Σάββατο 28 Ιανουαρίου 2023

Για το Ολοκαύτωμα

Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΣ, μαθητής της Α΄ Λυκείου του Πρότυπου ΓΕ.Λ. Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, διάβασε το βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη, Για το Ολοκαύτωμα, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2018 και γράφει για αυτό:

27 Ιανουαρίου Διεθνής Ημέρα Μνήμης στην εκατόμβη Εβραίων, που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Με αφορμή αυτό το γεγονός διάβασα την ομιλία του συγγραφέα Σταύρου Ζουμπουλάκη, που εκφωνήθηκε στις 27 Ιανουαρίου του 2018 στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, με τίτλο: Για το Ολοκαύτωμα. Ο κύριος Ζουμπουλάκης που γεννήθηκε το 1953 στη Συκιά Λακωνίας μπορεί να θεωρηθεί ένας καταξιωμένος φιλόλογος, καθώς εκτός από το ότι έχει σπουδάσει Νομική και Φιλολογία στην Αθήνα και Φιλοσοφία στο Παρίσι, αναγορεύτηκε Επίτιμος Διδάκτορας του Τμήματος Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου - Κριτικής για το βιβλίο του Υπό το φως του μυθιστορήματος.
Στη συγκεκριμένη ομιλία του Για το ολοκαύτωμα περιλαμβάνει πολλά στοιχεία για αυτό το ιστορικό ζήτημα και αναφέρει πολλές αλήθειες όπως ότι, η ναζιστική θηριωδία προς τον εβραϊκό λαό δεν ήταν αποκλειστικά επινόηση του ναζισμού αλλά αποτέλεσε προέκταση ενός ιστορικού ευρωπαϊκού αντισημιτισμού. Ο αντιϊουδαϊσμός ήταν και είναι η σκοτεινή πλευρά της Ιστορίας στα βάθη των αιώνων και δεν αποτελεί ιστορικό και κοινωνικό φαινόμενο μόνο του 20ού αιώνα. Όπως αναφέρει ο ομιλητής «ο ναζισμός δεν επινόησε τον αντισημιτισμό, τον βρήκε έτοιμο» και τον οδήγησε στα άκρα, στον αφανισμό του εβραϊκού στοιχείου με τη θανάτωση του, ώστε ο κόσμος να απαλλαγεί οριστικά από αυτό το «μίασμα», (σσ. 18-19).
Μου προκάλεσε εντύπωση και συνάμα θλίψη μία σημαντική και ταυτόχρονα τραγική επισήμανση του συγγραφέα. Αναφέρω ακριβώς τα λόγια του: «Το έγκλημα της εξόντωσης των Εβραίων της Ευρώπης δεν έγινε από μόνο του. Το έκαναν άνθρωποι. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν μόνο τα στελέχη του ναζιστικού κόμματος, τα ES ES και κάποια άλλα τέρατα, ήταν οι κανονικοί άνθρωποι της γερμανικής κοινωνίας, καλοί οικογενειάρχες, προικισμένοι επαγγελματίες, ευσυνείδητοι υπάλληλοι. Το έγκλημα έγινε με την ενεργό συμπαράσταση ή την ενοχή αδιαφορία όλης της γερμανικής κοινωνίας», (σ. 14). Και όχι μόνο της γερμανικής κοινωνίας. Όπως σε κάθε έγκλημα υπήρχαν και συνεργοί, εδώ οι φασίστες και οι αντισημίτες άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Πολωνία. Τους 1.600 κατοίκους του Γεντβάμπνε δεν τους σκότωσαν οι Γερμανοί αλλά οι συγχωριανοί τους με το πιο άγριο τρόπο: «με μαχαίρια δρεπάνια ρόπαλα πέτρες και τους περισσότερους τους έκαψαν ζωντανούς μέσα σε μία αποθήκη», (σ. 15).
Όπως αναφέρει ο ομιλητής το Ολοκαύτωμα δεν είναι κάτι που συνέβη αλλού, μακριά και πέρα, χιλιάδες χιλιόμετρα έξω από τα σύνορα μας. Συνέβη και στον τόπο μας, δίπλα μας. Το 1941 οι Εβραίοι στην Ελλάδα ήταν γύρω στις 75 με 80 χιλιάδες από αυτούς 62 με 65 χιλιάδες εξοντώθηκαν, αφού οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου. Όμως, αξίζει να αναφερθεί και η περίπτωση της Ζακύνθου, όπου από τους 275 Εβραίους του νησιού σώθηκαν και οι 275 διότι κινητοποιήθηκαν έγκαιρα θρησκευτικοί, πολιτικοί και στρατιωτικοί παράγοντες του νησιού αλλά και η τοπική κοινωνία.
Ο ομιλητής, τελειώνοντας την ομιλία του καταλήγει σε δύο σημαντικά συμπεράσματα. Το πρώτο είναι ότι, κανείς δεν μπορεί να είναι προφυλαγμένος από το κακό της αβέβαιης, ρευστής και αντιφατικής ανθρώπινης φύσης, και το δεύτερο ότι η παθητικότητα μπροστά στο κακό δεν είναι μία ηθικά ουδέτερη στάση, μία και αφήνει το κακό να κυριεύει. Ηθικά επιλήψιμος δεν είναι μόνο αυτός που διαπράττει το κακό αλλά κι αυτός που το παρατηρεί αμέτοχος.
Ο αντισημιτισμός είναι ένα φαινόμενο που εκφράζει όλες τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα μιας κοινωνίας, που όσο πιο ανεπτυγμένη κι αν είναι, η βαρβαρότητα πολλές φορές εκφράζεται πιο έντονα. Στο χέρι του καθενός από εμάς είναι να επιλέξει να μην είναι παθητικός δέκτης ακραίων καταστάσεων αλλά ενεργός και σωστά σκεπτόμενος πολίτης, για να μην ζήσουμε ποτέ ξανά ποια τέτοια φαινόμενα.

Η ΜΥΡΤΩ – ΒΑΡΒΑΡΑ ΣΩΤΗΡΧΕΛΛΗ & Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΤΖΑΝΗΣ, μαθήτρια και μαθητής της Α΄ Λυκείου του Πρότυπου ΓΕ.Λ. Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου διάβασαν το βιβλίο της Ξένιας Κουναλάκη, Ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2019 και γράφουν για αυτό:

