Μεροδούλι –μερογράφι

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΠΟΥΚΑΛΑ

Οι σημερινές «Στάσεις», αγαπητοί αναγνώστες, είναι οι τελευταίες. Έπειτα από σαράντα χρόνια στη δημοσιογραφία κλείνει ο κύκλος «μεροδούλι – μερογράφι». Πλην όχι πλήρως. Από τον Σεπτέμβριο δεν θα αρθρογραφώ πια κάθε μέρα στην «Κ». Θα γράφω μόνο τις «Υποθέσεις» της Κυριακής και το πρωτοσέλιδο σχόλιο στο φύλλο της Τρίτης.

Στις εφημερίδες ξεκίνησα ως διορθωτής. Κατ’ αρχάς μεροκάματα (νυχτοκάματα μάλλον, μέχρι τα χαράματα), ως αντικαταστάτης συναδέλφων που έπαιρναν την καλοκαιρινή τους άδεια ή έπρεπε να λείψουν από το πόστο τους για οποιονδήποτε λόγο, τερπνό ή στενάχωρο. Κι έπειτα, το 1979, φοιτητής ακόμα, πλην βέβαιος ότι δεν θα γίνω ποτέ οδοντίατρος, στην «Πρωινή Ελευθεροτυπία», έως τον τερματισμό της έκδοσής της, Μάιο του 1981· κανονική πρόσληψη, αλλά με μπλοκάκι. «Δημοσιογράφος» έλεγε το μπλοκάκι της εφορίας. Από νωρίς πάντως κατάλαβα ότι οι διορθωτές, όπως και οι συντάκτες ύλης, όσο κρίσιμη κι αν είναι η δουλειά τους, δεν υπολογίζονται από όλους ως «κανονικοί» δημοσιογράφοι. Ήμασταν ακόμα στην εποχή της λινοτυπίας και του μαρμάρου. Η διόρθωση γινόταν πάνω σε νοτισμένο χαρτί με μελανί μολύβι. Και με μεγάλη οικονομία στο χτύπημα των λαθών. Ακόμα κι αν τα εντόπιζες στην πρώτη σελίδα, λίγο πριν από τα καταληκτικά μεσάνυχτα, έπρεπε να ζητήσεις σιωπηρώς συγγνώμη από τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη και, σχεδόν κρυφά, να ξύσεις με μια λαβίδα το γιώτα που έπρεπε να είναι ήτα αλλά δεν υπήρχε χρόνος να διορθωθεί. Την άλλη μέρα υπήρχε κατιτίς σαν μπούκωμα στο σημείο αυτό της εφημερίδας. Καλύτερα έτσι παρά καραμπινάτη ανορθογραφία.

Σε εφημερίδα πρωτοέγραψα το φθινόπωρο του 1987, στην «Πρώτη», που έκλεισε τον Σεπτέμβριο του 1990. «– Θα γράφω ελεύθερα; – Ναι». Μέχρι τότε είχα την εμπειρία του περιοδικού «Ο Πολίτης», όπου αρθρογραφούσα από το 1979. Στην «Καθημερινή» ήρθα τον Δεκέμβριο του 1990, όταν τα χρόνια μου ήταν ακριβώς τα μισά από τα 66 τωρινά μου. Μια ζωή και κάτι παραπάνω. Και πάλι: «– Θα γράφω ελεύθερα; – Ναι». Με ελάχιστα μικρά λευκά διαστήματα, από το 1987 και μέχρι σήμερα γράφω κάθε μέρα, σχόλια και βιβλιοκριτικές, μια και επί 23 χρόνια, τα είκοσι στην «Κ», είχα την επιμέλεια εβδομαδιαίας σελίδας βιβλίου.

Δεν με φαντάστηκα ποτέ συνταξιούχο. Όπως δεν με φαντάστηκα και ποτέ ξεσκολισμένο. Σαράντα χρόνια, μα με στυλό έγραφα μα σε γραφομηχανή ή κομπιούτερ, πρωτάκι ένιωθα. Που έδινε κάθε μέρα εξετάσεις στον Δήμο και στη Γραφή.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Στη μνήμη Χρίστου Τσολάκη

Του ΣΑΚΗ ΜΟΥΜΤΖΗ

Πριν από έντεκα χρόνια, τέτοια μέρα, αποχαιρετίσαμε τον δάσκαλο, τον παιδαγωγό, τον φίλο Χρίστο Τσολάκη. Είχα την τύχη –κυριολεκτώ, γιατί με κλήρο μπήκα το 1959 στο Πειραματικό Θεσσαλονίκης, ένα από τα καλύτερα σχολεία της Ευρώπης– να ανταμώσω, ως γυμνασιόπαις πλέον, στις αίθουσες του σχολείου τον Χρίστο Τσολάκη. Ήταν για δύο χρονιές ο φιλόλογός μας. Ακόμη θυμάμαι την εικόνα του, αν και πέρασε πάνω από μισός αιώνας, να βγαίνει από την αίθουσα των καθηγητών, κρατώντας στο ένα χέρι την τσάντα, φουσκωμένη από τα βιβλία που είχε μέσα, και στο άλλο χέρι παραμάσχαλα άλλα βιβλία, βοηθητικά για την παράδοση του μαθήματός του.

Πολλές φορές η καμπάνα του διαλείμματος δεν σήμαινε τίποτα για τον Χρίστο Τσολάκη. Αφοσιωμένος στη διδασκαλία, αν δεν ολοκλήρωνε αυτά που ήθελε να διδάξει, συνέχιζε, μέχρι να εμφανιστεί στην αίθουσα ο επόμενος καθηγητής. Εμείς, ασάλευτοι, ήμασταν μαγνητισμένοι πρωτίστως από τα μάτια του, που διαστέλλονταν και πετούσαν φλόγες όταν μιλούσε για τον Σολωμό, τον Παλαμά, τον Βαλαωρίτη, για τη δημοτική γλώσσα. Ο χώρος του ήταν η τάξη του και ο έρωτάς του η διδασκαλία. Το βλέμμα του, που διαρκώς περιφερόταν, μας κοιτούσε έναν έναν, θα μου μείνει αλησμόνητο.

Ο Χρίστος Τσολάκης λάτρευε αυτό που έκανε. Λάτρευε και το γνωστικό του αντικείμενο, λάτρευε κι εμάς, τα παιδιά του. Να τι είπε στον δημοσιογράφο Κώστα Μπλιάτκα, συγγραφέα του βιβλίου «Η συνείδηση του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης» (εκδ. Επίκεντρο, 2022).

«Θυμάμαι την πρώτη μέρα που βρέθηκα μπροστά σε 30 ζευγάρια μάτια. Σ’ ένα ιδιωτικό σχολείο. Αυτά τα παιδιά με κοίταζαν στα μάτια. Εγώ μιλούσα, αυτά με κοίταζαν. Άρχισε μια επικοινωνία μέσα από τα μάτια. Αυτό το πράγμα έχει μια γοητεία. Και ήθελα να την έχω την επικοινωνία αυτή και κάθε φορά που βρίσκομαι σε τάξη ζητάω αυτή την επικοινωνία. Όταν τη χάνω την επικοινωνία με τα παιδιά, λέω δεν πάω καλά, δεν μιλώ καλά, κάτι κάνω λάθος, κάτι δεν πάει καλά στη διδασκαλία μου. Αυτή είναι η αξιολόγηση της διδασκαλίας. Τα μάτια. Μεγάλη υπόθεση. Δίνεις και παίρνεις».

Δάσκαλε, εσύ μας έδωσες πάρα πολλά.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ένα λεξικό αρωγή στη μνήμη της Λεσβιακής - Μικρασιατικής Ιστορίας και Λαογραφίας

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Κυρίες και κύριοι, καλησπέρα.

Όσοι βρισκόμαστε εδώ απόψε τιμούμε μια από τις σπουδαιότερες γυναίκες της Λέσβου, την αείμνηστη Μαρία Αναγνωστοπούλου, η οποία με το συγγραφικό έργο-της ποικιλοτρόπως ανέδειξε την ιστορία και τη λαογραφία του νησιού-μας, κι όχι μόνο, αλλά και της Μικρασίας, αφού γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από γονείς Μικρασιάτες. Η Μαρία Αναγνωστοπούλου, εφέτος, τον Φεβρουάριο έφυγε από τη ζωή, πλήρης ημερών. Τη γνώρισα όταν εξέδωσε το βιβλίο-της Η Γυναίκα της Λέσβου στα χρόνια της Οθωμανοκρατίας, (έκδοση του Δήμου Μυτιλήνης στα 1999). Γι’ αυτό μάλιστα είχα γράψει μια βιβλιοκρτική στην παλαιά καλή εφημερίδα Αιολικά Νέα. Από τότε, η γνωριμία-μας, έγινε αφορμή η Μαρία Αναγνωστοπούλου να με τιμά με την εμπιστοσύνη, την αγάπη και τη φιλία-της. Το βιογραφικό-της είναι πλούσιο, τόσο ως καθηγήτριας της Αγγλικής γλώσσας, όσο και ως συγγραφέως. Πάνω από δέκα βιβλία και πάρα πολλά άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες μπορεί κανείς να διαβάσει για να διαμορφώσει μια πολύ καλή εικόνα του Λεσβιακού και Μικρασιατικού εν γένει πολιτισμού. Ομιλώ για πολιτισμό. Ας μου επιτραπεί εδώ η παρακάτω μικρή νύξη. Εχθές, για την αποψινή βιβλιοπαρουσίαση, στέλνοντας την πρόσκληση σ’ έναν καλό φίλο, για ολίγα λεπτά της ώρας συζητήσαμε για τον πολιτισμό και πως, αυτός μαρτυρείται, δηλώνεται και φανερώνεται στην εποχή-μας. Καταλήξαμε στο εξής συμπέρασμα: για να ασχοληθεί κανείς με τον πολιτισμό πρέπει να έχει κότσια· σαλταδόροι και πολιτικάντηδες λένε για τον πολιτισμό κούφιες λέξεις. Ειδικότερα, για το βιβλίο, ένα από τα σημαντικότερα «δωρήματα» στον άνθρωπο (όπως έλεγε ο πολύς Μ. Ανδρόνικος), πρέπει να το διαβάζεις και να το αγαπάς, για να λες ότι είσαι άριστος γνώστης του βιβλίου. Δυστυχώς, στο σημερινό Ελλαδιστάν όπου ζούμε, μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού είναι εκείνοι που αγαπούν το βιβλίο και φροντίζουν τον πολιτισμό.

