Αγάπη και έρωτας, όπως λεμόνι και ζάχαρη

«Έχουν και οι αισθήσεις την δική τους χημεία, όπως εκείνα τα πέραν των δέκα χαϊδευτικά δάχτυλα με των δύο ποιοτήτων δέρματα, ή το παρασκεύασμα κυανού από ουλτραμαρίνα με οξύ νερό της βερβένας· τέλος, last but not least, τα παραδοσιακώς αντίθετα, λεμόνι και ζάχαρη, όπως εδώ και αιώνες βρίσκουμε να συμβιούν ειρηνικά στον βυθό ενός κυπέλλου με καυτό τσάι.

Αχ αγάπη, πως καταφέρνεις ν’ αποχωρίζεσαι απ’ το στοιχείο του έρωτα! Πως τ’ αφήνεις να φτάνει σε μιαν ύστατη έκρηξη και να εξαντλείται, τη στιγμή που εσύ ατάραχη συντηρείσαι και αναβαίνεις όπως το λάδι πάνω απ’ το νερό, για να κρατήσεις αναμμένη την φλόγα μιας ατελεύτητης ημέρας».

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1995). Ο Κήπος με τις Αυταπάτες. Αθήνα: Ύψιλον, σ. 20.

Γενναιοδωρία

Στη Μαρία Νεφέλη, ο Ελύτης γράφει: «Μέρα τη μέρα ζω – που ξέρεις αύριο τι ξημερώνει». Και λίγο παρακάτω, κληρονομιά ακριβή σ' όποιον δεν κρατά τίποτα για τον εαυτό του, εκείνοι οι ωραίοι στίχοι «Χαράξου κάπου με οποιονδήποτε τρόπο και μετά πάλι / σβήσου με γενναιοδωρία». Η γενναιοδωρία, πράγματι, είναι κρυμμένος θησαυρός σε λίγους μόνο ανθρώπους. Ωστόσο, όταν λάμπει και φαίνεται, προσφέρεται και ευγενίζει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα όπου ζει ο γενναιόδωρος άνθρωπος, γκρεμίζει με πάταγο την καθημερινή θανατίλα μίζερων ανθρώπων. A.I.K.

ΠΗΓΗ: Ludovico Einaudi

Μια Κυριακή (Πάσχα) του Οδυσσέα Ελύτη

Και μετά το Τιραμισού, ποίηση, με ανά χείρας το Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου, του Οδυσσέα Ελύτη. Στον περίπατο στη θάλασσα, κάτω από το αεροδρόμιο, η Κυριακή του Πάσχα του Ελύτη ήταν τόσο όμορφη! Α.Ι.Κ.

Τι όμορφες εικόνες στις αντανακλάσεις των τζαμιών!

«Στο ταξίδεμα που λέγεται γράψιμο, δεν υπάρχουν μήτε πανιά μήτε μηχανή να τραβάς συνέχεια κουπί. Τόσο αποτελεσματικότερα γράφεις, όσο περισσότερους κάλους έχουν βγάλει τα χέρια σου τραβώντας κουπί».

ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ. (2009). Collectanea. Αθήνα: Δόμος, σ. 248 [491].

«Όπου ανθεί ο μέσος όρος παύω να υπάρχω. Μου είναι αδύνατον να ευδοκιμήσω μέσα στη μάζα της εκάστοτε πλειοψηφίας. Οι ωραίες μειοψηφίες είναι το κάτι άλλο. Ή τις κάνω σμαράγδι να φωτίζουν τη νύχτα μου, ή τις τρώω με σοκολάτα και σαντιγύ. Γι’ αυτό και καμιά ολιγαρχία που εκτιμώ δεν έρχεται ποτέ στα πράγματα. Όμως γι’ αυτό ακριβώς την επιλέγω. Για να μην έρχομαι εγώ στα πράγματα. Έρχομαι κι όχι μία μόνο αλλά εκατό φορές σ’ ένα οποιοδήποτε Verve, στο La terre est blue comme une orange, στο Poem in October, στον Ναυτίλο του Patek Philippe, στην Μικρή Πράσινα Θάλασσα. Ακριβές μειοψηφίες, σπάνια βιβλία, ιδίως αν το χαρτί τους είναι Velin pur fil Lafuma ή πάπυρος του 1600· όπως τα βρίσκουμε στα παλαιοπωλεία των μικρών πόλεων της Ευρώπης».

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1995). Ο κήπος με τις αυταπάτες. Αθήνα: Ύψιλον, σ. 27.

Από τη Μεταφυσική του Σώματος!

Δ΄ Κυριακή των Νηστειών - Ιωάννου της Κλίμακας. Πορεία ανάβασης ανηφορική. Ο αξέχαστος Χρήστος Γιανναράς, σπουδάζοντας στην Κλίμακα του Αγίου Ιωάννου Σιναΐτη, στο κλασικό πια έργο του «Η Μεταφυσική του Σώματος», στον πρόλογο του γράφει πως ετούτο το βιβλίο, ως διδακτορική διατριβή που είχε υποβληθεί στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, «αντιπροσωπεύει και μιαν αποτυχία». Ωστόσο, η πρώτη δημοσίευση του βιβλίου (Αθήνα 1971, εκδόσεις Δωδώνη), έφερε την ελπίδα πιστά να υπηρετήσει τη ζωή της Εκκλησίας, μακριά από τους γνωστούς ευσεβισμούς που ακόμα και σήμερα την ταλαιπωρούν. «Αυτή η ελπίδα είναι και η μόνη παρηγοριά στα στενά όρια των ανθρώπινων διχογνωμιών περί τα μέγιστα και τίμια», γράφει ο αλησμόνητος Γιανναράς. Α.Ι.Κ.

«Η Κλίμακα μας βεβαιώνει ότι ο έρωτας είναι πάθος κοινό επί σωμάτων και επί ασωμάτων – τόσο όταν αναφέρεται σε ανθρώπινα πρότυπα όσο και όταν αναφέρεται στο πρόσωπο του Θεού.

“Ο όντως ερών,

αεί του φιλουμένου φαντάζεται το πρόσωπον,

και τούτο ένδον ενηδόνως περιπτύσσεται.

Ο τοιούτος

ουκέτι ουδέ καθ’ ύπνους ηρεμείν του πόθου δύναται,

αλλά κακεί τω ποθουμένω προσαδολεσχεί.

Ούτως επί σωμάτων,

ούτως επεί ασωμάτων πέφυκε γίνεσθαι”.

Το “πέφυκε” αναφέρεται στο συστατικό της φύσεως ιδίωμα, στη φυσική καταβολή της ερωτικής αναφοράς. […] Στον έρωτα το αγαπημένο πρόσωπο καλύπτει κάθε χώρο σε κάθε στιγμή, είναι παντού με ένα τρόπο που δεν είναι επιθυμία μόνο η προτίμηση και νοσταλγία, αλλά άμεση κοινωνία προσωπικής παρουσίας ή οδυνηρής ελλείψεως απουσία».

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ. (1971). Η Μεταφυσική του Σώματος. Σπουδή στον Ιωάννη της Κλίμακος. Αθήνα: Δωδώνη, σσ. 154-155.

Κάπου εδώ, έχω την αίσθηση, κάτι το συνταρακτικό μας λέει κι ο Οδυσσέας Ελύτης, στον Ήλιο τον Πρώτο: «Ό, τι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα /  Ό,τι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή του πάντα». Α.Ι.Κ

Ξημερώνει Κυριακή... αλλάζουμε την ώρα... Αγρύπνια απόψε!!!