Με αφορμή την Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος μάς δόθηκε η ευκαιρία να παρουσιάσουμε το βιβλίο της συγγραφέως και αρθρογράφου της εφ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Ξένιας Κουναλάκη, Ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα. Στο βιβλίο, που είναι μια ομιλία της κας Κουναλάκη η οποία έγινε στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ιωαννίνων, με αφορμή την Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος, σκιαγραφείται το φαινόμενο του αντισημιτισμού στην Ελλάδα. Με ευσύνοπτο τρόπο η συγγραφέας αναφέρεται στις ρατσιστικές απόψεις ή ακόμα και στην άσκηση βίας κατά ανθρώπων εβραϊκής καταγωγής ή θρησκεύματος. 
Υπάρχει σήμερα πληθώρα παραγόντων στην Ελλάδα που διατηρούν ζωντανές αυτές τις απόψεις και τις μεταδίδουν στις νεότερες γενιές. Κύριος παράγοντας αυτού του γεγονότος είναι η ανικανότητα πολλών Ελλήνων πολιτών να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα. Γεγονός το οποίο αποδίδεται με στερεότυπα και με οπισθοδρομικές αντιλήψεις που εξακολουθούν να υφέρπουν στην κοινωνία μας. Η συνεχής και άσκοπη αναφορά στο Ολοκαύτωμα από πολιτικά πρόσωπα, με απώτερο σκοπό την επίτευξη των στόχων τους, ως αποτέλεσμα έχει να μας κάνουν απαθείς έναντι του τόσο σημαντικού αυτού ιστορικού γεγονότος, το οποίο, δυστυχώς, εμείς οι μαθητές να μην το γνωρίζουμε ούτε να το διδασκόμαστε στο σχολείο ή, αν το διδασκόμαστε, αυτό να γίνεται με θολές και ασαφείς εικόνες για όσα έγιναν. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε πως, ακόμα και το μάθημα των Θρησκευτικών, παραγκωνίζει τις υπόλοιπες θρησκείες ωθώντας τους αλλόθρησκους μαθητές στο περιθώριο.
Συνοψίζοντας, οι παραπάνω λόγοι συντελούν στην άγνοια μεγάλου μέρους της κοινωνίας μας για το Ολοκαύτωμα. Με αποτέλεσμα να μην αντιδρούμε σε όσα αρνητικά για αυτό γίνονται και λέγονται.


ΣΧΟΛΙΟ: Οι δύο παραπάνω βιβλιοπαρουσιάσεις διαβάστηκαν στην Αίθουσα Τελετών του Πρότυπου ΓΕ.Λ. Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου, στο πλαίσιο ενός μικρού αφιερώματος στην 27η Ιανουαρίου: Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος. Ως διδάσκων στο μάθημα των Θρησκευτικών στο Λύκειο, θεώρησα χρέος μου να δώσω την ευκαιρία σε μαθητές μου να διαβάσουν δύο σύντομα βιβλία που αναφέρονται στον ολικό διωγμό και τη γενοκτονία των Εβραίων από τους ναζί. Στόχος μου, ευθύς εξ αρχής, ήταν να αναπτύξουν ιστορικό και θεολογικό κριτήριο που άμεσα σχετίζεται με το Ολοκαύτωμα, ως γεγονότος μοναδικού καθολικής σημασίας. Στέκομαι ιδιαίτερα στο θεολογικό κριτήριο υιοθετώντας αυτό που σε ένα άρθρο του γράφει Θανάσης Ν. Παπαθανασίου: «Με δεδομένη την ευθύνη που συνεπάγεται η ιδιότητα του ποιμένα, - [και του εκπαιδευτικού - παιδαγωγού θα ΄λεγα· με πλάγια γραφή η υπόμνηση δική μου] - ιερωμένος που ερωτοτροπεί με τον ναζισμό θα πρέπει να απαλλαγεί από το βάρος του Ευαγγελίου: ή να αποχωρήσει ο ίδιος εντίμως από την Εκκλησία, ή η Εκκλησία να αναγνωρίσει ότι ο εν λόγω δεν αποτελεί μέλος της», στο: «Σημεία εθνικοσοσιαλισμού στην ελλαδική Εκκλησία;», Σύναξη, τχ. 125 (Ιανουάριος – Μάρτιος 2013), 25.

Αθανάσιος Ι. Καλαμάτας

Σάββατο 21 Ιανουαρίου 2023

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ: «Ταυτότητα και ετερότητα στο δημόσιο σχολείο. Το μάθημα των Θρησκευτικών σήμερα»

 Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ 


Ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «ΚΑΙΡΟΣ» για την αναβάθμιση της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης ανοίγει ξανά τη συζήτηση για το μάθημα των Θρησκευτικών σε Επιστημονική Διημερίδα, η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 27 και 28 Ιανουαρίου 2023, στο Αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης» του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων, με θέμα «Ταυτότητα και ετερότητα στο δημόσιο σχολείο. Το μάθημα των Θρησκευτικών σήμερα».
Το ζήτημα του μαθήματος των Θρησκευτικών, μετά τις αντιπαραθέσεις των τελευταίων ετών, τις πρόσφατες Αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας και εν όψει της εφαρμογής Νέων Προγραμμάτων Σπουδών, βρίσκεται για μια ακόμη φορά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του θεολογικού και του κοινωνικού χώρου. Κεντρικός σκοπός της εκδήλωσης είναι να αναδειχθούν και να μελετηθούν οι σύνθετες νομικές, πολιτικές, εκπαιδευτικές, παιδαγωγικές και θεολογικές διαστάσεις του ακανθώδους και πολύπλοκου ζητήματος της συγκρότησης και της λειτουργίας της θρησκευτικής εκπαίδευσης στο δημόσιο σχολείο.
Για τη διερεύνηση του θέματος έχουν κληθεί να συμβάλουν διακεκριμένοι εισηγητές από την Εκκλησία της Ελλάδος, την ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, τα πολιτικά κόμματα, το Συμβούλιο της Επικρατείας, την Ανεξάρτητη Αρχή Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, τις Θεολογικές Σχολές Ε.Κ.Π.Α., και Α.Π.Θ., το Πάντειο Πανεπιστήμιο, στελέχη της εκπαίδευσης, επιστήμονες και διανοητές από τον δημόσιο χώρο, εκπρόσωποι τάσεων κ.ά.
Η εκδήλωση περιλαμβάνει εισαγωγική διάλεξη με θέμα: «Η Ορθοδοξία στον σύγχρονο κόσμο» και τρεις Θεματικές Τράπεζες Λόγου, οι οποίες θα επικεντρωθούν στα θέματα:
  • Το μάθημα των Θρησκευτικών μετά τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας και η ελληνική κοινωνία.
  • Νομικές, μορφωτικές και πολιτικές διαστάσεις στο μάθημα των Θρησκευτικών.
  • Προοπτικές για ένα σύγχρονο μάθημα των Θρησκευτικών.
Η Επιστημονική Διημερίδα είναι ανοικτή για το κοινό και φυσικά απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων που σχετίζονται με το μάθημα των Θρησκευτικών, φοιτητές και ερευνητές, αλλά και σε κάθε άλλο ενδιαφερόμενο. Στους συμμετέχοντες θα δοθούν βεβαιώσεις συμμετοχής.