Το Θεματικό Λεξικό της Λεσβιακής Διαλέκτου είναι ακόμα ένα λεξικό στη μακρά σειρά των λεξικών που, από την εποχή εμφάνισης της τυπογραφίας, βλέπει το φως της δημοσιότητας. Σε ποια λεξικά να αναφερθώ; Είναι πολλά. Κάνω μια μικρή αναφορά για να καταλάβουμε την τεράστια συνεισφορά-τους στην ιστορία της γλώσσας-μας, της ελληνικής: το Μέγα Ετυμολογικόν (εκδόθηκε στη Βενετία στο τυπογραφείο του Ζαχαρία Καλλιέργη στα 1499)· το Λεξικό του Σουίδα με 30.000 λήμματα (εκδόθηκε στο Μιλάνο από τον Λαόνικο Χαλκοκονδύλη στα 1499, καλοδιατηρημένο αντίτυπο μπορείτε να δείτε στην Ιστορική Βιβλιοθήκη του πάλαι ποτέ Γυμνασίου Μυτιλήνης)· η δίτομη Κιβωτός της Ελληνικής Γλώσσης του Δωρόθεου Πρώϊου (εκδόθηκε στο Πατριαρχικό Τυπογραφείο στην Κωνσταντινούπολη στα 1819)· η Συναγωγή Λέξεων Αθησαύριστων εν τοις Ελληνικοίς Λεξικοίς του Στέφανου Κουμανούδη (εκδόθηκε στην Αθήνα στα 1883)· και, βέβαια, το πολύτομο Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης του εκδότη Δ. Δημητράκου (Αθήνα 1936-1950). Στην μακραίωνη αυτή ιστορία εκδόσεων λεξικών ανήκουν και πολλά άλλα λεξικά, ετυμολογικά, γλωσσικών διαλέκτων, ειδικά λεξικά κ.ά. Στις μέρες-μας, δεν λείπουν αξιολογότατες εκδοτικές προσπάθειες με λεξικά ειδικά αφιερωμένα σε συγγραφείς και λογοτέχνες. Αναφέρομαι στο προσφάτως εκδοθέν Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη, του αγαπητού συναδέλφου Βασίλειου Γεώργα, ο οποίος ετοιμάζει τρία ακόμη γλωσσάρια στο λογοτεχνικό έργο των Κωστή Παλαμά, Στράτη Μυριβήλη και Αργύρη Εφταλιώτη.

Το Θεματικό Λεξικό της Λεσβιακής Διαλέκτου της Μαρίας  Αναγνωστοπούλου είναι ένα ειδικής υφής λεξικό. Εξού και ο όρος θεματικό, με θεματικές που σχετίζονται με τις ασθένειες, τα επαγγέλματα, τα καλύμματα κεφαλής, τα γνωστά κεφαλόδεσμα, την κοινωνική εθιμοτυπία, τις ανθρώπινες σχέσεις, την παράδοση, τα κοσμήματα – χρυσαφικά, τα μαγειρέματα – φαγητά, την οικία – κατοικία, την οικοσυσκευή, την οικογένεια (δεσμούς, γενιές), το σώμα, την υφαντική (υφαντά, φορεσιές, φτειασίδια, ψιμύθια), τα ονόματα ανδρών και γυναικών, μελετημένα και στηριγμένα όλα σε επιτόπια έρευνα, με την αντίστοιχη, βέβαια, βιβλιογραφική και αρχειακή τεκμηρίωση, ακόμα και την παράθεση αρχαιοελληνικών, βιβλικών, βυζαντινών, φράγκικων, νεοελληνικών ονομάτων όπως παρουσιάζονται στη Λεσβιακή και Μικρασιατική ντοπιολαλιά, βασισμένη και αυτή η έρευνα σε αρχειακό υλικό των μονών Λειμώνος και Υψηλού, σε κτηματολόγια, σε κώδικες του 18ου – 19ου αιώνα, που απόκεινται στη Μητρόπολη Μυτιλήνης, αλλά και σε λαογραφικά κείμενα και συλλογές[1].

Όπως καταλαβαίνεται ετούτος ο πλούσιος αμητός λέξεων με την ερμηνεία-τους, είναι μια τεράστια προσπάθεια αρωγής στην ιστορική και λαογραφική μνήμη παλαιότερων και νεότερων γενεών του Λεσβιακού λαού. Πόσα δεν έχουμε, άλλωστε, ακούσει για πράγματα, γεγονότα και πρόσωπα της Λέσβου και της Μικρασίας, με λέξεις που δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε τι θέλουν να μας πουν! Γι’ αυτό και στη δεδομένη στιγμή επιθυμούμε να έχουμε κάποια ανάκληση όλων αυτών στη μνήμη-μας. Αυτή-μας την επιθυμία άριστα την κάνει πράξη το Θεματικό Λεξικό που συνέγραψε η αείμνηστη Αναγνωστοπούλου. Περιδιαβάζοντας τις σελίδες-του ο αναγνώστης, ο δάσκαλος, ο σπουδαστής, ο μαθητής, ο δημοσιογράφος, ο λόγιος, ο πνευματικός άνθρωπος, ο ιστοριοδίφης, ο λαογράφος, αλλά και ο καθένας που έχει ενδιαφέρον για τα λεξικά, μπορεί να αποκτήσει μια σαφή εικόνα για όλα τα βασικά στοιχεία που απαρτίζουν πάμπολλες λέξεις της Λεσβιακής και Μικρασιατικής ντοπιολαλιάς στο διάβα της μακράς ιστορίας-της, μελετώντας τες ακόμα και μέσα από το πλούσιο υλικό με εικόνες πραγμάτων και επαγγελμάτων, που άνθισαν εδώ στη Λέσβο και που, δυστυχώς, έχουν χαθεί. Αναφέρω και Μικρασιατική, γιατί η Λέσβος ως νήσος του Βορειοανατολικού Αιγαίου και του ευρύτερου Μικρασιατικού εν γένει χώρου είναι μια «γεωγραφία· η γεωγραφία σαν υφή και σαν συνείδηση κάποιου χώρου περιέχει εντός-της την ιστορία, τη Φύση και τη συνείδηση του χρόνου· ο χώρος είναι συνάρτησή της», όπως έλεγe ο πολύς Κωστής Μοσφώφ[2]. Σημαντική, στην προκειμένη περίπτωση, είναι και η συμβολή των βιβλιογραφικών παραπομπών σε αρκετές λέξεις, γεγονός που διευκολύνει τον αναγνώστη να ανατρέξει σε περαιτέρω πληροφορίες. Αναφέρω δύο παραδείγματα για να γίνει πιο κατανοητός: πρώτον, η λέξη αντιστουρώ, που σημαίνει αναμιμνήσκομαι, φέρνω στο νου μου· ανιστόρ’σα του Μαργέλ, που να βρίσκιτι άραγι[3], η Μαρία Αναγνωστοπούλου παραπέμπει στο πόνημα του Σπυρίδωνα Αναγνώστου Λεσβιακά, το οποίο εκδόθηκε στην Αθήνα το 1903 – επανέκδοσή του έγινε από τον Σύλλογο Καλλονιατών Λέσβου το 1994, με επιμέλεια του Χαράλαμπου Π. Αναγνώστου· δεύτερον, η λέξη λούβα, που σημαίνει λώβη, λέπρα, αρρώστια μεταδοτική· λουβγιάρ’ς, λουβιάρα, λουβγαριά: λεπρός, οι λεπροί που ήταν σε απομόνωση, με την αντίστοιχη παραπομπή στη μελέτη του Πλωμαρίτη φιλολόγου Ιωάννη Μουτζούρη, Η λώβη και Λωβοχώρι Πλωμαρίου­· δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της Ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνη Ο Ποιμήν, στα 1941[4].

