Ένα από τα τρία μουστάκια· τα άλλα δύο σ' άλλη ανάρτηση

«Όταν η παράδοση μιλάει για αυτεξούσιο του ανθρώπου, εννοεί την ανωτερότητά του απέναντι σε κάτι που πρέπει να υπακούσει. Όποιος βούλεται επιβάλλει μέσα του υπακοή. Αλλά που υπάγεται ο καταναγκασμός, η καταπίεση, η αντίσταση, η ταραχή που προκαλεί η βούληση; Κατά την πάγια φιλοσοφική συνήθεια, αυταπατώμεθα αποκρύπτοντας ταχυδακτυλουργικά τη δυαδικότητα κάτω από τη συνθετική έννοια “εγώ”, με αποτέλεσμα να συνάγουμε ένα ολόκληρο κομπολόι από διαβλητά συμπεράσματα, όπως εκείνο που φρονεί ότι η βούληση και η πράξη είναι ένα και το αυτό. Έτσι το αυτεξούσιο υποδηλώνει την ευφορία του βουλητικού υποκειμένου, που επιτάσσει και εν ταυτώ ταυτίζεται με την επιτέλεση της πράξης. Στην τέρψη του όμως προσθέτει και τις δραστήριες υπο-βουλήσεις ή υπο-ψυχές, που δεν είναι άλλες από τα συναισθήματα της ικανοποιημένης ανωτερότητας. Πράγμα που σημαίνει ότι η πολλότητα θυσιάζεται στην ενότητα· το σώμα, σαν συγκρότημα πολλαπλών ψυχών, υπάγεται κι αυτό στο έν. “Η πράξη είμαι εγώ”, λέει ο Νίτσε παρωδώντας τη φράση “το κράτος είμαι εγώ”. Άρα σε τι έγκειται αυτή η προφανής ηθικοποίηση του φαινομένου; Στο γεγονός ότι οι πολλαπλές ζωτικές δυνάμεις αποσιωπώνται για να αναγορευθεί το εγώ δεσπόζουσα δύναμη».

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ. (2006). Τα τρία μουστάκια. Ψιχία μηδενισμού. Αθήνα: Καστανιώτης, σ. 23.

Το καθηγητηλίκι... ύποπτη υπόθεση... Οι εξετάσεις συνεχίζονται... ΖΗΤΩ η ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ!!!

«Ο καθηγητής φοράει πάντα το σκούφο του pater familia. Αναγκαίο κακό που δεν του έδωσα και μεγάλη σημασία. Αλλά με έθιξε: το πνεύμα-τους και το ήθος-τους. Ενώ η παράδοση έχει να επιδείξει πλήθος τραγωδών και συνάμα κωμικών -Πλάτωνα, Σαίξπηρ, Νίτσε, Γκόκγκολ, Ντοστογιέφσκι- όπου με ηδονή βλέπει να καταργείται η συμβατική σοβαρότητα, στο μικρό κόσμο των καθηγητών το καρναβαλίστικο στοιχείο είχε θυσιαστεί στη βλοσυρότητα της αυθεντίας. Το στομάχι τρώει τα πάντα εξόν από τον εαυτό-του και ο κύριος καθηγητής αμφισβητεί, κρίνει, καταγγέλλει τα πάντα εκτός από τον ίδιο: δηλαδή την έδρα-του, το σπίτι-του, την άγνοιά του, την ανύπαρχτη φαντασία-του, τη γυναικούλα-του, το καθεστώς κτλ.

»Ένα πράγμα θέλω να πω: ότι το καθηγητηλίκι (και οι στρατιές των πνευματικά ανήλικων που το ανέχονται) είναι μια ύποπτη υπόθεση. Όλοι γράφουν με τον ίδιο τρόπο και για τον ίδιο λόγο. Δεν αφήνουν κενά στα γραφτά-τους, δεν τολμούν να ομολογήσουν αδυναμία, δε ζητούν πουθενά συγνώμη, γιατί το πνεύμα του πανεπιστημίου –η σοβαρότητα καθ’ εαυτή- δεν επιτρέπει τέτοιες επικίνδυνες ειλικρίνειες. Πίσω από τις καλοραμμένες φράσεις παραμονεύει η τερατώδης ηθική του ορθώς φέρεσθαι, ένα savoir nivre και ένα savoir ecrire όσο και mentir που πάει γάντι στη γενική υποκρισία. Διαβαστεροί, όλοι οι καθηγητές περιορίζονται, όπως γράφει ο Νίτσε, να αρνούνται ή να επικροτούν το ήδη ειπωμένο, οι ίδιοι δε σκέφτονται.

»Ποτέ-τους δε θα καταφέρουν έτσι, -αυτό είναι το δράμα-τους- να εκφραστούν έτσι, ώστε να αναγνωρίσουν στο γραφτό- τους την αλήθεια-τους. Όλες οι ηθικές, λένε, είναι ίδιες με το κρεβάτι του Προκρούστη. Κι ο καθηγητής κόβει: την πιθανότητα να γίνει ρεζίλι, να φανεί λίγος, να φανεί τέλος πάντων τέτοιος που είναι. Τρέμει το είναι και γίνεται τέκτονας του φαίνεσθαι. Γραπώνεται από τα έργα των άλλων και πλειοδοτεί στην επιταχυνόμενη βραδύνοια των αναγνωστών. Είναι αυτός που γράφει το “δεύτερο” βιβλίο, το περιληψάρι, την απλούστευση και έτσι, μεγαλώνοντας το χάσμα ανάμεσα στον αναγνώστη και στο πρωτότυπο, διδάσκει την αρχή του ελάσσονος κόπου (lex parcimoniae)».

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ. (⁴1998). Σιαμαία και Ετεροθαλή. Αθήνα: Καστανιώτη, σσ. 121-122.

Ο Αντώνης Ζέρβας στο Αντίφωνο

ΠΗΓΗ: Αντίφωνο

Χωρίς τίτλο...