Για το Διοικητικό Συμβούλιο

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ
Χρήστος Καρακόλης
Καθηγητής ΕΚΠΑ

Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
Γεώργιος Στριλιγκάς
Συντονιστής Επιστημονικού Έργου Θεολόγων Κρήτης

Παρασκευή 20 Ιανουαρίου 2023

Με αφορμή τις λεγόμενες «παιδαγωγικές συνεδριάσεις» των τετράμηνων

«Στον τόπο μας, πρέπει να ομολογήσουμε, ελάχιστα λαμβάνονται υπόψη οι διαδικασίες της μέτρησης και της αξιολόγησης. Εξάλλου, αντί των όρων μέτρηση και αξιολόγηση στα σχολεία χρησιμοποιείται ο γενικός όρος εξέταση ή εξετάσεις· ενώ όμως στο σχολείο οι εξωτερικές διαδικασίες χρησιμοποιούνται κατά κόρο, ώστε να έχει κανείς την εντύπωση ότι στο σχολείο ο μαθητής δε μαθαίνει, αλλά συνεχώς βρίσκεται υπό εξέταση, δεν έχουμε καθόλου ασχοληθεί με τη λειτουργία της μέτρησης και της αξιολόγησης. Η μόνη μέτρηση, που χρησιμοποιείται στα σχολεία μας, είναι η κατάταξη των μαθητών σε μια βαθμολογική κλίμακα από το 1 – 10 στο Δημοτικό και από το 1 – 20 στο Γυμνάσιο [και στο Λύκειο]· η κατάταξη αυτή γίνεται βασικά με υποκειμενικά κριτήρια, με την έννοια ότι ένα γραπτό ή ένα προφορικό μάθημα βαθμολογείται με κριτήρια, που θέτει κάθε καθηγητής ή δάσκαλος, ανάλογα με τις απαιτήσεις του από τους μαθητές. Γι’ αυτό συνήθως λέγεται ότι ο τάδε δάσκαλος είναι επιεικής, ενώ ο άλλος είναι αυστηρός. Οι εξετάσεις εξάλλου […] γίνονται μόνο για τους μαθητές και όχι για τους δασκάλους· η εξέταση δηλαδή δε γίνεται για να δει ο δάσκαλος τα αποτελέσματα της διδασκαλίας του και ενδεχομένως να αλλάξει πορεία, αλλά για να καταταγούν οι μαθητές στους άριστους, καλούς, μέτριους και κακούς· όταν τα αποτελέσματα δεν είναι πάρα πολύ καλά, φταίει μόνο μαθητής ο οποίος είναι απρόσεκτος, άτακτος, ατίθασος, αμελέτητος κτλ. Από όλα αυτά προκύπτει ότι στα σχολεία μας παίρνουμε ως δεδομένο ότι όλα γίνονται καλά –επομένως και οι εξετάσεις γίνονται καλά- και αυτό που πρέπει να επιτευχθεί είναι να προσαρμοστεί ο μαθητής και όχι ο δάσκαλος».


ΧΡΗΣΤΟΣ Π. ΦΡΑΓΚΟΣ. (1984). Ψυχοπαιδαγωγική. Θέματα Παιδαγωγικής Ψυχολογίας, Παιδείας, Διδακτικής και Μάθησης. Αθήνα: Gutenberg, σσ. 425, 432-433.

Τετάρτη 18 Ιανουαρίου 2023

Καλό Βράδυ!

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ στους Θανάσηδες και στις Αθανασίες!

- «Μα υπάρχουν οι πολύ βαθιές καταστάσεις,
που δεν μπορούν να εκφραστούν με λέξεις»
είπε η χορεύτρια
και έγινα έξαλλος.

- «Με την ίδια έννοια, υπάρχουν
και οι πολύ βαθιές φράσεις,
που δεν μπορούν να εκφραστούν με καταστάσεις»
της είπα κι έφυγα
αφήνοντας πίσω μου τη σωστή άποψη.


ΜΙΜΗΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ. (1992). «Απόψεις», στο: Βαθιά Επιφάνεια. Αθήνα: Κέδρος, σ. 14.

Δευτέρα 9 Ιανουαρίου 2023

ΚΑΛΟ ΒΡΑΔΥ και ΟΜΟΡΦΑ ΟΝΕΙΡΑ!!!

 

«Να κάνουμε τα ζώπυρα φωτιά»

