Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΣΙΡΕΒΕΛΟΥ· Δρ Θεολογίας. Μέλος ΕΔΙΠ Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ. Διδάσκοντα στο Πανεπιστημιακό Κολλέγιο ΛΟΓΟΣ
«Η αγάπη είναι το αντίδοτο κατά του εγωκεντρισμού, εθνικού, φυλετικού, θρησκευτικού, που δηλητηριάζει την ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων και λαών», έχει πει μεταξύ άλλων ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος της Αλβανίας.
Στο έργο του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου η θεωρία συναντιέται δημιουργικά με την πράξη, η μετάδοση του μηνύματος του Ευαγγελίου και η μαρτυρία του Αναστημένου Χριστού με τον βιωματικό του λόγο και τα έργα του. Από τα πρώιμα γραπτά του κείμενα μέχρι σήμερα επισημαίνονται συχνά σύντομες εύγλωττες ευκολομνημόνευτες φράσεις μεστές σε περιεχόμενο, οι οποίες αποκρυσταλλώνουν τη βιβλική θεολογική του σκέψη και την εφαρμογή της στη ζωή της Εκκλησίας και της κοινωνίας ευρύτερα. Έκτοτε πολλές έχουν χρησιμοποιηθεί από διαφόρους σε ομιλίες, μελέτες, προφορικές επικοινωνίες, χωρίς πάντοτε εν γνώσει ή εν αγνοία να αναφέρουν τον εμπνευστή τους. Συχνά ο ίδιος χαριτολογούσε λέγοντας πως «έγιναν όπως οι στίχοι των δημοτικών τραγουδιών αγνώστου πατρότητος».
Χαρακτηριστικό είναι το σύνθημα για την ιεραποστολική αφύπνιση «Εκκλησία χωρίς ιεραποστολή είναι Εκκλησία χωρίς αποστολή», την οποία χρησιμοποίησε στο περιοδικό Πορευθέντες (Go Ye) που εξέδιδε το ομώνυμο «Διορθόδοξο Ιεραποστολικό Κέντρο Πορευθέντες». Και τα δύο είχε ιδρύσει (1959) ο τότε λαϊκός θεολόγος Αναστάσιος Γιαννουλάτος, για να αφυπνιστεί το ορθόδοξο χρέος του ευαγγελισμού των εθνών. Παρόμοιες σύντομες φράσεις και προτάσεις απαντούν και στα κατηχητικά βοηθήματα για εφήβους του διακόνου τότε Αναστασίου Γιαννουλάτου εκδόσεων της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και οπωσδήποτε στη συνέχεια σε μελέτες, εγκυκλίους, συνεντεύξεις και δηλώσεις για επίκαιρα κρίσιμα ζητήματα. Αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένες απομονωμένες ή και την ευρύτερη γλωσσική ενότητα που περιέχονται:
«Κάθε έγκλημα στο όνομα της θρησκείας είναι έγκλημα κατά της ίδιας της θρησκείας. Κάθε μορφή βίας στο όνομα της θρησκείας βιάζει, με όλες τις έννοιες, την ίδια τη θρησκεία. Κανείς πόλεμος δεν είναι ιερός. Μόνο η ειρήνη είναι ιερή».
«Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το λάδι της θρησκείας για να δυναμώνει τη φωτιά των συγκρούσεων. Η θρησκεία είναι θείο δώρο, δοσμένο για να γαληνεύει τις καρδιές, να θεραπεύει τις πληγές και να φέρνει πλησιέστερα άτομα και λαούς».
«Μη ρίχνετε το λάδι της καντήλας στη φωτιά του πολέμου».
«Η αγάπη είναι το αντίδοτο κατά του εγωκεντρισμού, εθνικού, φυλετικού, θρησκευτικού, που δηλητηριάζει την ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων και λαών».
«Ο διάβολος δεν σταματά να εργάζεται και η ειδικότητά του είναι να προκαλεί διχασμούς».
«Δεν χρειάζεται να συγκρίνετε τις δικές μας κορυφές με τις χαράδρες των άλλων».
«Ο άλλος δεν είναι αναγκαστικά ο εχθρός ή ο κίνδυνος. Μπορεί να είναι για μας εμπλουτισμός».
«Εμείς μαζεύουμε τις πέτρες που μας πετάνε όσοι πολεμούν το έργο μας και κτίζουμε με αυτές εκκλησίες και σχολεία».
«Οι νέοι δεν είναι μόνο το μέλλον, αλλά το παρόν της Εκκλησίας μας».
«Θα παραγγείλω μία επισκεπτήρια κάρτα που θα γράφει: Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος. Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίτιμο Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Διεθνής επαίτης».