«…Κι είναι ο χρόνος μια μεγάλη εκκλησία, μ’ ακούς

Όπου κάποτε οι φιγούρες

Των Αγίων

Βγάζουν δάκρυ αληθινό, μ’ ακούς

Ένα πέρασμα βαθύ να περάσω

Περιμένουν οι άγγελοι με κεριά και νεκρώσιμους ψαλμούς

Πουθενά δεν πάω, μ’ ακούς

Ή κανείς ή κι οι δύο μαζί, μ’ ακούς…».

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1993). Το Μονόγραμμα. Αθήνα: Ίκαρος, σ. 18.

ΠΗΓΗ: Μουσικές Περιηγήσεις

Αγρύπνια, αψηλάφητο ζώο!
Δίχως, μια στάλα στοργή,
σ' όσους διψάν για χίμαιρες, γέρνεις
την κούπα σου που 'ναι πάντα αδειανή.

Κι ενώ περνά η νύχτα κατάλευκη,
βροχερή σαν Κυριακή,
ξέρω γιατί, στ' αυτί που σπαράζει,
χιμάς και γλείφεις σαν το σκυλί.

Δεν αγαπάς!Αφήνεις τους ψύλλους σου,
τους ήχους που φτάνουν από μακριά,
αγρύπνια, κακόφωνο όργανο,
που αλέθεις των εκλεκτών το "ωσαννά".

Αγρύπνια της κόλασης κήτος,
είναι το φιλί σου φωτιά.
Αφήνει μια γεύση από σίδερο,
που 'χουν ξηλώσει από καράβια παλιά.

...να γίνομαι άνεμος για τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο, ακόμα και όταν ουρανός δεν υπάρχει

«ΟΤΙ ΜΠΟΡΕΣΑ Ν’ ΑΠΟΧΤΗΣΩ μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους, επομένως να κερδίσω την ίδια διαφάνεια, το χρωστώ σ’ ένα είδος ειδικού θάρρους που μου ‘δωκεν η ποίηση: να γίνομαι άνεμος για τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο, ακόμα και όταν ουρανός δεν υπάρχει.

Δεν παίζω με τα λόγια. Μιλώ για την κίνηση που ανακαλύπτει κανείς να σημειώνεται μέσα στη «στιγμή» όταν καταφέρνει να την ανοίξει και να της δώσει διάρκεια. Οπόταν, πραγματικά, και η Θλίψις γίνεται Χάρις και η Χάρις Άγγελος· η Ευτυχία Μοναχή και η Μοναχή Ευτυχία

με λευκές, μακριές πτυχές πάνω από το κενό.

ένα κενό γεμάτο σταγόνες πουλιών, αύρες βασιλικού και συριγμούς υπόκωφου Παραδείσου».

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1985). Ο Μικρός Ναυτίλος. Αθήνα: Ίκαρος, σ. 53.

Γιάννης Μαγκανάρης, «Χαρταετός», (1959). ΠΗΓΗ: pinterest

Καλό Μήνα!

«Να ταΐζεις την Άνοιξη με απόσταγμα κυτίσου και βαθύ μπλε Βερονέζε.

«Την Άνοιξη αν δεν τη βρεις τη φτιάχνεις. Και ή πας να παίξεις τρικυμία ή πνίγεσαι».

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1998). Εκ του πλησίον. Αθήνα: Ίκαρος, σσ. 37, 54.

+Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και Πάσης Αλβανίας (04 Νοεμβρίου 1929 - 25 Ιανουαρίου 2025)

«Ευλογημένοι όσοι εργάζονται για:

• την ειρήνη στον τόπο τους και όπου γης απειλείται,
• τον έμπρακτο σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον,
• τον περιορισμό έως και την εξαφάνιση της φτώχειας,
• την καταπολέμηση της βίας και την εξουδετέρωση της τρομοκρατίας,
• την επικράτηση των πνευματικών αξιών, που κορυφώνονται στην αγάπη.

Μακάριοι όσοι αγωνίζονται για την αρμονική συνύπαρξη στο άμεσο περιβάλλον τους, στη χώρα τους, σε ολόκληρο τον κόσμο». +Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και Πάσης Αλβανίας.

«Θρηνῶ καὶ ὀδύρομαι, ὅταν ἐννοήσω τὸν θάνατον, καὶ ἴδω ἐν τοῖς τάφοις κειμένην τὴν κατ’ εἰκόνα Θεοῦ, πλασθεῖσαν ἡμῖν ὡραιότητα, ἄμορφον, ἄδοξον, μὴ ἔχουσαν εἶδος. Ὢ τοῦ θαύματος! Τί τὸ περὶ ἡμᾶς, τοῦτο γέγονε μυστήριον; Πῶς παρεδόθημεν τῇ φθορᾷ; πῶς συνεζεύχθημεν τῷ θανάτῳ; Ὄντως Θεοῦ προστάξει, ὡς γέγραπται, τοῦ παρέχοντος τοῖς μεταστᾶσι τὴν ἀνάπαυσιν». Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.

«ΤΟ ΜΟΝΟ ΠΡΑΓΜΑ ΠΟΥ ΠΑΙΡΝΕΙ ΜΑΖΙ του πεθαίνοντας ο άνθρωπος είναι το μικρό εκείνο μέρος της περιουσίας του που ίσα ίσα δεν ενδιαφέρει κανέναν άλλο. Κάτι λίγες αισθήσεις ή στιγμές· δυό τρεις νότες κυμάτων, την ώρα που το μαλλί το παίρνει ο αέρας με τα γλυκά ψιθυρίσματα μες στο σκοτάδι, ολίγες μέντες από δυό κοντά κοντά βαλμένες ανάσες, ένα τραγούδι βαρύθυμο, σαν βράχος μαύρος, και το δάκρυ, το δάκρυ της μιας φοράς, το για πάντοτε. Όλα όσα, μ’ άλλα λόγια, κάνουν την αληθινή του φωτογραφία, την καταδικασμένη να χαθεί και να μην επαναληφθεί ποτέ». ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ.

Από την τράπεζα του Οδυσσέα Ελύτη συνεχίζουμε να τρεφόμαστε!

«Η ελευθερία έχει δύο κοφτερές όψεις, όπως τα παλιά ξυραφάκια».

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1998). Εκ του πλησίον. Αθήνα: Ίκαρος, σ. 22.

Η επετειακή εορταστική μας αυτοκατανάλωση

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Στο ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΑΖ: Η εορτή της 28ης Οκτωβρίου στην Ελλάδα στην ιστοσελίδα ΟRTHODOXIA INFO βλέπω την εκκλησιαστική και πολιτική ηγεσία του τόπου μας ανά την Ελλάδα να γιορτάζει με «επισημότητα» την 28η Οκτωβρίου 1940. Χρόνια κρατά αυτό το φωτογραφικό ρεπορτάζ. Οι μόνες αλλαγές κάθε χρόνο είναι των προσώπων. Άλλοι ήταν κάποτε, άλλοι είναι τώρα κι άλλοι θα είναι του χρόνου. Όμως, ο απλός λαός κουναέι σημαιούλες και τους χειροκροτεί. Πιστεύω πως ελάχιστοι είμαστε εκείνοι που αναρωτιόμαστε τι σχέση έχουν όλοι δαύτοι με κορυφαία ιστορικά γεγονότα της πατρίδας μας. Μπροστά σ’ αυτό το σκηνικό της εορταστικής επετειακής μας αυτοκατανάλωσης, επαληθεύεται ο στίχος του Οδυσσέα Ελύτη: «Όμως κανείς δεν άκουσε την πιο στερνή κραυγή».