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ

Αντιγράφω από αδημοσίευτο κείμενο του Θεόδωρου Παντούλα: «Στη φετεινή επέτειο του Πολυτεχνείου (17 του Νοέμβρη) κανόνιζαν φίλοι μου προσυγκέντρωση, για την καθιερωμένη πορεία. Ζήτησα από τους νεώτερους να έχουν μαζί τους σημαίες – made in China, βεβαίως, αλλά ελληνικές σημαίες. Αντέδρασαν ομοθύμως: “Όχι σημαίες, θα μας την πέσουν” – ήσαν κατηγορηματικοί στην άρνησή τους.
Τις μέρες που προηγήθηκαν της επετείου, σε ένα ατελιέ γραφικών τεχνών, παρακολούθησα μιαν ακόμη λαλέουσα απρέπεια. Ένας εκπαιδευτικός ετοίμαζε την αφίσα για τον σχολικό εορτασμό του Πολυτεχνείου, ζητώντας από την γραφίστρια να μεγαλώσει την ιστορική εικόνα της πύλης του Πολυτεχνείου, τόσο όσο να μην φαίνονται οι σημαίες που βρίσκονταν αμφιπλεύρως της πύλης – “να μην μας πούνε και εθνίκια”, όπως δικαιολογήθηκε. Έμεινα ενεός και μετανιώνω για την αμηχανία μου. Εξομολογήθηκα το περιστατικό σε φίλη, που ήταν επίσης υπεύθυνη για τον εορτασμό στο σχολείο της. Κι αυτή με τη σειρά της μου επιβεβαίωσε τον σκανδαλισμό των συναδέλφων της, όταν τους ανακοίνωσε ότι η γιορτή θα έκλεινε με τον εθνικό ύμνο: “Ε, όχι και τον εθνικό ύμνο στην επέτειο του Πολυτεχνείου”! αντέδρασαν ομοφώνως.
Όλα αυτά τα αναφέρω για να σας θυμίσω ότι την ώρα που το τανκ έριχνε την πόρτα του Πολυτεχνείου, ο νεαρός εκφωνητής του παράνομου ραδιοσταθμού του απήγγειλε τον εθνικό ύμνο –λυπάμαι που σας κακοκαρδίζω, αλλά δεν απήγγειλε ούτε τα “Στρουμφάκια” ούτε τη “Διεθνή”. Διονύσιο Σολωμό απήγγειλε ο άνθρωπος.
Αυτά το ’73. Σήμερα σκιαζόμαστε μην “μας την πέσουν”. Ποιοι θα μας την πέσουν, ποιοι είναι αυτοί που μας την πέφτουν; Ποιοι είναι οι πορτιέρηδες, οι νταβατζήδες του Πολυτεχνείου; Τους μνημόνευσα πριν από λίγο. Οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας είναι. Και κάποιοι νέοι, που είναι λιγότερο κομψοπρεπείς και πολύ πιο ειλικρινείς στην αρνησιπατρία τους: “στο Διάολο η οικογένεια, στο Διάολο η πατρίς, η Ελλάδα να πεθάνει, να ζήσουμε εμείς”.
Αν πίστευα ότι όλα αυτά είναι υπερβολές μιας βολεμένης νεότητας, δεν θα τα ανέφερα. Αν πίστευα ότι ανήκουν σε ένα περιθώριο, δεν θα τα κουβέντιαζα. Δεν ανήκουν όμως. Ένα “παλιόπανο” είναι η σημαία μας, που όταν δεν το παίρνει ο άνεμος, το κάνουμε προσάναμμα μόνοι μας! Ξέρετε γιατί σας μιλώ. Οι μαρτυρίες δεν λείπουν. Οι διαψεύσεις, ναι, λείπουν. Όπως λείπει και η ντομπροσύνη να παραδεχτούμε πως η πατρίδα κι ο πατριωτισμός μπορεί να μην είναι ακριβώς στον Διάολο, που τη στέλνουν τα καλόπαιδα, αλλά είναι, μετά βεβαιότητας, καθ’ οδόν. Αμφότερα βρίσκονται σε αποδρομή…
…Επί των ημερών μας, απλώς ολοκληρώνεται η τυμβωρυχία. Λογαριάστε πόση Ελλάδα μας απέμεινε και, κυρίως, ποια –αναφέρομαι στη μεταβίβαση της δημόσιας και της ιδιωτικής περιουσίας σε ξένα χέρια… στη διακομματική, αριστεροδεξιά φιλοδοξία να γίνει το Ελληνικό, το εκθαμβωτικό διαμάντι της Αττικής, ναός του τζόγου, να γίνει μπαρμπουτιέρα. Και τι μένει των Ελλήνων; Τους μέλλει να γίνουν γκρουπιέρηδες, παρκαδόροι και δανειολήπτες… Λοιπόν, σε ποια ακριβώς πατρίδα να ακουμπήσει ο πατριωτισμός; Κατάπιαμε πολύ ευρωπαϊσμό και δυσκολευόμαστε στη χώνεψή του. Κάθε τρεις και λίγο ρευόμαστε την αποστροφή μας για τον εαυτό μας και όχι για την έκπτωσή μας. Θέλουμε να ανήκουμε στη Δύση, όχι στη Γεωγραφία και στην Ιστορία μας. Αλλά, όποιος δεν ανήκει στην Ιστορία και στη Γεωγραφία, είναι φτερό στον άνεμο, άθυρμα, έρμαιο στον μεταμοντέρνο χυλό, που κατά τα λοιπά αυτορυθμίζεται μια χαρά, πουλώντας κι αγοράζοντας τα πάντα.
Τι μας μένει να υπερασπίσουμε; Την εθνική μας μοναξιά ή τον ΑΦΜ μας; Ποιων βωμών και ποιων εστιών να υπεραμυνθούμε; Θυμάστε τα λεβεντόπαιδα της ΕΟΚΑ, που πήραν τις ανηφοριές και η αποικιοκρατία τούς πήρε τα κεφάλια; Λοιπόν, αυτή η λεβεντιά τους, σήμερα μένει ακατάληπτη. Ένα όραμα κονόμας και ευζωίας και ανόδου έγινε το μέτρο ολονών μας.
…Ο πατριωτισμός δεν είναι ανιστόρητος κομπασμός, είναι ιστορημένη περηφάνια. Δεν είναι χουλιγκανισμός, είναι η από τα κόκαλα βγαλμένη ελευθερία, που δεν την έκανε ζάφτι καμιά αγχόνη… Είναι μια πέριξ του ιερού συγκρότηση, ένα πρόσφορο, μια προσφορά. Δεν είναι μια “απρόσωπη αγάπη” η πατρίδα. Είναι μια αγάπη που, για να το πω με λόγια του πάλαι ποτέ Σαββόπουλου, “έχει σώμα και θρησκεία”. Η θρησκεία έχει ακόμη θέση στις παράτες, αλλά έχει ξεθωριάσει. Τι υπολείπεται από το “σώμα”; Οι “σπασμένες σκέψεις από ξένες γλώσσες”;
Το κακό μάς βρήκε αδελφοί μου, και δεν μνημονεύουμε ούτε Διονύσιο Σολωμό ούτε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη… Το πανελλήνιο ξεβλάχεψε κάνοντας τους Έλληνες από ακέραιους ανθρώπους, ανάπηρους μικροεπενδυτές. Κι οι μικροεπενδυτές, όπως θα ξέρετε, κάνουν μίτιγκ, δεν κάνουν συνάξεις γιορτινές. Εδώ είναι ο καθείς και η οθόνη του, τηλεκρατία, επικουρούμενη επ’ εσχάτοις από την τηλεργασία. Μένουμε ασφαλείς και αποστειρωμένοι. Τι μένει να κάνουμε; Να σηκώσουμε ψηλά τα χέρια και να παραδωθούμε αμαχητί. Ή να σηκώσουμε τα μανίκια και να κάνουμε τα ζώπυρα φωτιά».



Χρήστος Μποκόρος. Εθνική Μνήμη II

Πέμπτη 5 Ιανουαρίου 2023

Ακόμη ένα λιθαράκι στην κοίμηση του κυρ Αλέξανδρου της Σκιάθου (03 Ιανουαρίου 1911)

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Παραθέτω ολίγα τινά φωτογραφικά τεκμήρια για την κοίμηση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, αντλημένα από τη Χαραυγή, πρωτοποριακό περιοδικό της Μυτιλήνης, που κυκλοφόρησε κατά την τριετία 1910 – 1913. Σε παλαιότερη μελέτη μου: Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στην Χαραυγή της Μυτιλήνης: Ερμηνευτικό σχόλιο είχα καταγράψει την παρουσία του Σκιαθίτη διηγηματογράφου σ' αυτό το περιοδικό, λίγους μήνες πριν τη θανή του. Ευχαριστώ θερμά το προσωπικό της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Μυτιλήνης για την πολύτιμη βοήθειά του: άμεσα ανταποκρίθηκαν στο αίτημά μου να έχω πρόσβαση στο αρχειακό υλικό των περιοδικών της βιβλιοθήκης.


Η αναγγελία θανάτου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη· Χαραυγή, τχ. 7 (15 Ιανουαρίου 1911) 112.


Ποίημα του Φίλωνα Οφερέτη [ψευδώνυμο του Μιχαήλ Στεφανίδη (1868 – 1957), Φυσικομαθηματικού και Καθηγητού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών], αφιερωμένο στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη· Χαραυγή, τχ. 8 (31 Ιανουαρίου 1911) 113.



Άρθρου του Άγγελου Σημηριώτη, Διευθυντή της Σμυρναϊκής εφημερίδας Ανατολή, με τίτλο: «Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη»· Χαραυγήτχ. 8 (31 Ιανουαρίου 1911) 131-132.