Η φωτογραφία από τη μαγευτική Ερεσό:

Τον τελευταίο καιρό διαβάζω ακατάπαυστα ποίηση και λογοτεχνία. Ακόμη και στο σχολείο, στο γραφείο, στη θέση ευθύνης του υποδιευθυντή που κατέχω, παρότι ο γραφειοκρατικός μηχανισμός της εκπαίδευσης καλά κρατεί, δεν χάνω την ευκαιρία να διαβάζω, κυρίως ποίηση. Σκόρπια δικά μου σημειώματα, εμπνευσμένα από τα διαβάσματά μου, κι αυτά σκαλίζουν, ψάχνουν, γιατί κατά καιρούς είναι απαραίτητη η σιωπή μας. Τρεις ποιητικές εκπλήξεις για τη σιωπή είναι επιβεβλημένες, συνιστούν λύτρωση και συνέχεια των ονείρων, των ουτοπιών και των αβεβαιοτήτων, για όσους κι όσες τουλάχιστον ζούμε με τέτοιο τρόπο. Ευθύς αμέσως τις καταγράφω. Η πρώτη έκπληξη έγινε σε πρόσφατο αεροπορικό ταξίδι από τη Θεσσαλονίκη προς τη Μυτιλήνη: «Θε μου πόσα σκιρτήματα / κι η αγκαλιά αδειανή», γράφει ο Γιάννης Δάλλας. Η δεύτερη, έγινε στο σχολείο: «Βρισκόμαστε στο χώρο της σιωπής. Είτε μιλήσεις, είτε όχι, ούτε θ’ αποκαλύψεις ούτε θα προσθέσεις τίποτα σε τούτη την επίγεια κόλαση. Καλύτερα λοιπόν να μη μιλήσεις. Και τι να πεις εσύ ο νεκρός, με τόσα χώματα στη γλώσσα;», γράφει ο Τάκης Σινόπουλος. Η τρίτη, ήρθε πριν λίγες ημέρες, τα μεσάνυχτα. Έχω το ακριβό προνόμιο, από τη βεράντα του σπιτιού μου να αγναντεύω το Αιγαίο Πέλαγος. Είναι εκπληκτική η εικόνα να ταξιδεύει η ματιά σου στη γεμάτη φως του φεγγαριού πανσέληνο του Μαΐου –γνωστή ως «Φεγγάρι των Λουλουδιών»– και να ψελλίζεις στίχους ευαισθησίας: «Νυχτολούλουδο / τη νύχτα περιλάμπεις / και μεταβάλλεις», του Ιερομονάχου Συμεών. Κι όλα τα παραπάνω γιατί: «έμφυτη κι αδίδακτη, η συμπάθεια δεν προϋποθέτει κανένα ηθικό φροντιστήριο», κατά Κωστή Παπαγιώργη. Α.Ι.Κ.

Το πολιτικό αδιέξοδο και οι ιδεαλιστικές μπούρδες

Του ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗ

Στην πολιτική, εξαποανέκαθεν όπως λένε, οι λύσεις ήταν γνωστές και χειροπιαστές, τα μέσα όμως αποδεικνύονταν ζοφερά. Η υπακοή των πολιτών για παράδειγμα είχε όλα τα απαραίτητα παραστατικά για να θεωρηθεί αποδεκτό «δέον», στην πράξη ωστόσο μηδενιζόταν διότι κανείς δεν δεχόταν να γίνει παράδειγμα για τους άλλους. Περιέργως πως κάθε παράβαση του νόμου χάριζε αίσθημα ελευθερίας - άρα καθιστούσε την εξουσία ύποπτη. Ύποπτη όσο και τους πολίτες καθώς η περιλάλητη σχέση της κοινωνίας με το κράτος αποκάλυπτε το ανεξιχνίαστο πρόσωπό της.

Σήμερα βέβαια, που η παγκόσμια κρίση δεν θυμίζει και πολύ τις παρωχημένες κοινωνίες, η σχέση κράτους και κοινωνίας εξακολουθεί να αποτελεί γρίφο και η πολιτική αγωνίζεται να πείσει ότι εργάζεται προς την ίδια κατεύθυνση, παρότι οι συνθήκες άλλαξαν καταιγιστικά. Τι ακριβώς προσδοκά ο πολίτης από το κράτος; Ουσιαστικά να παίζει το ρόλο του προστάτη των αδυνάτων. Αύξηση της απασχόλησης, διεύρυνση του κοινωνικού κράτους, μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, υγεία, παιδεία, ειρήνη. Το ιδεώδες δηλαδή θα ήταν να ζει κανείς σε ένα κράτος τόσο συνεπές ώστε ο πολίτης να μην αντιλαμβάνεται την παρουσία του. Ιδεαλιστικές μπούρδες με άλλα λόγια, που ουδεμία σχέση έχουν με την πραγματικότητα.

Η νέα πραγματικότητα που βαπτίστηκε παγκοσμιοποίηση και υπερέβη το διπολισμό, όχι μόνο υπέταξε τις κοινωνίες στα οικονομικά δεδομένα και σε πετρελαϊκές κρίσεις, αλλά υπέβαλε τις εθνικές οικονομίες σε δοκιμασίες πρωτόγνωρες. Ο απομονωτισμός δεν έχει νόημα. Η σοσιαλδημοκρατία πάλιωσε παρότι κανείς δεν την ξεχνάει. Όσο για τον οικονομικό φιλελευθερισμό, για να αποδώσει, έχει ανάγκη τη διεύρυνση των ανισοτήτων και των αντιφάσεων στο διεθνές πεδίο. Η ιδιωτική πρωτοβουλία με άλλα λόγια «αποκρατικοποιήθηκε» και η πολιτική παρεμβατικότητα χλώμιασε διότι κάθε κίνησή της θυμίζει εμπόδιο στην «πρόοδο».