Δεν χωρά αμφιβολία ότι η καλή γνώση της Λεσβιακής Ιστορίας και Λαογραφίας, στη ζωή κάθε Λέσβιου πολίτη αποτελούν σπουδαίους παράγοντες, που συμβάλλουν στην πρόοδο και τον πολιτισμό-μας. Προς αυτήν την κατεύθυνση, αναμφίβολα, κινείται το Θεματικό Λεξικό της αείμνηστης Μαρίας Αναγνωστοπούλου. Σε συζητήσεις με συναδέλφους που διδάσκουν τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας και της Τοπικής Ιστορίας, πολλές φορές έχω επισημάνει τη χρήση τέτοιων λεξικών για έννοιες και γεγονότα που διδάσκουν. Αυτό, βέβαια, σημαίνει ότι ο συνάδελφος που θα αναλάβει μια τέτοια πρωτοβουλία, θα πάει κόντρα στο καθιερωμένο σύστημα διδασκαλίας, του γνωστού άγχους τελειώματος της διδακτέας ύλης. Προϋποθέτει, δηλαδή, επανάσταση στα καθιερωμένα και τετριμμένα του εκπαιδευτικού-μας συστήματος. Αναρωτιέμαι πόσοι άραγε συνάδελφοι στην επί εννέα μήνες εκάστου διδακτικού έτους διδακτική παρουσία-τους στις σχολικές τάξεις αφιερώνουν κάποιες ώρες στη διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας, τη στιγμή μάλιστα που η βιβλιογραφία είναι πλούσια. Τα λέγω αυτά στηριζόμενος σ’ όσα γράφει στα 1885 ο Ουώλτ Ουίτμαν, Αμερικανός συγγραφέας και ποιητής: «η γλώσσα», γράφει, «δεν είναι μια αφηρημένη κατασκευή των μορφωμένων ή των λεξικογράφων, αλλά κάτι που βγαίνει από τη δουλειά, τις ανάγκες, τους δεσμούς, τις χαρές, τις συγκινήσεις, τα γούστα μακρών γενεών της ανθρωπότητας και έχει τις βάσεις-της πλατειά και χαμηλά, κοντά στο έδαφος»[5]. Ας σκεφτούμε σοβαρά πως, σήμερα ζούμε μια φάση της ιστορίας-μας από τις πιο δραματικές και κρίσιμες, λόγω των πολλαπλών πολιτικών, οικονομικών, στρατιωτικών, κοινωνικών, τεχνολογικών και πολιτιστικών κρίσεων· οι συνέπειες αυτών επηρεάζουν βαθύτατα και ριζικά τη ζωή-μας. Θα ήταν παράδοξο αν δεν επηρέαζαν το κατεξοχήν κοινωνικό φαινόμενο, τη γλωσσική συμπεριφορά του ανθρώπου. Οι τοπικές διάλεκτοι είναι η μαγιά ετούτης της γλωσσικής συμπεριφοράς. Γι’ αυτό και είμαστε ευγνώμονες σε συγγραφείς που τις διασώζουν. Στη Λέσβο και στον ευρύτερο Μικρασιατικό χώρο οι συγγραφείς λεξικογράφοι είναι αρκετοί. Θυμίζω: το Λεξικό της Αγιασώτικης Διαλέκτου, του φιλολόγου Δημήτριου Παπάνη, τα Ιδιώματα των Παρακοίλων, της Νίκης Ταστάνη, τις Αρχαίες και Μεσαιωνικές Λέξεις στα Λεσβιακά Ιδιώματα, του Γ. Γιαννουλέλλη, το Λεξικό Διαλεκτικής Ποικιλίας Κυδωνιών και Μοσχονησίων και Βορειοανατολικής Λέσβου, της κας Αγγελικής Ράλλη. Τελευταίο στη σειρά είναι το Θεματικό Λεξικό της Λεσβιακής Διαλέκτου, της αγαπητής και αξέχαστης Μαρίας Αναγνωστοπούλου. Την ευχαριστούμε για αυτήν την προσφορά-της, με την ευχή ο Θεός να αναπαύει την ψυχή-της.

Από αριστερά: ο ομιλών, η κα Κλειώ Χατζηδανιήλ, Φιλόλογος, Υποψήφια Δρ στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου & ιδιοκτήρια του ιστορικού βιβλιοπωλείου «Χατζηδανιήλ», ο ιατρός και ερευνητής κ. Μάκης Αξιώτης και ο εκδότης κ. Άγγελος Μουζάλας.  

[1] Η συμβολή του εν λόγω λεξικού στην επιστήμη της Λαογραφίας είναι σημαντική. Αυτό κανείς μπορεί να το διαπιστώσει από τις πληροφορίες που η συγγραφέας παραθέτει σε αρκετές λέξεις, όπως λόγου χάριν η λέξη: ουρθουφλιά, που σημαίνει αρρώστια που οφείλεται στην έλλειψη βιταμίνης Α και προκαλεί αδυναμία στην όραση όταν βραδιάζει. Η συγγραφέας εξηγεί ότι, «κατά την λαϊκή πίστη την κολλούσαν από το νερό που πίνουν οι όρνιθες. Υπήρχε η γητειά να γυρίζουν τον άρρωστο στους δρόμους τη νύχτα έχοντας κεριά αναμμένα στο κεφάλι του, λέγοντας όλοι μαζί. Του καημένου του Γιουργέλ’ έχει ουρθουφλιά τσι κλαίγ’, τσ’ όποιους δε ν-του πει να γιαν’ αύριγιου του βραδ’ να τ’ βγάν. Να γιαν’, να γιάν’. φώναζε το τσούρμου, η ακολουθία», ΜΑΡΙΑ ΑΝΑΓΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ. (2021). Αυτόθι, σ. 26.

[2] ΚΩΣΤΗΣ ΜΟΣΚΩΦ. (1982). «Το Αϊβαλί: Ιδεολογία ενός χώρου», στο: Γεωργίου Σακκάρη. Ιστορία των Κυδωνιών. Αθήνα: Έκδοση της Ένωσης Κυδωνιατών, σσ. XVI-XVII.

[3] ΜΑΡΙΑ ΑΝΑΓΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ. (2021). Αυτόθι, σ. 68.

[4] Αυτόθι, σ. 23.

[5] Το απόσπασμα στο βιβλίο του ΜΑΝΟΛΗ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ. (1994). «Η γλώσσα-μας και τα παιδιά-μας», στο: Ελληνική Κιβωτός. Αθήνα: Καστανιώτη, σ. 142.

Ως πότε Ελλαδικό Κρατίδιο θα σκοτώνεις τα παιδιά της πατρίδας μας;

Tου ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Ως πότε Ελλαδικό Κρατίδιο θα σκοτώνεις τα παιδιά της πατρίδας μας; Γιατί;

«Τώρα μπορώ πια να μπω. / Η πόρτα έχει ανοίξει. / Μέσα στο δέντρο υπάρχω και ζω- / τρέμουν τα φύλλα – τα άνθη τρέμουν - / έγινα πια ο καρπός». Μιχάλης Κατσαρός. (1983). Οροπέδιο. Αθήνα: Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, σ. 10· [απόσπασμα].

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: real.gr

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ της ΛΕΣΒΙΑΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ: Ένα Λεξικό, αρωγή στη μνήμη της Λεσβιακής Ιστορίας και Λαογραφίας

Ποιοι οι όμοιοί μου;

Του ΛΑΚΗ ΠΡΟΓΚΙΔΗ· Συγγραφέα και εκδότη του λογοτεχνικού περιοδικού L’Atelier du Roman

Tο 2007 ο Καναδάς άρχισε να εγκαθιστά στους δρόμους τις κάμερες παρακολούθησης. Έτυχε να ζω στο Μοντρεάλ εκείνη την περίοδο. Η κυβέρνηση, πριν φέρει το σχέδιο νόμου στο Κοινοβούλιο, έκρινε σκόπιμο να σφυγμομετρήσει την κοινή γνώμη: «Είστε σύμφωνοι ή όχι με την απόφαση της κυβέρνησης, κ.λπ;» Άκουσα το αποτέλεσμα της έρευνας στο ραδιόφωνο. Απάντηση του εβδομήντα πέντε τοις εκατό των ερωτηθέντων: «Γιατί όχι; Δεν έχω τίποτα να κρύψω, εγώ». Απάντηση των υπολοίπων: «Όχι».

Στο άκουσμα των αριθμών, η πρώτη μου αντίδραση ήταν να τα βάλω με την υποτιθέμενη επιστήμη της στατιστικής. Ακόμα μια φορά, είπα μέσα μου οργισμένος, οι στατιστικολόγοι μας φτιάχνουν ερωτηματολόγια τελείως ανεδαφικά. Ο άνθρωπος από την ίδια του τη φύση έχει αναγκαστικά να κρύψει πράγματα. Μόνο τα πρόβατα δεν έχουν τίποτα να κρύψουν. Το δείγμα τους είναι αναξιόπιστο. Αποδεικνύει ότι ανακάτεψαν απροειδοποίητα πρόβατα και ανθρώπους.

