόντογλου:

«“Σαν ακούς πολλά κεράσια, πάρε μικρό καλάθι”. Πολλοί σταυροί μα λίγη πίστη σ’ Αυτόν που σταυρώθηκε απάνω στον σταυρό. Πήραμε το ξύλο κατάξερο χωρίς να πάρουμε Εκείνον που το πότισε με το αίμα του. Εκείνον “δι’ ου το του σταυρού ζωηφόρον εν γη πεφυτούργητε δένδρον”. Δεν πιστεύουμε στο Σταυρό, γιατί δεν πιστεύουμε στο Χριστό, αφού πιστεύουμε μόνο στον εαυτό μας. Για μας είναι κούφια λόγια κι ο Χριστός κι ο Σταυρός».

ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ. (1977). «Ο σταυρός. Το ζωηφόρον φυτό», στο: Μυστικά Άνθη. Ήγουν κείμενα γύρω από τις αθάνατες αξίες της ορθόδοξης ζωής. Αθήναι: «Αστήρ». Αλ. & Ε. Παπαδημητρίου, σ. 60.

Ελλαδική Εκκλησία και Έμφυλες Ταυτότητες

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Ο διάλογος της Εκκλησίας με την Πολιτεία για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών –αν βέβαια είναι διάλογος-, από τη μια δείχνει πόσο ανέτοιμη και αμήχανη είναι η θεσμική Ελλαδική Εκκλησία να συζητήσει όχι μόνο ζητήματα ισότητας των φύλων αλλά και ζητήματα ενός κόσμου συνεχών μεταβάσεων, από το παρελθόν προς το παρόν και το μέλλον, τα οποία αφορούν τις έμφυλες ταυτότητες, και από την άλλη πλευρά, πόσο τραγική είναι η εικόνα της Πολιτείας όταν κλείνει τις πύλες-της προς ένα αρκετά μεγάλο σώμα του λαού, που υποτίθεται ότι διακονεί, αν λάβουμε υπ’ όψιν-μας πως πολιτική δεν είναι μόνο εξουσία αλλά και διακονία.

Το βίντεο που δείχνει τον Σεβασμιώτατο Φθιώτιδος Συμεών να ωρύεται μπροστά στο ποίμνιό του εξαπολύοντας μύδρους κατά της Πολιτείας για το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών συνιστά κρίση της θεσμικής Ελλαδικής Εκκλησίας. Σωστά καλός φίλος-μου είπε πως κάνει λες και η Πολιτεία ζητά από την Εκκλησία να θεσπίσει εκκλησιαστικό γάμο ομοφύλων. Αλλά και η Πολιτεία, υπό τον φόβο μήπως χαρακτηριστεί συντηρητική, βιάζεται να φέρει αλλαγές σ’ ένα πολιτισμό όπως είναι ο ελληνικός, πολιτισμό που εδώ και αιώνες έχει επίγνωση των ορίων-του. Καθώς φαίνεται ο Καισαρισμός είναι πανέτοιμος να ξαναπάρει ακόμα μια πύρρεια νίκη.

Επί του συγκεκριμένου θέματος, η Πολιτεία ενώ φαίνεται να έχει κάποια επίγνωση των θεμελιωδών μεταβλητών της σημερινής κοινωνίας που αλλάζει ραγδαία, αρνείται να συζητήσει βασικές αξίες του ιστορικού γίγνεσθαι του λαού που κυβερνά. Που να καταλάβει πως η «ιστορία δεν γηράσκει», κατά Χρήστο Μελεβίστη.