Ποιος είναι ο νέος Γκραν Γκινιόλ που απειλεί την ανθρωπότητα υπό το προσωπείο της κατάκτησης του μέλλοντος; Η ανεξέλεγκτη ιδιωτική οικονομία, ο παραβατικός ανταγωνισμός, η πολυεθνική δραστηριότητα και το εμπόριο χωρίς πατρίδα. Το πανόραμα είναι πρωτοφανές: εκατομμύρια φτωχών μεταναστεύουν προς τις αναπτυγμένες χώρες, εκατοντάδες επιχειρήσεις βρίσκουν άσυλο σε χώρες με φτηνά εργατικά χέρια και περιορισμένο κόστος, η ανεργία ογκούται, οι δημοσιονομικές κρίσεις πολλαπλασιάζονται με συνέπεια την πίεση για περιορισμό των δημόσιων δαπανών του κοινωνικού κράτους. Η ασυδοσία (που δηλώνει: αυτόν που δεν συνεισφέρει) αποτελεί τη λέξη-κλειδί της νέας κατάστασης πραγμάτων. Ενώ η φορολογία ανακατανέμει τρόπον τινά τα εισοδήματα, ο ασύδοτος ανταγωνισμός τη θεωρεί θλιβερό κατάλοιπο του εθνικού κράτους. Οι πολυεθνικές προβάλλουν ως σύνθημα το «αφήστε μας να κυριαρχήσουμε», ενώ, κοινωνίες σαν τη δική μας που μιμούνται την ανάπτυξη χωρίς να την πραγματοποιούν, προβάλλουν το αίτημα του «αφήστε μας να επιβιώσουμε».

Το μέγεθος του παγκόσμιου οικονομικού πολέμου γίνεται κατανοητό με την πρόσφατη ανησυχία για το περιβάλλον. Πρόσφατος σημαίνει αυτός που μόλις δολοφονήθηκε, άρα ο πλανήτης όχι μόνο έρχεται στο επίκεντρο των προγραμματισμών για την επιβίωση αλλά θέτει και το μεταφυσικό ζήτημα για την ουσία της τεχνικής, για το νόημα της προόδου και της ανάπτυξης, για τη δυτικού τύπου πεποίθηση ότι η φύση αποτελεί αντικείμενο προς εκμετάλλευση.

Μέσα σε αυτό το ναρκοθετημένο παγκόσμιο περιβάλλον, η θέση της χώρας μας -και η πολιτική της- θυμίζουν κουφό μουσικό, μαθητή ανεπίδεκτο μαθήσεως ή σαδομαζοχιστή που ασκείται στην αναλγησία. Η αλήθεια είναι ότι την έχουμε βολέψει με τα κόμματα που αλληλοτρώγονται, τους πολιτικούς που αλληλοκατηγορούνται και το κλίμα μιας λανθάνουσας ευημερίας που κυριαρχεί σε ένα τμήμα του πληθυσμού. Κανείς δεν πιστεύει πια ότι οι πολιτικοί του τόπου είναι ικανοί να επωμιστούν τα προβλήματα της κοινωνίας, ότι τα κόμματα ενδιαφέρονται πραγματικά να δώσουν λύσεις, έστω κι αν δυσαρεστήσουν την πελατεία τους, ότι τέλος πάντων λειτουργεί στοιχειωδώς ο πολιτικός παρεμβατισμός.

Κοινό μυστικό είναι πλέον ότι ο ανίατος ασθενής, ήτοι ο κρατικός μηχανισμός με τις θεσμικές του θωρακίσεις, σκοπίμως συντηρείται σε προκομματώδη κατάσταση διότι έτσι λύνονται τα χέρια της εκάστοτε κυβέρνησης. Οι δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμοί, αμαρτωλά καταστήματα που φιλοξενούν τις κυβερνητικές ασυδοσίες, αντί για απόδοση και παραγωγικότητα προσφέρουν ειδήσεις για το αστυνομικό δελτίο. Η βουλευτική ιδιότητα επέχει θέση αυτοσκοπού. Απ' όπου και η άποψη ότι η παραμονή στην εξουσία κάνει καλό για δύο τετραετίες, ενώ πέραν αυτών η ίδια η εξουσία απλώνει τα χέρια της και σε πνίγει.

ΠΗΓΗ: LIFO

«Μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«Η φωνή όσο πάει και λιγοστεύει. Γίνεται ψίθυρος, γίνεται αναπνοή, ύστερα παύει. Θα νύσταξε. Έχει σταυρώσει τα χέρια του, έχει σφαλίσει τα βλέφαρα κι άφησε το κεφάλι να γείρει όπως πάντα μπροστά, μ’ ελαφρή κλίση αριστερά.

»Στην ίδια στάση, παγομένον, τον βρήκαν το πρωί οι αδερφές του.

»Ξημέρωνε η 3η Ιανουαρίου 1911. Έξω εχιόνιζε πάλι».

Με το θάνατο του κυρ Αλέξανδρου κλείνει το βιβλίο του ο Μιχ. Περάνθης, Ο Κοσμοκαλόγερος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Το απόσπασμα από τη δέκατη έκδοση, του 1994, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας». Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε., σ. 288.

112 χρόνια από τότε και τα ολόφωτα γραπτά του κυρ Αλέξανδρου της Σκιάθου, καθώς φαίνεται, συνεχίζουν να επηρεάζουν τη βιοτή μας· όσοι, τουλάχιστον, έχουμε απομείνει και παίρνουμε «σοβαρά τον κόσμο που μας παρουσίασε»[1], με το έργο του να «μαρτυρεί σε πολλές γενιές την προσήλωσή του στη Λειτουργική Παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας»[2].

Στη μνήμη του, λοιπόν, τέσσερα αποσπάσματα από την αφιερωμένη σ’ αυτόν πλούσια βιβλιογραφία έχουν, νομίζω, την αξία τους. Τα παραθέτω, μνημονεύοντας Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, 112 χρόνια μετά την κοίμησή του...