Τρίτη 3 Ιανουαρίου 2023

«Μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«Η φωνή όσο πάει και λιγοστεύει. Γίνεται ψίθυρος, γίνεται αναπνοή, ύστερα παύει. Θα νύσταξε. Έχει σταυρώσει τα χέρια του, έχει σφαλίσει τα βλέφαρα κι άφησε το κεφάλι να γείρει όπως πάντα μπροστά, μ’ ελαφρή κλίση αριστερά.
»Στην ίδια στάση, παγομένον, τον βρήκαν το πρωί οι αδερφές του.
»Ξημέρωνε η 3η Ιανουαρίου 1911. Έξω εχιόνιζε πάλι».
Με το θάνατο του κυρ Αλέξανδρου κλείνει το βιβλίο του ο Μιχ. Περάνθης, Ο Κοσμοκαλόγερος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Το απόσπασμα από τη δέκατη έκδοση, του 1994, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας». Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε., σ. 288.
112 χρόνια από τότε και τα ολόφωτα γραπτά του κυρ Αλέξανδρου της Σκιάθου, καθώς φαίνεται, συνεχίζουν να επηρεάζουν τη βιοτή μας· όσοι, τουλάχιστον, έχουμε απομείνει και παίρνουμε «σοβαρά τον κόσμο που μας παρουσίασε»[1], με το έργο του να «μαρτυρεί σε πολλές γενιές την προσήλωσή του στη Λειτουργική Παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας»[2].
Στη μνήμη του, λοιπόν, τέσσερα αποσπάσματα από την αφιερωμένη σ’ αυτόν πλούσια βιβλιογραφία έχουν, νομίζω, την αξία τους. Τα παραθέτω, μνημονεύοντας Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, 112 χρόνια μετά την κοίμησή του...

«Ο Παπαδιαμάντης […] αρνούμενος με σφοδρότητα το γλωσσικό ζήτημα –που συνεπαγόταν τομή, καινοτομία, απόσταση από το περελθόν, άρα αφελληνισμό- ξανοίχτηκε γενναία σε μια γλωσσική πρόσμειξη που έδινε στον εαυτό της κάθε ελευθερία. Από τη λαϊκή ντοπιολαλιά και την ευρέως εννοούμενη δημοτική, ως την αυστηρή καθαρεύουσα με αρχαΐζουσες μνήμες. Άλλωστε ήταν κάτι που του το υπαγόρευε η συγγραφική του ηθική. Κινούμενος μόνιμα μέσα στους κόλπους της μικρής κοινότητας, θα έχανε όλα τα πλεονεκτήματα αν ακολουθούσε τη γλώσσα της. Η φωνογραφική πιστότητα, σε αυτή την περίπτωση, αντί να αποτελεί πιστοποιητικό αυθεντικότητας, θα σήμαινε απλούστατα αποτυχία. Αντίθετα, επιβάλλοντας γλωσσικούς αναβαθμούς, έπλαθε μια ατμόσφαιρα που, έστω και ως δαιμόνιο τέχνασμα, πρόσφερε στα πρόσωπά του μια υπόσταση, που από μόνη της η αφήγηση των ιστοριών πιθανώς αδυνατούσε να χορηγήσει». ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ. (1997). Αλέξανδρος Αδαμαντίου Εμμανουήλ. Αθήνα: Καστανιώτη, σσ. 61-62.

«Ο Παπαδιαμάντης πέρασε όλη τη ζωή του στην Εκκλησία. Έζησε σαν το έμβρυο που τρέφεται, αναπνέει, κινείται και ησυχάζει στη μήτρα της μάνας του και σαν βρέφος που δεν βρίσκει αλλού ευχαρίστηση και αναψυχή παρά μόνο στο μαστό και την αγκαλιά της. “Εγώ είμαι τέκνο γνήσιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας”, διαβεβαιώνει, για να δώσει με σαφήνεια το στίγμα και την ταυτότητά του. Ελάχιστοι λογοτέχνες έδειξαν τη συνέπεια και την αλληλοεξάρτηση προσωπικής ζωής και λογοτεχνικής δημιουργίας, που έδειξε ο Παπαδιαμάντης. Η λειτουργική ζωή που βίωνε στις ακολουθίες της Εκκλησίας και το δικό του λειτουργικό ήθος υπαγορεύουν τις σκέψεις και τα έργα των ηρώων των διηγημάτων του. Ο ίδιος θα ομολογήσει: “ταύτα δεν τα εσκέπτετο όλα ο Σαμουήλ με την κεφαλήν του αλλά τις συγγραφεύς υπήρξεν όστις δεν υποκατέστησεν ενίοτε εαυτόν εις τα σκέψεις του ήρωός του;”». ΑΝΕΣΤΗΣ Γ. ΚΕΣΕΛΟΠΟΥΛΟΣ. Από τον Παπαδιαμάντη στον Πεντζίκη. Θεσσαλονίκη: Το Παλίμψηστον, σσ. 41-42.

«Ο Παπαδιαμάντης αξιώθηκε τη λογοτεχνική αθανασία. Και συνάμα βρίσκεται (εκεί όπου βρίσκεται) μετά πνευμάτων δικαίων, τετελειωμένων. Αυτό που ζητούσε – και ασκούσε- περισσότερο από όλα τα άλλα στη ζωή του». ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ, Collectanea, Δόμος, Αθήνα 2009, σ. 687 [1184].

Άφησα τελευταίο το απόσπασμα από ένα άρθρο του Αντώνη Ζέρβα (έφυγε από τη ζωή αδόκητα πέρυσι), άρθρο που ασκεί κριτική στο βιβλίο του Λάκη Προγκίδη, με τίτλο: Η Κατάκτηση του Μυθιστορήματος και υπότιτλο Από τον Παπαδιαμάντη στον Βοκκάκιο, μελέτη που κυκλοφόρησε το 1998 από το Βιβλιοπωλείον της «Εστίας». Το βιβλίο αυτό προκάλεσε πολλές συζητήσεις και αντιδράσεις. Πράγματι, όποιος το διαβάσει διαπιστώνει ότι ο συγγραφέας του γκρεμίζει κάθε αξιακό υπόβαθρο του παπαδιαμαντικού έργου. Στο άρθρο του ο Αντώνης Ζέρβας γράφει τα εξής κοφτερά: «Από τον Μακρυγιάννη στον Παπαδιαμάντη και από εκεί στους καβαφικούς Ανδρείους της Ηδονής. Η Νεοελληνική Λογοτεχνία είναι πολύ πιο περίπλοκή και πιο προβληματική απ’ όσο φανταζόμαστε. Θα ήταν όμως μια tabula rasa της γραφομανίας μας, αν δεν έμειναν ζώπυροι οι απαράβατοι όροι της οικουμενικότητας που θέσπισε ο Μακρυγιάννης. Τι χρειάζεται στο κάτω της γραφής να “αποβυζαντινοποιηθεί” ο Παπαδιαμάντης, τη στιγμή που στον τόπο μας πλέον η έκδοση των οικουμενικών αντιρωμαντικών και ρεαλιστικών μυθιστορημάτων συναγωνίζεται τους ευρωπαίους εκτοξευτήρες δορυφόρων». ΑΝΤΩΝΗΣ ΖΕΡΒΑΣ. (1999). «Ο Παπαδιαμάντης της καθολικότητας εναντίον του Παπαδιαμάντη της Ορθοδοξίας», στο: Ίνδικτος 10:58-59.


[1] ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ. (1994). «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης – Α΄. Πενήντα χρόνια από το θάνατό του», στο: Μελέτες, τ. Α΄. Αθήνα: Δόμος, σσ. 243-244.
[2] ΑΝΕΣΤΗΣ Γ. ΚΕΣΕΛΟΠΟΥΛΟΣ. (1993). Η Λειτουργική Παράδοση στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Θεσσαλονίκη: Π. Πουρναρά, σ. 32.

