«Η ευθύνη της Ορθόδοξης Θεολογίας για την ειρήνη και τη δικαιοσύνη στον κόσμο»

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ

5η ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ «ΚΑΙΡΟΣ»

Ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «ΚΑΙΡΟΣ» - για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης διοργανώνει την 5η Πανελλήνια Συνάντηση με σκοπό την ανάπτυξη του θεολογικού και διεπιστημονικού διαλόγου και της παιδαγωγικής προσέγγισης της θεολογικής γνώσης.

Η 5η Πανελλήνια Θεολογική Συνάντηση θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα, 2-4 Σεπτεμβρίου 2022, λίγο πριν χτυπήσει το πρώτο κουδούνι της σχολικής χρονιάς, στον φιλόξενο και λειτουργικό χώρο της Ελληνογαλλικής Σχολής Ουρσουλινών (Ψυχάρη 10), με θέμα: «Η ευθύνη της Ορθόδοξης Θεολογίας για την ειρήνη και τη δικαιοσύνη στον κόσμο».

Περισσότερες πληροφορίες, το πρόγραμμα και δηλώσεις συμμετοχής στην ιστοσελίδα του «ΚΑΙΡΟΥ»

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ. Μικρά Ασία 1922. Όψεις του Προσφυγικού Ζητήματος: Μνήμη, Πολιτικές Αποκατάστασης, Πολιτισμική Ιστορία

Σε λίγες ημέρες ανοίγουν τα σχολεία. Μάθημα 3ο

Επιμέλεια ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ο χαρακτήρας και η φυσιογνωμία του μαθήματος των Θρησκευτικών (μτΘ), πολλές φορές, εξαρτάται από εξω-εκπαιδευτικούς και εξω-παιδαγωγικούς θεσμούς και φορείς. Κατά την τελευταία, κυρίως, δεκαετία η ύπαρξή του στην εκπαίδευση, το περιεχόμενό του και ο τρόπος διδασκαλίας του έχει λάβει καθαρά νομικίστικο χαρακτήρα. Οι ευθύνες που βαραίνουν όσους έχουν αφήσει το μάθημα στα χέρια των παραπάνω θεσμών - φορέων είναι πάρα πολλές. 

Λίγες ημέρες πριν ανοίξουν τα σχολειά μας, ο εκπαιδευτικός κόσμος και η ελληνική κοινωνία γενικότερα, φαίνεται να υποβάλλεται σ’ ένα τέστ που, με βάση από τη Γνωμοδότηση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, φέρνει στο προσκήνιο τη συζήτηση του δικαιώματος απαλλαγής από το μάθημα και από Ορθόδοξους μαθητές. Ωστόσο, γεγονός είναι ότι το ΥΠΑΙΘ δεν έχει λάβει ακόμη τη σχετική απόφαση που θα καθορίζει το ζήτημα των απαλλαγών.

Για την αξία του μτΘ, ως μάθημα ΠΑΙΔΕΙΑΣ και ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ βέβαια, μακριά από τις υπάρχουσες αγκυλώσεις διδακτικών ομολογιακών ρητορισμών αλλά και μακριά από μεγαλοστομίες που επιθυμούν την κατάργησή του, αυτό που προέχει να ακουστεί σοβαρά είναι το εξής: το μτΘ στο 21ο αιώνα είναι μάθημα βαθιάς γνώσης των χριστιανικών καταβολών του πολιτισμού μας, κυρίως του Δυτικού. Τα δύο παρακάτω αποσπάσματα είναι αποκαλυπτικά:

«Εμπρός σ’ αυτή τη βαθιά θρησκευτική ταπεινοφροσύνη, η Δύση δίνει την εντύπωση ότι έχει ξεχάσει τις χριστιανικές καταβολές της. Αυτό όμως αντί να το αποδίδουμε σε ένα υποτιθέμενο ρήγμα, που δήθεν δημιούργησε ο ορθολογισμός ανάμεσα στη θρησκεία και την πνευματική εξέλιξη, θα είμαστε οπωσδήποτε πιο κοντά στην πραγματικότητα αν το δούμε ως συνύπαρξη επιστήμης και θρησκείας μέσα σε μια εκκοσμικευμένη κοινωνία ή, ακόμη καλύτερα ως πολλαπλούς διαλόγους ανάμεσα στις δύο, άλλους δραματικούς κι άλλους γεμάτους εμπιστοσύνη, που δεν διακόπηκαν ποτέ, παρά τα φαινόμενα. Είναι βέβαιο πως ο χριστιανισμός αποτελεί θεμελιώδη πραγματικότητα της δυτικής ζωής, η οποία σημαδεύει, χωρίς πάντα να το ξέρουν ή να το αναγνωρίζουν, ακόμη και τους άθεους. Οι ηθικοί κανόνες, η στάση εμπρός στη ζωή και το θάνατο, η αντίληψη της εργασίας, η αξία της προσπάθειας, ο ρόλος της γυναίκας και του παιδιού, όλα αυτά είναι συμπεριφορές που φαίνεται να μην έχουν πια καμία σχέση με το χριστιανικό αίσθημα, κι όμως όλα από αυτό απορρέουν.

[…] Ο δυτικός χριστιανισμός υπήρξε και εξακολουθεί να είναι η κύρια συνιστώσα της ευρωπαϊκής σκέψης, ακόμη και της ορθολογιστικής, που διαμορφώθηκε για να τον αντιπαλέψει, χωρίς όμως να έχει άλλη αφετηρία από τον ίδιο. Σ’ όλη την ιστορία της Δύσης, ο χριστιανισμός βρίσκεται στην καρδιά αυτού του πολιτισμού, τον οποίο ζωογονεί ακόμη και όταν αφήνεται να παρασυρθεί ή να αλλοιωθεί από αυτόν, και τον οποίο αγκαλιάζει ακόμη κι όταν εκείνος πασχίζει να του ξεφύγει. Γιατί όταν στρέφεις τη σκέψη ενάντια σε κάποιον, εξακολουθείς να βρίσκεσαι στη δική του τροχιά. Ο Ευρωπαίος, ακόμη και ο άθεος, δεν παύει να είναι δέσμιος μιας ηθικής, δέσμιος διαφόρων ψυχικών επιταγών που ορίζουν τη συμπεριφορά του, και είναι βαθιά ριζωμένες στη χριστιανική παράδοση».

F. BRAUDEL. (2009). Γραμματική των Πολιτισμών, μτφρ. Α. Αλεξάκη Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σσ. 78, 457-458.

Από τον Γιώργο Σεφέρη στο '22 και τανάπαλιν από το '22 στον Γιώργο Σεφέρη

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Τη μεθεπόμενη εβδομάδα (5-7 Σεπτεμβρίου), η Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών και ο Δήμος Μυτιλήνης διοργανώνουν Επιστημονικό Συνέδριο με λίαν ενδιαφέρον θέμα: «Μικρά Ασία 1922. Όψεις του Προσφυγικού Ζητήματος: Μνήμες – Αναπαραστάσεις - Πολιτισμική Ιστορία». Σ’ αυτό συμμετέχω ως μέλος στην Επιστημονική & Οργανωτική Επιτροπή και ως εισηγητής με ανακοίνωση, της οποίας το θέμα είναι το εξής: «Η Γενιά του ’30 και η Μικρασιατική Καταστροφή». Για τη Γενιά του ’30, η μέχρι σήμερα βιβλιογραφία είναι πλουσιότατη, όπως και για τη Μικρασιατική Καταστροφή, με τα πολλά, βέβαια, ερμηνευτικά σχήματά της. 

Προετοιμάζοντας εδώ και μέρες την ανακοινωσή μου, πριν μπω στο τελικό στάδιο συγγραφής της, ξαναδιάβασα πολλές σελίδες από τις Δοκιμές του Γιώργου Σεφέρη. Γι’ αυτές, ουκ ολίγες φορές, όταν τις χρησιμοποιώ σε ομιλίες και μελέτες μου αλλά και στη διδακτική μου πράξη στο μάθημα των Θρησκευτικών, λέω συχνά στους μαθητές μου:  ότι είναι η Αγία Γραφή για τους θεολόγους είναι και οι Δοκιμές του Σεφέρη για τους φιλολόγους· όπως είναι αδύνατον ένας θεολόγος να μην έχει διαβάσει και ξαναδιαβάσει ολόκληρη την Αγία Γραφή, έτσι είναι αδύνατον, και ντροπή συνάμα, ένας φιλόλογος να μην έχει διαβάσει και ξαναδιαβάσει τις Δοκιμές του Σεφέρη. 

Ύλικό χρήσιμο, λοιπόν, οι Δοικιμές - κι όχι μόνο αυτές - για τη Γενιά του ’30 και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Κι επειδή στον Σεφέρη οι στιγμές του Μικρασιατικού Ελληνισμού και της καταστροφής του ’22 είναι άκρως βιωματικές, σταχυολογώ εδώ ένα απόσπασμα από τον καημό του για την άκοπη, αδιάκοπη «χρυσή κλωστή», κατά τον Κ. Θ. Δημαρά, της μακρόσυρτης ελληνικής παράδοσης. Ιδού το απόσπασμα από τη «Δοκιμή»: «Κ. Π. Καβάφης, Θ. Σ. Έλιοτ. Παράλληλοι»:

«Πέρασαν τα χρόνια. Ένα βράδυ, στη συσκοτισμένη Αλεξάνδρεια, λίγες μέρες ύστερα από τη μάχη της Κρήτης, θυμήθηκα πάλι το επίγραμμα του Αχαιού. Ήτανε τραγικά επίκαιρο. Ίσως γι’ αυτό, ίσως επειδή βρισκόμουνα στην πόλη των Πτολεμαίων, το ψυθίρισα ολόκληρο μαζί με τους ακροτελεύτιους κρυπτογραφικούς στίχους του. Και τότε, πρώτη φορά, συλλογίστηκα πως το ποίημα είχε γραφεί στα 1922, στις παραμονές της μικρασιατικής καταστροφής· σχεδόν ασυνείδητα τους μετάφρασα:

Εγράφη εν Αλεξανδρεία υπό Αχαιού·

το έτος που το Έθνος κατεστράφη.

Δεν ήτανε πια ο Καβάφης που πήγαινε να προσκολληθεί στην Ελληνική Ανθολογία, πηδώντας ένα χάσμα αιώνων· δεν ήταν ένας τεχνουργός ψυχρών και τυχαίων παρνασσικών πορτραίτων· ήταν ένας σύγχρονός μου που βρήκε τον τρόπο να εκφράσει τα συναισθήματά του με τη μεγαλύτερη δυνατή συντομία και ένταση, κάνοντας και τον Σιμωνίδη και τα λαμπρά παλαιά επιτύμβια ν’ αφήσουν τους χαλασμένους τάφους και να ‘ρθούν προς εμένα. Μια ζωντανή παρουσία που άγγιζε και το επίγραμμα του Σολωμού στα Ψαρά».

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ. (1999). Δοκιμές. Πρώτος τόμος. (1936-1947). Αθήνα: Ίκαρος, σσ. 329-330.