«Ο Παπαδιαμάντης […] αρνούμενος με σφοδρότητα το γλωσσικό ζήτημα –που συνεπαγόταν τομή, καινοτομία, απόσταση από το περελθόν, άρα αφελληνισμό- ξανοίχτηκε γενναία σε μια γλωσσική πρόσμειξη που έδινε στον εαυτό της κάθε ελευθερία. Από τη λαϊκή ντοπιολαλιά και την ευρέως εννοούμενη δημοτική, ως την αυστηρή καθαρεύουσα με αρχαΐζουσες μνήμες. Άλλωστε ήταν κάτι που του το υπαγόρευε η συγγραφική του ηθική. Κινούμενος μόνιμα μέσα στους κόλπους της μικρής κοινότητας, θα έχανε όλα τα πλεονεκτήματα αν ακολουθούσε τη γλώσσα της. Η φωνογραφική πιστότητα, σε αυτή την περίπτωση, αντί να αποτελεί πιστοποιητικό αυθεντικότητας, θα σήμαινε απλούστατα αποτυχία. Αντίθετα, επιβάλλοντας γλωσσικούς αναβαθμούς, έπλαθε μια ατμόσφαιρα που, έστω και ως δαιμόνιο τέχνασμα, πρόσφερε στα πρόσωπά του μια υπόσταση, που από μόνη της η αφήγηση των ιστοριών πιθανώς αδυνατούσε να χορηγήσει». ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ. (1997). Αλέξανδρος Αδαμαντίου Εμμανουήλ. Αθήνα: Καστανιώτη, σσ. 61-62.

«Ο Παπαδιαμάντης πέρασε όλη τη ζωή του στην Εκκλησία. Έζησε σαν το έμβρυο που τρέφεται, αναπνέει, κινείται και ησυχάζει στη μήτρα της μάνας του και σαν βρέφος που δεν βρίσκει αλλού ευχαρίστηση και αναψυχή παρά μόνο στο μαστό και την αγκαλιά της. “Εγώ είμαι τέκνο γνήσιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας”, διαβεβαιώνει, για να δώσει με σαφήνεια το στίγμα και την ταυτότητά του. Ελάχιστοι λογοτέχνες έδειξαν τη συνέπεια και την αλληλοεξάρτηση προσωπικής ζωής και λογοτεχνικής δημιουργίας, που έδειξε ο Παπαδιαμάντης. Η λειτουργική ζωή που βίωνε στις ακολουθίες της Εκκλησίας και το δικό του λειτουργικό ήθος υπαγορεύουν τις σκέψεις και τα έργα των ηρώων των διηγημάτων του. Ο ίδιος θα ομολογήσει: “ταύτα δεν τα εσκέπτετο όλα ο Σαμουήλ με την κεφαλήν του αλλά τις συγγραφεύς υπήρξεν όστις δεν υποκατέστησεν ενίοτε εαυτόν εις τα σκέψεις του ήρωός του;”». ΑΝΕΣΤΗΣ Γ. ΚΕΣΕΛΟΠΟΥΛΟΣ. Από τον Παπαδιαμάντη στον Πεντζίκη. Θεσσαλονίκη: Το Παλίμψηστον, σσ. 41-42.

«Ο Παπαδιαμάντης αξιώθηκε τη λογοτεχνική αθανασία. Και συνάμα βρίσκεται (εκεί όπου βρίσκεται) μετά πνευμάτων δικαίων, τετελειωμένων. Αυτό που ζητούσε – και ασκούσε- περισσότερο από όλα τα άλλα στη ζωή του». ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ, Collectanea, Δόμος, Αθήνα 2009, σ. 687 [1184].

Άφησα τελευταίο το απόσπασμα από ένα άρθρο του Αντώνη Ζέρβα (έφυγε από τη ζωή αδόκητα πέρυσι), άρθρο που ασκεί κριτική στο βιβλίο του Λάκη Προγκίδη, με τίτλο: Η Κατάκτηση του Μυθιστορήματος και υπότιτλο Από τον Παπαδιαμάντη στον Βοκκάκιο, μελέτη που κυκλοφόρησε το 1998 από το Βιβλιοπωλείον της «Εστίας». Το βιβλίο αυτό προκάλεσε πολλές συζητήσεις και αντιδράσεις. Πράγματι, όποιος το διαβάσει διαπιστώνει ότι ο συγγραφέας του γκρεμίζει κάθε αξιακό υπόβαθρο του παπαδιαμαντικού έργου. Στο άρθρο του ο Αντώνης Ζέρβας γράφει τα εξής κοφτερά: «Από τον Μακρυγιάννη στον Παπαδιαμάντη και από εκεί στους καβαφικούς Ανδρείους της Ηδονής. Η Νεοελληνική Λογοτεχνία είναι πολύ πιο περίπλοκή και πιο προβληματική απ’ όσο φανταζόμαστε. Θα ήταν όμως μια tabula rasa της γραφομανίας μας, αν δεν έμειναν ζώπυροι οι απαράβατοι όροι της οικουμενικότητας που θέσπισε ο Μακρυγιάννης. Τι χρειάζεται στο κάτω της γραφής να “αποβυζαντινοποιηθεί” ο Παπαδιαμάντης, τη στιγμή που στον τόπο μας πλέον η έκδοση των οικουμενικών αντιρωμαντικών και ρεαλιστικών μυθιστορημάτων συναγωνίζεται τους ευρωπαίους εκτοξευτήρες δορυφόρων». ΑΝΤΩΝΗΣ ΖΕΡΒΑΣ. (1999). «Ο Παπαδιαμάντης της καθολικότητας εναντίον του Παπαδιαμάντη της Ορθοδοξίας», στο: Ίνδικτος 10:58-59.