Ο ίσκιος του Παλαμά στο περιοδικό Νέα Γράμματα

Του ΚΩΣΤΑ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

Για τη Γενιά του Τριάντα και τον κύκλο του περιοδικού Νέα Γράμματα, που αποτελεί ημιεπίσημο όργανό της, ο Κωστής Παλαμάς είναι γνωστό ότι συνιστά ένα από τα πιο υψηλά πρότυπα της ελληνικής ποιητικής παράδοσης. Γνωστές οι μελέτες του Αντρέα Καραντώνη και του Κωνσταντίνου Τσάτσου, παροιμιώδης η αφοσίωση του Γιώργου Κατσίμπαλη, του πιστότερου και αποτελεσματικότερου υποστηρικτή του παλαμικού έργου και της παλαμικής πρωτοκαθεδρίας: δική του η πρωτοβουλία της σειράς Για να γνωρίσουμε τον Παλαμά, που άρχισε το 1929, δική του πρωτοβουλία και η ίδρυση το 1960 του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά και η πρώτη έκδοση των Απάντων του. Κι αν ο Κατσίμπαλης δεν κατάφερε, παρότι αγωνίστηκε με όλες του τις δυνάμεις, να τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ ο Παλαμάς, το πρώτο ελληνικό Νόμπελ θα το κατακτούσε ένας ποιητής βγαλμένος από τα σπλάχνα της γενιάς αυτής και των Νέων Γραμμάτων, μαθητής (έστω απείθαρχος) του Παλαμά: ο Γιώργος Σεφέρης, ο ποιητής που με το ίδιο πάθος υποστήριξαν, ως ρηξικέλευθη συνέχεια της παλαμικής παράδοσης, με σύγχρονους όρους φυσικά, οι στυλοβάτες των Νέων Γραμμάτων, ο Κατσίμπαλης και ο Καραντώνης, διευθυντής του περιοδικού, που νεότατος έγραψε τα δύο πρώτα του βιβλία για τον Παλαμά και τον Σεφέρη [Εισαγωγή στο παλαμικό έργο, 1929 και Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης, 1931].

Τα Νέα Γράμματα (είναι χαρακτηριστικό) ξεκινούν τον Ιανουάριο του 1935 με ένα μικρό δοκίμιο του Κωστή Παλαμά υπό τον τίτλο Απόκριση σε κάποια ρωτήματα, καθώς είναι γραμμένο με βάση ερωτήσεις που του είχαν τεθεί από τον Μπόγνταν Ράντιτσα, Κροάτη φιλέλληνα διανοούμενο, διευθυντή του γραφείου τύπου της γιουγκοσλαβικής πρεσβείας στην Αθήνα (και μεταφραστή στα κροατικά των Παπαδιαμάντη, Βάρναλη και Ουράνη), για θέματα σχετικά με την ελληνική αλλά και τη διεθνή λογοτεχνία. Το μικρό αυτό δοκίμιο (βλ. Άπαντα Παλαμά, ΙΔ΄, σσ. 348-363) αρχίζει με μια αναδρομή στην ποιητική του και στον αποφασιστικό ρόλο που είχε για την κατίσχυση της δημοτικής. Το εντυπωσιακό όμως είναι άλλο: καλύπτει 15 από τις 48 σελίδες του τεύχους! Οι αναφορές του Παλαμά στους σύγχρονους συγγραφείς ξεκινούν με τους μυθιστοριογράφους της γενιάς του Τριάντα: Μυριβήλης, Θεοτοκάς, Καραγάτσης, Τερζάκης, Πετσάλης, Βενέζης. Αμέσως μετά το κείμενο του Παλαμά ακολουθούν ποιήματα του Γ. Σεφέρη από τη νέα του συλλογή, τη Στέρνα. Ο Σεφέρης θα έχει την πιο ισχυρή παρουσία στις σελίδες του περιοδικού, την πιο περίοπτη θέση· οι δημοσιεύσεις του συγκρίνονται σε συχνότητα μόνο με αυτές του Καραντώνη που είναι ο διευθυντής και ο βασικός κριτικός του περιοδικού.

Στο 2ο τεύχος του περιοδικού (Φεβρουάριος 1935) ο Παλαμάς είναι και πάλι παρών, με 11 σελίδες: αρχίζει η δημοσίευση της μελέτης του Κων. Τσάτσου για τον Παλαμά (Α΄ Μέρος: Ο Παλαμάς και η ελληνική γη). Στο 3ο τεύχος (Μάρτιος 1935) δημοσιεύεται το Β΄ Μέρος της μελέτης του Τσάτσου (15 σελίδες). Στο τεύχος αυτό υπάρχουν επιπροσθέτως ποιήματα του Παλαμά (Ο Ομηρικός ύμνος – α΄ Δήμητρα και β΄ Δημοφών), άλλες επτά σελίδες. Συνολικά παλαμικές είναι δηλαδή οι 22 από τις 64 σελίδες του περιοδικού. Στο 4ο τεύχος (Απρίλιος 1935) συνεχίζεται η μελέτη του Τσάτσου (18 σελίδες) ενώ υπάρχει επίσης σχόλιο μιας σελίδας για την εκτενή και ενθουσιώδη κριτική της μετάφρασης στη Γαλλία της Φλογέρας του Βασιλιά (από τον Eugene Clement), κριτική που υπέγραφε ο περίφημος κριτικός Αντρέ Τερίβ στην εφημερίδα Le Temps (28-2-1935).

Στο 5ο τεύχος (Μάης 1935) διαβάζουμε ανώνυμο σχόλιο για την ανάγκη να ανεβάσει το Εθνικό Θέατρο την Τρισεύγενη και αναδημοσίευση παλαιότερου άρθρου του Φώτου Πολίτη (από την εφημερίδα Νέα Ελλάς της 16ης-2-1915), στο οποίο κατέκρινε μεν την παράσταση αλλά έγραφε ότι πρόκειται για το καλύτερο ελληνικό δραματικό έργο της εποχής του. Στο 6ο τεύχος (Ιούνης 1935) δημοσιεύεται πεντασέλιδο υμνητικό άρθρο του Νάσου Δετζώρτζη με αφορμή τους εορτασμούς για τα πενήντα χρόνια από την πρώτη ποιητική συλλογή του Παλαμά που οργανώνει ο δήμος Μεσολογγίου αλλά και τις χυδαίες επιθέσεις που δέχεται ο ποιητής από τον αντιβενιζελικό τύπο (εφημερίδα «Ο Τύπος») για τις βενιζελικές πεποιθήσεις του. Είμαστε στη σκληρή εποχή, μετά την καταστολή του κινήματος του Μαρτίου του 1935.

Στο τεύχος 7-8 (Ιούλιος- Αύγουστος 1935), στη στήλη «Επίκαιρα θέματα», διαβάζουμε μια διαμαρτυρία του Παλαμά: γράμμα του προς τον Κατσίμπαλη (με ημερομηνία 11-4-1935), που αναδημοσιεύεται με έγκρισή του. Με αφορμή απολύσεις δημοτικιστών καθηγητών πανεπιστημίου, ο Κωστής Παλαμάς εκφράζει φόβους ότι η δημοτική θα τεθεί υπό διωγμόν. Στο ίδιο τεύχος, άρθρο του Θεοτοκά για το ίδιο θέμα, αναφέρεται στον Παλαμά, «τον έξοχο γέροντα που αντιπροσωπεύει μόνος του την πνευματική συνείδηση του Ελληνισμού και που με το γράμμα του εκφράζει την αγωνία του ελεύθερου ανθρώπου εμπρός στην κακή μοίρα μιας Πατρίδας που δεν κατορθώνει να λυτρωθεί από τη βαριά επίδραση της πολύχρονης σκλαβιάς».