2023: Εκατό χρόνια από τη Συνθήκη της Λωζάννης και τη Σύμβαση Ανταλλαγής των Πληθυσμών

Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΟΛΕΒΑ· Αρθρογράφου - Πολιτικού Επιστήμονα


Ελβετία: Ο Μουσταφά Ισμέτ Πασάς (αριστερά) υπογράφει τη Σύμβαση της Λωζάννης μαζί με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Το 2023 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη Σύμβαση της Λωζάννης για την ανταλλαγή των πληθυσμών μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στις 30 Ιανουαρίου 1923 υπεγράφη το συγκεκριμένο Πρωτόκολλο στην Ελβετική πόλη. Στις 24 Ιουλίου 1923 υπεγράφη η τελική Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία καθορίζει τα σύνορα της νέας Τουρκίας μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Στη Σύμβαση της Ανταλλαγής, ένα από τα 17 Πρωτόκολλα που αποτελούν τη γνωστή μας Συνθήκη της Λωζάννης, αρχίζει ως εξής:
Άρθρον 1
Από της 1ης Μαϊου 1923 θέλει διενεργηθή η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόοων ελληνικού ορθδόξου θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών, και των Ελλήνων υπηκόων μουσυλμανικού θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των ελληνικών εδαφών.
Τα πρόσωπα ταύτα δεν δύνανται να να έλθωσιν ίνα εγκατασταθώσιν εκ νέου εν Τουρκία ή αντιστοίχως εν Ελλάδι, άνευ της αδείας της Τουρκικής Κυβερνήσεως ή αντιστοίχως της Ελληνικής Κυβερνήσεως.
Άρθρον 2
Δεν θα περιληφθώσιν εις την εν τω πρώτω άρθρω προβλεπομένη ανταλλαγήν:
Α) Οι Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως
Β) Οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης.
Θέλουσιν θεωρηθή ως Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως πάντες οι Έλληνες οι εγκατεστημένοι ήδη από της 30ής Οκτωβρίου 1918 εις την περιφέρειαν της Νομαρχίας Κωνσταντινουπόλεως, ως αύτη καθορίζεται διά του νόμου του 1912.
Θέλουσι θεωρηθή ως Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης, πάντες οι Μουσουλμάνοι οι εγκατεστημένοι εν τη περιοχή ανατολικώς της μεθορίου γραμμής της καθορισθείσης τω 1913 διά της Συνθήκης του Βουκουρεστίου.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η Σύμβαση Ανταλλαγής εξαιρεί από την υποχρεωτική ανταλλαγή (μη ανταλλάξιμοι) τους Έλληνες του Νομού Κωνσταντινουπόλεως, δηλαδή μία εθνική μειονότητα, και τους Μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης, τους οποίους χαρακτηρίζει ως θρησκευτική μειονότητα. Τα δικαιώματα των μειονοτήτων αυτών και ο τρόπος προστασίας καταγράφονται στην τελική Συνθήκη της Λωζάννης της 24.7.1923.
Περί του Οικουμενικού Πατριαρχείου δεν γίνεται σαφής αναφορά ούτε στη Σύμβαση Ανταλλαγής ούτε στην τελική Συνθήκη. Ο Τούρκος εκπρόσωπος Μουσταφά Ισμέτ Πασάς αρχικά ήθελε να εκδιώξει το Πατριαρχείο από την Κωνσταντινούπολη. Τελικά υπό την πίεση της Ελλάδος, της Βρετανίας, της Ρουμανίας και του Σερβοκροατικού Βασιλείου δέχθηκε την παραμονή του κορυφαίου θεσμού της Ορθοδοξίας στην ιστορική έδρα του με την υποχρέωση να ασκεί μόνον θρησκευτικές και όχι διοικητικές ή πολιτικές αρμοδιότητες. Η δήλωση αυτή του Ισμέτ (αργότερα έγινε πολλές φορές Πρωθυπουργός με το όνομα Ισμέτ Ινονού) κατεγράφη στο Πρακτικό υπό τον αριθμό 20 της 10.1.1923, το οποίο υπεγράφη από όλες τις συμμετέχουσες αντιπροσωπείες. Οι ερμηνευτές του Διεθνούς Δικαίου δέχονται τα Πρακτικά της Συνδιασκέψεως της Λωζάννης ως αναπόσπαστο Τμήμα της Συνθήκης.
Ο καθηγητής Άγγελος Συρίγος στο βιβλίο του Ελληνοτουρκικές Σχέσεις, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2014) υπολογίζει ότι έφυγαν από την Ελλάδα 355.635 Μουσουλμάνοι και ήλθαν στη χώρα μας 189.916 Έλληνες Ορθόδοξοι ως ανταλλαγέντες και 862.110 ως πρόσφυγες.
Λόγω των σφαγών του 1914 - 1922 οι περισσότεροι Έλληνες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο είχαν έλθει ως πρόσφυγες για να σώσουν τη ζωή τους πριν από την ανταλλαγή. Στους αριθμούς αυτούς πρέπει να προστεθούν και 70.000 Έλληνες πρόσφυγες που απεβίωσαν το 1922- 1923 από ασθένειες. Είναι άγνωστος ο αριθμός των Ελλήνων που έφυγαν από τα τουρκικά εδάφη προς άλλες χώρες π.χ., Σοβιετική Ένωση, Δυτική Ευρώπη κ.α.
Το κριτήριο της ανταλλαγής ήταν θρησκευτικό. Τούτο έγινε διότι επί Τουρκοκρατίας η θρησκευτική πίστη ήταν το κυριώτερο θεμέλιο της εθνικής ταυτότητας. Ο εξισλαμισμένος τούρκευε. Χανόταν και για την Ορθοδοξία και για τον Ελληνισμό. Αν π.χ., όριζαν ως κριτήριο τη γλώσσα θα έμεναν στην Ελλάδα ελληνόφωνοι Μουσουλμάνοι που είχαν διαπράξει συστηματικές βιαιότητες κατά των Χριστιανών, όπως οι Τουρκοκρητικοί. Αντιθέτως θα είχαν μείνει στην Τουρκία οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί της Καππαδοκίας και του Πόντου, οι οποίοι είχαν αναγκασθεί να τουρκοφωνήσουν, αλλά ένιωθαν Ρωμηοί / Έλληνες και όχι Τούρκοι, (βλέπε τη μαρτυρία του Γάλλου αρχαιολόγου Φελίξ Σαρτιώ για τους τουρκόφωνους Χριστιανούς του Πόντου στο βιβλίο του: Η Ελληνική Μικρασία, εκδόσεις Ιστορητής, Αθήνα 1993, σ. 132).
Η τελικη Συνθήκη της Λωζάννης υπεγράφη από την Μ. Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελλάδα, την Ιαπωνία, τη Ρουμανία και το Βασίλειο Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (μετέπειτα Γιουγκοσλαβία) από τη μία πλευρά και από την Τουρκία από την άλλη πλευρά. Επικεφαλής της Ελληνικής Αντιπροσωπείας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Λόγω του εμφυλίου μεταξύ της κυβέρνησης του Κεμάλ και των κυβερνώντων στην Κωνσταντινούπολη, την Τουρκία εκπροσώπησε η Κυβέρνηση της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της Αγκύρας, δηλαδή η Κεμαλική πλευρά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι λίγους μήνες μετά την υπογραφή της τελικής Συνθήκης, δηλαδή στις 29 Οκτωβρίου 1923, ιδρύθηκε επισήμως η Τουρκική Δημοκρατία.
Η Συνθήκη της Λωζάννης της 24ης Ιουλίου 1923 ενοχλεί τον Τούρκο Πρόεδρο Ερντογάν, όπως ο ίδιος δηλώνει. Και τούτο διότι καθορίζει τα σύνορα της νέας Τουρκίας μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η Ελλάς πρέπει να συνεχίσει την αμυντική και διπλωματική θωράκισή της και οφείλει να παρακολουθεί με ψυχραιμία τις τουρκικές κινήσεις. Μία ισχυρή Ελλάς, με ψυχική ενότητα και αποφασιστικότητα του λαού, δίνει σαφή μηνύματα σε κάθε ενδιαφερόμενο ότι τα νεο-οθωμανικά όνειρα δεν πρόκειται να υλοποιηθούν.
Καλή, ευλογημένη και ειρηνική Χρονιά!