[1] ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ. (1994). «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης – Α΄. Πενήντα χρόνια από το θάνατό του», στο: Μελέτες, τ. Α΄. Αθήνα: Δόμος, σσ. 243-244.

[2] ΑΝΕΣΤΗΣ Γ. ΚΕΣΕΛΟΠΟΥΛΟΣ. (1993). Η Λειτουργική Παράδοση στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Θεσσαλονίκη: Π. Πουρναρά, σ. 32.

Ἔφυγε ἀπό τὴ ζωὴ ὁ Ἀντώνης Ζέρβας

Γράφει ὁ ΧΡΙΣΤΟΣ ΔΑΛΚΟΣ

Μὲ βαρειὰ καρδιά, κάθομαι νὰ γράψω γιὰ ἕναν ἄνθρωπο ποὺ σημάδεψε ὄχι μόνο τὴν ζωή μου -αὐτὸ στὸ κάτω - κάτω δὲν πολυενδιαφέρει- ἀλλὰ τὰ πνευματικά μας πράγματα, μ᾿ ἕναν τρόπο ποὺ ἐλάχιστα γίνεται κατανοητὸς σήμερα.

Ἐὰν οἱ ὑποθέσεις τοῦ πνεύματος συνεχίσουν νὰ ἀπασχολοῦν τοὺς ἀνθρώπους τοῦ μέλλοντος -πρᾶγμα διόλου εὐνόητο καὶ αὐτονόητο- τότε θὰ σκύψουν ἐνδεχομένως πάνω στὰ πνευματικὰ πεπραγμένα τοῦ Ἀντώνη Ζέρβα, καὶ θὰ τοῦ ἀποδώσουν τὶς ὀφειλόμενες τιμὲς ποὺ ἡ συνωμοσία τῶν πνευματικῶν μετριοτήτων τοῦ ἀρνήθηκε.

Ὁ Ἀντώνης Ζέρβας, ὁ ποιητής, ὁ μεταφραστής, ὁ δοκιμιογράφος, ὁ κριτικός, ὁ ἄνθρωπος τῶν γραμμάτων καὶ τῶν τεχνῶν, ἀνῆκε στὴν γενιὰ τῶν Ἑλλήνων ποὺ διαμόρφωσαν τὸ πνευματικό τους πρόσωπο σὲ συνάφεια μὲ τὸν πνευματικὸ κόσμο τῆς Δύσης, εὐρωπαϊκῆς καὶ ἀμερικάνικης, τὸν ὁποῖο γνώρισαν εἰς βάθος καὶ μὲ τὸν ὁποῖο συνωμίλησαν ἐν πολλοῖς ὡς ἴσοι πρὸς ἴσον. Ὁ Κωστῆς Παπαγιώργης, μὲ τὸν ὁποῖο συμπορεύτηκε ὁ Ζέρβας, μὲ ὅλα τὰ σκαμπανεβάσματα ποὺ συνεπάγεται ἡ γειτνίαση ἐξ ὁρισμοῦ «δύσκολων», «ἐκρηκτικῶν» χαρακτήρων, διεκδικητῶν τῆς πνευματικῆς / μορφωτικῆς ἀριστείας, δίνει τὸ στίγμα τοῦ τί δὲν ἦταν αὐτὴ ἡ ὀλιγάριθμη, «εὐρωσπουδαγμένη» γενιά: «Μάλιστα ξέρουμε πολλοὺς ξενοσπουδασμένους ποὺ προτιμοῦν νὰ συνδιαλέγονται γαλλιστὶ ἢ ἀγγλιστὶ καὶ νὰ θεωροῦν τὴν Ἑλλάδα χεσμένο τόπο…».

Ὁ Ἀντώνης Ζέρβας, στὶς ἀνέκδοτες ἀκόμα Ὑποθῆκες ἀπὸ τὸ τελευταῖο κρεββάτι τῆς ζωῆς, περιγράφει τὸ ἦθος καὶ τὴν συμπεριφορὰ αὐτῆς τῆς «μικρῆς» γενιᾶς:

«Παρίσι, 17 χρονῶν, μὲ τὸν Κωστῆ, τὸν Νίκο, τὸν Λάκη, τὸν Ζιαμπάκα καὶ μὲ τὸν Στυλιανὸ ἀργότερα ἀλλὰ καὶ μερικοὺς ἄλλους ποῦ καὶ ποῦ, τοῦ ἰδίου φυράματος, ἐγκρατεῖς φιλολόγους καὶ ἔντιμους, μαζὶ μὲ τὴν ἄσβεστη φιλοσοφικὴ φλόγα τοῦ πιτσιρικᾶ Μαρσέλου, σὺν τὴ μορφὴ τοῦ λεπτότατου Κώστα Ζαφειρόπουλου, ἀπὸ τοὺς λίγους ποὺ ἔνοιωθαν.

Ἤμασταν ὑπερόπτες, περιφρονητικοί, ὀξύθυμοι. Ἕτοιμοι νὰ ἀλληλοσφαχτοῦμε καὶ νὰ ξαναφιληθοῦμε. Δὲν δεχόμασταν ἐπαίνους καὶ καλὰ λόγια. Δὲν ἤμασταν τῆς πιάτσας, ἀλλὰ τῆς ἄκρης καὶ τῶν ἄκρων. Καγχάζαμε μὲ τοὺς τίτλους «ποιητὴς» καὶ «φιλόσοφος».

«Μετρᾶμε καὶ μαλώνουμε», ἔλεγε ὁ Κωστῆς. […]

Ὑπερόπτες, ὀξύθυμοι, περιφρονητικοί!

Ὅλο τὸ ἑλληνοευρωπαϊκὸ μάθημα σχεδὸν στὸ πρωτότυπο! Αusgezeichnet! Δὲν διαβάζαμε σελίδες, μελετούσαμε βιβλία.

Πιὸ Γάλλοι ἀπὸ τοὺς Γάλλους, πιὸ Ἕλληνες ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες».