Στο τεύχος 9 (Σεπτέμβρης 1935), ο Νάσος Δετζώρτζης μεταφράζει το άρθρο του Τερίβ για τη Φλογέρα του Βασιλιά (βλ. παραπάνω) ενώ στο τεύχος 10 (Οχτώβρης 1935) δημοσιεύονται πάλι ποιήματα του Παλαμά (οι Μεθυσμένες ρίμες, γραμμένες το 1932). Επίσης διαβάζουμε κριτική του Καραντώνη, εφτάμισι σελίδες, για τις Νύχτες του Φήμιου που εκδόθηκαν εκείνο τον χρόνο. Χρόνια μετά, στις 15-6-1959 θα δημοσιευθεί στη Νέα Εστία (τ. 767) ανέκδοτο γράμμα του Παλαμά προς την Λ. Πατρικίου- Ιακωβίδη, στο οποίο, το φθινόπωρο του 1935, εκφράζει τη λύπη του για τη σιωπή του αθηναϊκού τύπου για τις Νύχτες του Φήμιου: «Το όνομά μου είναι σβυσμένο και η συγκίνησή μου δεν είναι παρά η απόλυτη αδιαφορία ενός νεκρού. Μόνο τα Νέα Γράμματα τα καϋμένα δεν βαρύνονται να χτυπούν κάποια νεκρώσιμη καμπάνα».

Και όντως. Τα Νέα Γράμματα «δεν βαρύνονται». Στο τεύχος 12 (Δεκέμβρης 1935) δημοσιεύεται το κείμενο του Καραντώνη για την παράσταση της Τρισεύγενης στο Εθνικό (που μπήκε στο πρόγραμμα του θεάτρου) αλλά και κριτική της παράστασης. Το πρώτο τεύχος του 1936 ξεκινά με άρθρο για τα πενηντάχρονα ποιητικής παρουσίας Παλαμά που δεν τιμώνται όπως πρέπει. Στο τεύχος 3/15 (Μάρτης 1936), δημοσιεύεται μελέτημα του Παλαμά για τον Κάλβο («Ο Κάλβος άλλη μια φορά»), γραμμένο στις 30-12-1934. Στο ίδιο τεύχος αναδημοσιεύεται άρθρο του Δημήτριου Κακλαμάνου, για την περίφημη πρώτη διάλεξη του Παλαμά για τον Κάλβο στον Παρνασσό (Κακλαμάνος, Εφημερίς, 18-3-1889). Στο τεύχος 4/16 (Απρίλιος 1936) με τίτλο Οι γιορτές για τον Παλαμά δημοσιεύεται η είδηση για τη συγκρότηση τιμητικής επιτροπής που θα εορτάσει τα πενηντάχρονα του Παλαμά στην ποίηση. Και στο τεύχος 5-6/17-18 (Μάης- Ιούνης 1936), έρχεται η ώρα για το μεγάλο αφιέρωμα.

Το διπλό αυτό τεύχος (226 σελίδες) είναι αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στον Κωστή Παλαμά. Το τεύχος ανοίγει με κείμενο 22 σελίδων του Σικελιανού και τίτλο «Ο Παλαμάς ασκητής και μύστης». Ακολουθούν: Κωστής Παλαμάς, ένας απόστολος της αναγεννήσεως (Φάνης Μιχαλόπουλος), Το πρώτο βιβλίο του Παλαμά (Ρήγας Γκόλφης), Ο λυρισμός του Κωστή Παλαμά και τα Παθητικά Κρυφομιλήματα (Τέλλος Άγρας), Τρισεύγενη - Μελένια - Θεοφανώ (Κων. Τσάτσος), Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (Ι. Συκουτρής, 110 σελίδες!), Ο Παλαμάς και η Μουσική (Αύρα Θεοδωροπούλου). Το αφιέρωμα κλείνει με αποσπάσματα από δημοσιευμένα στον Τύπο άρθρα (Μιχαήλ Ροδάς, Λιλίκα Νάκου, Σοφία Σπανούδη, Σπύρος Μελάς, Β. Τατάκης, Κ, Γεωργούλης, Τ. Άγρας), Γράμμα του Στέφαν Τσβάιχ και Χρονολόγιο των ανά την Ελλάδα εκδηλώσεων και άρθρων για τα πενηντάχρονα (από τον Γ. Κατσίμπαλη).

Η λατρεία όμως δεν στομώνει την κριτική αντίληψη της γενιάς. Στο τεύχος 9-10 (Σεπτέμβριος- Οκτώβριος 1936) διαβάζουμε το άρθρο του Γ. Θεοτοκά «Τα πεπρωμένα του Κωστή Παλαμά», που προβλέπει τόσο τη χειραφέτηση της ελληνικής ποίησης από την πολύχρονη επίδραση του Παλαμά, όσο και πως θα τον υιοθετήσει η αριστερά! Τα πρώτα τέσσερα τεύχη του 1937 φιλοξενούν τη μελέτη του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου για τη Φοινικιά. Δεν λείπουν σχετλιαστικά σχόλια (όπως αυτό για τον Π. Χάρη που από τη Νέα Εστία εκδηλώνει πρωτοβουλία για προτομή του Παλαμά ενώ απείχε από τις γιορτές για τα 50 χρόνια και συχνά φιλοξενούσε ειρωνικά σχόλια για το έργο του ποιητή) και βέβαια κριτικά σημειώματα όπως αυτό του Καραντώνη για το βιβλίο Παλαμάς του Τσάτσου, βιβλίο που προκαλεί τη δυσθυμία του Σεφέρη που θα υπολήπτεται πάντα τον Παλαμά, γράφοντας και ένα περίφημο δοκίμιο (βλ., Δοκιμές) αλλά έχει διαφορετική άποψη για την ουσία της σύγχρονης ποίησης από την επιμονή του Τσάτσου σε ιδεοκρατικες απόψεις – διαφωνία που θα γεννήσει τον περίφημο «Διάλογο για την ποίηση». Το γράμμα του Σεφέρη προς τον Κατσίμπαλη από την Κορυτσά (5-2-1937), είναι διαφωτιστικό: «Νομίζω ότι μετά το 1936, μετά το βιβλίο του Τσάτσου, η δράση μας για τον Παλαμά πρέπει να περιοριστεί. Λίγα λόγια, όπως αρμόζει στο σεβασμό μας, αλλά όχι πολεμική».

Από το 1938 η κατάσταση της υγείας του Παλαμά δεν του επιτρέπει πια να δώσει κάποια νέα συνεργασία. Τα Νέα Γράμματα όμως (που περνούν μια δοκιμασία καθώς το αφιέρωμα για τον Περικλή Γιαννόπουλο προκαλεί εσωτερική ρήξη στη Γενιά) δημοσιεύουν στο τεύχος 10-12 (Οκτώβριος - Δεκέμβριος 1938) το κείμενο του Παλαμά από το Άστυ του 1899 «Φαντασία και Πατρίς» (η περίφημη αντιπαράθεση με τον Αργύρη Εφταλιώτη). Το 1939 αναδημοσιεύονται από Τα χρόνια μου και τα χαρτιά μου δύο κείμενα του Παλαμά, Το σπιτάκι που γκρεμίστηκε και η Φοιτητική ζωή.