Η συνέχεια στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης, στις 6 Σεπτεμβρίου, ημέρα Τρίτη και ώρα 09.00, στην πρώτη συνεδρία, με πρόεδρο την κα Μαρία Γ. Μόσχου, Δρ Ιστορίας της Τέχνης ΕΚΠΑ. Όσοι πιστοί στην Ιστορία, τη Λογοτεχνία, την Τέχνη και τη Θεολογία προσέλθετε…

Σε λίγες ημέρες ανοίγουν τα σχολεία. Μάθημα 2ο

Επιμέλεια ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Καίριο το ερώτημα: στη διδακτική πράξη, για τον φιλόλογο όταν διδάσκει ποίηση και για τον θεολόγο όταν διδάσκει περί του Θεού, τι άραγε έχει μεγαλύτερη σημασία: τι εννοεί ο ποιητής, και αν υπάρχει ή όχι Θεός; H Κική Δημουλά... υπενθυμίζει... σαρκάζει... συμβουλεύει...

ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ. [Αφορισμοί], στο: Εντευκτήριο, τχ. 83 (Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2008) 154.

ΣΑΛΜΑΝ ΡΟΥΣΝΤΙ. Ο μέγας παραμυθάς και γλωσσοπλάστης στο πιο δυνατό βιβλίο του

«Η ιστορία είναι το αιμάτινο κρασί που δεν πρέπει πια να πίνει κανείς. Η ιστορία είναι το μεθυστικό ποτό, η δημιουργία και νομή του Διαβόλου, του μεγάλου Σατανά, το μεγαλύτερο ψέμα – πρόοδος, επιστήμη, δικαιώματα – ενάντια στο οποίο έχει στραφεί ο Ιμάμης. Η ιστορία είναι μια απόκλιση από την Ατραπό, η γνώση μια ψευδαίσθηση, επειδή όλη η γνώση ήταν πλήρης την ημέρα που ο Αλλάχ ολοκλήρωσε την αποκάλυψή του στον Μουχαμέτη».

ΣΑΛΜΑΝ ΡΟΥΣΝΤΙ. (2003). Σατανικοί στίχοι. Μετάφραση – Πρόλογος Γιώργος – Ίκαρος Μπαμπασάκης. Αθήνα: Ψυχογιός, σ. 251.

Είμαστε μια κοινωνία που δυσκολεύεται να διαβάσει

Γράφει ο ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Τα χρονογραφήματα της περασμένης εβδομάδας τα αφιέρωσα στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη μέση εκπαίδευση. Το καταληκτικό της περασμένης Κυριακής είχε τίτλο: «Να καταργηθεί η διδασκαλία της λογοτεχνίας». Ήταν το συμπέρασμα όσων εντοπίζει κάποιος που δεν είναι εκπαιδευτικός, ούτε φιλόλογος, στον τρόπο πρόσληψης της λογοτεχνίας από τις νεότερες γενιές. Τις παλιότερες άσ’ τες στην κακομοίρα μοίρα τους. Όπου προσπάθησα να πω με τον αφοριστικό μου τίτλο ότι ο τρόπος που διδάσκεται η λογοτεχνία στους εφήβους μας στην πραγματικότητα τους κάνει να την αντιπαθήσουν. Ως εκ τούτου, καλύτερα να μην τη διδάσκουμε καθόλου, παρά να τη διδάσκουμε έτσι όπως τη διδάσκουμε.

Με εντυπωσίασε το γεγονός ότι, ενώ στις διάφορες συζητήσεις για την εκπαίδευση η διδασκαλία της λογοτεχνίας, και των συναφών επαγγελμάτων, φυτοζωεί στο περιθώριο, οι αντιδράσεις στα χρονογραφήματά μου υπήρξαν αρκετά βίαιες. Κάτι που μου έδωσε τη δύναμη να συνεχίσω. Αν εν έτει 2022 μια θέση για τον τρόπο που διδάσκεται η λογοτεχνία στα παιδιά μας προκαλεί τόσο βίαιες αντιδράσεις, σημαίνει ότι τίποτε δεν έχει χαθεί ακόμη. Ζητάμε γλωσσική ευαισθησία, βασική παράμετρο της γνώσης, και ψάχνουμε τρόπους για να τη μεταδώσουμε στα παιδιά μας; Αυτή είναι η συζήτηση για τη λογοτεχνία. Και αν τσακωνόμαστε γι’ αυτό, σημαίνει ότι μας καίει. Είναι το κοινό μας σημείο. Το κοινό μου σημείο μ’ εκείνη την αναγνώστρια που έγραψε «Πιο ηλίθιος πεθαίνεις. Μια φιλόλογος», για να απαντήσει στο άρθρο μου περί κατάργησης της διδασκαλίας της λογοτεχνίας. Στην αρχή νόμιζα ότι η ηλίθια ήταν η φιλόλογος, όμως μετά κατάλαβα ότι ήμουν εγώ.

Παρά τις πολλές θετικές αντιδράσεις στην άποψή μου, σε όσους κατάλαβαν ότι δεν πρέπει να πάρουν την πρότασή μου κατά γράμμα, αλλά ως μια ειρωνική αντιμετώπιση αυτού που συμβαίνει σήμερα στην εκπαίδευση, προτιμώ να ασχοληθώ με τις αρνητικές αντιδράσεις. Κυρία η οποία δηλώνει φιλόλογος με έδρα τον Βόλο, και δεν έχω λόγο να μην την πιστέψω, συνεπικουρούμενη από ομοιοπαθείς δορυφόρους της διανοίας της με κατηγορεί ότι η πρότασή μου για κατάργηση της διδασκαλίας της λογοτεχνίας στην πραγματικότητα καταφέρεται κατά του πολιτισμού μας. Στο πληκτρολόγιο του Διαδικτύου εννοείται. Πόση υπομονή και πόση κατανόηση χρειάζομαι για να της εξηγήσω ότι αυτό που λέει επιβεβαιώνει το πρόβλημα που θέτω; Ο τρόπος που διδάσκεται η λογοτεχνία οδηγεί στη δική της τύφλωση. Έχει χάσει, αν την είχε ποτέ, την ικανότητά της να διαβάζει ένα κείμενο σε δεύτερο επίπεδο. Και αυτή η κυρία μπαίνει σε μια τάξη και μεταδίδει την ανικανότητά της ως ικανότητα.

Δεν τρέφω ψευδαισθήσεις. Δεν πιστεύω ότι η επιμονή ενός χρονογράφου σε μια μεγάλη εφημερίδα όπως η «Κ» μπορεί να αλλάξει το μοίρασμα. Τίποτε δεν πρόκειται να αλλάξει. Οι φιλόλογοι ως καλοί δημόσιοι υπάλληλοι θα συνεχίσουν να διδάσκουν βάσει των προδιαγραφών και οι μαθητές τους να αποστηθίζουν τις αναλύσεις των κειμένων που τους προτείνουν. Κι εμείς όλοι να εξανιστάμεθα διότι τα παιδιά μας δεν αντέχουν τη δοκιμασία με τα κείμενα. Λες κι εμείς την αντέχουμε, όμως αυτό είναι άλλο θέμα.

Ας το πάρουμε απόφαση. Είμαστε μια κοινωνία που δυσκολεύεται να διαβάσει. Και αυτό το οφείλουμε στην εκπαίδευσή μας, η οποία δεν μας μαθαίνει να διαβάζουμε. Το επαναλαμβάνω: η διδασκαλία της λογοτεχνίας στη μέση εκπαίδευση δεν είναι διδασκαλία καλολογικών στοιχείων ή μεταφορών. Είναι διδασκαλία ανάγνωσης, κοινώς κατανόησης κειμένου και επιπέδων ύφους. Όταν γράφεις «να καταργηθεί η διδασκαλία της λογοτεχνίας» και ο άλλος το παίρνει κατά γράμμα, απλώς επιβεβαιώνει την άποψή σου. Ναι, η διδασκαλία της λογοτεχνίας, έτσι όπως γίνεται, δίνει το δικαίωμα, στον ηλίθιο φιλόλογο να παίρνει κατά γράμμα τις θέσεις οποιουδήποτε χωρίς να λάβει υπόψη του την ειρωνεία ή τον σαρκασμό, διότι αυτά του λένε οι λέξεις που βλέπει.

Λεπτά γράμματα. Η διαφορά της ανάγνωσης της λογοτεχνίας από την εκμάθηση «γραφής και ανάγνωσης» έγκειται στη δυνατότητα παραγωγής δεύτερων ή τρίτων σκέψεων. Αχρείαστες να ‘ναι είπατε; Δεν έχω αντίρρηση. Απλώς καμιά φορά ξεπηδούν μπροστά σου χωρίς να τις περιμένεις. Είναι η περίπτωσή μου.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Να καταργηθεί η διδασκαλία της λογοτεχνίας & Ο Καβάφης και τα βατραχοειδή & Κατανόηση κειμένου, ένα ταξίδι, μια εμπειρία & Γιατί να διδάσκουν Καβάφη στα σχολεία; & Πόσο φορολογούνται τα ελληνικά; και επιμύθιο εδώ: Τα Πόκεμον της λογοτεχνίας και η στίξη της ποίησης

Σε λίγες ημέρες ανοίγουν τα σχολεία. Μάθημα 1ο

Επιμέλεια ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Σε λίγες ημέρες ανοίγουν τα σχολεία. Σε δασκάλους, γονείς και μαθητές, το ερώτημα που τίθεται είναι βασανιστικό: άραγε πόσο σοβαρά μάς απασχολούν ζητήματα και προβλήματα Παιδαγωγικής και Διδακτικής Πράξης; Από σήμερα, μέχρι και τις πρώτες ημέρες που οι μαθητές και οι μαθήτριές μας θα πατήσουν το κατώφλι των σχολικών τάξεων… δέκα μαθήματα, προς οπλισμό ευαίσθητων και με παιδαγωγική ενσυναίσθηση δασκάλων και καθηγητών... Μακριά, βέβαια, από μεγαλόστομους και κούφιους διδακτικούς ρητορισμούς...

