Ενεστώς ο Θεός... στην ποίηση...

ΑΝΤΡΕΪ

Το μέλλον κι οι χρόνοι του καταργούν τον Θεό. Ή ενεστώς ο Θεός ή αλλιώς ένας θρύλος, μια φήμη. Δεν υπάρχουν ποιήματα είπες, πατέρα. Κι όμως, έγραφες. Δεν έπαψες να γράφεις.

Ο ΠΑΤΕΡΑΣ

Όχι. Δεν έπαψα. Και δεν θα πάψω. Και νεκρός θα ονειρεύομαι. Και νεκρός θα γράφω. Με πρώτη μου ύλη μια πέτρα, ένα ξυλαράκι. Τα νύχια μου βέβαια. Και το χώμα. Την πλατύτερη πλάκα γραφής που μπορεί να ελπίζει ο θνητός, να ποθεί. Το ίδιο όνειρο πάντα θα γράφω...

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ. (2022). Ο Χριστός στα χιόνια. Εφτά νύχτες στον κόσμο του Αντρέι Ταρκόφσκι. Αθήνα: Άγρα, σ. 12.

Βιβλιοπαρουσίαση του Αντώνη Κωτίδη, Ομότιμου Καθηγητή Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ εδώ: Η αγωνία του ποιητή στον κόσμο του Αντρέι Ταρκόφσκι

Και στην ακρογιαλιά... Αντρέι Ταρκόφσκι...

«Και τι είναι οι στιγμές έκλαμψης, αν όχι στιγμιαία αντίληψη της αλήθειας;»

ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ. (1987). Σμιλεύοντας το χρόνο, μτφρ. Σεραφείμ Βελέντζας. Αθήνα: Νεφέλη, σ. 61.

Ξημερώνοντας Κυριακή με Αντρέι Ταρκόφσκι

«Ο άνθρωπος, ως ον ηθικό, είναι προικισμένος με μνήμη που σπέρνει μέσα του ένα αίσθημα ανικανοποίητου. Η μνήμη μάς κάνει ευάλωτους, ευαίσθητους στον πόνο».

ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ. (1987). Σμιλεύοντας το χρόνο, μτφρ. Σεραφείμ Βελέντζας. Αθήνα: Νεφέλη, σ. 79.

Ποιά Θεολογία;

«Μια θεολογία “αυτιστική”, που δεν συναντιέται με τίποτε και με κανέναν, που δεν ενδιαφέρεται να ανοίξει διαύλους επικοινωνίας ανάμεσα σε αντιτιθέμενους πόλους και δεν φιλοδοξεί να αποκριθεί στα ερωτήματα που θέτει ενώπιόν της η εκάστοτε περίσταση είναι, το λιγότερο, μια θεολογία ανάξια του oνόματός της».

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΥΛΗΣ. (2015). «Το Θυσιαζόμενο Πρόσωπο. Μία απόπειρα θεολογικής ανάγνωσης της Θυσίας του Andrei Tarkovsky». Θεολογία. 86: 328.

Φωτό από τη μεγαλειώδη ταινία Θυσία, ενός από τους μεγαλύτερος ποιητές της Έβδομης Τέχνης, του Αντρέι Ταρκόφσκι.

Επίκαιρος Αντρέι Ταρκόφσκι

«Δύσκολα μπορούμε να ονομάσουμε ευτυχία ένα επίκτητο και ιδιοποιημένο ιδεώδες. Όπως είπε κάποιος ποιητής, “δεν υπάρχει ευτυχία στη γη, υπάρχει μόνο γαλήνη και θέληση”. Αρκεί να κοιτάξουμε προσεχτικά τα αριστουργήματα της τέχνης, εισχωρώντας στη ζωογόνο και μυστηριακή δύναμή τους, και θα δούμε καθαρά το διφορούμενο και μαζί ιερό νόημά τους. 

»Τα έργα αυτά αρθρώνονται στο μονοπάτι του ανθρώπου σαν σύμβολο καταστροφής, αναγγέλλοντας: “Απαγορεύεται η είσοδος! Κίνδυνος θάνατος!” Παρατάσσονται σε τόπους πιθανών ή επικείμενων ιστορικών κατακλυσμών, σαν προειδοποιητικό σήμα στο χείλος κάποιου γκρεμού ή στην άκρη ενός βάλτου. Προσδιορίζουν, διογκώνουν και μετασχηματίζουν το διαλεκτικό έμβρυο του κινδύνου που απειλεί την ανθρωπότητα και σχεδόν πάντοτε γίνονται προάγγελοι της σύγκρουσης παλαιού και νέου. Ρόλος ευγενικός, μα ζοφερός».

ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ. (1987). Σμιλεύοντας το χρόνο, μτφρ. Σεραφείμ Βελέντζας. Αθήνα: Νεφέλη, σ. 73.