Ο πόλεμος που θα αλλάξει για πάντα τον κόσμο θα φέρει το τέλος και για τα Νέα Γράμματα, παρά την απελπισμένη προσπάθεια να κρατηθούν στη ζωή, με τέσσερα τεύχη το 1944 και ένα τεύχος τον Ιούλη του 1945. Το περιοδικό θα περάσει στην Ιστορία, τα μέλη της Γενιάς θα πάρουν ο καθένας τον δρόμο του. Η «αγωνία της επίδρασης» θα κάνει τον «πρώτο της γενιάς του», τον Σεφέρη, βαθιά διαποτισμένο από τον Παλαμά, να εκμεταλλεύεται ποιητικά και να διαμελίζει τον «πατέρα» αλλά να μην τον σκοτώνει· να ενσωματώνει, να αφομοιώνει, τελικά να απαρχαιώνει και να ξεπερνά τον προκάτοχό του μεγάλο ποιητή και να γίνεται ο τρίτος της μεγάλης Τριάδας (Σολωμός, Παλαμάς, Σεφέρης), καταλαμβάνοντας μετά τον πόλεμο τη θέση που κατείχαν εκείνοι και επιβάλλοντας τη δική του κοσμοθεώρηση, γενόμενος, εκών - άκων ο νέος «εθνικός ποιητής», όπως επιβάλλει μια νεοελληνική παράδοση (βλ. Έντμουντ Κήλυ, Η «πολιτική» φωνή του Σεφέρη. Μύθος και φωνή στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, Στιγμή 1987) και μάλιστα ο τελευταίος εθνικός ποιητής, αφού η «θέση» ορφάνεψε οριστικά μετά απ’ αυτόν. Η «παρέα» των Νέων Γραμμάτων όμως θα δοξαστεί το 1979 για άλλη μια φορά, όταν ο Οδυσσέας Ελύτης (ο ποιητής που στήριξε τον Ανδρέα Καραντώνη όταν ξέσπασε η εσωτερική κρίση για το αφιέρωμα στον Περικλή Γιαννόπουλο), θα τιμηθεί με το δεύτερο και τελευταίο ελληνικό Νόμπελ.

ΠΗΓΗ: ΝΕΟΝ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ

Σκέψεις για το 1940 και τη σημερινή πραγματικότητα

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΥ

Δεν ήταν εύκολο αυτό που έγινε το 1940!

Θέλει ψυχή, θέλει καρδιά, αγάπη για την πατρίδα!

«Μητρός τε και πατρὸς και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερόν εστιν η Πατρίς και σεμνότερον και αγιώτερον και εν μείζονι μοίρα και παρά θεοίς και παρ᾿ ανθρώποις τοις νουν έχουσι». Σωκράτης (Πλάτωνος Κρίτων, 51α, 51β).

Δηλαδή, από τη μητέρα και τον πατέρα και όλους τους άλλους προγόνους, η πατρίδα είναι πράγμα πολυτιμότερο και σεβαστότερο και αγιότερο και ανώτερο και κατά τη γνώμη των θεών και κατά τη γνώμη των ανθρώπων που έχουν φρόνηση. Η τόσο γνωστή έκφραση αγάπης προς την πατρίδα ειπώθηκε πριν χιλιάδες χρόνια.

Οι στίχοι του Σωκράτη από το βιβλίο του Πλάτωνα Κρίτων γράφτηκαν το 399 π.Χ., όταν ο Σωκράτης καταδικάζονταν άδικα και προτίμησε να πιει το κώνειο από την εξορία. Δηλαδή ακριβώς 2404 χρόνια από σήμερα. Όμως χρειάζεται σπορά για να γίνει αυτή η ρήση πράξη.

Είναι αυτοί οι στίχοι που θα έπρεπε να είναι πάντα επίκαιροι, να συγκινούν και να ορίζουν τη σχέση μας με την πατρίδα. Όπως το 1940 όπου σπορά είχε γίνει, και τους είχαν στο νου τους συνειδητά ή ασυνείδητα τα παλληκάρια στο μέτωπο στα αλβανικά βουνά το 1940.

Και αυτοί πού πολέμησαν το 40 ήταν οι ίδιοι με αυτόν που το είπε, με το ίδιο συναίσθημα.

Αυτό, που σε κάνει να τρέμεις από συγκίνηση όταν ακούς τον Μάνο Κατράκη να ψάλλει το Άξιον Εστί, και το Γιάννη Ρίτσο να απαγγέλλει τις Γειτονιές του Κόσμου.

Αυτό που σε κάνει να μεθάς από χαρά σαν να τα ζεις σήμερα, βλέποντας ξανά και ξανά τα στιγμιότυπα από το αρχείο της απελευθέρωσης της Αθήνας το 1944. Κι όμως, πόσο νιώθεις πληγωμένος μες στη ζοφερή σημερινή πραγματικότητα των δύο μεγάλων πολέμων στη γειτονιά μας, τις επαναλαμβανόμενες απειλές της γείτονος χώρας, την ακρίβεια, το φόβο της ανασφάλειας και την υποτελή στάση, την ανεπάρκεια του πολιτικού προσωπικού της χώρας; Θυμάσαι τον εθνικό μας ύμνο στην Ελευθερία και θέλεις να συνεχίσεις και τους επόμενους στίχους: ...Εκεί μέσα εκατοικούσες / Πικραμένη, εντροπαλή, / Κι ένα στόμα ακαρτερούσες, / Έλα πάλι, να σου πη. // Άργειε να 'λθει εκείνη η μέρα, / Και ήταν όλα σιωπηλά, / Γιατί τά 'σκιαζε η φοβέρα / Και τα πλάκωνε η σκλαβιά...

Αναπολείς και ζηλεύεις τη λεβεντιά των παππούδων σου, τα κατορθώματά τους στην Εθνική Αντίσταση. Ηχεί μέσα σου το βροντερό τραγούδι: «ο Γοργοπόταμος στέλνει στην Αλαμάνα περήφανο χαιρετισμό». Τότε που ο Άρης συνάντησε τον Ζέρβα και οι Έλληνες ενωμένοι στέλνουν τα χαιρετίσματα στον Αθανάσιο Διάκο και λίγο πιο κει στο Λεωνίδα των Θερμοπυλών για να καταφέρουν το χτύπημα στο μισητό εχθρό. Όλη η διαχρονία της ελληνικής παλικαριάς σε μια ιστορική στιγμή!

Θλίψη και οργή στη σκέψη μας όταν αναλογίζεται κάποιος ότι μετά αυτές τις σκηνές της απελευθέρωσης, τη χαρά, τη γιορτή, τί μας επιφύλαξαν οι μεγάλοι μας σύμμαχοι, σε εμάς, που δώσαμε ένα εκατομμύριο νεκρούς, τη μεγαλύτερη ανθρωποθυσία ποσοτικά σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας μας από όλους τους άλλους λαούς της Ευρώπης. Αντί για αποζημιώσεις και επανορθώσεις για την καταστροφή, μας οδήγησαν σε έναν εμφύλιο!