Ἡ μέριμνα γιὰ τὴν πορεία, πολιτική, πολιτισμική, πνευματική, τῆς Ἑλλάδας καὶ τοῦ ἑλληνισμοῦ, ἡ ἔγνοια τοῦ «τί σημαίνει σήμερα νὰ εἶσαι Ἕλληνας καὶ νὰ ἐκφράζεσαι στὰ ἑλληνικὰ» συνώδευσε τὸν Ἀντώνη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς νιότης του μέχρι τὶς τελευταῖες στιγμὲς τῆς ζωῆς του. Σπούδασε Κοινωνιολογία τῆς Λογοτεχνίας στὸ Παρίσι καὶ Ἀγγλικὴ Φιλολογία στὸ Λονδίνο καὶ ἀφέθηκε στὴν γοητεία τοῦ ἔργου καὶ τῆς προσωπικότητας τοῦ Ἔζρα Πάουντ, ποὺ δὲν θά ᾿ταν ὑπερβολὴ νὰ ποῦμε πὼς οἱ λογαριασμοὶ μαζί του ποτὲ δὲν ἔκλεισαν, ἔτσι ὅπως στοίχειωσε τὴν πνευματική του ζωή.

Στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ ᾿80, μετὰ τὴν στρατιωτική του θητεία ὡς Στρατιωτικοῦ Διερμηνέως Γαλλικῆς (Βολαὶ Μάχης Ἁρμάτων ΑΜΧ – 30 τοῦ Γαλλικοῦ Ἐπιτελείου, στὴν ἁπλὴ καθαρεύουσα, Σχολὴ Πολέμου, «τὸ μεγάλο μου καμάρι», ὅπως περηφανευόταν), συνεργάστηκε ὑπὸ τὴν διεύθυνση τοῦ Περικλῆ Νεάρχου, γιὰ τὴν διαμόρφωση τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου Δελφῶν. Δὲν μπόρεσε κι ἐκεῖ νὰ στεριώσῃ καὶ ξαναπῆρε τὸν δρόμο τῆς ξενιτειᾶς.

Ἕναν ἄνθρωπο τέτοιας ἰδιοσυγκρασίας καὶ πνευματικῆς συγκρότησης -ἀπὸ τοὺς λίγους γνῶστες εἰς βάθος τῆς ἑλληνικῆς, εὐρωπαϊκῆς καὶ ἀμερικάνικης γραμματειακῆς παράδοσης- εἶναι φανερὸ ὅτι ἡ ἑλλαδικὴ μιζέρια τὸν ἀπόδιωχνε, καὶ ἡ εὐρωπαϊκὴ γραφειοκρατία τῶν Βρυξελλῶν, ὅπου ἐργάσθηκε ἀπὸ τὸ 1984 ὣς τὸ 2015 στὸ μεταφραστικὸ τμῆμα τῆς Εὐρωπαϊκῆς Οἰκονομικῆς καὶ Κοινωνικῆς Ἐπιτροπῆς, μόλις ποὺ τὸν ἀνεχόταν.

Στὶς Βρυξέλλες, συνέβαλε, στὸ μέρος καὶ στὸ μέτρο ποὺ τοῦ ἀναλογοῦσε, «ἐκτὸς τοῦ τεράστιου τρέχοντος ἔργου», στὴν μετάφραση τοῦ «τεράστιο[υ] εὐρωπαϊκ[οῦ] κεκτημένο[υ]». «Ἡράκλειος Ἆθλος, ποτὲ δὲν ἀναγνωρίσθηκε», σημειώνει. Ἡ μεταφραστική του ἐνασχόληση τὸν ἔφερε σὲ σύγκρουση καὶ μὲ τὶς ρωμαίικες μεταπολιτευτικὲς παθογένειες ποὺ κατατρύχουν μέχρι σήμερα τὴν πνευματική μας ζωή: «Στὴ Μεταπολίτευση ἔπεσε τὸ χρέος τοῦ ἀπαραίτητου ἐκσυγχρονισμοῦ. Τί συνέβη εἶναι τὸ ἐρώτημα! Ἔπρεπε νὰ σβήσει τὸ φάντασμα τοῦ παρελθόντος ἀδιακρίτως, ἔπρεπε ὅλα νὰ γίνουν δημοτικὴ γιὰ νὰ προοδεύσουμε καὶ νὰ γίνουμε δίκαιοι, νὰ ἄρουμε τὴν ἀντιδραστικὴ διάκριση ἐγγράμματου καὶ λαοῦ. Δημοκρατικὴ παιδεία καὶ ψωμί! Οἱ ἐγγράμματοι ἦταν δεξιοὶ καὶ ἀπεχθεῖς. Ὄφειλαν νὰ παραδοθοῦν μὲ συνοπτικὲς διαδικασίες. Σπουδαῖες προσωπικότητες, ἀλλὰ φασίστες λόγῳ ἀντιπροοδευτισμοῦ. Σεβάσου ὅμως, ἀντὶ νὰ συνθηματολογεῖς. Σεβάσου!»

Στὶς Βρυξέλλες βίωσε καὶ τὴν διάψευση τοῦ ντεγκωλικοῦ του ὁράματος τῆς εὐρωπαϊκῆς αὐτοδυναμίας, καὶ εἶδε νὰ ἐπελαύνῃ, μὲ τὸ ὄχημα τῶν νέων τεχνολογιῶν καὶ τῆς καθισοπεδωτικῆς διαδικτύωσης, ἡ πραγμοποίηση τοῦ ἀνθρώπου, ὁ θρίαμβος τῆς ἑνιαίας σκέψης, τὸ «παγκόσμιο Ντουμπάι», ποὺ δὲν ἔπαψε νὰ ἐλεεινολογῇ μέσα ἀπ᾿ τὰ γραπτά του.