ΠΗΓΗ: HUFFPOST

Κυριακή 1 Ιανουαρίου 2023

Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης: «κάθε καιροῦ καὶ τόπου»· πάντα ἐπίκαιρος!

Tὸ ἐκήρυξεν ὁ θεῖος Ὅμηρος πρὸ ἐτῶν τρισχιλίων: Εἷς οἰωνὸς ἄριστος !…
Εὗρεν εὐκαιρίαν νὰ βάλῃ εἰς τὸ στόμα τοῦ Ἕκτορος ὅλην τὴν ἀηδίαν, ὅσην τοῦ ἐνέπνεον κατὰ βάθος οἰωνοὶ καὶ οἰωνοσκόποι, καίτοι, λόγῳ τοῦ ἐπικοῦ ἀξιώματος, ἦτο ἠναγκασμένος, ὁ θεσπέσιος, νὰ περιγράφῃ μετὰ μεγάλης σοβαρότητος ὅλας τὰς τελετὰς καὶ τὰς ἀσκήσεις τῶν θυσιῶν, καὶ τῶν οἰωνῶν, καὶ τῶν μαντευμάτων.
Καὶ ὁ Κάτων, ὁ ἄκαμπτος Ρωμαῖος, εἶπε, χίλια ἔτη ὕστερον: Si augur augurem
Δηλαδή, ἐὰν οἰωνοσκόπος συναντήσῃ οἰωνοσκόπον, δὲν ἠμπορεῖ νὰ κράτησῃ τὰ γέλια…
Οἱ μόνοι ἀληθεῖς οἰωνοὶ εἶναι τὰ πράγματα. Πλήν, ἂν ὑπάρχωσιν ἄλλοι συμβολικοί, ἐναέριοι ἢ ἐπίγειοι οἰωνοί, ἔρχονται ἐπικουρικῶς μόνον, διὰ ν’ ἀνοίξουν τὰ ὄμματα τῶν τυφλῶν, ὅσοι δὲν βλέπουν τὰ πράγματα.
Ἀφοῦ αἰτήσω συγγνώμην ἀπὸ τὸν ἀναγνώστην διὰ τὸ βάναυσον καὶ ὄχι πολὺ κόσμιον ἴσως τοῦ συμβόλου ἐνταῦθα, θὰ διηγηθῶ ἕνα οἰωνόν.
Ἕνα καιρόν, δύο νέοι, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ εἷς μοὶ ἐτύγχανε, διὰ νὰ εἴπω κατὰ Πλάτωνα, ἐγγύτατα γένους ὤν καὶ ἐν τῷ αὐτῷ οἰκῶν, ἔκαμναν τὸν ἔρωτα εἰς μίαν νέαν, ἥτις δὲν εἶχεν εἴδησιν τοῦ πράγματος. Διότι εἶχεν ἴσως τόσους λατρευτάς, ὅσας χιλιάδας προῖκα. Δὲν εἶχε καιρὸν ἡ ἰδία, μὲ τὰς ἁβρὰς καὶ τρυφερὰς χεῖράς της, καὶ μὲ τοὺς μεγάλους τακεροὺς ὀφθαλμούς της, νὰ μετρήσῃ οὔτε τὸν σωρὸν τῆς μιᾶς οὔτε τὴν ἄγελην τῶν ἄλλων.
Ἴσως οἱ δύο, περὶ ὧν ὁ λόγος, δὲν ἦσαν τόσον ὑγιῶς προικοθῆραι, ὅσον νοσηρῶς αἰσθηματικοί. Ἡ κόρη ἦτο χαριεστάτη. Μετεῖχε καλῶν αἰσθημάτων καὶ δὲν ἦτο ἄμοιρος καλῆς ἀγωγῆς. Ἐξαιρέσει τῆς οἰήσεως καὶ τοῦ ἐξιππασμοῦ τῶν νεοπλούτων, κατὰ τὰ ἄλλα ἦτο ἄμεμπτος. Ἀδιάφορον ὅμως.
Ἓν δειλινόν, ἢ μίαν ἑσπέραν, δὲν ἐνθυμοῦμαι καλά, φθινοπώρου ἀρχομένου, οἱ δύο νέοι ἐκάθηντο ὑπαίθριοι, χωριστὰ ὁ καθείς, ἔξωθεν ζυθοπωλείου, καὶ ἐκοίταζαν ἀντικρὺ τὸν ἐξώστην της. Ἐπερίμεναν πότε νὰ φανῇ. Ἤλπιζον νὰ πέση ἐπ’ αὐτοὺς ἡ ματιά της ἢ ποθεινή.
Τὸ ἐλάχιστον τυχαῖον βλέμμα της ἦσαν ἱκανοὶ νὰ τὸ ἐκλάβουν ὡς σκόπιμον καὶ σημαντικόν, καὶ πλάττον εὐτυχίαν δι’ αὐτούς. Μωρότεροι τοῦ Ναρκίσσου, κατωπτρίζοντο ὄχι εἰς τὸ φεῦγον ρεῦμα τοῦ ρύακος, ἀλλ’ εἰς τὸ ἀεικίνητον βλέμμα τῆς κόρης.
Ἡ κόρη ἐξῆλθεν. Ἐκοίταξεν ἐδῶ, ἐκοίταξεν ἐκεῖ, ἴσαξε τὰ μαλλιά της, ἔρριψε βλέμμα εἰς τοὺς δύο νέους, τοὺς ἀφῆκε νὰ τὴν κοιτάζουν καὶ νὰ χάσκουν, καὶ προσήλωσε τὸ ὄμμα εἰς ἕν ἀόριστον ὑψηλὸν σημεῖον τῆς πόλεως ἢ τοῦ ὁρίζοντος, εἰς ἓν κωδωνοστάσιον ἢ ἓν νέφος. Ποῦ ἀλλοῦ;
Ἐντοσούτῳ ἐκεῖνοι τὴν ἐθώπευον, τὴν ἔτρωγον, τὴν ἔλειχον, τὴν ἐπιπίλιζον, ἐνετρύφων μὲ τὸ βλέμμα, καὶ ἦσαν οἰκτρῶς εὐτυχεῖς.
Ὅσον καὶ οἱ ἔγκλειστοι τῶν ὑγιεινῶν οἴκων.