Ο Σεβασμιώτατος Φθιώτιδος Συμεών βροντοφώναζε στο ποίμνιό του για εισαγόμενες «αμερικανιές». Μόνο που αυτές οι εισαγόμενες «αμερικανιές» είναι η μια όψη του νομίσματος, τα λεγόμενα «κυβόργια» κατά τον «επανεπινοημένο» όρο της Donna Haraway. Όμως, υπάρχει και η άλλη «αμερικανιά», των ακραίων φονταμενταλιστικών θρησκευτικών κινημάτων που, ως καλοί μεταπράτες, κι αυτή την εισάγουμε στο Ελλαδιστάν. Την καταγράφει η συνάδελφος Σπυριδούλα Αθανασοπούλου – Κυπρίου· στη Σύναξη, την τριμηνιαία έκδοση σπουδής στην Ορθοδοξία (τχ. 108ο), στα 2008, το άρθρο-της: «Θρησκευτική πίστη και “ανδρικές ταυτότητες”. Το χριστιανικό μοντέλο της ήπιας πατριαρχίας στις ενδοοικογενειακές σχέσεις, από τη διεθνή στην ελληνική πραγματικότητα», κάνει λόγο για τον αντρικό οργανισμό γνωστό με το όνομα Promise Keepers (σε ελεύθεροι μετάφραση: «Οι Φερέγγυοι»), ο οποίος προωθεί την άποψη ότι «οι σύζυγοι έχουν την υποχρέωση να είναι η κεφαλή της οικογένειας, με ευγενικό όμως και τρυφερό τρόπο, ακολουθώντας το παράδειγμα της πραότητας του Ιησού Χριστού». Ετούτη η ανθρωπολογία των φύλων έχει περάσει και στην Ελλαδική Εκκλησία, με εγκυκλίους που κατά καιρούς αποστέλλονται σε τοπικές Μητροπόλεις. Και δεν είναι μόνο το ζήτημα της ισοτιμίας των δύο φύλων, είναι και εκείνο των έμφυλων ταυτοτήτων. Και εδώ, οι αποστελλόμενες εγκύκλιοι σε τοπικές Μητροπόλεις δεν σώζουν την κατάσταση. Η μετανεωτερικότητα και τα προτάγματά της, που σχετίζονται με τις έμφυλες ταυτότητες, είναι κυρίαρχο πια ρεύμα στον καιρό μας. Δεν χωρά αμφιβολία πως ενάντια στον δικαιωματισμό και την αυτοδιάθεση –είναι οι νέες «θρησκείες» του καιρού-μας-, γραπτά όπως του Θεόδωρου Ζιάκα Δεν έχουν τον Θεό τους. Ο πόλεμος των φύλων και η ελληνική παράδοση. Σώζεται η Δύση; και του π. Βασίλειου Θερμού Έλξη και πάθος: Μια διεπιστημονική προσέγγιση της ομοφυλοφιλίας & Σεξουαλικός προσανατολισμός και ταυτότητα φύλου: Οι απαντήσεις και οι άνθρωποι με σαφήνεια και πληρότητα λόγου ξεδιπλώνουν την ορθόδοξη θεώρηση των φύλων. Ωστόσο, ποτέ δεν ήταν τόσο επίκαιρα τα παρακάτω ερωτήματα, με τα οποία οφείλει να αναμετρηθεί θαρραλέα η θεσμική Ελλαδική Εκκλησία: Πως συμπεριφέρεται κανείς σε κρίσιμους καιρούς; Αποσύρεται; Κατακρίνει; Συμμετέχει και αγωνίζεται; Αγαπά και νοιάζεται; Κι αν αγαπά, αναρωτιέται μήπως αυτή η αγάπη είναι μόνο «χαλκός ηχών» παρά λόγος ουσίας;

Το μέλλον της συζήτησης για τις έμφυλες ταυτότητες θα είναι δύσκολο. Η θεσμική Ελλαδική Εκκλησία και ο «Ελλαδικός Ελληνισμός», φαίνεται ότι πλησιάζουν προς το σημείο της «τρομερής συμφοράς» -χρησιμοποιώ όρους του αλησμόνητου Χρήστου Μαλεβίτση. Τρανό παράδειγμα η εικόνα της άσχετης δημοσιογράφου του τρίτου κρατικού καναλιού, με το π. Νικόλαο Λουδοβίκο να προσπαθεί να την κάνει να καταλάβει τί σημαίνει ηθική οντολογία κι όχι μόνο ψυχολογία. Ορθότατα ο Μανόλης Βαρδής γράφει για το βασικό λάθος του π. Νικόλαου ο οποίος «δέχθηκε να παραστεί- έστω και για λίγο- σε μία εκπομπή μαζικής κατανάλωσης. Ουδέν κακό αμιγές καλού. Τα συμπεράσματα βγήκαν (για μία ακόμη φορά). Κατ’ αρχήν, είναι η -συνήθως με αυθάδεια και επιθετικότητα ιεροεξεταστή- αντίρρηση των δημοσιογράφων ότι στην εποχή-μας είναι δικαίωμα του καθενός να έχει αυτοδιάθεση. Οι απόψεις του π. Νικόλαου ότι είμαστε “κληρονόμοι σημασιών” από το παρελθόν και ότι η ηθική του γούστου έχει υποκαταστήσει την ηθική οντολογία, δεν γίνονται καθόλου κατανοητές. Είναι βέβαια και η αμορφωσιά όλων αυτών των δημοσιογράφων και τηλε-πανελιστών που τους εμποδίζει, ακόμα κι αν ήθελαν, να συλλάβουν ευρύτερα νοήματα. Ο πουριτανικός διαφωτιστικός ζήλος έχει πραγματικά μετεξελιχθεί στην εποχή-μας σε ένα υποκατάστατο νοήματος ζωής, που ούτως ή άλλως δεν υπάρχει. Ίσως αυτό εξηγεί και την επιθετικότητα των τύπων αυτών. Βιώνουν την απώλεια νοήματος και θέλουν να μας δείξουν ότι η ζωή-τους, παρά ταύτα, έχει κάποιο νόημα. Είναι δύσκολο να ζεις μετά τον “θάνατο του Θεού”».