ΜΑΘΗΜΑ 1ο

«Σήμερα δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Και είναι όχι μόνο ανώφελο, αλλά και επικίνδυνο να λυπόμαστε που άλλαξαν· διότι η επιθυμία της ομοιογένειας οδηγεί το Σχολείο στην κατάρρευση. Όταν είναι ιδεολογική, η ομοιογένεια μετατρέπει το σχολείο σε τόπο εγκλεισμού, ακόμα και αυστηρού ελέγχου: εκεί, ο μαθητής δεν μπορεί να συναντήσει καμία άλλη σκέψη πέρα από τη δική του – υποτάσσεται στην κυρίαρχη ιδεολογία. Όταν η ομοιογένεια είναι κοινωνιολογική, μετατρέπει το σχολείο σε γκέτο: ο μαθητής ζει σαν εσωτερικός τρόφιμος και βλέπει τις προοπτικές του να περιορίζονται από το πεπρωμένο της κοινωνικής αναπαραγωγής. Όταν είναι ψυχολογική, η ομοιογένεια ματατρέπει το σχολείο σε ένα ζεστό κουκούλι: ο μαθητής μένει κλεισμένος εκεί, προστατευμένος από κάθε ανακάλυψη που θα μπορούσε να του ανοίξει άλλους ορίζοντες. Όταν η ομοιογένεια είναι διανοητική, μετατρέπει το σχολείο σε τόπο φτωχό, δίχως δυνατότητα διαδράσεων, δίχως τη δυνατότητα να δοκιμάσει ο μαθητής τις γνώσεις του με άλλους μαθητές, πιο αδύνατους ή πιο δυνατούς, που σκέφτονται αλλιώς και συλλαμβάνουν τα πράγματα με άλλο τρόπο. Εν πάση περιπτώσει, στην πραγματικότητα, η ομοιογένεια παραπέμπει στον ταυτοτικό μύθο, ο οποίος είναι μάλιστα το αντίθετο του σχολικού θεσμού, το αντίθετο του Σχολείου που αυτοθεσπίζεται: “Δεν μαθαίνουμε παρά αν είμαστε όμοιοι. Δεν μαθαίνουμε παρά αν μοιάζουμε”· άποψη που, αν εξωθηθεί στα άκρα, υπακούει στην ίδια λογική με τις πλέον εμετικές ιδεολογίες: “Πετάξτε έξω το παράξενο και τους ξένους”».

ΕΛΕΝΑ Κ. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ (Επιστημονική Επιμέλεια – Εισαγωγή - Μετάφραση). (2014). PILLIPE MEIRIEU. «Παιδαγωγική και Καινοτομία: Το Σχολείο, οι Στόχοι του και τα Δρώντα Υποκείμενά του», στο: Φιλοσοφία της Παιδείας: Όψεις της Πράξης. Αθήνα: Πεδίο, σ. 254.

Τριάντα τρία χρόνια φετβά για τον Σαλμάν Ρούσντι: Η αμηχανία της Δύσης

Του Γιώργου Ρακκά

Ο φετβάς για τον Σαλμάν Ρούσντι εκδόθηκε το 1989 από τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Χομεϊνί. Ελάχιστοι τότε πρόσεξαν τη σημειολογία ενός φετβά που εκδόθηκε στο Ιράν, αφορούσε έναν Ινδό, και καλούσε για την δολοφονία του επειδή δημοσίευσε ένα μυθιστόρημα στο Λονδίνο ―στη «γη των απίστων».

Ωστόσο, η έκδοσή του διατύπωνε μια στροφή: Έδειχνε ότι πλέον ο ριζοσπαστικός ισλαμισμός δεν δεχόταν την μέχρι τότε διάκριση μεταξύ της επικρατείας των πιστών και εκείνης των απίστων και αξίωνε παγκόσμια εφαρμογή του θεϊκού νόμου. Τι άλλο εξέφραζε αυτή η στροφή αν όχι μια πρόθεση επέκτασης, την ανάδυση ενός σχεδίου παγκόσμιας (έστω πολιτιστικής) κυριαρχίας;

Κι όμως, το γεγονός αυτό θάφτηκε τότε κάτω από έναν κακοφορμισμένο αντι-ιμπεριαλισμό, ο οποίος δεν πατούσε πια στις υγιείς βάσεις ενός αιτήματος για ένα διεθνές σύστημα που θα επέτρεπε στα μικρά και απειλούμενα έθνη να βρούν το δρόμο για την αυτοδιάθεσή τους. Αλλά σε ένα αίσθημα μνησικακίας, που έλεγε ότι αφού τα εγχειρήματα της αριστεράς προσέκρουσαν στην ξέρα της ιστορίας (1989), τότε οι βάρβαροι «ήσαν μια κάποια λύσις».

Η πρόθεση αυτή δεν αφορούσε μόνον τον σιιτισμό. Το διαπιστώσαμε αυτό μερικά χρόνια μετά, με τα επεισόδια που ακολούθησαν την δημοσιοποίηση των σκίτσων του Μωάμεθ στη Δανία, και τις δολοφονικές επιθέσεις στο Σαρλί Εμπντό.

Πριν λίγες ημέρες, τριάντα τρία χρόνια μετά την έκδοση του φετβά, οι βουλές του εκτελέστηκαν. Ο Ρούσντι δέχθηκε δολοφονική επίθεση από άγνωστο. Αξιωματούχοι του Ιράν δήλωσαν ικανοποίηση, όπως και ο τωρινός θρησκευτικός ηγέτης, καθώς το καθεστώς του Ιράν έχει υπαναχωρήσει από την θέση που εξέφρασε το 1998 ότι ο φετβάς δεν το εκφράζει πλέον. Κρατικά ΜΜΕ του Ιράν, μάλιστα, άρχισαν να συγκεντρώνουν χρήματα καθώς υπήρχε και επικήρυξη για τον Ρούσντι, από οργανώσεις φονταμενταλιστών.

Στη Δύση δέχονται τις εξελίξεις με αποτροπιασμό μεν, ωστόσο και με ένα μούδιασμα. Το ιδεολογικό κλίμα που κυριαρχεί εντός των πολιτιστικών θεσμών βάζει στο στόχαστρο τον συλλογικό εαυτό, την ιστορία, και την κουλτούρα των πολιτισμών της Δύσης. Το να συσπειρωθεί εναντίον μιας εξωγενούς ολοκληρωτικής απειλής, επομένως, ισοδυναμεί με αναίρεση της βασικής αντίληψης που διέπει αυτό το ρεύμα ―ότι η κόλαση είμαστε εμείς. Κι όμως. Το να αντιταχθούν οι κοινωνίες στους σύγχρονους ολοκληρωτισμούς, είτε αυτοί έρχονται από την Ρωσία, την Τουρκία ή το Ιράν, είτε έχουν την έκφραση του ενδογενούς μηδενισμού, είναι κάτι που θα προκαλέσει και την ανανέωση των δικών τους αξιών.

ΠΗΓΗ: ΑΡΔΗΝ

Πανελλαδικές Εξετάσεις; Ζήτω οι Πανελλαδικές Εξετάσεις! Ένα επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε άρθρο

Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ. (1993). «Τέρατα και σημεία;», στο: Πλην και Συν. 159 Πολιτιστικά Μονότονα. Αθήνα: Διάττων, σσ. 201-202.

Τι Εκκλησία χρειαζόμαστε;

Του ΑΝΔΡΕΑ ΛΟΥΔΑΡΟΥ

Μπείτε σε έναν οποιοδήποτε ναό· ρωτήστε όποιον βρείτε μπροστά σας διάφορα σχετικά με τις τελετουργίες, την πίστη, την παράδοση κ.τ.λ. Από τις συνομιλίες που θα κάνετε θα διαπιστώσετε τα εξής:

• Οι περισσότεροι δεν ξέρουν τι βλέπουν και τι ακούν αλλά το κάνουν γιατί «έτσι γίνεται». Άλλοι θα σπεύσουν να δηλώσουν γνώστες, θα τα ξέρουν βέβαια στραβά κι ανάποδα και κάποιοι τρίτοι, λίγοι δυστυχώς, θα είναι οι «διαβασμένοι». Βέβαια οι εκκλησιαζόμενοι δεν είναι οι μόνοι.
• Μια μεγάλη μερίδα ιεροψαλτών δεν ξέρουν τι σημαίνουν αυτά που ψάλλουν. Αυτούς τους καταλαβαίνετε ευκολότερα στα αναγνώσματα, όπου οι τονισμοί είναι να τους κλαις και το άκουσμα μοιάζει περισσότερο με Σουαχίλι παρά με Αρχαία Ελληνικά.
• Φυσικά έχουμε και μια νέα γενιά κληρικών που επίσης δυσκολεύονται να κατανοήσουν το μήνυμα που υποτίθεται περνούν. Η στιγμή της αλήθειας γι’ αυτούς είναι η ανάγνωση του Ευαγγελίου. Κι όποιος κατάλαβε, κατάλαβε! Για τους συγκεκριμένους η Μεγάλη Πέμπτη είναι ο προσωπικός τους Γολγοθάς. 

Κάπως έτσι οι μυσταγωγικές λειτουργικές συνάξεις μετατρέπονται σε κακές εκτελέσεις ενός ακατανόητου «σεναρίου», που δεν καταλαβαίνει κανείς. Σαν τις ταινίες του μακαρίτη του Αγγελόπουλου, το μήνυμα των οποίων έφθανε σε ένα πολύ συγκεκριμένο κοινό. Μπορεί βέβαια η Θ. Λειτουργία, τα Μυστήρια καθώς και όλες οι ιεροπραξίες να μην είναι σενάρια, έχουν όμως ένα κοινό με αυτά. Έχουν δομηθεί με έναν τέτοιο τρόπο ώστε να εκπέμπονται μηνύματα. Μέσα στο πέρασμα των αιώνων η Εκκλησία βρήκε τους τρόπους εκείνους ώστε οι άνθρωποι που συμμετέχουν στα τελετουργικά της, να μαθαίνουν, να συμμετέχουν, να κατανοούν. Οι κληρικοί δηλαδή με κάθε κίνηση τους δεν εκτελούν κάποια «χορογραφία» ούτε οι ψαλμοί είναι κάποιου είδους «ρεπερτόριο». Προφανώς κάποιος θα μπορούσε να πει πως σε ορισμένες τελετουργίες υπάρχουν δραματουργικά στοιχεία, αλλά στην δική μας περίπτωση η ζητούμενη «ψυχαγωγία» είναι εντελώς διαφορετική από αυτήν του, ας πούμε, κοσμικού δράματος. Εδώ όλα σημαίνουν κάτι. Όλα υποδεικνύουν κάτι. Όλα συμβολίζουν κάτι. Είναι σαν την όπερα. Αν ξέρεις ιταλικά ή αν έχεις διαβάσει τους διαλόγους και ξέρεις την πλοκή θα τα καταλάβεις όλα. Θα συμμετάσχεις. Αν πάλι όχι, απλά θα ακούσεις ωραία μουσική, θα θαυμάσεις δυνατά λαρύγγια… αλλά μέχρι εκεί. Όπως θα μπεις, έτσι θα βγεις. Κοντολογίς η Εκκλησία των πρώτων αιώνων, σε εποχές που η λέξη επικοινωνία, όπως την χρησιμοποιούμε σήμερα, ήταν παντελώς άγνωστη, είχε βρει τον τρόπο να επικοινωνήσει τα μηνύματα της. Και μάλιστα, παρόλες τις δυσκολίες, το έκανε απλά, ξεκάθαρα και πάνω απ’ όλα κατανοητά.