Είναι βέβαια αδύνατον το σύνολο των συμφωνούντων να έδωσε αυτή την απάντηση. Αλλά έστω κι αν ένας και μοναδικός πολίτης πρόφερε τη φράση την οποία επέλεξε ο σχολιαστής του ραδιοφώνου για να παρουσιάσει την απάντηση των πολλών, το ζήτημα δεν αλλάζει. Στις μιντιακές δημοκρατίες μας οι φράσεις που επιλέγει η εξουσία για να βάλει στο στόμα μας είναι ταυτόχρονα και οι φράσεις της τεράστιας πλειοψηφίας.

Αργότερα, αφού καταλάγιασε η οργή, άρχισα να σκέφτομαι το ζήτημα πιο ψύχραιμα. Κατ’ αρχήν μέμφθηκα τον εαυτό μου. Με ποιο δικαίωμα και βασιζόμενος σε ποια γνώση μιλούσα στο όνομα των προβάτων; Γιατί τάχα κι αυτά τα ζωντανά, όπως και τα μυρμήγκια, όπως και όλα τα υπόλοιπα ζωντανά, δεν θα είχαν κάτι να κρύψουν; Τί ξέρω, εγώ ο άνθρωπος; Από που ανακρατούσε η παραπάνω αυτόματη αντίδρασή μου; Εντούτοις το εβδομήντα πέντε τοις εκατό από εμάς τους εξ ορισμού ανθρώπους –και το ποσοστό τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές θα έχει σίγουρα ανέλθει σ’ αυτή την υποδειγματική για το μέλλον της ανθρωπότητας χώρα– επιθυμεί απ’ ότι φαίνεται την έλευση ενός κόσμου όπου οι κάτοικοί του δεν θα έχουν τίποτα να κρύψουν. Αν δεν είναι πρόβατα, τί είναι;

Ας εξετάσουμε τις δύο ομάδες στις οποίες χωρίστηκαν οι ερωτηθέντες. Οι της μειοψηφούσας ομάδας δεν έχουν ανάγκη να σκεφτούν καν πριν απαντήσουν. Απαντούν για να το πούμε έτσι ενστικτωδώς. Ο αυτοματισμός τους εξηγείται από το γεγονός ότι απαιτούν να ζουν σ’ ένα κόσμο αξιών και ότι, κατά συνέπεια, χειρίζονται με αξιολογικά κριτήρια τα προβλήματα αυτού του κόσμου. Όχι, λένε στη κυβέρνηση, δεν έχετε δικαίωμα να τις εγκαταστήσετε αυτές τις κάμερες, τελεία και παύλα. Δεν δέχονται την παραμικρή συζήτηση επί του θέματος. Δεν αφήνουν στον κατ’ επίφαση συνομιλητή τους καμιά δυνατότητα για να υπερασπιστεί το σχέδιο του. Η αρνητική τους τοποθέτηση είναι τελείως άκαμπτη.

Ποιο είναι τώρα το χαρακτηριστικό αυτών που συγκροτούν την πλειοψηφούσα ομάδα; Είναι θύματα του πανσχετικισμού, της ιδεολογίας που κατατρώει τα σωθικά των σύγχρονων κοινωνιών. Ας ακούσουμε ξανά τις πρώτες λέξεις της απάντησής τους. Το «γιατί όχι;» τους είναι το σύγχρονο όπιο των λαών. Χάρη στη μαζική χρήση του μπορούν να επιβληθούν οι πιο αντι-ανθρώπινοι και οι πιο εγκληματικοί νόμοι. Παράδειγμα: Η αιμομιξία είναι ταμπού, έτσι δεν είναι; Ε λοιπόν, ρίξτε μια πρώτη σταγονίτσα «γιατί όχι;» και θα δείτε ότι δεν θ’ αργήσει να πάψει να είναι ταμπού. Και ούτω καθ’ εξής. Το ίδιο συνέβη και με τις κάμερες παρακολούθησης. Παρ’ όλο που απαγορεύεται η εξουσία, όποια κι αν είναι και ανά τους αιώνες, να παρακολουθεί τους πολίτες, ιδού που οι οπιομανείς του πανσχετικισμού είναι έτοιμοι να τις δεχτούν απεμπολώντας αρχές τελεσίδικες και αδιαπραγμάτευτες.

Χαμογελάς σίγουρα συγκαταβατικά με την αφέλειά μου, αγαπητέ αναγνώστη. Λες μέσα σου. «Μα τί μας λέει τώρα ετούτος εδώ; Δεν πήρε μυρωδιά τί συμβαίνει; Δεν βλέπει την πραγματικότητα; Δεν βλέπει πώς ανεβαίνει εκθετικά η ανασφάλεια των πολιτών σ’ όλο τον κόσμο; Δεν αντιλαμβάνεται τον υπαρκτότατο κίνδυνο της τρομοκρατίας;» Όχι, δεν κλείνω καθόλου τα μάτια μου μπροστά στη θλιβερή πραγματικότητα προς χάρη αφηρημένων αρχών. Απλά νομίζω ότι εάν δεν καταπιαστούμε πρώτα και κύρια με την πραγματικότητα των λόγων μας, την πραγματικότητα των φράσεων που εκστομίζουμε στην καθημερινή μας ζωή κάθε φορά που ερχόμαστε σε επαφή με τα προβλήματα που ταλανίζουν τις κοινωνίες μας, θα έχουμε θολή εικόνα της όποιας άλλης «πραγματικότητας» διατρέχοντας διαρκώς τον κίνδυνο να εκπέσουμε σε αντικείμενα χειραγώγησης. Αν δεν έχουμε ήδη εκπέσει. Αν ήδη όλο αυτό το μιντιακό σύμπαν που αυτοπαρουσιάζεται ως πραγματικότητα δεν είναι παρά μια απλή φενάκη και τίποτα άλλο. Η απελευθερωτική μέθη του πανσχετικισμού έχει θολώσει το μυαλό μας και μας εμποδίζει να αντιληφθούμε ότι ο περίφημος κόσμος της σχετικοποίησης όλων των πάλαι ποτέ αξιών είναι στην ουσία ο κόσμος της αντικατάστασής τους από μία και μοναδική ψευτο-αξία, άκαμπτη, απόλυτη, ακαταμάχητη: το χρήμα. Ανακρατάμε υποτίθεται από τον πολιτισμό που πίστεψε ότι ο άνθρωπος είναι το μέτρο όλων των πραγμάτων. Ανεπαισθήτως πως, θα έλεγε ο ποιητής, γλιστρήσαμε στον κόσμο όπου το χρήμα έγινε το μέτρο των πάντων.

Ας μην ξεφύγουμε όμως από το θέμα μας. Λίγες μέρες μετά από τη βολιδοσκόπηση της καναδικής κοινής γνώμης σχετικά με τις κάμερες παρακολούθησης, διάβαζα το οικονομικό ένθετο του Μοντ (11 Οκτωβρίου 2007). Γενικός τίτλος: «Σελίδες για την ανταγωνιστικότητα». Οικονομολόγοι και άλλοι ειδικοί επιστήμονες διαπραγματεύονταν το θέμα της εβδομάδας: «Τα πιθανά κέρδη από την ασφάλεια». Αντιγράφω από το εισαγωγικό άρθρο του ενθέματος, «“Η εκρηκτική άνοδος μιας αγοράς στρατηγικού χαρακτήρα”: Απέναντι στην αυξανόμενη ανάγκη για ασφάλεια, λύσεις κατάλληλες προωθούνται σε όλους τους τομείς: τεχνολογίας, βιομηχανίας, υπηρεσιών, τηλεπικοινωνιών… Αυτή η αγορά της “ολικής ασφάλειας” προορίζεται για ένα λαμπρό μέλλον: τα έσοδά της θα αυξάνονται κατά 15% στην επόμενη δεκαετία».

Συμπέρασμα: Επενδυτές, ορμήξτε! Είμαι σίγουρος ότι, κι αν ακόμα οι άνθρωποι που πήραν μέρος στην παραπάνω βολιδοσκόπηση είχαν διαβάσει αυτές τις γραμμές λίγες στιγμές πριν τους τεθεί το ερώτημα, το αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο. Όλοι μας το ξέρουμε, όλοι μας το αισθανόμαστε ότι η συλλογική ψύχωση της ανασφάλειας καλλιεργείται εν πολλοίς στις μέρες μας τεχνητά και ότι πίσω της κρύβονται τεράστια οικονομικά συμφέροντα. Και λοιπόν ; Να που αυτή η γνώση δεν αρκεί για να προστατευτεί η αρχή της προσωπικής αξιοπρέπειας. Γιατί όταν μιλάμε για κυρίαρχη ιδεολογία σημαίνει ότι ο εγκέφαλος μας δουλεύει σύμφωνα με τα κελεύσματά της. Με άλλα λόγια, αφού έχουν σχετικοποιηθεί μέσα μας όλες οι αξίες, είμαστε ανά πάσα στιγμή έτοιμοι, με την πρώτη δυσκολία, με την πρώτη απειλή, να τις εγκαταλείψουμε. Όλες, πλην μίας και μοναδικής, εννοείται. Αναφέρθηκε ήδη.