Γεώργιος Γουναρόπουλος, Ζευγάρι. ΠΗΓΗ: paletaart – Χρώμα & Φως

«Βαρύτατα ασθενής και η κοινωνία και η πολιτική»

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Δεύτερος γύρος! Όπως και στον πρώτο έτσι και σε ετούτον, κυριαρχεί η κομματοκρατία. Ζητήματα κριτηρίων για επιλογή μόνο των ικανών, ούτε που να τα σκεφτόμαστε. Ότι πει το κόμμα. Και η κοινωνία σε διαρκή αφασία: πολίτες δούλοι, και αφεντικά πολιτικοί, με τους καναλάρχες, προστάτες-τους. «Το ζήτημα είναι πως στην εποχή-μας είναι βαρύτατα ασθενής και η κοινωνία και η πολιτική», γράφει στην Ευθύνη, περιοδικό Ελευθερίας και Γλώσσας, ο αξέχαστος Χρήστος Μαλεβίστης. «Επειδή όμως η κοινωνία κινείται αυτομάτως ενώ η πολιτική κινείται εσκεμμένα, εν τέλει το όλον βάρος της ευθύνης για τον Ελληνισμό ανατίθεται στην πολιτική. Αν ασθενεί η πολιτική ζωή της χώρας, τότε ασθενούν και όλα τα άλλα δεδομένα που μνημονεύσαμε, [παιδεία, οικονομία] και που καταλήγουν στη γραμμή αμύνης του ελληνικού εδάφους». Μπορεί να επιβιώσει ο Ελληνισμός με τους σημερινούς πολιτικούς; Ο Μαλεβίστης απαντά: «Αν είναι να επιβιώσει ο Ελληνισμός πρέπει να αναμένουμε μια δημιουργική απάντηση από τον πολιτικό παράγοντα. Λυπάμαι, αλλά δεν βλέπω δημιουργικό παράγοντα να βγάζει την πατρίδα-μας από τη βαθιά κρίση που περνάει». Να σκεφτούμε σοβαρά πως «οι κοινωνίες πάντοτε βρισκόντουσαν σε κρίση. Η κρίση είναι στοιχείο της ζωής. Γι’ αυτό μιλάμε πολύ άκριτα για την κρίση». Υπάρχει ελπίδα αναγεννήσεως της κοινωνίας και της πολιτικής; Προσωπικά, δεν το πιστεύω. Θα συμφωνήσω με τον Μαλεβίτση: «προσωπικά, λυπάμαι πολύ που κατέληξα στο συμπέρασμα, σύμφωνα με το οποίο η μοίρα του Ελληνισμού ανατίθεται στα χέρια των πολιτικών. Διότι ο τρόπος που λειτουργεί το ελληνικό πολιτικό σύστημα αποτελεί βασικό παράγοντα εξαθλιώσεως της κοινωνία-μας».