Αν βγούμε από το τελετουργικό και πάμε στο διδακτικό, θα δούμε επίσης πως και εκεί υπήρχε μια συνέπεια. Οι Πατέρες της Εκκλησίας ερμήνευαν τα γεγονότα με βάση την γνώση και την επιστημονική πρόοδο της εποχής τους. Κάποτε για παράδειγμα η Γένεση θεωρείτο από τους εκκλησιαστικούς και δι' αυτών από τον λαό, ως η αποκάλυψη του πραγματικού τρόπου με τον οποίο φτιάχτηκε ο κόσμος. Όταν όμως η επιστημονική γνώση άρχισε να ανακαλύπτει πράγματα που τις εποχές της βεβαιότητας ήταν άγνωστα στην ανθρωπότητα, η Εκκλησία κατανόησε και πλέον όλοι λένε πως η Γένεση είναι ένα αλληγορικό κεφάλαιο.

Είναι πολλά αυτά που έχουν υιοθετηθεί από την Εκκλησία με βάση την επιστημονική γνώση διαφόρων εποχών κι άλλα τόσα εκείνα που έχουν ενσωματωθεί στις διδασκαλίες της με βάση τις κοινωνικές αντιλήψεις. Για παράδειγμα τις εποχές που μια γυναίκα διαζευγμένη δεν μπορούσε καν να κυκλοφορήσει στο δρόμο γιατί στα μάτια της κοινωνίας έφερε στίγμα το να γίνει συζήτηση περί δεύτερου ή τρίτου γάμου ήταν ανούσια. Όταν όμως η κοινωνία ξεπέρασε αυτές τις αγκυλώσεις, η Εκκλησία όχι μόνο το συζήτησε, αλλά και το κανονικοποίησε ή μάλλον το εκκλησιαστικοποίησε. Σήμερα έχουμε και δεύτερο και τρίτο γάμο.

Τις εποχές που οι αυτοκτονίες ήταν σπάνιες και η αυτοκτονία ήταν επίσης μια μορφή στίγματος για την οικογένεια του αυτόχειρα, κανείς δεν είχε σκεφτεί να αμφισβητήσει την εντολή «ου κηδεύσεις» τον αυτόχειρα. Οι καιροί όμως πέρασαν και οι αυτόχειρες κηδεύονται. Εδώ, βέβαια, δεν άλλαξε η εντολή αλλά ήρθε η οικονομία. Και πάλι όμως, κοινωνική η πίεση στην Εκκλησία.

Να πούμε για τις προγαμιαίες σχέσεις; Για δείτε. Μέχρι πότε η Εκκλησία μπορούσε να κοιμάται ήσυχη πως η εντολή τηρείται; Μέχρι να καταργηθεί το σεντόνι… Τις δεκαετίες που η κοινωνία άρχισε να βλέπει αλλιώς το θέμα, η Εκκλησία άρχισε να χάνει τον ύπνο της. Κι όταν τελικά για την κοινωνία το άλλοτε ζήτημα ζωής και θανάτου έπαψε να είναι ζήτημα, ο κανόνας ας πούμε πως «ξεχάστηκε».

Αντίστοιχα συμβαίνουν και με τις καύσεις των νεκρών και με χίλια δυο άλλα θέματα.Είναι άπειρα τα παραδείγματα που μπορεί να βρει κάποιος με διορθωτικές κινήσεις που έχουν γίνει από την Εκκλησία σε αρμονία με την επιστήμη και τις κοινωνικές αλλαγές.

Τώρα στις μέρες μας το θέμα που έχει αρχίσει να πιέζει την Εκκλησία είναι οι νέες μορφές συμβίωσης και η νέα μορφή οικογένειας. Οι εποχές που πατέρας πάντρευε με το ζόρι τον ομοφυλόφιλο γιο ή την ομοφυλόφιλη κόρη για να σταματήσουν τα κουτσομπολιά στο σοι και την γειτονιά έχουν περάσει. Η κοινωνία τα βλέπει αλλιώς τα πράγματα και για μια ακόμη φορά οι πιέσεις έχουν αρχίσει να στρέφονται προς την Εκκλησία.

Βέβαια, επειδή η κοινωνία δεν έχει καταλήξει, αν αποδέχεται, τι αποδέχεται, πως το αποδέχεται… ακόμη, η Εκκλησία έχει τον χώρο της να ελιχθεί. Δεν ξέρω πότε θα γίνει, ό,τι γίνει, και που θα καταλήξει η κοινωνία αλλά κάτι μου λέει πως τότε και η Εκκλησία θα το δει αλλιώς. Αυτό ακριβώς το debate εκκλησίας και κοινωνίας, αυτό το μπέρδεμα απόψεων και θεωριών είδαμε όλοι να συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας με την Βάπτιση στη Βουλιαγμένη. Άλλοι δεν ήθελαν να βαπτιστούν τα παιδιά, άλλοι να βαπτισθούν μεν, στα μουλωχτά δε. Άλλοι έλεγαν χωρίς Δεσπότη κι άλλοι χωρίς τους κηδεμόνες. Χωρίς φωτογραφίες υποστήριζαν οι πιο «πρακτικοί» κι άλλοι απορούσαν «είναι αυτό οικογένεια;». Άλλοι έλεγαν «μπράβο στον παπά που το τόλμησε».

Σε διοικητικό επίπεδο δε… ο στόχος ήταν να μην ξεμείνουμε με τον «μουτζούρη». Πολλοί λοιδόρησαν την Εκκλησία για αυτήν την τρικυμία της. Όμως μόνο η Εκκλησία σκέφτεται έτσι; Η κοινωνία μας; Έχουμε όλοι την ίδια άποψη για το θέμα; Μήπως τελικά τα όσα πέρασε η Εκκλησία ήταν μια μικρογραφία των όσων συμβαίνουν στην κοινωνία; Των συζητήσεων που κάνουμε στα σαλόνια μας στις γιορτές και τις μαζώξεις;

Ξεκίνησα να σας γράφω για τις ακαταλαβίστικες τελετουργίες και τις νεκρές παραδόσεις για να φτάσω στο θέμα που συζητάμε και θα συζητάμε για χρόνια ακόμη, γιατί θεωρώ πως όσοι ασχολούμαστε με τα της Εκκλησίας χάνουμε την μεγάλη εικόνα και για να υπενθυμίσω σε όλους μας πως η Εκκλησία είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Κι όπως κάθε τέτοιος οργανισμός οφείλει στον εαυτό του να ελίσσεται μα πάνω απ’ όλα να εξελίσσεται.

Δυστυχώς οι ανθρώπινες κοινωνίες τρέχουμε αρκετά γρηγορότερα απ’ όσο τρέχαμε σε παλαιότερες εποχές, ίσως και πιο γρήγορα απ’ όσο αντέχουμε και το νέο παλιώνει γρήγορα. Η πίστη, σε λαούς σαν τον δικό μας, ακόμη κι όταν πιστεύαμε αλλού, είναι σημαντικό κομμάτι της ταυτότητας και της ψυχοσύνθεσης μας. Αν λοιπόν σε άλλες εποχές που είχαν τις δυσκολίες τους, είχαμε μια φορά ανάγκη μια σοβαρή και ουσιαστική πνευματική καθοδήγηση, σήμερα την έχουμε χίλιες φορές. Αλλά για να μπορέσεις να καθοδηγήσεις θα πρέπει πρώτα να ξαναβρείς τον εαυτό σου. Να σηκωθείς ψηλά και να δεις το τοπίο που έχει σχηματιστεί. Να κατανοήσεις το ακροατήριο σου και τις ανάγκες του και πάνω απ’ όλα… να ξεβολευτείς. Ειδάλλως είσαι καταδικασμένος να ξεμείνεις με τους λίγους που ξέρουν τι τους γίνεται, με όσους συνεχίσουν να ακολουθούν το «μονοπάτι» επειδή είναι έθιμο χωρίς να ξέρουν καν γιατί το ακολουθούν και με τους λάτρεις της «νεκράς φύσης» των δογματοποιημένων “παραδόσεων” και του θρησκευτικού καθωσπρεπισμού που βγάζουν όλες τις νευρώσεις και τους ψυχαναγκασμούς τους μέσω του θρησκεύειν και έτσι βέβαια να χάσεις τους πολλούς. Αυτούς που θέλουν να είναι κοντά σου αλλά δεν μπορούν, γιατί στα μάτια τους είσαι πια ένα κακοσυντηρημένο μνημείο που θυμίζεις μόνο περασμένα μεγαλεία.

ΠΗΓΗ: ORTHODOXIA INFO

Καλό Δεκαπενταύγουστο!

«Ὅθεν δῆλον ὡς, καὶ πρὶν μεταθεῖναι τὸν βίον, τὴν θαυμαστὴν ἀρετὴν ἐκείνην καὶ τὸ ὑπερφυὲς ἀγαθὸν, ἀκίνητον εἶχε· καὶ παρῆν τοῖς μέλλουσιν ἀγαθοῖς, καὶ τὴν ἀποκειμένην τοῖς δικαίοις ἐβασίλευσε βασιλείαν ἐν τῷ παρόντι· καὶ τὴν ἐν Χριστῷ κεκρυμμένην ζωὴν αὐτῇ διαδειχθεῖσαν ἔζη, τὴν ἑστῶσαν ἐν τῇ ῥεούσῃ».

Νικολάου Καβάσιλα, Ἡ Θεομήτωρ, ἐκδ. Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα, ⁴1995, σσ. 206 & 208· [Κείμενο – Μετάφραση – Εἰσαγωγή – Σχόλια Παναγιώτης Νέλλας].

«Καραμανλήδες και Βαλαάδες – Ιστορίες Ανταλλαγής», στο Νιχώρι του Βοσπόρου

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ 

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ· ΘΕΟΤΟΚΕΙΑ 2022. 13 Αυγούστου, ώρα 19:00.

ΟΜΙΛΙΑ: «Καραμανλήδες και Βαλαάδες – Ιστορίες Ανταλλαγής».

Βίοι παράλληλοι δύο πληθυσμιακών ομάδων που ανταλλάχθηκαν. Οι Καραμανλήδες, τουρκόφωνοι χριστιανοί της Καραμανίας, και οι άγνωστοι εν πολλοίς Βαλαάδες, ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι των Γρεβενών και της Νεάπολης Κοζάνης.

ΟΜΙΛΗΤΕΣ: Δρ. Σεχνάζ Σισμάνογλου-Σιμσέκ, επικ. καθηγήτρια Πανεπιστημίου Kadir Has· Αϋτζάν Γιλμάζ, συγγραφέας. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Σερντάρ Κορουτζού, δημοσιογράφος.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ: Έκθεση φωτογραφιών διαγωνισμού «Νικόλαος Μαγγίνας».

13 Ağustos 2022, saat 19.00’da, “Karamanlı ve Valaades Mübadillerin Tarihçesi. Ana dili Türkçe olan Hristiyanlar ve ana dili Yunanca olan Müslümanlar” konuşulacak. Kimisi bir gece daha burada yaşamış, kimisi şafakla beraber yola çıkmış. Sınır taşlarının bilgisine ve ateşin yönüne hâkimler. Mübadelenin “tanıdık” yüzleri, kararmış aynada yeniden parlayacak.

Eş zamanlı olarak, 1.Nikolaos Manginas fotoğraf yarışmasında ödül alan fotoğraflar da etkinlik alanında sergilenecektir.