Ανακύπτει όμως εδώ ένα μεγάλο πρόβλημα. Ανέκυψε τουλάχιστον για μένα εκείνες τις μέρες του 2007 στο Μοντρεάλ. Αν τα πράγματα είναι έτσι όπως τα εξέθεσα, ήτοι, αν όλοι μας γνωρίζουμε ότι το αίσθημα της όλο και αυξανόμενης ανασφάλειας δεν είναι ανεξάρτητο από το γεγονός ότι έχουμε παραδοθεί ψυχή τε και σώματι στις σκοτεινές δυνάμεις του homo economicus, δεν θα έπρεπε η απάντηση των περισσοτέρων να είναι κάπως έτσι: «Γιατί όχι, αν είναι για το καλό της οικονομίας;» Πώς εξηγείται η αποκλίνουσα από τον κύριο στόχο απόκρισή τους; Τί είναι αυτό το «Δεν έχω τίποτα να κρύψω»; Υποκρισία; Μα τί ανάγκη; Δεν λέμε με κάθε ευκαιρία, λίγο πολύ αισθανόμενοι ντροπή, είναι αλήθεια, ότι όλα είναι χρήμα; Ποιος ο λόγος να μην το επαναλάβουμε και μπροστά στους δημοσκόπους; Ασυναρτησία; Μήπως έχω λάθος να επιμένω ότι η γλώσσα, όσο κι αν την κακομεταχειριζόμαστε, σημαίνει πάντα κάτι το συγκεκριμένο; Μήπως σαν ανθρωπότητα μπήκαμε στη φάση της ασυνεννοησίας –παρ’ όλο που διαθέτουμε μέχρι κορεσμού τόσα και τόσα μέσα επικοινωνίας; Ευθυγράμμιση με την εκάστοτε βούληση της εξουσίας; Σ’ αυτή τη περίπτωση θα αρκούσε ένα απλό ΝΑΙ χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις. Αυτό το ΝΑΙ στο οποίο εθίζονται πια όλοι οι λαοί της γης απαλλάσσοντας τον εαυτό τους από κάθε υποχρέωση συμμετοχής στα κοινά… Αδύνατον να βρω λύση. ΄Η μάλλον, προς στιγμή, βρήκα μια κάποια λύση προσφεύγοντας στη ψυχολογία. Κατέληξα στη σκέψη ότι οι πολλοί απάντησαν έτσι όπως απάντησαν για να θολώσουν τα νερά. Ήταν σαν να έλεγαν ότι αφού όπως και να το κάνουμε, από την ύπαρξή μας και μόνο, έχουμε κάτι να κρύψουμε, ας πούμε ψέματα μπας και μπερδέψουμε τον Μεγάλο Αδελφό. Το μόνο μειονέκτημα των ψυχολογικών μου επιδόσεων ήταν ότι μ’ αυτόν τον τρόπο προσχωρούσα, μιας και συμφωνούσα με τη στάση των ολίγων, στη χορεία των ηλιθίων, των μη πονηρών, των αφελών οι οποίοι απαντώντας κατά συνείδηση αυτοορίστηκαν ύποπτοι. Μετά ο καιρός κύλησε και το πράγμα ξεχάστηκε.

Όχι παντελώς όπως αποδείχθηκε. Το 2015, στο Παρίσι, την 1η Σεπτεμβρίου, όπως κάθε μέρα την ώρα του πρωινού, άκουγα τον μουσικό ραδιοφωνικό σταθμό. Κάποια στιγμή ανακοινώθηκε ή έναρξη μιας καινούργιας εκπομπής με τίτλο «Η φωνή». Η υπεύθυνη έπρεπε να κατατοπίσει τους ακροατές, όπως και το έκανε. «Η φωνή», γιατί η φωνή αποκαλύπτει τον συναισθηματικό μας κόσμο. «Η φωνή», γιατί η φωνή μας καλλιεργεί. «Η φωνή», γιατί η φωνή το ένα, γιατί η φωνή το άλλο, κ.λπ. Μέχρι που φτάσαμε στη τελική φράση: «Και “Η φωνή”, γιατί η φωνή είναι επίσης το μέσο που μας επιτρέπει να επικοινωνούμε με τους ομοίους μας, τα ρομπότ». Τα ρομπότ! Αυτόματα, σαν να μην είχε παρέλθει ο ελάχιστος χρόνος από την εποχή που εγκατέλειψα το αίνιγμα της μαζικής αποδοχής της αυθαίρετης παρακολούθησης των πολιτών, ψιθύρισα: Μα ναι, η τεράστια πλειοψηφία των όντων εχόντων όψη ανθρώπων, είναι ρομπότ. Μόνο τα ρομπότ δεν έχουν τίποτα να κρύψουν.

***

Νυχθημερόν οι τρόφιμοι της Σίλικον Βάλεϊ παιδεύονται να τελειοποιήσουν τα ρομπότ, να τα κάνουν να μοιάζουν όλο και περισσότερο με τους ανθρώπους. Δεν υπάρχει αμφιβολία, θα το καταφέρουν. Η επιτυχία είναι εξασφαλισμένη. Γιατί, ανάντι στον χρόνο και πολύ πριν την άνθιση του σχετικού τομέα, ο πραγματικός άνθρωπος, ό άνθρωπος με σάρκα και οστά, είχε ήδη αρχίσει να μοιάζει με ρομπότ. Γιατί έγινε αυτή η ανθρωπολογική μεταστροφή, δεν το ξέρουμε. Το πεδίο είναι ανοιχτό για να διατυπωθούν διάφορες υποθέσεις. Άλλες περισσότερο κι άλλες λιγότερο έγκυρες. Αυτό όμως που ξέρουμε με βεβαιότητα με βάση τα φαινόμενα είναι ότι για να επιτευχθεί η ρομποτοποίηση του ανθρώπου πρέπει ο άνθρωπος να απαλλαγεί από όλα τα αξιολογικά κριτήρια που συνδέθηκαν με την ύπαρξή του από τα βάθη των αιώνων. Και πρέπει στη θέση τους να βάλει άλλα κριτήρια, όπως αυτά της χρησιμοθηρίας, της αποτελεσματικότητας, της ισχύος, της ανταγωνιστικότητας, της αντικαταστασιμότητας, της μεγιστοποίησης της απόδοσης, της διαφάνειας, κ.λπ. Ήτοι να υιοθετήσει και να εφαρμόσει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του τα κριτήρια της καλής λειτουργίας των μηχανών.

Όταν λοιπόν οι «επιστήμονες» μας πληροφορούν ότι σε λίγο καιρό τα ρομπότ θα αντικαταστήσουν τον άνθρωπο σε όλους τους τομείς, ομολογούν απλά ότι το μοντέλο πάνω στο οποίο πειραματίζονται συμπεριφέρεται ήδη σαν ρομπότ. Από την ώρα που στα εργαστήριά τους το δείγμα που χρησιμοποιούν για τις έρευνές τους είναι ο συρρικνωμένος αξιολογικά άνθρωπος, είναι απόλυτα βέβαιο ότι θα καταφέρουν να κατασκευάσουν το ομοίωμά του. Κι αν κρίνουμε από το υψηλό ποσοστό αυτών που διατείνονται (αν όχι καυχιόνται) ότι δεν έχουν, κατά τα πρότυπα των μηχανών, τίποτα να κρύψουν, δεν μπορεί να υπάρξει πια καμμιά ουσιαστική αντίσταση στην εκμηχανοποίηση του ανθρώπινου είδους.

Με αυτόν τον ρυθμό που πάνε τα πράγματα, τίθεται εύλογα το ερώτημα: πλησιάζουμε στο εκατό τα εκατό; Το υλικό των πειραματόζωων εντός των εργαστηρίων είναι ήδη πλήρως ανταλλάξιμο μ’ αυτό που υπάρχει ακόμα εκτός; Πιθανότατα. Αλλά δεν χρειάζεται να πανικοβαλλόμαστε. Πρώτον, γιατί ανάμεσα στο μηδέν και στο σχεδόν μηδέν το διάστημα είναι άπειρο και πάντα ανοιχτό στο θαύμα. Δεύτερον, γιατί οι στατιστικολόγοι μας λαθεύουν τελικά στην επιλογή του δείγματος. Όχι επειδή μπέρδεψαν πρόβατα και ανθρώπους αλλά γιατί μπέρδεψαν μηχανές και ζωντανά όντα. Τα ρομπότ και οι «όμοιοί» τους δεν αντιπροσωπεύουν παρά ένα απειροελάχιστο δείγμα σε σχέση με το σύνολο των μυρμηγκιών, των προβάτων και όλων των ζωντανών όντων που κατοικούν στον πλανήτη μας. Και αυτός ο κόσμος, ο κόσμος της ζωής, έχει αξιολογικά κριτήρια τα οποία δεν είναι διατεθειμένος να φανερώσει σε κανέναν, πόσο μάλλον στους τυφλούς και αναίσθητους Φραγκενστάιν μας.

Ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατήρησε ήδη ότι δεν ασχολήθηκα με την τελευταία λέξη της απάντησης: «Εγώ». Ας την ξανακούσουμε την περίφημη φράση: «Γιατί όχι; Δεν έχω τίποτα να κρύψω, εγώ». Μετά από όσα προηγήθηκαν, το μόνο που έχω να προσθέσω είναι ότι ο κόσμος των μηχανών είναι ο πολύ πια κοντινός ορίζοντας του ατομοκεντρικού πολιτισμού. Ένας κόσμος πολύχρωμων και πολυποίκιλων «εγώ», ελέγξιμων και ρυθμιζόμενων μέχρι το τελευταίο γραναζάκι.

ΠΗΓΗ: ΑΡΔΗΝ

21 Ιουλίου: Άγιος Συμεών ο δια Χριστόν Σαλός

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ. (²1978). Η ελευθερία του ήθους. Αθήνα: Γρηγόρη, σσ. 91-95.

«Η πρώτη περίοδος της ζωής του Συμεών στην Έμεσα αφιερώνεται στη δοκιμασία των ασκητικών του αρετών και καταλήγει στην περιγραφή της συνάντησής του με δύο μοναχούς που φθάνουν στην πόλη για να συζητήσουν μαζί του ζητήματα σχετικά με την αναζωπύρωση του Ωριγενισμού. Οι δύο μοναχοί εκπλήσσονται από τη δεινή θεολογική του κατάρτιση, ωστόσο ορκίζονται να μην αποκαλύψουν την αληθινή του ταυτότητα. Έτσι, ο Συμεών παραμένει κρυπτός δούλος, όπως ακριβώς οι σαλές μοναχές των κοινοβιακών συγκροτημάτων της Αιγύπτου. Ωστόσο, η συνάντηση αυτή σηματοδοτεί μια βαθιά αλλαγή στην πολιτεία τής καταγραφής μιας σειράς επιθετικών πράξεων που αποσκοπούν ευθέως στη νουθέτηση των αμαρτωλών και την άμεση μεταμέλειά τους».

ΧΡΙΣΤΙΝΑ Γ. ΚΟΥΛΟΥΡΗ. (1999). «Η παρουσία των σαλών στη βυζαντινή κοινωνία», στο: Οι περιθωριακοί στο Βυζάντιο. Αθήνα: Ίδρυμα Γουλανδρή – Χορν, σσ. 97-98.

20 Ιουλίου: Προφήτης Ηλίας ο Θεσβίτης

Η πυρφόρος ανάβασις του Προφήτου Ηλιού εις τους ουρανούς, 1990. Αυγοτέμπερα σε ξύλο. Ιερός Ναός Προφήτου Ηλιού, Χαλάνδρι. Αθήναι· [στο: π. ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΚΛΗΡΗΣ. (1994). Ζωγραφικό Ταξίδι - Itineraire Pictural. Αθήνα: Ακρίτας, εικ. 33].

Μίλαν Κούντερα

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΠΟΥΚΑΛΑ

Λήμμα «ΨΕΥ∆ΩΝΥΜΟ (Pseudonyme)» από το «Προσωπικό Λεξικό του Μίλαν Κούντερα»: «Ονειρεύομαι έναν κόσμο όπου οι συγγραφείς θα ήταν υποχρεωμένοι από τον νόμο να κρατούν κρυφή την ταυτότητά τους και να χρησιμοποιούν ψευδώνυμα. Τρία πλεονεκτήματα: δραστικός περιορισμός της γραφομανίας· μείωση της επιθετικότητας στη λογοτεχνική ζωή· εξαφάνιση της βιογραφικής ερμηνείας ενός έργου». Σαράντα λέξεις όλες κι όλες, αποκαλύπτουν καθαρά και ξάστερα τον στοχαστικό και τον είρωνα, τον βαθύτατο γνώστη των ανθρωπίνων και τον ασύλληπτα ευθύβολο ιστορητή τους. Ναι, για να αληθεύει το «εξ όνυχος τον λέοντα», προϋποτίθεται ένας λέων. Ή ένας Μίλαν. Μίλαν Κούντερα. Ελάχιστοι σκέφτηκαν πάνω στην τέχνη του μυθιστορήματος όσο αυτός, και όπως αυτός. Και ελάχιστοι το ανανέωσαν όσο αυτός.

Το «Προσωπικό Λεξικό» του Κούντερα είναι κεφάλαιο του βιβλίου του «Η τέχνη του μυθιστορήματος», που κυκλοφόρησε στην Εστία λίγες μέρες πριν από τον θάνατό του, σε μετάφραση του Γιάννη Η. Χάρη από την οριστική έκδοση του γαλλικού πρωτοτύπου. Ασπίδα με τρεις γερές στρώσεις το ψευδώνυμο στη σκέψη του Κούντερα, περίπου όπως οι τελετουργικές ασπίδες ορισμένων βασιλέων προ Χριστού. Για να πολεμιούνται ισάριθμα κακά. Με πρώτη τη γραφομανία. Αν η Δόξα δεν βρίσκει έτοιμη την ονοματεπώνυμη κεφαλή σου, για να τη στεφανώσει, μπορεί και να τα καταφέρεις να αποκοιμίσεις μέσα σου το άγχος δημοσιότητας, που όταν το μεταμφιέζεις σε πάθος γραφής, καταλήγεις να εκδίδεις πιο γρήγορα απ’ όσο νιώθεις και στοχάζεσαι. Αν ο Κούντερα είχε αγχωθεί με το Βραβείο Νομπέλ, ίσως και να ‘χε τυπώσει άλλα τόσα μυθιστορήματα, για να ανανεώνει συνεχώς τη θέση του στη φημολογούμενη «επετηρίδα».

Η ενδολογοτεχνική επιθετικότητα έπειτα. Κανένας δεν σπαταλάει την κακία του για να επιτεθεί σε ψευδώνυμα, άγνωστα φαντάσματα, γιατί δεν νιώθει να απειλούνται οι «ιδέες» του, η εικόνα, η εξουσία του. Αν ο Κούντερα είχε στρατεύσει την τέχνη του σε κάποιο λάβαρο, κομμουνιστικό ή αντικομμουνιστικό, δεν θα ‘πεφτε θύμα της σπερμολογούσας κακοήθειας. Επέλεξε να ασκηθεί γράφοντας στην τέχνη των ερωτήσεων, και να μας τη μάθει, αρνούμενος την τεχνική των αγέρωχων απαντήσεων.

Τέλος, κίνδυνος αιώνιος, η εξίσωση της βιογραφίας ενός λογοτέχνη με τη γραφή του. Για να τον αποτρέψει ο Κούντερα, είχε καταλήξει στο συνοπτικότερο δυνατό βιογραφικό στο «αυτί» των βιβλίων του: «Γεννήθηκε στην Τσεχία. Από το 1975 ζει στη Γαλλία». Τέλος.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Καλοκαίρι, ξανά, με καύσωνες και πυρκαγιές!

Το Τέταρτο, τχ. 39 (Ιούλιος - Αύγουστος 1988).

Εκεί που το καλοκαίρι, μια από τις τέσσερες εποχές του χρόνου (εξού και τεταρτρημόριο του χρόνου), κυρίως ο Ιούλιος και ο Αύγουστος, πρέπει να είναι η χαρά και η ξεγνοιασιά μας, κάθε χρόνο το ζούμε με τους εφιάλτες των καυσώνων και των πυρκαγιών. Ποιος, άραγε, ξέρει; Ίσως οι βάρβαροι εμπρηστές - πυρομανείς, οι καταπατητές των δασών μας, οι δήμαρχοι (το μακρύ χέρι του ελλαδικού κρατιδίου) που δεν κάνουν καλά της δουλειά τους, το επιτελικό κράτος κάθε κομματικού χρώματος, οι ίδιοι οι κάτοικοι των περιοχών που κάθε χρόνο καίγονται τα σπίτια τους (πολλά από δαύτα αυθαίρετα και με πισίνες), όλοι αυτοί τέλος πάντων, κατορθώνουν και εισχωρούν στα δάση μας, προκειμένου να τα «προστατέψουν». Σοφός ο λόγος του Νίκου Σωτηριάδη, από το μακρινό ή κοντινό 1988, όπως θέλετε ονομάστε το, στο παλαιό καλό περιοδικό Το Τέταρτο: «Όσα, ακόμη, αλλάζουν τα βράχια μας, τις ακτές μας και τα βουνά». Αθανάσιος Ι. Καλαμάτας.

Η Αγιολογία ως Ιστοριογραφία ή οι Θεολόγοι και οι Ιστορικοί επιτρέπεται να συνομιλούν;

Της ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΙΩΣΗΦ

Anna Lampadaridi, Vincent Déroche, and Christian Høgel, eds. L’histoire comme elle se présentait dans l’hagiographie byzantine et médiévale / Byzantine and Medieval History as Represented in Hagiography. Acta Universitatis Upsaliensis, Studia Byzantina Upsaliensia, 21. Uppsala Universitet, 2022.