Πόλεμος

«Δεδομένου ότι ο πόλεμος ποτέ δεν έλειψε από την ιστορία, θα πρέπει να παραδεχθούμε τον πόλεμο όχι ως προσωρινό, αλλά ως μόνιμο χαρακτηριστικό της ιστορικής ζωής. Δεν είναι ο πόλεμος ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ δύο περιόδων ειρήνης. Ούτε η ειρήνη είναι ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ δύο πολέμων. Η ιστορική ζωή είναι πότε πολεμική, πότε ειρηνική. “Πόλεμος και ειρήνη” είναι δύο τρόποι ζωής. Κάτι βαθύτερο είχε αντιληφθεί ο Τολστόι και τιτλοφόρησε έτσι το γνωστό αριστούργημά του».

ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΕΛΕΒΙΤΣΗ. (1993). «Ο πόλεμος», στο: Δοκίμια Ιδεών. Αθήνα: Δωδώνη, σ. 71.

Προφητικός ο Καρλ Γιάσπερς

«Η μόνη σωτηριακή δύναμη είναι ο Λόγος. Οι Εκκλησίες προσέφεραν πολλά μέχρι τώρα στην ιστορία, κι’ ακόμη έχουν ανάγκη να προσφέρουν. Συχνά, όμως, χάριν της εγκοσμίου ισχύος, αμαυρώνουν τη βιβλική πηγή τους. Άλλωστε, με την απατηλή γαλήνη που προκαλούν εν όψει του άλλου κόσμου, εμποδίζουν τον άνθρωπο να δράση ως έλλογο ον, που κρατάει την τύχη του στα χέρια του. Αλλά ο Γιάσερς πιστεύει πως ίσως στις Εκκλησίες υπάρχουν ακόμη λανθάνουσες δυνάμεις, που, χάρη στη βιβλική τους προέλευση, θα επιτύχουν τη μεταμόρφωση του κόσμου, αν αφήσουν τις τυποποιημένες εκφράσεις και ξαναβυθιστούν στον ζωντανό Λόγο. Διότι δεν είναι οι εξωτερικές τους αποφάσεις που έχουν σημασία (φιλειρηνισμός κ.λπ.), αλλά η επίδραση που μπορούν να ασκήσουν στο βάθος του ανθρώπου. Και μπροστά στον έσχατο κίνδυνο, να καταποντισθούν κι' αυτές μαζί με όλη την ανθρωπότητα, πρέπει να αλλάξουν τις παλιές τους μεθόδους και να αναλάβουν τα νέα καθήκοντα που επιβάλλει η σημερινή ακροσφαλής κατάσταση του ανθρώπου, να προσπαθήσουν να συνεγείρουν τους λαούς, έστω και με κίνδυνο να αποτύχουν. “Θα πρέπει να διακινδυνεύσουν την ύπαρξή τους, για να αφυπνίσουν τον άνθρωπο, αντί να ενισχύουν τη δύναμή τους για την καθησύχαση των ανθρώπων”. Αν μείνουν αδρανείς, “καθησυχάζοντας απερίσκεπτα με πομπώδεις λόγους τους ανθρώπους (…) τότε αποδεικνύουν ότι δεν αποτελούν υπερκόσμιο θεσμό άξιο να επιβιώσει”[1].

Και η συμβολή της Εκκλησίας στην απαιτούμενη μεταστροφή είναι τόσο πιο σημαντική, όσο περισσότερο είναι αυτή που επηρεάζει τις μάζες, πράγμα που δεν μπορεί να το κάμη καμμιά φιλοσοφία. Ωστόσο, σήμερα οι Εκκλησίες απορρίπτουν τον Θεό των Προφητών, χάριν του Θεού του Ιερατείου. Θεμέλιο όμως της βιβλικής θρησκείας είναι η άμεση υπευθυνότητα κάθε ανθρώπου έναντι του Υπερτάτου Όντος. Οπότε, οι Εκκλησίες πρέπει να αποκαταστήσουν αυτή τη σχέση και να μη παρεμβάλλουν την κοσμική σκευή τους ως εμπόδιο».

[1] ΚΑΡΛ ΓΙΑΣΠΕΡΣ. (1966). Η ατομική βόμβα και το μέλλον του ανθρώπου, μτφρ. Κ. Α. Αναγνωστοπούλου, τ. Β΄, Αθήνα, σσ. 172, 172. 

ΚΑΡΛ ΓΙΑΣΠΕΡΣ. (1983). Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, (εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Χρήστου Μαλεβίτση). Αθήνα: Δωδώνη, σ. 60.