Έτσι, μετά την απώλεια τόσων ψυχών στην κατοχή, την καταστροφή της υποδομής της χώρας, προστέθηκαν και τα θύματα μιας αδελφοκτόνου σφαγής και τέλος, ήρθε και ο ξενιτεμός για να συμπληρώσει το κακό, τα τραύματα για την πατρίδα. Τα ελληνικά νιάτα, ξενιτεύτηκαν για να αναστηλώσουν τα ερείπια του μισητού εχθρού. Κι όμως, οι παππούδες μας και οι πατεράδες μας πάλεψαν απ' άκρη σε άκρη στη χώρα πρώτα να στήσουν το βομβαρδισμένο και καμμένο σπιτικό τους, και στη συνέχεια να ξαναφτιάξουν την υποδομή της χώρας, να 'ρθει το ηλεκτρικό ρεύμα και στο τελευταίο χωριό, οι σιδηροδρομικές γραμμές, τα λιμάνια μας να λειτουργήσουν, να ξανασυσταθεί η πρωτογενής παραγωγή, το σιτάρι, το λάδι, το κρασί, τα καπνά μας και τα βαμβάκια μας και να γίνουμε χώρα εξαγωγής αγροτικών προϊόντων.

Να στηθεί βιομηχανία και να κατασκευάζουμε τα απαραίτητα για την οικιακή μας ανάγκη, ηλεκτρικές συσκευές ελληνικές, με την υποδηματοποιία, και την ενδυματολογία από τις καλύτερες της Ευρώπης. Και με λαμπρούς επιστήμονες στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.

Και σήμερα να ντρέπεσαι γιατί μετά τη μεταπολίτευση αυτή η χώρα με τη μεταπρατική σκέψη και την υποτέλεια του πολιτικού της προσωπικού σιγά σιγά κατάντησε να εισάγει τα αγροτικά της προϊόντα πανάκριβα, χωρίς βιομηχανία, με τα λιμάνια αεροδρόμια, ηλεκτρική ενέργεια στα χέρια των ξένων και των ντόπιων ολιγαρχών, να οργίζεσαι καθώς υπάρχουν Έλληνες που ζούν ξανά με συσσίτιο, που προσπαθούν με τα διάφορα pass να σωθούν από την απόλυτη φτώχεια.

Δεν μας αξίζει αυτή η πατρίδα. Ας ξαναθυμηθούμε τον Κρίτωνα του Πλάτωνα, «μητρός τε και πατρός τε…».

ΠΗΓΗ: ΓΕΡΟΜΟΡΙΑΣ

Ποίηση: μεταμόρφωση και θεραπεία, σε καιρό απόλυτης διάλυσης της βιοτής μας

«… Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί,

όπου και να θολώνει ο νους σας,

μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό

και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη».

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1993). Άξιον Εστί. Ίκαρος: Αθήνα, σ. 54.

Μάριο Βίττι (1926-2023)

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Σε ηλικία 93 ετών έφυγε από τη ζωή ο Μάριο Βίττι, αξιόλογος νεοελληνιστής μιας γενιάς κορυφαίων επίσης νεοελληνιστών (Κ. Θ. Δημαράς, Άλκης Αγγέλου, Παναγιώτης Μουλλάς, Φίλιππος Ηλιού, Αικατερίνη Κουμαριανού, Λουκία Δρούλια, Σπύρος Ασδραχάς, κ.ά.). Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γενιά του ’30, Ανδρέας Κάλβος, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Καζαντζάκης, ελληνική ηθογραφία και τελευταία η γενέτειρά του Κωνσταντινούπολη, αποτέλεσαν βασικές συνιστώσες του συγγραφικού έργου του. Ευγενική μορφή! Ο Θεός ν' αναπαύει την ψυχή του.

Πικρός και επώδυνος κόσμος

Σχόλιο: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Οι ποιητές δίνουν νόημα στην πορεία του ανθρώπινου γένους, ιδιαίτερα σε καιρούς όπως ο σημερινοί, που αιώνιες αρχές και αξίες γκρεμίζονται παταγωδώς και οράματα σβήνουν. «ΑΝΟΜΙΕΣ εμίαναν τα χέρια μου, πώς να τ’ ανοίξω; / Κουστωδίες γεμίσανε τα μάτια μου, που να κοιτάξω; / Γιοί των ανθρώπων, τι να πω; / Τα φριχτά σηκώνει η γης κι η ψυχή τα φριχτότερα!» ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1993). Το Άξιον Εστί. Αθήνα: Ίκαρος, σ. 56.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΚΟΡΟΣ. «Κεράκι στην έναστρη νύχτα», 2013, Λάδι σε ξύλο, 90x77εκ. ΠΗΓΗ: Zoumboulakis Gallery

Ποια Ελληνικά θέλουμε να μιλάμε;

Γράφει ο ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Η Τετάρτη που μας πέρασε κηρύχθηκε «Ημέρα των Ελληνικών». Για κάποιον, όπως ο υπογράφων, που βιοπορίζεται γράφοντας ένα χρονογράφημα την ημέρα, κάθε ημέρα είναι ημέρα των ελληνικών. Δεν είναι ένα απλό εργαλείο της δουλειάς του. Τα «ελληνικά» είναι κεφάλαιο της υπαρξιακής του συνθήκης, της δικής μου υπαρξιακής συνθήκης. Τα ελληνικά μου είναι η συνθήκη που μου επιτρέπει να μεταφέρω κάτι περισσότερο απ’ την επικοινωνία. Τα ελληνικά είναι το οικοδομικό υλικό της συνύπαρξής μας, της κοινής μας συνείδησης. Είμαστε Ελληνες επειδή όταν αναφερόμαστε στον φορέα της ταυτότητάς μας, στην Ελλάδα σκεφτόμαστε την εικόνα της στον χάρτη στα ελληνικά.

Ποια είναι τα ελληνικά που υποστηρίζουν την ταυτότητά μας; Είναι η γλώσσα της βαθιάς αρχαιότητας; Αυτήν μπορούμε να μάθουμε να την διαβάσουμε, όμως δεν μπορούμε να την μιλήσουμε. Δεν μπορούμε ούτε να σκεφτούμε στη γλώσσα του Πλάτωνα και του Ευριπίδη. Μπορούμε όμως να αισθανθούμε την οικειότητα μέσα απ’ τις λέξεις ή τη σύνταξη. Κι αν έχει κάποιο νόημα να τους διδάσκουμε στα παιδιά μας είναι η εξοικείωση. Εδώ εντοπίζεται το πρώτο πρόβλημα της εκπαίδευσής μας. Η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής αντί για την εξοικείωση οδηγεί στην αποξένωση. Όσο διδασκόταν η καθαρεύουσα λειτουργούσε κάποια γέφυρα. Όταν λογοκρίθηκε η διδασκαλία της καθαρευούσης –επί Γ. Ράλλη– η γέφυρα γκρεμίστηκε. Ήρθε και η κατάργηση του ιστορικού τονισμού από το πρωτο-Πασόκ για να αναδειχθεί το μέγεθος της απόστασης που χώριζε τη γλώσσα που μιλάμε και διδάσκουμε στα παιδιά μας από τη βαθιά προοπτική των ελληνικών.

Κι έτσι φτάσαμε στην «τεχνική της εξουσίας», που λέει κι ο Σαββόπουλος. Το ενδιαφέρον μας για τη γλώσσα μας εντοπίζεται στη διαφωνία αν το κτίριο γράφεται «κτήριο», όπως μας λέει ο Μπαμπινιώτης, ή κτίριο όπως το γράφει ο Παπαδιαμάντης. Διαλέγετε και παίρνετε. Απλώς σκεφθείτε τη διαφορά της γλώσσας που μιλάμε από την ανατομία των βατραχοειδών. Η γλώσσα που μιλάμε είναι το κεφάλαιο της συλλογικής μας ευαισθησίας. Κι αυτό το κεφάλαιο το έχουν αποταμιεύσει με το έργο τους δημιουργοί όπως ο Παπαδιαμάντης, ο Βιζυηνός ή ο Ροΐδης.