«Όλα αυτά τα χρόνια έγινα διεθνής ζητιάνος της αγάπης, για να ανασυγκροτηθεί η Εκκλησία της Αλβανίας από τα ερείπια του ανελέητου διωγμού».
«Θεέ μου, και τώρα τί θα γίνη με όλα τούτα τα παιδιά, με όλους αυτούς τους ανθρώπους;, ψιθύρισα πάλι, καθώς αναπολούσα όσα έζησα εκείνες τις ημέρες και μου φάνηκε πως με κύκλωναν πάλι υψωμένα, απαιτητικά, ικετευτικά τα τόσα χέρια των Αφρικανών αδελφών που γνώρισα. Περισσότερο αντίδωρο! Περισσότερες Προσφορές: σκέφθηκα. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΖΩΗΣ (sic), θα χρειασθούν! Εκείνη η Δευτέρα ήταν του Αγίου Πνεύματος!».
«Ο Κύριος μας τονίζει: μη φοβού. Και τελικά μας αναθέτει μια μεγάλη αποστολή: Να συμμετέχουμε στο έργο της σωτηρίας του κόσμου».
«Όταν αισθάνεσαι τον πλησίον μόνο μέσα στα εθνικά όρια, σημαίνει ότι αρνείσαι και χάνεις την παγκοσμιότητα και καθολικότητα της Εκκλησίας».
«Η οριζόντια αγάπη προς τον συνάνθρωπό μας είναι η συμπλήρωση και η επαλήθευση της κατακόρυφης αγάπης προς τον Θεό».
«Στην Παλαιστίνη υπάρχουν δύο λίμνες, η λίμνη της Γαλιλαίας και η Νεκρά θάλασσα. Το κοινό χαρακτηριστικό τους είναι, ότι δέχονται και οι δύο τα νερά του ποταμού Ιορδάνη. Αλλά η Γαλιλαία δέχεται τα νερά και τα αφήνει να φύγουν προς τον Νότο. Η Νεκρά Θάλασσα δέχεται τα νερά του Ιορδάνη και τα κρατάει για τον εαυτό της. Στη Γαλιλαία υπάρχει υπέροχη ζωή μέσα στην λίμνη και γύρω από αυτήν. Στη Νεκρά δεν υπάρχει ίχνος ζωής. Η Νεκρά Θάλασσα δείχνει συμβολικά τί συμβαίνει, όταν κάποιος κρατάει πράγματα για τον εαυτό του. Να δέχεσαι και να προσφέρεις. Αυτό είναι το μυστικό για να έχεις πληρότητα ζωής…».
«Το ανέσπερο φως της Αναστάσεως του Χριστού λάμπει μέσα στην κτιστή δημιουργία, σε όλη την οικουμένη. Ο κάθε, λοιπόν, πιστός καλείται να προσλάβει και νι μεταλαμπαδεύσει το πασχαλινό φως στο περιβάλλον του και να βοηθήσει τόν διπλανό του να ανάψει και αυτός τη λαμπάδα του Πάσχα».
«Χριστός Ανέστη, αδελφοί μου! Με την Ανάσταση πάντα μέσα μας!».
«Η Ανάσταση του Χριστού κρύβεται μέσα στον Σταυρό. Να αντιληφθούμε ότι μόνον βιώνοντας τον Σταυρό μπορούμε να γίνουμε άνθρωποι της Αναστάσεως».
«Ο θάνατος συντροφιά με τον Χριστό δεν είναι πια ζοφερό μυστήριο. Είναι ξύπνημα σε έναν καινούριο κόσμο φωτός. Μετάβαση σε άλλη ποιότητα ζωής».
«Φέτος δεν θα μπορέσουμε να μεταδώσουμε το αναστάσιμο φως ο ένας από τη λαμπάδα του άλλου. Ας μεταλαμπαδεύσουμε από τη μιά καρδιά στην άλλη το φως της ελπίδας και της εν Χριστώ αφοβίας».
«Στην ανησυχία που δημιουργεί ο ιός της ανασφάλειας ο Χριστός προσφέρει το αποτελεσματικό αντίδοτο».
«Η χριστιανική Εκκλησία υποχρεούται να προσφέρει ό,τι έχει και ό,τι είναι […] για να προσανατολίσει (ενν. την ανθρωπότητα) προς ένα υψηλότερο επίπεδο: την παγκόσμια Κοινωνία Αγάπης».