Η Αγιολογία, δηλαδή τα κείμενα που συντάχθηκαν κατά τη διάρκεια των πρώτων χριστιανικών αιώνων και κατά τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου δεν είθισται να αξιοποιούνται από την παραδοσιακή ιστορική έρευνα. Οι συντάκτες τους τα έγραψαν πρωτίστως για να περάσουν ένα θεολογικό μήνυμα. Έτσι, για αιώνες μόνο όσοι είχαν θεολογικά ερωτήματα στρέφονταν σε αυτά. Πρόσφατα και διστακτικά έχει αρχίσει να γίνεται ολοένα και περισσότερο αντιληπτό ότι η αγιολογία αποτελεί μια εξαιρετικά πλούσια πηγή για την προσέγγιση του παρελθόντος και κυρίως για την ανάδειξη συνηθισμένων πρακτικών της καθημερινότητας που παραμελούνται ή αποσιωπούνται από τις επίσημες ιστορικές πηγές. Ειδικά όσα παρεμπιπτόντως μόνο αναφέρουν οι αγιοβιογράφοι, όσα άθελά τους αφήνουν να διαφανούν έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και περιμένουν την ιστορική ματιά για την κατασκευή νέων αφηγημάτων για το παρελθόν.

Το παρακάτω βιβλίο επιτελεί ένα σπουδαίο έργο καθώς θέτει ένα αναπάντεχο ερώτημα στα αγιολογικά κείμενα: πόση έκθεση στην κοσμική ιστορία είχε ο αναγνώστης και ο ακροατής ενός αγιολογικού κειμένου; Και υποστηρίζει ότι η Αγιολογία ήταν ουσιαστικά το πιο διαδεδομένο μέσο για την προώθηση ιστορικών γνώσεων για το ευρύ κοινό, σε συνάρτηση με τα νομίσματα και τα δημόσια κτήρια.

Το βιβλίο χωρίζεται σε 4 μέρη: Ανασυνθέτοντας την Τοπική Ταυτότητα, Θρησκευτικές Διαμάχες (κυρίως Εικονομαχία), Ανακαλύπτοντας Προσωπικότητες του Παρελθόντος και η Περίπτωση του Βυζαντινού Συναξαρίου. Περιλαμβάνει τα ακόλουθα άρθρα:

Anna Lampadaridi – Introduction: Hagiographie et (ré)écriture de l’Histoire

Reconstuire une identité

Dimitris Kyrtatas – Hagiography and church politics: Gregory of Nyssa on Gregory Thaumaturgus.

Steffen Hope – Byzantine History in the legend of Saint Olaf of Norway, c. 1150-c.1230. 

Réécrire une controverse religieuse

Marie-France Auzépy – Hagiographie et histoire: le cas du premier iconoclasme.

Anna Lampadaridi – La Vie de Pancrace de Taormine (BHG 1410) et l’histoire des images à Byzance.

Réinventer une figure du passé

Charis Messis – « Maximien » chez les martyrs: Lectures du passé romain dans l’hagiographie byzantine.

Daria Resh – Subjectivity and Truth in Hagiographical Discourse: The Case of St.Barbara’s Dossier

Relire le Synaxaire de Constantinople

Stratis Papaioannou – The Philosopher’s Tongue: Synaxaria between History and Literature. With an Excursus on the Recension M of the Synaxarion of Constantinople and an Edition of BHG 2371n*.

Sophie Métivier – Le Synaxaire de Constantinople, une autre manière de raconter et faire l’histoire.

Paolo Odorico – L’histoire dans les synaxaires : de sa construction à la transmission d’un savoir.

Η πρόσβαση στο βιβλίο είναι ελεύθερη στον παρακάτω σύνδεσμο:

http://uu.diva-portal.org/smash/get/diva2:1620926/FULLTEXT01.pdf

ΠΗΓΗ: Post Augustum

Τα ΝΟΜΟΚΑΝΟΝΙΚΑ με αφιέρωμα στον μακαριστό - αείμνηστο Μητροπολίτη Περγάμου κυρό Ιωάννη Ζηζιούλα

Του ΧΑΡΗ ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΥ[*]

Με ευλαβικό αφιέρωμα στη μνήμη του προσφάτως εκπλιπόντος Μητροπολίτου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Γέροντος Περγάμου κυρού Ιωάννου Ζηζιούλα (10.01.1931 - 02-02.2023), Καθηγητού Πανεπιστημίων (Εδιμβούργου, Γλασκώβης, Θεσσαλονίκης [ΑΠΘ], Γρηγοριανού της Ρώμης και Γενεύης) και διατελέσαντος Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, κυκλοφορήθηκε το νέο τεύχος (1/2023) της εξαμηνιαίας Επιθεωρήσεως Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου (τα) «Νομοκανονικά».

Το τεύχος προλογίζει ο ιδρυτής και διευθυντής του περιοδικού, Ομότιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών κ. Ιωάννης Κονιδάρης με το «Εις μνημόσυνον αιώνιον» κείμενό του για τον αοίδιμο Ιεράρχη, την γνωριμία τους από το 1965 και για τη λαμπρή εξέλιξη του μακαριστού Ιεράρχη, τόσο ως διαπρεπούς θεολόγου και διακεκριμένου μέλους της Ιεραρχίας του Πανσέπτου Οικουμενικού Θρόνου, όσο και ως Ακαδημαϊκού δασκάλου με την καθ΄ όλα επιτυχή σταδιοδρομία στο εξωτερικό και αργότερα στη χώρα μας, ως Καθηγητής Πανεπιστημίου, μέλος (1993) και διατελέσας Πρόεδρος (ο πρώτος κληρικός Πρόεδρος, εν έτει 2002) της Ακαδημίας Αθηνών.

ΜΕΛΕΤΕΣ – ΑΡΘΡΑ

Ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά το 40μερο μνημόσυνο του μακαριστού Ιωάννου Ζηζιούλα, που εκφωνήθηκε στην αίθουσα του Θρόνου, στο Φανάρι στις 11.03.2023, ο οποίος ευστόχως χαρακτηρίζει τον αείμνηστο Ιεράρχη ως το «σιδηρούν θεολογικό βραχίονα του Οικουμενικού Θρόνου». Εν συνεχεία τρείς διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι, διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων, συμβάλλουν με τα κείμενά τους - που συνέγραψαν ειδικώς για το αφιέρωμα αυτό - στην ανάδειξη πτυχών της πολυδιάστατης θεολογικής και όχι μόνο σκέψεως του μακαριστού Ιεράρχη. Ο Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου (ΑΠΘ) κ. Ευάγγελος Βενιζέλος επιχειρεί μια πολυσήμαντη, ξεχωριστή προσέγγιση με θέμα: «Η ευχαριστιακή εκκλησιολογία του Ιωάννη Ζηζιούλα και οι σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας». Ακολουθεί ο Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης (ΕΚΠΑ) κ. Πασχάλης Κιτρομηλίδης που αναπτύσσει το ζήτημα «Ελευθερία και διάλογος στη σκέψη του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη», καταληκτικώς δε αναφέρεται και σε άγνωστα στοιχεία για την ιστορία της Μητροπόλεως Περγάμου. Τις συμβολές κατακλείει ο Αναπληρωτής Καθηγητής Δογματικής (ΕΚΠΑ) Σταύρος Γιαγκάζογλου, μαθητής και στενός συνεργάτης του αειμνήστου Ιεράρχου, με τη διεξοδική μελέτη του «“Η Κτίση ως Ευχαριστία”. Αναφορά στο έργο του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα για τη σχέση θεολογίας και φυσικού περιβάλλοντος».

ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ

Στο νέο τεύχος παρουσιάζονται και αναλύονται σημαντικές δικαστικές αποφάσεις που άπτονται ζητημάτων εκκλησιαστικής και ευθύτερα θρησκευτικής φύσεως, όπως:

• Η υπ’ αριθμ. 1670/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ, Τμ. Δ΄) περί της αναφοράς του όρου «ονοματοδοσία» στη ληξιαρχική πράξη γεννήσεως, ως αντικειμένης στο αρθ. 9 της Ε.Σ.Δ.Α. (Ευρωπαϊκής Συμβάσεως Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) [ανάλυση – σχολιασμός υπό Γεωργίου Κ. Ιατρού, δικηγόρου, Διδάκτορος Νομικής].
• Η υπ΄ αριθμ. 1752/2021 (ΣτΕ, Δ΄) περί ακυρώσεως υπουργικής αποφάσεως που ερρύθμιζε το ζήτημα της σφαγής ζώων στο πλαίσιο λατρευτικών τύπων, διότι κατά παράβαση της οικείας κοινοτικής νομοθεσίας δεν διελάμβανε προηγουμένη ρύθμιση μεταξύ της ορθής μεταχειρίσεως (αναισθητοποιήσεως) των ζώων προ της σφαγής τους και των αντιστοίχων δικαιωμάτων των θρησκευτικών κοινοτήτων (ανάλυση – σχολιασμός υπό Θεοδοσίου Χ. Τσιβόλα, δικηγόρου, Δρος Ν.).
• Η υπ΄ αριθμ. 1478/2022 (Ολομ. ΣτΕ) που αφορά στην υποχρέωση της Πολιτείας (Υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων) να θεσπίσει ένα ισότιμο μάθημα συναφούς (“θρησκειολογικού” / “φιλοσοφικού”) περιεχομένου για τους μαθητές που απαλλάσσονται από το υποχρεωτικό (“oμολογιακού” περιεχομένου) μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ), παρεχομένου ως ευλόγου χρόνου για τη ρύθμιση του θέματος το διάστημα μέχρι το τέλος του σχολικού έτους 2022-2023 (ανάλυση – σχολιασμός υπό Ζωής Ι. Καραμήτρου, δικηγόρου, Δρος Ν., Ειδικής Επιστήμονος στην Ανεξάρτητη Αρχή «Συνήγορος του Πολίτη»).
• Η υπ΄ αριθμ. Α336/2022 απόφαση του Διοκητικού Εφετείου Πειραιώς περί επιβολής της ποινής οριστικής παύσεως σε ιεροψάλτη ως ενεργείας ανηκούσης στην αρμοδιότητα και ανέλεγκτη κρίση του οικείου Μητροπολίτου (ανάλυση – σχολιασμός υπό Δημητρίου Γ. Κρεμπενιού, δικηγόρου, Δρος Ν.).