Ὁ Ἀντώνης Ζέρβας στάθηκε ἕνας ἀπὸ τοὺς τελευταίους ἱππότες τοῦ πνεύματος, μὲ τὴν ματιά του στραμμένη στὰ μεγάλα πνευματικὰ μεγέθη τοῦ 19ου καὶ 20οῦ αἰῶνα, καὶ ταυτόχρονα μὲ πίστη κι ἀφοσίωση «στὸ σόι, στὴ γλώσσα, στὴ φυλή».

Ἑπόμενο ἦταν νὰ εἰσπράξῃ ἀπὸ τὴν «προοδευτικὴ» διανόηση τὴν ἀποδοκιμασία καὶ τὴν ἀπομόνωση, βοηθούσης καὶ τῆς ἐκρηκτικῆς ἰδιοσυγκρασίας του, ἀλλὰ καὶ μιᾶς ἀριστοκρατικῆς στάσης ζωῆς: «Ἡ ἐπιτυχία εἶναι φροῦτο τῆς χυδαιοκρατίας. Ὁ ἀριστοκρατικὸς ἄνθρωπος, ἐκεῖνος δηλαδὴ ποὺ δὲν ὑποτάσσεται στὸ κοπάδι, δὲν ἐπιτυγχάνει».

ΠΗΓΗ: ΑΡΔΗΝ

Γυναικείες συγγραφικές εμμονές

«[…] γράφω γιατί στα νιάτα μου έζησα μιαν εξέγερση και την καταστολή της, αλλά και το γύρισμα της σελίδας, και μέσα μου ακόμη δεν έχουν καταλαγιάσει ούτε οι αιτίες ούτε οι συνέπειες». ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ.

«Νιώθω πως αν μπορέσουμε να απελευθερωθούμε από τα δεσμά όλων των βεβαιοτήτων μας, όλα θα ήταν δυνατά». ΛΕΝΑ ΔΙΒΑΝΗ.

«Και τι σημαίνει λογοτέχνης χωρίς τον μόχθο του με τις λέξεις, χωρίς την αγωνία του για την εκ νέου διατύπωση και ανάδειξή τους μέσα στην πρόταση;». ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ.

«Ο έρωτας τώρα, και δη οι ανεκπλήρωτοι έρωτες, οι πικροί, οι σχεδόν απόκοσμοι ή “καταραμένοι”, που γεύονται το μέλι πάνω στο τεσκούρι… Γιατί άραγε είναι αυτοί κυρίως που κοσμούν τις σελίδες μου και όχι οι άλλοι; Πρώτα πρώτα, μπαίνω στον πειρασμό να αναρωτηθώ ποιοι άλλοι; Ο έρωτας αν δεν έχει κάτι το ανέφικτο να διεκδικήσει, μεταναστεύει (ο Παπαγιώργης το είπε αυτό), και στο κάτω κάτω, συμβολιστικά αν το δούμε, στο χέρι του κρατάει βέλος που λαβώνει τις καρδιές κι όχι μεταξωτό γαντάκι ή ένα πούπουλο». ΖΥΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ.

«Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι ένα είδος πλαστογραφίας – ενώ γράφεται τώρα, παριστάνει πως τάχα έχει γραφεί άλλοτε». ΑΘΗΝΑ ΚΑΚΟΥΡΗ.

«Οι ήρωες και οι ηρωίδες μου κυκλοφορούν από βιβλίο σε βιβλίο σε πλέγμα αυτοαναφορών – μια ιδιότυπη προσωπική διακειμενικότητα – που αποτελεί το δικό μου μυθιστορηματικό σύμπαν». ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ.

«Χωρίς να αρνούνται τη γυναικεία τους φύση, οι έξι συγγραφείς ξεδιπλώνουν την ανθρωπινή τους υπόσταση, μιλώντας γι' αυτά που τις φοβίζουν και γι' αυτά που τις ωθούν στο γράψιμο και, ίσως, γι' αυτά που τις φρενάρουν». Ανταίος Χρυσοστομίδης. 

ΑΝΤΑΙΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗΣ (επιμέλεια). (2007). Συγγραφικές εμμονές. Ρέα Γαλανάκη – Λένα Διβάνη – Μάρω Δούκα – Ζυράννα Ζατέλη – Αθηνά Κακούρη – Ευγενία Φακίνου. Αθήνα: Καστανιώτη, σσ. 36, 47, 60-61, 79, 93, 113.

Επίκαιρος ο Κωστής Παπαγιώργης

«Όποιος λοιπόν στη ζωή του δεν παθαίνει ναυάγια και χοντρές χασούρες, δεν τζογάρει, αλλά περνάει με την καθαρή στολή του και αστυπολεί σαν μελαχγολική βασίλισσα, είναι για κλοτσιές».