***

Τέλος ὁ εἷς ἀπέσπασε τὸ ὄμμα.
Ἴσως τοῦ ἦλθεν ἀμυδρὰ ἡ συναίσθησις τοῦ κωμικοῦ.
Τὸ βλέμμα του ἔπεσε χαμαί, εἰς τὴν γῆν. Τὴν στιγμὴν ἐκείνην ὑπῆρχεν ἐκεῖ, ὑπὸ τὸν ἐξώστην, μία μεγάλη, λευκή, ὑπερήφανος σκύλα. Ὡραία σκύλα, γένους ἐκλεκτοῦ.
Ἡ σκύλα ἐχαμήλωνε κάτω τὴν κεφαλὴν καὶ ἔψαχνε καὶ ἐζήτει τροφήν.
Ὄπισθεν τῆς οὐρᾶς της ἵσταντο δύο μικρά, οἰκτρὰ κυνάρια. Τὰ δύο κυνάρια ἐμάχοντο μεταξὺ των, ἔγρυζον, ἔτριζον τοὺς ὀδόντας, καὶ ἐζήτουν, πότε τὸ ἕν, πότε τὸ ἄλλο (καὶ πάλιν αἰτῶ συγγνώμην), νὰ ἐπιβῶσι τῆς σκύλας.
Ἀλλὰ δὲν ἔφθαναν.
Τὰ νῶτα τῆς σκύλας ἦσαν πολὺ ὑψηλά.
Θὰ τοὺς ἐχρειάζετο σκαλωσιὰ διὰ ν’ ἀναβῶσιν.
Ἡ μεγάλη, εὔμορφη σκύλα, οὔτε ἐγύριζε νὰ τὰ ἰδῇ, τὰ δύο κυνάρια. Ἔκυπτε χαμαί, ἐξηκολούθει νὰ ψάχνῃ, καὶ δὲν ἠνωχλεῖτο ποσῶς ἀπὸ τὰς παιδιὰς οὔτε ἀπὸ τὰς ἐπιχειρήσεις των.
Οὔτε τὰ ἐνεθάρρυνε, οὔτε τὰ ἀπεθάρρυνε. Προφανῶς, εἶχε πεποίθησιν εἰς τὰ ὑψηλὰ νῶτα της.
Τὰ δύο κυνάρια ἐξηκολούθουν νὰ μάχωνται, νὰ γρύζουν καὶ νὰ δαγκάνονται, ἑωσότου, τὴν ἰδίαν στιγμὴν ἔφθασε μέγας, μαῦρος σκύλος.
Ὁ μαῦρος σκύλος ἐγαύγισε μεγαλοπρεπῶς, ἔδειξε τοὺς ὀδόντας, ἐφυγάδευσε τὰ δύο κυνάρια, καὶ ἔμεινε κύριος τοῦ πεδίου, ἐκρέμασε τὴν γλῶσσαν, ὠργίασεν, ἐγαύγισε… καὶ γαυγίζει ἀκόμη.

***

Τὸ σύμβολον ἦτο εὔγλωττον. Ὁ οἰωνὸς ὡμίλει ἀφ’ ἑαυτοῦ.
Ὁ νέος ὁ εἷς, «ὁ ἐγγύτατα καὶ ἐν τῷ αὐτῷ οἰκῶν», τὸ ἐνόησεν, ἔφυγε, καὶ ἀκόμη φεύγει, διότι δὲν ἦτο ἱκανὸς νὰ τὰ βγάλῃ πέρα μὲ τὸν μαῦρον σκύλον. Ὁ ἄλλος δὲν ἐβράδυνε νὰ τὸν ἀκολούθησῃ.
Ἀλλὰ τί ἐχρειάζετο ὁ οἰωνός;
Μήπως δὲν ἦσαν τὰ πράγματα; Μήπως δὲν ἦτο ἡ δυσαναλογία τοῦ πλούτου καὶ τῆς κοινωνικῆς θέσεως, καὶ τὸ ὕψος τῶν νώτων;

***
 
Ὁμοίως, καὶ παντοῦ ἀλλοῦ.
Τί χρειάζεται ὁ οἰωνός;
Μήπως δὲν εἶναι τὰ πράγματα;
Εἷς οἰωνὸς ἄριστος. Ἀλλὰ τίς ἔβαλεν εἰς πρᾶξιν τὴν συμβουλὴν τοῦ θειοτάτου ἀρχαίου ποιητοῦ; Ἐκ τῆς παρούσης ἡμῶν γενεὰς τὶς ἠμύνθη περὶ πάτρης;
Ἠμύνθησαν περὶ πάτρης οἱ ἄστοργοι πολιτικοί, οἱ ἐκ περιτροπῆς μητρυιοὶ τοῦ ταλαιπώρου ὠρφανισμένου Γένους, τοῦ «στειρεύοντος πρὶν καὶ ἠτεκνωμένου δεινῶς σήμερον»;
Ἄμυνα περὶ πάτρης δὲν εἶναι αἱ σπασμωδικαί, κακομελέτητοι καὶ κακοσύντακτοι ἐπιστρατεῖαι, οὐδὲ τὰ σκωριασμένης ἐπιδεικτικότητος θωρηκτά. Ἄμυνα περὶ πάτρης θὰ ἦτο ἡ εὐσυνείδητος λειτουργία τῶν θεσμῶν, ἡ ἐθνικὴ ἀγωγή, ἡ χρηστὴ διοίκησις, ἡ καταπολέμησις τοῦ ξένου ὑλισμοῦ καὶ τοῦ πιθηκισμοῦ, τοῦ διαφθείραντος τὸ φρόνημα καὶ ἐκφυλίσαντος σήμερον τὸ ἔθνος, καὶ ἡ πρόληψις τῆς χρεοκοπίας.
Τίς ἠμύνθη περὶ πάτρης;
Καὶ τί πταίει ἡ γλαῦξ, ἡ θρηνοῦσα ἐπὶ ἐρειπίων; Πταίουν οἱ πλάσαντες τὰ ἐρείπια. Καὶ τὰ ἐρείπια τὰ ἔπλασαν οἱ ἀνίκανοι κυβερνῆται τῆς Ἑλλάδος.

***

Καὶ σήμερον, νέον ἔτος ἄρχεται. Καὶ πάλιν τί χρειάζονται οἱ οἰωνοί;
Οἰωνοὶ εἶναι τὰ πράγματα.
Μόνον ὁ λαὸς λέγει: «Κάθε πέρσι καλύτερα».
Ἂς εὐχηθῶμεν τὸ ἀρχόμενον ἔτος νὰ μὴ εἶναι χειρότερον ἀπὸ τὸ ἔτος τὸ φεῦγον.

(1896)


ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ. (1998). «Οἰωνός», στὸ: Ἅπαντα, τ. Ε΄. Κριτική Ἔκδοση Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος. Ἀθήνα: Δόμος, σσ. 251-254.