ΠΗΓΗ: ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ

Παλαμάς, Παπαδιαμάντης, Χατζόπουλος, Βλαχογιάννης

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΠΟΥΚΑΛΑ

Ο Γιάννης Βλαχογιάννης έγραψε το πρώτο διήγημα για το Εικοσιένα το 1882. Στα δεκάξι του, στην Κόρινθο. Ένας γνώριμός του, «παραλής, φίλος των γραμμάτων» όπως τον ζωγραφίζει ο συγγραφέας, «δέχτηκε τότε να το τυπώσει μ’ έξοδά του σε βιβλιαράκι». Ο τίτλος: «Παιχνιδιάρα». Εικοσάρης πια, στην Αθήνα, «έψαχνε όλη μέρα, δεν άφηνε άκρη, δεν του ’φευγε φυλλάδα από τα χέρια, παλιόχαρτα στα μπακάλικα και στις ταβέρνες», όπως αυτοϊστορείται. Το 1893 τύπωσε τις «Ιστορίες του Γιάννου Επαχτίτη». Από το 1891, τελειόφοιτος πια της Φιλοσοφικής, δούλευε διορθωτής στην «Εφημερίδα» του Δημητρίου Κορομηλά.

Θυμάται: «Στο ίδιο παγερό και μίζερο γραφείο της εφημερίδας εργαζόντουσαν τότε κοντά μου κι άλλοι τρεις. Ο Γιάννης Κοντυλάκης, που ’γραφε το χρονογράφημα, ο Κωστής Παλαμάς, που ’γραφε τις “Πινακίδες”, κι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, που μετάφραζε απ’ το αγγλικό τις “επιφυλλίδες”». Μεγαλύτεροί του και οι τρεις. Αν έδωσε τις «Ιστορίες» του στον Κονδυλάκη και τον Παπαδιαμάντη, σαραντάρη τότε, δεν το ξέρω. Από επιστολή του Παπαδιαμάντη, του 1892, όπου μιλάει για το διήγημα του Βλαχογιάννη «Ο ξενιτεμός», που το είχε διαβάσει από χειρόγραφο, καταλαβαίνουμε ότι οι δύο άντρες συζητούσαν τα λογοτεχνικά τους, άλλωστε κάποια στιγμή ο Επαχτίτης έπεισε τον Σκιαθίτη να γράψει ένα-δυό διηγήματα στη δημοτική. Σίγουρα πάντως ο Βλαχογιάννης δεν έδωσε το βιβλίο του στον Παλαμά ιδίαις χερσί, στο κοινό γραφείο. Παρότι και συντοπίτης του ήταν, Αιτωλοακαρνάνας, και δεν τον περνούσε δα ο Μεσολογγίτης πολλά χρόνια. Μόλις οχτώ.

Γι’ αυτή την αποκαλυπτική χαρακτήρος στάση του Βλαχογιάννη μάς πληροφορεί ο ίδιος ο Παλαμάς, στο εκτενές κριτικό κείμενό του για τις «Ιστορίες του Γιάννου Επαχτίτη»: «Τοιαύτην επιγραφήν φέρει βιβλιάριον απλά και πτωχικά τυπωμένον, μόλις εξηκοντασέλιδον· δεν γνωρίζω αν διενεμήθη εις εφημερίδας, δεν το είδα που αναγγελλόμενον, το αντίκρυσα μόνον εις την βιτρίναν ενός βιβλιοπωλείου, και ίσως θα το παρηρχόμην αδιαφόρως αν δεν είχε την καλωσύνην να μου το στείλη ο συγγραφεύς. Μετριόφρων ούτος και αποφεύγων ή φοβούμενος την θορυβώδη δημοσιότητα, δεν εφρόντισε ούτε περί της κυκλοφορίας του βιβλίου του, […] ουδέ έστερξε να μας αποκαλύψη το αληθινόν του όνομα, οχυρωθείς όπισθεν ψευδωνύμου· αλλά τι προς αυτό; Ο Γιάννος Επαχτίτης ο ψευδώνυμος κατέχει αληθινήν και πλουσίαν φλέβα διηγηματογράφου».

Ξέρουμε, το έχει γράψει ο ίδιος, πως ο κριτικός Παλαμάς ανήκει στη σχολή της αγάπης, και πως, όταν αποφασίζει τον έπαινο, τον προσφέρει αφειδώλευτο. Τον Επαχτίτη τον εγκωμιάζει απροσωπόληπτα, δεν ξέρει πως είναι ο διπλανός του στο γραφείο. Και οι παρατηρήσεις του είναι ουσιώδεις. Υπογραμμίζει την «αρρενωπή μελαγχολία» των «Ιστοριών» του Βλαχογιάννη και στέκεται στον «πλούτον της γλώσσης και το κάλλος σπανίων τινών επιθέτων» των δύο ποιημάτων στα οποία καταλήγουν οι «Ιστορίες». Και βέβαια επαινεί την «αγνοτάτη δημοτική» τους (είκοσι χρόνια αργότερα την εγκωμίαζε και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης). Τέλος, θίγει το ζήτημα της χρήσης του τοπικού ιδιώματος.

Ο Παλαμάς ειρωνεύεται τους «σχολαστικούς ποιητές», «οίτινες αψύχους σχηματισμούς παραγεμίζουν αμέτρως διά νεκρών λέξεων, τας οποίας ως τυμβωρύχοι ξεθάπτουν από τα αρχαία κείμενα και τα λεξικά της αρχαίας», και συμπαρατάσσεται με τον Επαχτίτη: «Πάσαι αι λέξεις τας οποίας μεταχειρίζεται ο δημοτικός ποιητής είναι ολοζώνταναι, κυκλοφορούσιν από στόματος εις στόμα, περιλαμβάνονται εις το μέγα άγραφον ή γραπτόν σύνολον του λεξικού του λαού, το απαύστως και ανεπαισθήτως εξογκούμενον, πλουτιζόμενον, αλλοιούμενον, έχουσιν αίμα και χρώμα. […] Αν μερικαί εξ αυτών είναι άγνωστοι εις τάξιν τινά κυρίων και κυριών, δεν θα εξαλειφθώσι διά τούτο από την βίβλον της ζωής και από την χρήσιν του ποιητού».

Μολαταύτα, ο Παλαμάς δεν βρίσκει «όλως διόλου άδικα τα παράπονα των αναγνωστών», που, κάτοικοι του άστεως αυτοί, δυσκολεύονται να κατανοήσουν λέξεις του αγροτοποιμενικού βίου και των χρόνων της κλεφτουριάς, και παρατηρεί ότι «δεν δικαιούται απολύτως ο ποιητής εις κατάχρησιν των δυσκολονοήτων λέξεων». Αλλά ο λογοτέχνης Βλαχογιάννης αυτό ήταν: η γλώσσα του, το ιδίωμά του. Και μάλιστα ο πεζογράφος παρά ο ποιητής, ο πλήρως ενημερωμένος για τις ευρωπαϊκές αναζητήσεις, χάρη και στη γλωσσομάθειά του. Η παρατήρηση του Αγρινιώτη συγγραφέα Δημητρίου Χατζόπουλου, του γνωστού Μποέμ, ότι το έργο του Βλαχογιάννη θεμελιώνεται «στο αξίωμα προ παντός η γλώσσα διά το καλλιτέχνημα και διόλου το καλλιτέχνημα διά την γλώσσαν» έχει αλήθεια μέσα της.

Ο Βλαχογιάννης, που ταυτίζει ρητά την ψυχή της Ελλάδας με τη γλώσσα της, διαισθάνεται, γνωρίζει μάλλον, ότι ο κόσμος ο παλιός δεν ανασταίνεται με τη λογοτεχνία παρά μόνο στον χώρο της λογοτεχνίας, αν αυτή είναι καλή. Θέλει λοιπόν να σώσει –σαν άγιο λείψανο; Σαν προζύμι ίσως;– τουλάχιστον κάτι από τη γλωσσική πραγματικότητα του κόσμου εκείνου. Να σώσει και τις λέξεις του, όπως σώζει τα απομνημονεύματα των καπεταναίων του. Σαν τεκμήρια του βίου και του ήθους του. Όχι σαν αδρανή λήμματα ενός αναμνηστικού λεξικού.

Η ποιητική του Βλαχογιάννη είναι πιστεύω γραμμένη ανάμεσα στις αράδες του εξαιρετικού διηγήματος «Έτσι ήτανε», που το βρίσκουμε, πού αλλού, στα «Μεγάλα χρόνια». Όταν πρωτάκουσα την ιστορία, μισόν αιώνα πριν, πρωταγωνιστούσε ο ζουρνάς, που κυριαρχεί άλλωστε στο μεσολογγίτικο πανηγύρι του Αϊ-Συμιού. Στην αφήγηση του Βλαχογιάννη πρωταγωνιστεί η λύρα.

Σάββατο του Λαζάρου στο Μεσολόγγι, στην ελεύθερη Ελλάδα πια, και το μαθητούδι με τον εξοδίτη παππούλη του, ζωσμένον στο σπαθί, πάνε να δούνε την Έξοδο, την ετήσια «λιτανεία». «Ο λαός παίζει με τη φαντασία του το παιγνίδι αυτό, στο χρόνο μια φορά. Θέλει να ξαναζωντανέψει τη μεγάλη εικόνα, έτσι για να δει “πώς ήτανε”». Αυτό το «πώς ήτανε» επιχειρεί μάταια να το ζωγραφίσει κάποιος επίσημος, βγάζοντας τον καθιερωμένο λόγο στους Τάφους, στον Κήπο των Ηρώων. Γράφει ο Βλαχογιάννης:

«Μα ο λόγος είν’ ατέλειωτος. Ο γέρος ακούει, και δεν καταλαβαίνει. Ακούει και καρτερεί· σαν κάτι φαίνεται να καρτερεί.

– Ωρέ, δεν ήταν έτσι, κράζει με δυνατή φωνή.

Άφησε στη μέση τη γιορτή και πήρε το δρόμο πίσω για το σπίτι. Βογκάει, στ’ αγγόνι δε μιλεί. Άξαφνα σταματάει. Εκεί κοντά του κάποιος τραγουδεί. Ένας τυφλός, χωριάτης διακονιάρης, στρωμένος καταγής, παίζει τη λύρα του και τραγουδεί. Λέει το θλιμμένο, το μοιρολόγι του Μεσολογγιού.

Ορθός ο γέρος, άσειστος ακούει. Βρύση πάνε τα μάτια του. Κλαίει ήσυχα, και δε μιλεί. Τέλος κόπηκε το τραγούδι.

– Να, ωρέ, έτσι ήτανε.

Αυτό είπε μοναχά. Και γύρισε στο σπίτι του και στον καημό του».