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ

Όταν ο Μάρτιν Χάιντεγκερ πρωτοταξίδεψε στην Ελλάδα

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Στα 1962 ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, με το κρουαζιερόπλοιο «Γιουγκοσλαβία» πρωτοταξίδεψε στην Ελλάδα, στη «γενέθλια γη της Εσπερίας». Το δρομολόγιο περιλάμβανε τη Βενετία, το Ιόνιο Πέλαγος, το Κατάκωλο Ηλείας, την Κόρινθο, το Ναύπλιο, την Κρήτη, τη Ρόδο, τα Δωδεκάνησα, τη Δήλο, τον Πειραιά και την Ιτέα. Ο κορυφαίος φιλόσοφος, μαζί με τη γυναίκα του Ελφρίντε Πέτρι, την «αγαπημένη του ψυχούλα», όπως την αποκαλεί στην αλληλογραφία τους (Κωστή Παπαγιώργη, "Ο μικρός αραπάκος") επισκέφθηκαν την Ιθάκη, την Ολυμπία, τη Φαιστό, τη Δήλο, την Ακρόπολη, το Σούνιο, τους Δελφούς. Σ’ αυτό το ταξίδι ο Χάιντεγκερ δεν είναι ο γνωστός ταξιδευτής - τουρίστας των κρουαζιερόπλοιων. Είναι ο φιλόσοφος του τοπίου «με τη βοήθεια “ποιητών και νοητών”», με καίρια τα ερωτήματα που τίθενται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: Διαμονές. Ταξίδι στην Ελλάδα: «Πώς είδε την Ελλάδα ένας ξένος μεγάλος φιλόσοφος; Ποιες σκέψεις του προκάλεσαν οι αρχαιότητες αλλά και οι ίδιοι οι τόποι, ο Ψηλορείτης, η πεδιάδα της Νεμέας, η κοιλάδα του Πλειστού, ο βράχος του Σουνίου, το Αρχιπέλαγος; Πώς κατορθώνει να συνδυάσει τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα αγάλματα μεταξύ τους και με το τοπίο, κι όλα αυτά με τον Όμηρο, τον Πίνδαρο, τον Αισχύλο, τον Ηράκλειτο, τον Πλάτωνα, τον Χαίλντερλιν;». Αξίζει να διαβάσει κανείς αυτό το βιβλίο, γιατί όπως επισημαίνει ο Γιώργος Φαράκλας, που έγραψε τον πρόλογο και έκαμε τη μετάφραση, εδώ έχουμε ένα στοχασμό του κατοικείν, μια σκεψη του τοπίου.

Στο εν λόγω βιβλίο δημοσιεύονται τρεις υδατογραφίες της Ελφρίντε Πέτρι. Μία ως θέμα έχει τη Λέσβο. Οι άλλες δύο την Πάτμο και την Αίγινα. Έχω τη γνώμη πως αυτές οι υδατογραφίες, μαζί με το κείμενο του Χάιντεγκερ ανταμείβουν τον αναγνώστη με αρώματα λέξεων και χρωμάτων.

Παρακάτω παραθέτω την υδατογραφία με τη Λέσβο, καθώς κι ένα απόσπασμα από το βιβλίο.

«Οι θεοί της Ελλάδας και ο ανώτατος θεός τους, αν ποτέ έλθουν, θα επανακάψμουν μόνο μεταμορφωμένοι σ’ έναν κόσμο που η ανατρεπτική αλλαγή του οφείλεται στον τόπο των θεών που υπήρξε η αρχαία Ελλάδα. Αν όσα σκέφθηκαν οι διανοητές της αρχαίας Ελλάδας, ενώ άρχιζε η φυγή των θεών, δεν είχαν ειπωθεί σε μια γλώσσα αυτοφυή και αν τα ειρημένα δεν είχαν έπειτα μετασχηματισθεί σε εργαλείο αλλότριας κοσμοθεώρησης, δεν θα κυριαρχούσε τώρα η ως προς το ίδιόν της ακόμη κρυμμένη εξουσία της πανδαμάτορος νεώτερης τεχνικής και της σύστοιχης προς αυτήν επιστήμης και βιομηχανικής κοινωνίας. Αν δεν υπήρχε λοιπόν μία αινιγματική σχέση που συνδέει την βία του νεώτερου κόσμου με την αλλοτινή φυγή των θεών, εμείς που αναζητούμε κάτι σωτήριο μέσα στο έσχατο κίνδυνο της πιθανής πλήρους αυτοκαταστροφής του ανθρώπου δεν θα χρειαζόμασταν έναν αναμιμνησκόμενο λογισμό μακράς εμβέλειας για την απουσία των διαφυγόντων θεών, δεν θα χρειαζόμασταν να σκεφτόμαστε από πριν το πεδίο μίας έλευσης του αλλαγμένου σχήματός τους».

ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΪΝΤΕΓΓΕΡ. (1998). Διαμονές. Ταξίδι στην Ελλάδα. Πρόλογος, μετάφραση Γιώργος Φαράκλας. Επιμέλεια Νίκος Καλταμπάνος. Αθήνα: Κριτική, σσ. 29-31.

Υ.Γ. Σημαντική είναι η βιβλιοπαρουσίαση που έκαμε ο Νικόλας Α. Σεβαστάκης στην Ελευθεροτυπία: Η Ελλάδα του Χάιντεγκερ

Για τη διχαστική φαρσοτραγωδία: «ψεκασμένοι» και «εμβολιασμένοι»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Στον αρνητή των εμβολίων κατά του COVID 19 (συμπαθή γιατρό), που διαλαλεί πως αμφιβολία και βεβαιότητα όχι μόνο δεν είναι ευχάριστες καταστάσεις αλλά είναι και παράλογες συνάμα - πιθανόν να μην γνωρίζει ότι η αμφιβολία και η βεβαιότητα είναι στάσεις ζωής κι όχι προσωπίδες - εμπλέκοντας αυτάρεσκα μάλιστα και τον Δημιουργό Θεό στη διχαστική φαρσοτραγωδία: «ψεκασμένοι» και «εμβολιασμένοι» - λες κι όσοι κάναμε το εμβόλιο δεν είχαμε τον φόβο, τις ενστάσεις και τις επιφυλάξεις μας για αυτό – καλοπροαίρετα ας μού επιτραπεί μια σύσταση, δια γραφίδος τού μακαρίτη Κωστή Παπαγιώργη: «Ο θάνατος έχει την ίδια συμπεριφορά με το φαρμάκι. Σε μικρές δόσεις όχι δε σκοτώνει, αλλά δίνει δύναμη. Το δάσος από τα ξύλα του καίγεται, λέει το φαρμάκι, και η ζωή από τη ζωή πεθαίνει. Πεθαίνει κανείς επειδή έζησε. Τίποτε άλλο. Όσες φανταστικές κλίμακες κι αν πλάσουμε για να γλυτώσουμε από τον κόσμο, στο τέλος βαραίνει η πίκρα τού Αχιλλέα και ο νόστος του για τον θνητό βίο». [Στο: Περί μέθης, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1996, σ. 162].