Πώς συνομιλούν οι νεότερες γενιές με όλους αυτούς; Πώς καλλιεργούν τη γλωσσική τους ευαισθησία; Και μέσω της γλωσσικής ευαισθησίας την αντίληψη για τον κόσμο στον οποίο ζούμε; Θέλεις να εκπαιδεύσεις Ελληνόπουλα με ευρωπαϊκή συνείδηση; Ας τους δώσεις να διαβάσουν Παπαδιαμάντη, Βιζυηνό και Ροΐδη. Η συνείδηση δεν είναι οικοδόμημα αρχών και κανόνων. Είναι πριν απ’ όλα αίσθημα. Αίσθημα που σου δίνουν οι λέξεις. Η γλώσσα που μιλάς είναι πριν απ’ όλα η δύναμη του αισθήματός τους.

Η γενιά μου συνομιλούσε με άνεση με τον Παπαδιαμάντη. Δεν μιλούσαμε σαν κι αυτόν στην καθημερινότητά μας. Όμως δεν μας ξένιζε. Όπως δεν μας ξένιζε η γλώσσα του Ξενοφώντα. Χρειαζόταν προσπάθεια να τον κατανοήσουμε, όμως δεν μας ήταν ξένη.

Και εδώ εμφανίζεται το σημερινό πρόβλημα. Ποια ελληνικά παραδίδουμε στα παιδιά μας; Την αβαθή γλώσσα των τελευταίων δεκαετιών που αγνοεί τις καταβολές της; Αυτή είναι η μεγαλύτερη ήττα της παιδείας μας. Από τη μια η ανικανότητά της να βρει έναν τρόπο για να συμφιλιώσει τη σημερινή γλώσσα με την αρχαιότητά της. Από την άλλη να μην μπορεί να τη συμφιλιώσει ούτε καν με τον εαυτό της. Αν ο Βιζυηνός ξενίζει τον σημερινό μαθητή, αυτό σημαίνει ότι τον ξενίζει ο εαυτός του. Ο Βιζυηνός δεν έγραφε αρχαία ελληνικά. Κατέθεσε μερικά από τα ανεξίτηλα μνημεία των ελληνικών που μιλάμε.

Ας αφήσουν τις γλωσσολογικές μπούρδες. Ας ψάξουν το γλωσσικό αίσθημα εκεί που πραγματικά υπάρχει. Σημασία δεν έχουν οι κανόνες. Σημασία έχει το γλωσσικό αίσθημα. Το ζητούμενο δεν είναι τα «σωστά ελληνικά». Το ζητούμενο είναι τα «ζωντανά ελληνικά». Ποια ελληνικά θέλουμε να μιλάνε τα παιδιά μας; Τα ελληνικά του Ελύτη; «Όπου κι αν βρίσκεστε αδελφοί μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη». Πάντως αυτά τα ελληνικά μάς κράτησαν ζωντανούς, ακόμη και στις δυσκολότερες στιγμές. Είναι τα ελληνικά της λογοτεχνίας μας. Κι αυτά τα ελληνικά θέλουμε να κληροδοτήσουμε στα παιδιά μας. Λογοτεχνία και πάλι λογοτεχνία.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Άνθρωπος... εν τω κόσμω

«Α να μπορούσα να σβήνω και να γράφω ανθρώπους όπως εγώ τους θέλω», ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ.

Ο Οδυσσέας Ελύτης στη Γ΄ Λυκείου

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Μια συζήτηση για τον Ελύτη και τις βυζαντινορθόδοξες καταβολές του, η οποία έγινε πρωί – πρωί, πρώτη διδακτική ώρα, την προηγούμενη εβδομάδα σ' ένα τμήμα της Γ΄ Λυκείου, έφερε στην επιφάνεια το πρόβλημα που έχει μεγάλη μερίδα τελειοφοίτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για τον νομπελίστα ποιητή: αγνοούν παντελώς τη θέση που έχει η μακραίωνη ελληνορθόδοξη παράδοση στο έργο του. Παίρνοντας αφορμή από τη θρησκευτική εκπαίδευση των προηγούμενων μαθητικών τους χρόνων (δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο), τους ρώτησα αν θυμούνται στιγμές από τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών, με αναφορές στην ποίηση και στη λογοτεχνία γενικότερα. Οι περισσότεροι, πράγματι, απάντησαν πως αρκετές ήταν αυτές οι στιγμές, οι οποίες, όμως, αφορούσαν τον θρησκευτικό εγγραμματισμό τους μόνο στο λύκειο. 

Με μεγάλη λύπη διαπίστωσα πως στο δημοτικό και στο γυμνάσιο η θρησκευτική εκπαίδευση - παρότι κατά τα τελευταία χρόνια έχει κάνει τεράστια βήματα προς τα εμπρός, θετικά ως προς το περιεχόμενο και το χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών, με τη διαθεματικότητα να κατέχει σημαντική θέση στη διδασκαλία – πάσχει από την ενδημική νόσο της πλήρους αποξένωσης από τα πολιτισμικά αγαθά που πλουσιοπάροχα παρέχει η ελληνική και ξένη λογοτεχνία, ως προς τη σχέση της θεολογίας με αυτή.

Επ’ αυτού του προβλήματος, κι ένω βρισκόμασταν στα μισά της διδακτικής ώρας, άρχισα να ξεδιπλώνω στους μαθητές μου το ποιητικό παράδειγμα του Ελύτη: τις βυζαντινορθόδοξες και ελληνορθόδοξες γενικά καταβολές στο έργο του. Υπό την εξής, ωστόσο, επισήμανση και στόχευση: να μη θεωρηθεί ο Ελύτης και οι περί των Ελύτη λογοτέχνες της γενιάς του ’30 (Γιώργος Σεφέρης, Γιώργος Θεοτοκάς, Άγγελος Σικελιανός κ.ά.) ως «ορθόδοξοι» συγγραφείς. Για ετούτη, άλλωστε, τη θεώρηση, παλαιότερα ο μακαρίτης Σάββας Αγουρίδης πολλά έχει γράψει, όπως, βέβαια, και ο καλός φίλος και συνάδελφος Παντελής Καλαϊτζίδης, επισημάνοντας και οι δύο τους ότι, Ορθοδοξία και Ελληνισμός παρότι αναμεταξύ τους συνδέθηκαν, οιαδήποτε ταύτισή τους δεν μπορεί σοβαρά να υποστηριχθεί. Άρχισα, λοιπόν, να ξεδιπλώνω στους μαθητές μου σελίδες και στίχους από το Μικρό Ναυτίλο. Ομολογώ πως ένιωσα την έκπληξη στα μάτια τους, όταν για πρώτη φορά άκουγαν αναφορές του ποιητή μας σε βυζαντινά πρόσωπα και γεγονότα. Βγαίνοντας από την τάξη, κι ενώ είχε χτυπήσει το κουδούνι, μαθήτρια με πλησίασε ρωτώντας που μπορεί να βρει περισσότερα στοιχεία για αυτό το θέμα. Σκέφτηκα να της προτείνω κάποιες μελέτες για τον Ελύτη, αλλά προτίμησα να της δώσω κάτι από την ντόπια βιβλιογραφία, τη «Μυτιληνιά», όπως συνήθως τη λένε εδώ στη Λέσβο. Υποσχέθηκα να της δώσω το ωραίο άρθρο της συναδέλφου Γεωργίας Κοκκινογένη, φιλολόγου και διευθύντριας στο Καλφαγιάνειο Γυμνάσιο Φίλιας, το οποίο και παραθέτω ευθύς αμέσως. Δημοσιευμένο στα ΑΙΟΛΙΚΑ ΦΥΛΛΑ, τχ. 47ο (Οκτώβριος 1997), με τίτλο: «Το βυζαντινό στοιχείο στον “Μικρό Ναυτίλο” του Ελύτη», σε πολλούς άγνωστο, έχω τη γνώμη πως όποιος διαβάζει και διδάσκει Οδυσσέα Ελύτη, θα το λάβει υπόψη του.