Αντίδοτο στη χαυνότητα των «εκλογικών» ημερών

«Τη σχέση τού Ταρκόφσκι με την ποίηση τη διαβάσαμε στα έργα του. Στο βιβλίο του όμως Σμιλεύοντας το χρόνο, δουλεύοντας με το λόγο κι όχι τόσο με την εικόνα, καταφέρνει να μιλήσει για τα ποιητικά πράγματα, για την τέχνη γενικότερα, όπως σπάνια έχουν μιλήσει καλλιτέχνες: εννοώ, κυρίως, καλλιτέχνες του λόγου, ποιητές βέβαια, συγγραφείς και άλλοι. Και πρώτα-πρώτα, ο άνθρωπος μιλάει με σαφήνεια. Ούτε ψελλίζει ούτε παραληρεί. Δεν χάνεται σε συναισθηματισμούς. Δεν νιώθεις άρρωστα σπλάχνα να μιλάνε ούτε διακρίνεις πουθενά το χρώμα της εμπάθειας. Ταυτόχρονα, κι ενώ δεν ρητορεύει για την ελευθερία τού καλλιτέχνη, για την περιβόητη “ελεύθερη έκφραση” και άλλα τέτοια, νιώθεις να τον κατοικεί μια υγιής ελευθερία, απέραντη, πράγμα βέβαια που φαίνεται και στα έργα του. Από την άλλη μεριά, με τα γραφτά του τινάζει στον αέρα όλες τις σύγχρονες φλυαρίες καλλιτεχνών και κριτικών για την τέχνη, όλα τα παρατράγουδα και την ξιπασιά που δέρνει σήμερα τον καλλιτεχνικό κόσμο, όλη τη ψυχική μιζέρια που στις μέρες μας αποτελεί αντανάκλαση των “προηγμένων” κοινωνιών μας. Και τούτο γιατί, είπαμε και σε άλλο σημείο, τις αλήθειες του τις αντλεί από πηγή ακένωτη, ουράνια και ουχί χθόνια, που δεν τον αφήνει να περπατήσει μέσα στις κακοτοπιές, τα λασπόνερα και τα θρύψαλα του αιώνα. Σκοπεύει στη διάρκεια, σε όσα αντέχουν στο χρόνο και το θάνατο, τα οικειώνεται, τα αγκαλιάζει και τραβάει το δρόμο του. Διαλέγει τα υλικά του προσεκτικά και οικοδομεί πάνω στην απεραντοσύνη, στον καθαρό αέρα των ανοιχτών κάμπων – όχι του δωματίου -, δουλεύει με ανοιχτά παράθυρα, μακριά από την κλεισούρα της κάμαρας και τη φοβία του ανθρώπου της πόλης. Δεν παραλείπει να πετάξει φράσεις σαν την ακόλουθη: “για να έχει κανείς αληθινή πίστη στο Θεό, ή ακόμα και για να νιώσει την ανάγκη γι’ αυτή την πίστη, πρέπει να διαθέτει ορισμένο `καλούπι` ψυχής, ειδικό πνευματικό δυναμικό” (σ. 57). Δεν είναι εκλεκτισμός αυτό. Είναι αναγνώριση μεγεθών. Το μεγάλο απαιτεί μεγάλα. Ο αχώρητος δεν μπαίνει στο χώρο. Πρέπει να τον προϋπαντήσεις στα πρόθυρα, να τον δεχτείς ανοίγοντας τον εαυτό σου όσο γίνεται. Γι’ αυτό λέει στην Αποκάλυψη: “εάν τις ακούση της φωνής μου και ανοίξη την θύραν, εισελεύσομαι” (Γ΄ 20). Το “ακούση” και “ανοίξη” είναι το “ορισμένο `καλούπι`”, που λέει ο Ταρκόφσκι. Η ρήση της Αποκάλυψης και η κουβέντα του Ρώσου προϋποθέτουν προσωπική συνάντηση». 

ΣΩΤΗΡΗΣ ΓΟΥΝΕΛΑΣ. (1989). Ταρκόφσκι: Ένας νοσταλγός του Παραδείσου. Αθήνα: Διάττων, σσ. 27-29.

Μα, γιατί αγανακτείς καλέ μου άνθρωπε;

«Επομένως, ενώ πλείστοι όσοι είναι δαιμονισμένοι, τούτο δεν σημαίνει ότι δαίμονες έχουν κατοικήσει μέσα τους μήτε ότι οι ίδιοι οι δαίμονες τους άγουν και τους φέρουν εδώ και εκεί! Η αλήθεια αυτή περιγράφεται άκρως πειστικά στο αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι Οι Δαιμονισμένοι. Βερχοβένσκι, Κυρίλλοφ, Σιγκαΐλοφ, Στραβόγκιν και άλλοι είναι οι δαιμονισμένοι όχι για τυχόν δαίμονες που κατοικούν μέσα τους, μήτε για τα όποια φρονήματά τους, αλλά για τις καταστροφικές τους πράξεις εις βάρος της δικής τους ύπαρξης και των συνανθρώπων τους». 

ΝΙΚΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ. (1999). Ο Σατανάς. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, σσ. 114-115.