Έτσι ήτανε ο Γιάννης Βλαχογιάννης. Έτσι τον φαντάζομαι δηλαδή. Να κλαίει ήσυχα, περήφανα, με κάθε σελίδα του παλιού κόσμου που έβρισκε στα μπακάλικα, με κάθε σελίδα που έγραφε για τον παλιό κόσμο. Και με την πικρή γνώση πως οι λέξεις δεν αρκούν δίχως τη δυσεύρετη πια μουσική τους, τη μουσική της λύρας ή του ζουρνά.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Επίσης, βλ. Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ ΩΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ & ΤΟ 1821 ΩΣ ΓΕΝΕΘΛΙΟΣ ΤΟΠΟΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ

Το μαρμάρινο «θύμα» της Σμύρνης. Στο φως έναν αιώνα μετά

Του ΑΙΜΙΛΙΟΥ ΧΑΡΜΠΗ

Η κεφαλή που φέρει σημάδια φωτιάς εκτίθεται για πρώτη φορά στο Αρχαιολογικό Μουσείο.

Η μαρμάρινη κεφαλή παιδιού, προερχόμενη «από τις στάχτες της Σμύρνης», έπειτα από σχεδόν έναν αιώνα βγαίνει από τις αποθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου για να διηγηθεί τη συγκινητική ιστορία της, μαζί με εκείνες των Ελλήνων αρχαιολόγων που υπηρέτησαν στη Μικρά Ασία.

Όπως είναι ευρέως γνωστό, τα αρχαιολογικά μουσεία ανά τον κόσμο πρέπει να διαθέτουν μεγάλες… αποθήκες. Κι αυτό διότι ένα μικρό μόνο τμήμα του πλήθους των αντικειμένων που στεγάζουν βρίσκει συνήθως θέση στις προθήκες που βλέπει το κοινό· τα υπόλοιπα, ίσως όχι τόσο εντυπωσιακά ή μοναδικά, έχουν αξία κυρίως για τους επιστήμονες που τα μελετούν. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει πως πίσω τους δεν κουβαλούν συναρπαστικές, πολλές φορές και δραματικές ιστορίες. Το μαρμάρινο κεφάλι παιδιού που έφθασε τον Αύγουστο του 1926 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο έφερε πάνω του σημάδια μεγάλης ταλαιπωρίας. Η «επιδερμίδα» του μαρμάρου ήταν άγρια καμένη, οι άλλοτε λαμπεροί κρύσταλλοι είχαν ανά μέρη μετατραπεί σε γύψο και οι ρηγματώσεις πάνω του μαρτυρούσαν βαριά κακοποίηση. Ήταν δωρεά του Βρετανού στρατιωτικού ακολούθου στην Αθήνα, ο οποίος είπε ότι προέρχεται «από τις στάχτες της Σμύρνης». Ο τότε διευθυντής του μουσείου, Παναγιώτης Καστριώτης, έγραψε ευχαριστήρια επιστολή προς τη βρετανική πρεσβεία, υποσχόμενος η κεφαλή να εκτεθεί όπως της πρέπει.

«Πέρασαν 96 χρόνια αλλά επιτέλους είμαστε έτοιμοι να τηρήσουμε εκείνη την παλιά υπόσχεση», μου λέει στο τηλέφωνο ο δρ Κώστας Πασχαλίδης, ο οποίος αυτές τις μέρες προετοιμάζει τις σχετικές ξεναγήσεις –η πρώτη γίνεται σήμερα στη 1 μ.μ.– που εντάσσονται στο πρόγραμμα «Αθέατο Μουσείο». Η φετινή σειρά εκθεμάτων, που προέρχονται από τις αποθήκες του ΕΑΜ, είναι αφιερωμένη στη Μικρασιατική Καταστροφή και ο ίδιος, μαζί με την επιμελήτρια δρα Χρυσάνθη Τσούλη, θα αναλάβουν να μεταφέρουν στους επισκέπτες όχι μόνο τα τεχνικά χαρακτηριστικά του αντικειμένου ή την (αμφίβολη) χρονολόγησή του, αλλά κυρίως τη συμβολική του φόρτιση.

Επιστολή του αρχαιολόγου Κωνσταντίνου Κουρουνιώτη προς το υπουργείο Παιδείας στις 8 Μαρτίου 1923, όπου αναφέρεται πως το «παγκοσμίως γνωστόν διά τον πλούτον των σπουδαιοτάτων μικρασιατικών αρχαιοτήτων Μουσείον της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης δυστυχώς εκάη».

Ευαγγελική Σχολή

«Το κεφάλι ήταν έκθεμα του Μουσείου της Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης, το οποίο κάηκε ολοσχερώς μαζί με την πόλη. Η χρονολόγησή του είναι όντως κάπως προβληματική· συμφωνούμε όλοι πως μιμείται ελληνιστικό πρότυπο και σύμφωνα με τη δική μας εκτίμηση φιλοτεχνήθηκε στα ρωμαϊκά χρόνια. Αυτό όμως που προσωπικά με συγκινεί περισσότερο είναι ότι το συγκεκριμένο έργο εικονοποιεί τη βία και τα θύματα. Λέμε “προσφυγάκι” το άγαλμα παιδιού που έφερε μαζί του ο Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης από τη Νύσα, ωστόσο εκείνο είναι ένα διασωθέν παιδί. Αυτό εδώ είναι ένα θύμα. Φέρει πάνω του τα σημάδια της καύσης και της βίας, αντιπροσωπεύει με έναν τρόπο όλα τα παιδιά που αναζητούσε ο Ερυθρός Σταυρός για δεκαετίες», σημειώνει ο κ. Πασχαλίδης. Η ξενάγηση πάντως, εκτός της κεφαλής που κατέχει πια κεντρική θέση στην καρδιά του μουσείου, θα μιλήσει και για το έργο των Ελλήνων αρχαιολόγων, οι οποίοι έφθασαν στην περιοχή της Σμύρνης το 1919 με την αποστολή να συστήσουν Τμήμα Αρχαιοτήτων ουσιαστικά εκ του μηδενός. Πρώτος τμηματάρχης ορίστηκε ο Γεώργιος Π. Οικονόμος, τον οποίο στη συνέχεια διαδέχθηκε ο Κουρουνιώτης. Η υπηρεσία πραγματοποίησε ανασκαφές στις Κλαζομενές, στη Νύσα και στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης. Ο δε Οικονόμος έφερε μαζί του στην Ελλάδα περίπου 100 πήλινα θραύσματα (όστρακα) για μελέτη, τα οποία ήταν και τα μόνα ευρήματα που μεταφέρθηκαν από τη Μικρά Ασία εκείνη την περίοδο.

Ενσωμάτωση

Παρ’ όλα αυτά, όπως μας λέει ο κ. Πασχαλίδης, υπάρχει και σήμερα η αιτίαση περί αποικιακής τακτικής από την πλευρά της Ελλάδας, κατά την τριετία της Ύπατης Αρμοστείας στη Σμύρνη. «Η αλήθεια είναι πως το ελληνικό κράτος, παρά τις απαιτήσεις του πολέμου, χρηματοδότησε με μεγάλα ποσά την αρχαιολογική δραστηριότητα. Μέσα στην τριετία δημιουργήθηκε αρχαιολογική βιβλιοθήκη στη Σμύρνη, ενώ με άδεια του ύπατου αρμοστή Στεργιάδη επανέρχονται στην περιοχή οι ξένες αρχαιολογικές σχολές. Γενικότερα αυτό που προκύπτει από τη μελέτη των αρχείων είναι ότι έγινε επένδυση και όχι απομύζηση. Καμία αρχαιότητα δεν μεταφέρθηκε στη μητρόπολη, κατά την αποικιακή τακτική. Αντιθέτως υπήρχε η λογική της ενσωμάτωσης, κάτι σαν αυτό που έκαναν, π.χ., οι Ιταλοί στα Δωδεκάνησα».

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Η γνώση του πολιτισμού...

«Η γνώση του πολιτισμού, προϋπόθεση για την πρόοδο, αποτελεί, σε πανανθρώπινο επίπεδο, μελέτη συλλογικής αυτογνωσίας».

ΦΑΝΗΣ ΚΑΚΡΙΔΗΣ

Ανατολής Φως και Διδασκάλου του Γένους επιστολικές διδαχές, φευγαλέες ματιές άκρως επίκαιρες Ευγενίου Γιαννούλη (Ιωαννουλίου) του Αιτωλού· μνήμη 5η του μηνός Αυγούστου

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 

Προανάκρουσμα 

Γιατί φευγαλέες ματιές οι παρακάτω επιστολικές διδαχές; Ίσως, αναρωτηθεί ο αναγνώστης. Απαντώ: γιατί δεν τις συναντούμε συχνά σήμερα, σπανίζουν. Είναι ειπωμένες από έναν Διδάσκαλο του Γένους και μάλιστα ιερωμένο και άγιο της Εκκλησίας μας, που στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς του 17ου αιώνα στον Οθωμανό κατακτητή, ως «επιφανής και θείος διδάσκαλος / βίου σεμνότητος / και πάσης γνώσεως θείος εκφάντωρ», όπως λέει και το απολυτίκιό του, έχοντας το μοναχικό σχήμα, ενώ έκαμε συνεχή γκέλ με τα επουράνια, όπως άλλωστε έκαμαν και οι βυζαντινοί προπάτορές του, ταυτόχρονα λειτουργούσε και ως άριστος πνευματικός πατέρας. Και λέω γκέλ δίχως, ελπίζω, να παρεξηγηθώ. Βρήκα τη λέξη γραμμένη σ’ ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν ολίγα χρόνια, του οποίου ο συγγραφεύς είναι υιός πιστού τέκνου της Εκκλησίας μας, με συγγραφική δράση που παραπέμπει σε βυζαντινούς συγγραφείς. Ομιλώ για τον Γαβριήλ Νικολάου Πεντζίκη, υιό του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη. Αξιοζήλευτη, πράγματι, η δράση και αξιοζήλευτος ο βίος του Διδασκάλου του Γένους, του Ευγενίου Γιαννούλη ή Ιωαννουλίου επί το λογιότερον. 