Η συνέχεια του άρθρου εδώ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΕΛΛΗΣ (1927 - 2015): ο Παιδαγωγός

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«Δίνε δωρεάν τον χρόνο αν θες να σού μείνει λίγη αξιοπρέπεια», γράφει στο Σηματολόγιον ο Οδυσσέας Ελύτης. Άνθρωποι σαν τον μακαρίτη κυρ Γιάννη Κοντέλλη, σπάνια συναντά κανείς στο διάβα του. Δεν υπερβάλλω. Κυριολεκτώ! Αξιοπρέπεια κι ανθρωπιά ήταν τα χαρίσματα του κυρ Γιάννη, πλουσιοπάροχα από το Θεό σ’ αυτόν δοσμένα. Η ρήση τού Ελύτη ταιριάζει απόλυτα στον κυρ Γιάννη. Τα παρακάτω γραφόμενα δεν είναι μνημόσυνο προς την ταπεινή φιγούρα ενός σπάνιου ανθρώπου και δασκάλου. Είναι φόρος τιμής, ευγνωμοσύνη και προσευχή συνάμα. Φόρος τιμής και ευγνωμοσύνη, γιατί όσες φορές βρεθήκαμε από κοντά, στα τόσα που συζητούσαμε, εκείνο που πάντοτε ιδιαίτερα μού ετόνιζε ήταν η διάσωση της παράδοσής μας.

Η παράδοση, η παράδοση, η μεγαλύτερη πραμάτεια μέσα σ’ όλες τις άλλες, πραμάτεια που, ως τέλος του βίου του, πάσχισε και διέσωσε ο κυρ Γιάννης για τον τόπο του, το αγαπημένο του Ακράσι. Απόδειξη ετούτης της αγάπης, της έγνοιας και του πάθους του για την παράδοση, τα βιβλία του. Όσοι τα έχουμε στις βιβλιοθήκες μας και κάποιες φορές τα ανασύρουμε από τα ράφια για να τα διαβάσουμε, που «με καιρό και κόπο» - σολωμική ετούτη η αναφορά εντός εισαγωγικών, κι αυτή ταιριάζει στην προσωπογραφία του κυρ Γιάννη – τα έγραψε όχι για να αναγνωριστεί ως συγγραφέας και φιλόλογος, αλλά για να μοιράσει σ’ όσους τον εγνώριζαν την αγάπη του για τη γενέτειρά του.

Για εμάς του νεότερους δεν είναι δύσκολο να αποτιμήσουμε την προσφορά του στην εκπαίδευση. Ετούτα τα γραφόμενα, όπως παραπάνω ετόνισα, είναι και προσευχή για το δάσκαλο κυρ Γιάννη. Προσευχή να τον αναπαύει ο Θεός. Να τον αναπαύει και ως άνθρωπο και ως δάσκαλο. Δεν υπήρξα μαθητής του. Μαθήτριά του ήταν η σύζυγός μου. Κι όσες φορές τον αναθυμάται, δεν ξεχνά το χαμόγελό του μέσα στη σχολική τάξη. Δάσκαλος που χαμογελούσε κι αγάπαγε τους μαθητές του. Δάσκαλος ακέραιος άνθρωπος, εμπνευσμένος, μαχητής, με πλούσια καρδιά και φωτισμένο μυαλό. Η παιδαγωγική αγάπη –, αυτή η καθοριστική για κάθε δάσκαλο όπως έλεγε ο Πλάτωνας έννοια, η τόσο άγνωστη σήμερα σε αρκετούς εκπαιδευτικούς – στον κυρ Γιάννη έπαιρνε σάρκα και οστά. Για εμάς, τους σημερινούς δασκάλους, που βλέπουμε τα πράγματα γύρω από την εκπαίδευση με κάποια ιδιοτέλεια θα ‘λεγα - ασχολούμαστε δηλαδή μόνο με τις επαγγελματικές μας διεκδικήσεις – φωτισμένες μορφές όπως ο κυρ Γιάννης Κοντέλλης είναι οδοδείκτες.

Κι επειδή στην εκπαίδευση προχωράμε και κρινόμαστε από την πρακτική κι όχι από τη θεωρία, τη διδασκαλία μας δηλαδή, τι σόι δάσκαλοι είμαστε μέσα στις σχολικές τάξεις, ως οδοδείχτης ο κυρ Γιάννης, είμαι σίγουρος πως μπορεί να μας πάει μακριά, στα πρεπούμενα της Παιδείας: αγωγή και μόρφωση. Οι παλαιότεροι δάσκαλοι τα λογάριαζαν αυτά ως σπουδαία πράματα. Πήγαιναν τη διδασκαλία στη ζωή των μαθητών κι όχι τους μαθητές στη διδασκαλία. Πήγαιναν τα βιβλία στη ζωή των μαθητών κι όχι τη ζωή των μαθητών στα βιβλία. Μ’ άλλα λόγια έκαμαν τη διδασκαλία και τα βιβλία ζωή! Έδιναν αξία σ’ αυτό που έπρεπε να μαθαίνουν οι μαθητές τους, πώς να κάνουν το καλό και να αποφεύγουν το κακό. Όπως έκαμε κι ο Σωκράτης.

Σ’ ένα από τα βιβλία του, αφιερωμένο στο δάσκαλο Σίμο Γ. Ξενιτέλλη (Μυτιλήνη 1995), στην εισαγωγή του ο κυρ Γιάννης γράφει τα εξής εκπληκτικά: «είναι γνωστό ότι η πρόοδος των μικρών χωριών εξαρτάται από δύο παράγοντες: από το δάσκαλο και τον ιερέα. Αυτοί οι δύο αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία “οικοδομείται” η νέα γενιά. Είναι οι αφανείς εκείνοι “χτίστες”, που “χτίζουν και διαμορφώνουν ψυχές”». Σοφά λόγια!

Στερέψαμε, λένε πολλοί σήμερα, από καλούς δασκάλους. Δεν γνωρίζω αν έχουν δίκιο ή άδικο. Εκείνο που ακροτελεύτια εδώ επισημαίνω – με αφορμή τον σύντομο αυτό φόρο τιμής στον άνθρωπο και δάσκαλο κυρ Γιάννη Κοντέλλη – είναι το εξής: ο κυρ Γιάννης είχε έρωτα για την εκπαίδευση, αγαπούσε τους μαθητές, δεν έκανε… μάθημα, δίδασκε με το ήθος του μαθητές, γιατί εκτός από τη διδασκαλία έβλεπε το σχολειό και ως παιδαγωγία. Ψιλά γράμματα αυτά, για πολλούς.