Τέλος, δημοσιεύεται η υπ΄ αριθμ. 2/2022 απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, βάσει της οποίας για την απαλλαγή μαθητή από τη διδασκαλία του ΜτΘ δεν απαιτείται η αναφορά των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, αρκουμένης της επικλήσεως λόγων συνειδήσεως, γενικώς.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

Στη στήλη των βιβλιοπαρουσιάσεων - βιβλιoκρισιών του παρόντος τεύχους δημοσιεύονται οι ακόλουθες:

• Του Ιωάννη Μ. Κονιδάρη για το βιβλίο του Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης (ΕΚΠΑ) Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη. (2021).«Θρησκεία και πολιτική στον Ορθόδοξο κόσμο. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι προκλήσεις της νεωτερικότητας. Προλεγόμενα: Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης». Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
• Του ιδίου, για το βιβλίο του Αναπληρωτή Καθηγητή Εκκλησιαστικού Δικαίου Νομικής (ΕΚΠΑ) Γεωργίου Ι. Ανδρουτσοπούλου. (2023). Το νομικό καθεστώς Μονών και Ησυχαστηρίων στην ελληνική επικράτεια. Ι. Εκκλησία της Ελλάδος [=Βιβλιοθήκη Εκκλησιαστικού Δικαίου. Σειρά Β΄: Μελέτες, 10]». Αθήνα - Θεσσαλονίκη: Σάκκουλα.

Τα «Νομοκανονικά» είναι η Εξαμηνιαία Επιθεώρηση που επιδιώκει να καλύψει δύο σύνθετους και δυσχερείς επιστημονικούς κλάδους, το Εκκλησιαστικό και το Κανονικό Δίκαιο, τόσο σε επίπεδο θεωρίας όσο και δικαστηριακής πράξεως. Αποτελούν το επιστημονικό όργανο της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου (http://www.etekkad.gr), διευθύνονται υπό του Ομότιμου Καθηγητού Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Αθηνών και Προέδρου της Εταιρείας κ. Ιωάννου Μ. Κονιδάρη, εκδίδονται από τις ευφήμως γνωστές εκδόσεις Σάκκουλα Α.Ε. (https://www.sakkoulas.gr) και κυκλοφορούν Νοέμβριο /Δεκέμβριο και Μάιο / Ιούνιο κάθε έτους.

Απευθύνονται σε δικηγόρους, δικαστές, θεολόγους και σε ερευνητές επιστήμονες από τον χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών (ιστορικούς, κοινωνιολόγους, κ.λπ.), οι οποίοι είτε εντρυφούν στο πεδίο των σχέσεων Πολιτείας – Εκκλησίας / θρησκευτικών κοινοτήτων, είτε ασχολούνται με θέματα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας και δη της νεότερης. Εκδίδονται ανελλιπώς από τον Μάιο του 2002 και ήλθαν, σύμφωνα με την πρόθεση του ιδρυτού και Διευθυντού τους να καλύψουν την απουσία, που είχε από ικανού χρόνου καταστεί ευκρινώς ορατή, μιας περιοδικής εκδόσεως, η οποία να προάγει την επιστήμη στα ζητήματα του Εκκλησιαστικού και του Κανονικού Δικαίου και ευρύτερα τον δημόσιο διάλογο στα ζητήματα των σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας.

[*]Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι Δρ Εκκλησιαστικής Ιστορίας του ΑΠΘ (xaan@theo.auth.gr), μέλος της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου. Υπηρετεί στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ως Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ01 – Θεολόγων Ανατολικής Αττικής, Φθιώτιδας & Καρδίτσας (https://blogs.sch.gr/xandreo).

ΠΗΓΗ: ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ

Αλφόνσος Δελής (1930-2023): ο «Μανουήλ Γεδεών της Μυτιλήνης»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Σε ηλικία 93 χρονών έφυγε από τη ζωή ο Αλφόνσος Δελής, ο τελευταίος μιας γενιάς ρομαντικών συγγραφέων, που με τα γραπτά του για το θέατρο, τη μουσική, την ποίηση και την εκκλησιαστική ιστορία της Μυτιλήνης, αφήνει ανεξίτηλα τη σφραγίδα του στα Γράμματα και τις Τέχνες της Λέσβου. Ήταν γιός του Αριστείδη Δελή (Προκονήσι Μαρμαρά Προποντίδας 1881 - Μυτιλήνη 1959), ενός από τους πιο σημαντικούς παιδαγωγούς - φιλολόγους, εμβληματικού Γυμνασιάρχη του Γυμνασίου Μυτιλήνης και ανιψιός του Γιάννη Δελή (Προκονήσι Μαρμαρά Προποντίδας 1880 - Μυτιλήνη 1910), από τους πρωτοπόρους του δημοτικισμού στη Λέσβο, με εθνική δράση και σημαντικό συγγραφικό έργο, το οποίο έμεινε ατελείωτο λόγω του πρόωρου θανάτου του. Νέος γνώρισε τον Στράτη Μυριβήλη και τον Ηλία Βενέζη. Οι μελέτες του για τους Μητροπολίτες Μυτιλήνης του 19ου και του 20ου αιώνα καταδεικνύουν την πλατιά εκκλησιαστική και θεολογική μόρφωσή του.

Προσωπικά με τίμησε με την φιλία του. Παλιότερα, σε εκπομπές πολιτιστικού περιεχομένου στην τοπική τηλεόραση Μυτιλήνης, βρεθήκαμε κάποιες φορές συζητώντας για τα εκκλησιαστικά πράγματα της Τοπικής Εκκλησίας αλλά και του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Οι γνώσεις του για πρόσωπα Πατριαρχών και Μητροπολιτάδων ήταν τόσο βαθιές, γεγονός που με έκανε να τον χαρακτηρίζω ως τον «Μανουήλ Γεδεών της Μυτιλήνης». 

Μαζί με τον αείμνηστο Παναγιώτη Αλεξέλλη (1937 - 2019), φιλόλογο, ηγετικό στέλεχος των «Καφελογίων Μυτιλήνης» και πολύ καλό γνώστη του κινηματογράφου, κάθε Κυριακή εκκλησιάζονταν στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αθανασίου Μυτιλήνης. Σ’ αυτόν, όποτε έκανα κήρυγμα, πάντοτε με τιμούσαν με τα καλά τους λόγια. Στον αύλειο χώρο μάλιστα, μετά τη Θεία Λειτουργία, με το αντίδωρο στο χέρι, ο αγαπητός Αλφόνσος πάντα μου ‘λεγε: «Θάναση, το κήρυγμα δεν πρέπει να ξεπερνά τα 8 λεπτά της ώρας», προτροπή που τη σεβόμουν και συνεχίζω να την τηρώ.

Η κηδεία του Αλφόνσου θα γίνει αύριο Τετάρτη 12 Ιουλίου στις 06.30 το απόγευμα στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αθανασίου Μυτιλήνης. 

Καλό παράδεισο αγαπητέ Αλφόνσε!

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ: ΣΤΟ ΝΗΣΙ

«Δυστυχισμένε μου λαέ, καλέ κι ηγαπημένε...»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (Τηλεόραση και Ραδιόφωνο), αυτά θα ανατεθούν σε ηλίθιους» έλεγε ο Χάρυ Κλυνν. Τηλεόραση και Ραδιόφωνο, εικόνα και προφορικός λόγος, εδώ και δεκαετίες δεν είναι αντανάκλαση της πραγματικότητας που ζούμε. Αντιθέτως είναι η «πραγματικότητα» που συνιστά προϊόν και είδηση (ψευδής) την οποία επιβάλλουν λογής λογής δημοσιογραφούντες στην Τηλεόραση και στα Μέσα Μαζικής (Αποχαύνωσης). Εξού και η έλλειψη Παιδείας ενός λαού που αδυνατεί να κατανοήσει τη σκληρή πραγματικότητα που ζει, σ’ όλα τα επίπεδα του βίου του. Μέσα σ’ αυτόν τον ορίζοντα πλήρους πολιτικής, κοινωνικής και θρησκευτικής αφασίας, αγκωνάρι ο ποιητικός λόγος του Διονύσιου Σολωμού: «Δυστυχισμένε μου λαέ, καλέ κι ηγαπημένε, / πάντοτ᾿ ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε».

ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΛΟΥΚΑΣ, Βάρκες.

Only When You Leave!!!