Ο Ευγένιος Γιαννούλης, ρήτορας και πνευματικός πατέρας του κάλλους, της αγάπης και της παιδείας  

Ο όσιος Ευγένιος Γιαννούλης, υπήρξε μια ιδιαίτερα χαρισματική προσωπικότητα. Ανακηρυχθείς την 1η Ιουλίου 1982 από το Οικουμενικό Πατριαρχείο άγιος της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ταυτόχρονα υπήρξε κι ένας από τους σημαντικότερους Διδάσκαλους του Γένους μας, αλλά κι ένας διαπρεπής μοναχός και πνευματικός πατέρας. Μολονότι το συγγραφικό του έργο δεν είναι εφάμιλλο άλλων συγχρόνων του λογίων, όπως του διδασκάλου του Θεόφιλου Κορυδαλλέα – εδώ θα ήθελα να υπομνήσω το εξής: κι ετούτος ο λόγιος κληρικός υπήρξε κορυφαία προσωπικότητα, με καλή γνώση του Αριστοτέλη, εξ’ ου και ο ορισμός νεοαριστοτελιστής· δύστροπος όμως χαρακτήρας, στον οποίο ο όσιος Ευγένιος έκαμε υπομονή και πιστά τον διακονούσε - η πυκνή αλληλογραφία του με επιφανείς λογίους της εποχής του, μαρτυρούν έναν πολυδύναμο λόγιο, που ακολούθησε πιστά τη μακρόσυρτη πορεία της πατερικής παράδοσης, τοποθετώντας «το διαφωτιστικό του έργο σε άλλη βάση: στην άσκηση, την ταπείνωση, την κάθαρση της καρδιάς, την πατερική σοφία, συνδέοντας έτσι αγιοπατερικά την παιδεία με την εκκλησιαστικότητα», όπως γράφει σε μια μελέτη του ο αγαπητός κι αξέχαστος παπα-Γιώργης Μεταλληνός. Αν και η προσωπικότητα του οσίου Ευγενίου επαρκώς από την ιστορική και θεολογική επιστήμη έχει μελετηθεί εκείνο που, εδώ, αξίζει να τονιστεί είναι το γεγονός ότι έζησε και έδρασε σε μια εποχή όπου ο υπόδουλος Ελληνισμός, συνεχώς βρισκόταν κάτω από την εκβιαστική και πολλές φορές βίαιη επιρροή της προπαγάνδας της Δυτικής Εκκλησίας. Η προσπάθεια της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας να διεισδύσει στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο, που τότε βρισκόταν υπό τον οθωμανικό ζυγό, μετά την εμφάνιση της Μεταρρύθμισης και της Αντιμεταρρύθμισης τον 15ο αιώνα, πήρε διαστάσεις κυριολεκτικά μιας ακόμη «άλωσης» του Ορθόδοξου πληθυσμού, πνευματικής τούτη τη φορά και όχι με τα όπλα, όπως οι δύο προηγούμενες του 1204 και του 1453, που σήμαιναν και το θάνατο της Βυζαντινής Οικουμένης. Στην άριστα καλά οργανωμένη ιεραποστολική προσπάθεια της Δυτικής Εκκλησίας, υπό το πρόσχημα ότι η υπόδουλη Ορθόδοξη Ανατολική Χριστιανοσύνη, είχε ανάγκες διδαχής και στήριξης στην πίστη, και οι δύο πόλοι (Ρωμαιοκαθολικισμός και Προτεσταντισμός), μέσω πολλαπλών τεχνασμάτων προσηλυτισμού, στόχο είχαν την προσέγγιση ή ακόμη και την ένωση με την Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία. 

Στην υπόγεια διαμάχη της Μεταρρύθμισης και της Αντιμεταρρύθμισης, η Ορθοδοξία βρέθηκε σε μια πρωτοφανή για τον εαυτό της ιστορική και εκκλησιαστική αμηχανία. Πλειάδα Ελλήνων λογίων, οι περισσότεροι ανήκαν στον ανώτερο κλήρο, σπουδασμένοι στη Δύση, προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα αξιοπρεπές μορφωτικό επίπεδο των υπόδουλων Ελλήνων, εκ των πραγμάτων θητεύοντας στις νεωτερικές ουμανιστικές ιδέες της Εσπερίας, εσκεμμένα συμπορεύτηκαν με αυτές, διακινδυνεύοντας ωστόσο πολλές φορές την Ορθόδοξη πίστης τους. Οι περιπτώσεις είναι πολλές. Αρκούμε μόνο σε μια. Σ’ αυτή του Κυρίλλου Λουκάρεως, Οικουμενικού Πατριάρχη από το 1620 μέχρι τον μαρτυρικό του θάνατο το 1638 (με μικρά χρονικά διαστήματα εκλέχθηκε πέντε φορές). Στην ηγετική αυτή μορφή, την τόσο πλούσια σε παιδεία και δράση, για μια εικοσαετία σχεδόν, σαρκώθηκε ολάκερο το δράμα του υπόδουλου Ελληνισμού του πρώτου μισού του 17ου αιώνα. Η μέχρι σήμερα θεολογική και ιστορική έρευνα, αποδίδει στον Κύριλλο Λούκαρη εκείνη την τεράστια μάχη να διασωθεί το Γένος από τον ιστορικό αφανισμό του. Ωστόσο, εκείνο που βάρυνε ιδιαίτερα την προσωπικότητά του, ήταν η επίμαχη Ομολογία που εκδόθηκε στη λατινική γλώσσα το 1629 στην Γενεύη. Τούτη και για τους Προτεστάντες και για τους Ρωμαιοκαθολικούς, έγινε το «λάβαρο μια εκπληκτικής σε έκταση και μεθοδικότητα προπαγανδιστικής εκστρατείας» προς την Ορθόδοξη Ανατολή, με κύριο στόχο τον προσηλυτισμό όλων των Ορθόδοξων πληθυσμών. Τι ωστόσο συνέβη κι αν πράγματι ο Λούκαρης υπέγραψε την περίφημη Ομολογία, νομίζω ότι η άποψη που θέλει τον μαρτυρικό Οικουμενικό Πατριάρχη να τρέφει μια «συμπάθεια» προς τον Προτεσταντισμό, αλλά να μην «αφίσταται από τη θέση της Ορθοδοξίας», είναι ορθή, γεγονός που ενισχύεται και από το σεβασμό που έτρεφαν προς αυτόν, τον άγιο πια Κύριλλο Λούκαρη, στο σύνολό του ο υπόδουλος Ελληνισμός και πολλοί λόγιοι κληρικοί, όπως ο όσιος Ευγένιος Γιαννούλης που συνέγραψε το βίο και σχετική ακολουθία του. 

Ο Ευγένιος Γιαννούλης ως επιστολογράφος 

Αδιαμφισβήτητο παραμένει το γεγονός ότι τα επιστολικά κείμενα των χρόνων της Τουρκοκρατίας, αποτελούν ένα ιδιότυπο ιστορικό και γραμματειακό τεκμήριο, μέσω του οποίου με ακρίβεια εικονογραφείται η εποχή όπου ζει και δρα ο λόγιος επιστολογράφος συγγραφέας. Στο αχανές και εξαιρετικά πλούσιο επιστολογραφικό υλικό, που είναι διασκορπισμένο σε πολλές βιβλιοθήκες της Ελλάδας και του εξωτερικού, το κατά καιρούς εκδιδόμενο είτε σε συλλογές, είτε μεμονωμένο, μεγάλη μερίδα Ελλήνων λογίων, επάξια συνέχισαν τη βυζαντινή επιστολική παράδοση. Οι επιστολές του οσίου Ευγενίου διακρίνονται για την άριστη ελληνική παιδεία που είχε, αλλά και καλή γνώση του γραμματειακού αυτού είδους και, βέβαια, για το λογοτεχνικό τους ύφος. Ένα μακρύς κατάλογος λογίων που σχετίσθηκαν μαζί του - αναφέρω εδώ ενδεικτικά τον Ιωάννη Καρυόφυλλη, τον Μανολάκη Καστοριανό, τον άγιο Αναστάσιο Γόρδιο, τον Διονύσιο Λαρίσης, τον Νεόφυτο Αδριανουπόλεως, τον Παναγιώτη Νικούσιο, τον Οικουμενικό Πατριάρχη Παρθένιο Δ΄, κ. ά. - με τους οποίους είχε πυκνή αλληλογραφία, αποδεικνύουν πόσο ισχυρή προσωπικότητα ήταν ο όσιος κληρικός των Βραγγιανών Αγράφων, μολονότι διακρινόταν για την ταπεινοφροσύνη του. 

Λέγω ταπεινοφροσύνη παραπέμποντας στα όσα επισημαίνει ο ίδιος σε μια επιστολή του προς τον τότε Επίσκοπο Δημητριάδος, τον Οκτώβριο 1662: «οι μεγάλοι, δεσπότα, θρόνοι και οι λαμπροί και οι πολυπρόσοδοι βαθμοί και τα λοιπά αξιώματα μετά φρονήσεως, αρετής και λόγου οικονομούμενα πολλά τους τοιαύτους ωφέλησεν οικονόμους και σχεδόν ισοθέους πεποίηκε· τους κατά τας αυτών ορέξεις και πεπλανημένας θελήσεις τα της εκκλησίας φθείροντες και τα κοινά ως ίδια ιδιοποιούντας συμβαίνει το εναντίον. Θαρρώ να ήκουσε ποτέ προσευχήν τινός ιερωμένου “Μη με, λέγων παντεπίσκοπε Λόγε, ως ιερωμένον και μυστηρίων αγίων υπηρέτην εξετάσης ή βασανίσης, μήτε να έλθης ποτέ εις κρίσιν μετά του δούλου σου”. Φρόντιζε, δέσποτα, των καλών έργων και προτίμα πάντα των ρεόντων τα μένοντα· γίνου πιστός και φρόνιμος οικονόμος· ευλαβού της επισκοπής το αξίωμα και της ιερωσύνης το ύψος· μνημόνευε αεί των εσχάτων· συλλογίζου την απόδοσιν της οικονομίας και του αρχιποίμενος Χριστού την μέχρι και αργού λόγου εξέτασιν, όστις σου διατηροίη τον βαθμόν επηρείας δαιμονικής εκτός και επιβουλής εχθρών υψηλότερον, μετά δε την εντεύθεν του βίου τούτου απαλλαγήν να την αξιώση της των σωζομένων μερίδος και της χοροστασίας των εκλεκτών· αμήν». 

Μελετώντας εδώ και χρόνια επισταμένως ολάκερο το επιστολικό έργο του οσίου Ευγενίου, έχω διαπιστώσει την ασίγαστη ανάγκη αυτού του ευσεβή «πατριάρχη» της ελληνικής παιδείας του 17ου αιώνα για επικοινωνία με ανθρώπους απλούς, αλλά και ανθρώπους των γραμμάτων και της Εκκλησίας. Κι όχι μόνο την επιθυμία του, αλλά και την αγάπη του να ζει και να απολαμβάνει τη ζωή, με μέτρο πάντοτε. Γράφει σε άγνωστο ιερέα: «η αιδεσιμότης σου όμως γνωρίζεις καλά και δεν την λανθάνει πολλά ο λέγων ότι χωρίς τον χριστευλόγητον οίνον δεν ημπορούμεν εις την σωματικήν ετούτην και κατηραμένην ζωήν να ζήσωμεν, όχι δια την ανάγκην μόνον των ιερών μυστηρίων και της πνευματικής και αναιμάκτου θυσίας τα ιερά σύμβολα αλλά και εις χρείαν εδικήν μας και ανθρωπίνην πόρευσιν. Αυτό τοίνυν το χριστευλόγητον παύει τας λύπας, κοιμίζει τους πονηρούς λογισμούς, φέρνει την καλήν καρδίαν, γεννά την χαράν, δυναμώνει τα νεύρα και τονώνει όλας τας σωματικάς δυνάμεις· µας αναγκάζει να πολυλογούμεν και να πλατύνωμεν τας ευχάς και με την αφορμήν να αναφέρνωμεν και τους γονείς μας και να τους θυμούμαστεν συχνά». 