«Η Μία Αγία Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, στην οποία ανήκουμε, δεν ζει αποκλειστικά για τον εαυτό της. Ό,τι είναι, ό,τι κατέχει, ό,τι προσφέρει προορίζεται για ολόκληρη την ανθρωπότητα, για την ανύψωση και την ανακαίνιση του κόσμου. Η Εκκλησία δεν δικαιούται να γίνει μία κλειστή θρησκευτική κοινότητα «ευλαβών», που απολαμβάνουν αποκλειστικά τα δώρα του Θεού. Παραμένει διαχρονικά η ευχαριστιακή κοινότητα των πιστών στον Χριστό, η οποία, ακτινοβολώντας το δικό Του φως, εορτάζει την εμπειρία της Αναστάσεως, της νίκης πάνω στον θάνατο. Με αυτή την αλήθεια νοηματοδοτεί, ζωογονεί και μεταμορφώνει τη ζωή της ανθρωπότητος με ελευθερία και αγάπη».
«Η λειτουργία μετά τη Λειτουργία» είναι το πιο χαρακτηριστικό του σύνθημα, που ευρύτατα κυκλοφορεί στη διεθνή ιεραποστολική βιβλιογραφία, στην οικουμενική κίνηση, στα στόματα εντοπίων κηρύκων και ιεραποστόλων και όχι μόνον και συχνά αποσιωπάται ή αγνοείται η πατρότητά της.
Το 1975 ο τότε Επίσκοπος Ανδρούσης Αναστάσιος (Γιαννουλάτος) ως Γραμματέας της Επιτροπής Παγκοσμίου Ιεραποστολής και Ευαγγελισμού για Ορθόδοξες Μελέτες και Σχέσεις, σε Διάσκεψη του Π.Σ.Ε στο Ετσμιατζίν της Αρμενίας, με θέμα: «Ομολογώντας τον Χριστό δια της λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας», χρησιμοποίησε για πρώτη φορά αυτήν την προτροπή.
Παραθέτοντας ένα απόσπασμα από κήρυγμά του της Β΄ Κυριακής των Νηστειών 1963, εορτής του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, στην Αθήνα, προς τα μέλη της Χριστιανικής Ένωσης Επιστημόνων, επανέλαβε την ανάγκη το λειτουργικό βίωμα να συνεχισθεί στην καθημερινή ζωή: «Δεν πρέπει να χαθεί το γεγονός αυτό (της Θείας Λειτουργίας) σαν μια στιγμιαία συγκίνηση, αλλά να προεκταθεί η Λειτουργία μέσα στην καθημερινή ζωή. Και να μεταμορφωθεί ολόκληρη η ζωή σε μια λειτουργία. Για να γίνει το γραφείο μας, το θυσιαστήριο μας, το εργοστάσιο ή το σπίτι μας, ο ναός μας, η εργασία μας λειτουργία μας, όπου θα προσφέρονται η ψυχή και το σώμα μας “θυσία ζώσα, αγία, ευάρεστος τω Θεώ”». Η προτροπή αυτή στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από πολλούς ξένους θεολόγους που είχαν πρόσφορο το βιβλίο του π. Ion Bria με τον οικειοποιημένο αυτόν τίτλο.
Η προτροπή καταγράφηκε στο Μήνυμα και στην Εγκύκλιο της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας (Κρήτη 2016), κείμενα πανορθόδοξης αποδοχής και παγκόσμιας εμβέλειας. Σημειώνεται ότι ο συντάκτης του Μηνύματος υπήρξε ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος και οι θέσεις του για την ιεραποστολή περιλαμβάνονται στην Εγκύκλιο.
Η «λειτουργία μετά τη Λειτουργία» αναφέρεται στην ευχαριστιακή εμπειρία των χριστιανών, οι οποίοι, μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, έξω από τον ναό κινούνται να μοιραστούν τη δωρεά που έλαβαν, ώστε να μεταμορφωθεί ο κόσμος σε Βασιλεία του Θεού. Αυτή η στάση ζωής προϋποθέτει θυσία, κατά το παράδειγμα του Ιησού στον Νιπτήρα πριν από τη παράδοση του Μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας (Ιω. 13:1-17). Έτσι συνεχίζεται η αυτοθυσιαστική προσφορά του Χριστού στον κόσμο από τους μαθητές και τις μαθήτριές Του, διαμέσου των αιώνων και δηλώνεται η πολύπλευρη αποστολή και διακονική μαρτυρία της Εκκλησίας στην οικουμένη. Ο εμπνευστής της Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος με ένα λιτό σύνθημα κάλεσε για μία διαρκή ευχαριστιακή στάση ζωής στην καθημερινότητα, η οποία εκφράζει την αγωνία και τον αγώνα για να μεταμορφωθεί ο κόσμος σε Εκκλησία Χριστού.
«Η λειτουργία μετά τη Λειτουργία», η εμβληματική ιεραποστολική προτροπή του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, μαζί με την αναστάσιμη εντολή του Ιησού Χριστού «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη» (Μτ 28:19) καθόρισαν την ορθόδοξη διεθνή μαρτυρία του, την εκκλησιαστική του διακονία και την προσφορά του στην κοινωνία επί 65 έτη.