Άφησα προτελευταία τη φευγαλέα ματιά μου στο επιστολικό έργο του οσίου Ευγενίου, άκρως επίκαιρη κι αυτή, μιας και ομιλεί για εκπαιδευτικά ζητήματα. Μελετητής του έργου του επισημαίνει ότι «τόσος ήτο ο διδασκαλικός του ζήλος, ώστε όταν καταλαμβανόμενος από το γήρας δεν ημπορούσε να διδάσκη ο ίδιος, “ουκ επαύετο του προτρέπειν τους δυναμένους λόγων αντέχεσθαι”. Μονίμως συνιστούσε να ιδρύουν σχολεία και ν’ ασκούν με αφοσίωσιν το ιερόν λειτούργημα». Ένα παράδειγμα είναι νομίζω ενδεικτικό της αγάπης του οσίου Ευγενίου για την παιδεία. Σε επιστολή του προς τον Μανολάκη Καστοριανό, τον πρώτο Έλληνα έμπορο που συστηματικά δούλεψε για την ίδρυση σχολείων στον τουρκοκρατούμενο Ελληνισμό, τον παρακαλεί να συνδράμει στη λειτουργία αντίστοιχης σχολής στη γενέτειρα, το Αιτωλικό: «ηθέλαμεν και ημείς να συνδράμωμεν με κάποιους χριστιανούς φιλαρέτους άμα μικράν τινα σχολήν εις τι χωρίον της Αιτωλίας προκαθεζόμενον των άλλων, Ανατολικόν λεγόμενον· και τούτο το εκάμαμεν δια να μανθάνουσι γράμματα παιδία τινών πατέρων πτωχών, δια να είναι πρώτον εις δόξαν Χριστού και εις υπηρεσίαν των μυστηρίων της εκκλησίας και εις βοήθειαν μικράν των χριστιανών. Αν είναι γουν ο ορισμός της να ανοίξη πηγήν μικράν εις τοιούτον διψασμένον τόπον, θέλει κάμει πολλά καλόν και θαυμάσιον και εις τον θεόν του ουρανού και της γης ευπρόσδεκτον· ει δε μη γε, ας είναι καλά και ας ευοδούται εις όσα θέλει η παντοδύναμος χάρις του Χριστού η υπερέχουσα πάντα νουν και λογισμόν ανθρώπινον». Ιδρύστε σχολειά έλεγε ο όσιος Ευγένιος, ιδρύστε σχολειά έλεγε κι ένας άλλος άγιος της Εκκλησιάς μας, ο Πατροκοσμάς ο Αιτωλός. 

Θα κλείσω το άρθρο μου με ένα μικρό απόσπασμα από μια επιστολή του οσίου Ευγενίου. Δεν θα χρειαστεί σχολιασμό. Και αυτό είναι λίαν επίκαιρο. Περιγράφει την εποχή του, αλλά δίνει και τον αντίστοιχο τόνο στη δική μας. Σταράτα λόγια προς κάποιον λογιώτατον Αλέξανδρο: «πολλοί πανταχού οι χειμώνες, ασύγκριτα, λογιώτατε τα ναυάγια· εν χρω μάλλον αι συμφοραί, εκύκλωσαν ημάς τα κακά ως αι μέλισσαι κηρίον· αν το θείον επινυστάξει, το παν φευ ανατραπήσεται ταις υπέρ λόγον εισφοραίς και ταις βαρείαις εισπράξεσιν. Η καταδρομή των φορολόγων αδυσώπητος, το υκήκοον επικαλείται τον θάνατον μάλλον ή το ζην». 

Από τα όσα εν συντομία παραπάνω ελέχθησαν, άξιο παρατήρησης των επιστολικών κειμένων του οσίου Ευγενίου είναι το γεγονός ότι αυτά υπήρξαν βασικότατο κάτοπτρο, μέσω του οποίου αντανακλάται όχι μόνον η προσωπική μορφωτική και επιστημονική του συγκρότηση, αλλά και το πολύπλευρο εκπαιδευτικό και κοινωνικό του έργο, γεγονός που τον κατέστησε ως έναν από τους σημαντικότερους Διδασκάλους του Γένους. Κι όχι μόνον, αντανακλάται και το ιερατικό του έργο. Ιδού πως: «μη γένοιτο Χριστέ, και Χριστού κράτος, να ολισθήσω εγώ ποτέ εις τοσαύτην ηλιθιότητα και απάνθρωπον κακίαν να ρίψω εις τον βυθόν της λήθης την ακαπήλευτον φιλίαν της σης αιδεσιμότητος, το άδολον, το φιλάνθρωπον, το επιεικές, το ήμερον, το προσηνές, το απλούν, το άκακον και τα άλλα όσα είναι της φιλίας συστατικά και τον αληθή χαρακτηρίζει φίλον και Θεού άνθρωπον». Ο αποδέκτης αυτών των γραφομένων ήταν ο τότε Άρτης Χριστόδουλος. Κι αυτό, ακόμη μια φευγαλέα ματιά, άκρως επίκαιρη, Ανατολής Φως.

Η ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ: Με αφορμή την επέτειο 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ 

 

Με αφορμή την επέτειο 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, και με άξονα την Προφορική Ιστορία και την αξιοποίηση βιωματικού - βιογραφικού υλικού, η δράση Η Μνήμη του Νερού θέτει στο επίκεντρο την αξία της μνήμης και τη σημασία της διατήρησής της για την ιστορική και πολιτισμική μας συνοχή και συνέχεια, αναδεικνύοντας ίχνη της προσφυγικής ταυτότητας του νησιού της Λέσβου μέσα από το βλέμμα της νέας γενιάς.

Η δράση περιλαμβάνει δύο δημιουργικά σκέλη - υποδράσεις:

• Το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός βιωματικού εργαστηρίου θεάτρου ντοκιμαντέρ, με τη συμμετοχή εφήβων μαθητών της Λέσβου, σε συνεργασία με το Πρότυπο Γενικό Λύκειο Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Το εργαστήριο θα προσφέρει στους έφηβους μαθητές μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική και βιωματική εμπειρία, ανοίγοντας έναν συλλογικό και ασφαλή χώρο δημιουργικής έκφρασης. Στη διάρκειά του, οι μαθητές θα πειραματιστούν με σύγχρονα εργαλεία έρευνας μέσα από τη μεθοδολογία της εθνογραφίας (συνέντευξη, παρατήρηση, έρευνα αρχείου) και παράλληλα θα γίνουν μέρος της κυρίως αφήγησης για την ταυτότητα και το πολιτισμικό αποτύπωμα των Μικρασιατών προσφύγων, μπολιάζοντάς τη με το δικό τους βιωματικό υλικό, αναστοχασμούς κι εμπειρίες.
• Τη δημιουργία παράστασης θεάτρου ντοκιμαντέρ. Η παράσταση αποτελεί το καλλιτεχνικό προϊόν του εργαστηρίου. Με την καθοδήγηση της δημιουργικής ομάδας, οι έφηβοι μαθητές θα επεξεργαστούν στη διάρκεια των προβών το δικό τους ερευνητικό / βιωματικό υλικό (μαρτυρίες, σημειώσεις πεδίου, ημερολόγια, αυτοβιογραφικά κείμενα, οπτικοακουστικό αρχείο, ιστορικά τεκμήρια κ.α.) και στη συνέχεια θα το μετατρέψουν σε θεατρικό κείμενο κι από εκεί σε σκηνική πράξη, εστιάζοντας σε συγγραφικές, δραματουργικές και σκηνοθετικές δοκιμές. Η παράσταση θα αξιοποιήσει τους έφηβους μαθητές σε ρόλο βιωματικών ερμηνευτών, οι οποίοι θα ζωντανέψουν την ιστορία μέσα από ένα σύγχρονο θέαμα με τη χρήση των εργαλείων του θεάτρου ντοκιμαντέρ (πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ντοκουμέντα, οπτικοακουστικές προβολές). Η παράσταση θα πραγματοποιηθεί στις 7 και 8 Αυγούστου 2022 στο Κάστρο Μυτιλήνης και συμπεριλαμβάνεται στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Δήμου Μυτιλήνης – Λεσβιακό Καλοκαίρι.

Η παραγωγή πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος 2022, του θεσμού Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αναλυτικές πληροφορίες και προκρατήσεις θέσεων στο digitalculture.gov.gr

ΩΡΑ ΕΝΑΡΞΗΣ: 21.00. ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ: 60’. ΕΙΣΟΔΟΣ ΔΩΡΕΑΝ

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σύλληψη – Σκηνοθεσία - Εμψύχωση Εργαστηρίου: Μάρθα Μπουζιούρη.

Δραματουργία - Εμψύχωση Εργαστηρίου: Εύα Οικονόμου-Βαμβακά.

Δραματουργική Σύμβουλος: Μάρθα Κοσκινά.

Κείμενο: Η Ομάδα.

Βοηθός Σκηνοθέτη: Παρασκευή Λυπημένου.

Επιστημονικός Συνεργάτης: Γιώργος Τσιμουρής.

Συνεργασία στην Ερευνα: Μαρία Μακρυνικόλα.

Φωτισμοί: Σεμίνα Παπαλεξανδροπούλου.

Επιμέλεια Videos: Mάρθα Μπουζιούρη.

Γραφιστικός σχεδιασμός: Θοδωρής Πετρόπουλος.

Φωτογραφίες: Γεράσιμος Μαυρομμάτης.

Υπεύθυνος Παραγωγής: Βασίλης Χρυσανθόπουλος.

Οργάνωση - Εκτέλεση Παραγωγής: PLAYS2PLACE

Στην παράσταση συμμετέχουν οι μαθητές του Πρότυπου Γενικού Λυκείου Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου: Βασιλική Βαλσάμη, Φωτεινή Γιασσά, Λευτέρης Παντέρμος, Πηνελόπη Πασπάτη, Ολίβια Σέλικε, Ηλιάννα Σουγλάνη και Μαρίτα Στεφανέλλη.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Μαρία Ζερβού, Αθανάσιος Ι. Καλαμάτας και Ντικράν Ματοσσιάν.

Θερμές ευχαριστίες για την πολύτιμη συνδρομή τους στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης, το Μουσείο Προσφυγικής Μνήμης Σκάλας Λουτρών «ΤΟ ΔΕΛΦΙΝΙ», το Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Λέσβου, την Ηλιακτίδα ΑΜΚΕ και τους Δημήτρη Παπαχρυσό, Αντώνη Νείρο, Ειρήνη Καχριμάνη, Ελευθερία Αλεξανδρή, Βαρβάρα Μάνου, Μαριλένα Μουζάλα, Άντα Χατζηγεωργίου, Γιάννη Σκοπετέα, Τάκη Γέρο, Κρίστη Πετροπούλου, Νεφέλη Μπελαβίλα - Τροβά, Κουρός Νουρμοχαμαντί Μπαϊγκί, Παναγιώτη Βεκρή, Στρατή Αποστόλου και Κατερίνα Ροζάκου.

Trailer: https://youtu.be/sYLgg2wYyy0