8η ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΘΕΟΛΟΓΩΝ: Ιεραποστολή της Εκκλησίας και αποστολή του σχολείου σε διάλογο. Μαρτυρία χτες και σήμερα

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ 

5-7 Σεπτεμβρίου 2025

Αθήνα, Ελληνογαλλική Σχολή Ουρσουλίνων. Νέο Ψυχικό.

Το ιεραποστολικό ενδιαφέρον, όπως αυτό διαμορφώθηκε κατά τον 20ό αιώνα, κυρίως οφείλεται στην ανάπτυξη της οικουμενικότητας και της παγκοσμιότητας του Ευαγγελίου. Η ιεραποστολή σήμερα μέσα από την πολυπολιτισμικότητα είναι η απόδειξη της αυθεντικότητας της Εκκλησίας. Στηρίζεται στην ενότητα και στην ανοικτότητά της, στο «πορευθέντες» (Μτ. 28, 19) αλλά και στο «έρχου και ίδε» (Ιω. 1, 47) της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εξού και ως ανοικτή ενότητα, μέσω της ιεραποστολής, αποτρέπει κάθε κλειστοφοβία, κάθε περιχαράκωση και κλείσιμο εντός των τειχών της. Η παρουσία της Εκκλησίας είναι ιεραποστολική και το μήνυμα που, μέσω αυτής, μεταφέρει σε ολόκληρο το κόσμο απορρέει από την εκκλησιαστική κοινότητα.

Η γνωστή και ορθώς διατυπωμένη θέση «η Εκκλησία γίνεται όταν ανοίγεται», θέση που θέτει στο περιθώριο κάθε φοβικό σύνδρομο, έχει περάσει και στη θρησκευτική εκπαίδευση. Τόσο στην Πρωτοβάθμια όσο και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, η ιεραποστολή ως διακονία και μαρτυρία, με τις αλλαγές που έχουν γίνει στα Προγράμματα Σπουδών, από τις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, διδάσκεται ως «άνοιγμα της Εκκλησίας στα πέρατα του κόσμου». Κείμενα κορυφαίων θεολόγων και ιεραρχών όπως του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου και του Ηλία Βουλγαράκη, χρησιμοποιούνται στη διδακτική πράξη με στόχο οι μαθητές/τριες να προσδιορίζουν τη διαφορά της ιεραποστολής από τον προσηλυτισμό αλλά και την ανάδειξη της ενότητας όλων των ανθρώπων μέσω του ευαγγελικού μηνύματος.

Ο Θεολογικός Σύνδεσμος «ΚΑΙΡΟΣ» στην 8η Πανελλήνια Συνάντηση Θεολόγων επιχειρεί να διερευνήσει τους παραπάνω άξονες της ιεραποστολής προσκαλώντας σε γόνιμο διάλογο και ανταλλαγή απόψεων αξιόλογους κληρικούς, πανεπιστημιακούς δασκάλους και μάχιμους εκπαιδευτικούς (θεολόγους και δασκάλους).

Όπως και στις προηγούμενες Πανελλήνιες Συναντήσεις Θεολόγων, το πρόγραμμα περιλαμβάνει κεντρική εισήγηση, θεματικές εισηγήσεις σε στρογγυλές τράπεζες, συζητήσεις και παρεμβάσεις, καθώς και ομάδες - εργαστήρια διδακτικής του μαθήματος των Θρησκευτικών, που θα επικεντρώνονται σε πτυχές των θεματικών υποενοτήτων.

Το Πρόγραμμα της 8ης Πανελλήνια Συνάντησης Θεολόγων εδώ: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Το εικαστικό έργο της αφίσας είναι έργο του ζωγράφου Χρήστου Μποκόρου.

Δύο καλοκαιρινά περιστατικά: περί εκπαιδεύσεως ο λόγος

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Περιστατικό πρώτο

Την 19η Ιουλίου, παραμονή του Προφήτη Ηλία, βρέθηκα στον εσπερινό ξωκλησιού της Στερεάς Ελλάδας, αφιερωμένο στον Θεσβίτη προφήτη  της Παλαιάς Διαθήκης. Ανάμεσα σε γνωστά και φιλικά πρόσωπα, παρευρέθη κι ένας «ΔΔΕ», δηλαδή «διευθυντής» Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Έτσι τον αποκαλώ από τότε που παράτησε τη θέση του προέδρου πανελλήνιου εκπαιδευτικού συλλόγου, όπου μαζί με όλο το διοικητικό του συμβούλιο, τα κάνανε μαντάρα στο μάθημα των Θρησκευτικών αφού εξ αιτίας τους, επί μια δεκαπενταετία (το μάθημα), βρίσκεται σε συνεχή περιδίνηση. Από τα μαθητικά μου χρόνια γνωρίζω το εν λόγω κ. «ΔΔΕ». Καριερίστας ολκής. Χρόνια είχα να τον δω. Τον πλησίασα για να τον χαιρετίσω. Μετά τα πρώτα εκατέρωθεν χαιρετίσματα, του είπα ευθέως για τις τεράστιες ευθύνες που έχει για τη μέχρι σήμερα αρνητική πορεία του μαθήματος των Θρησκευτικών. Κι εκεί που περίμενα να κάνουμε εποικοδομητικό διάλογο, ο κ. «ΔΔΕ» άρχισε μια άνευ προηγούμενου επίθεση προς όλους εμάς που, με παιδαγωγική ενσυναίσθηση και θεολογική εκπαιδευτική ακρίβεια, στηρίξαμε τα Προγράμματα Σπουδών, όταν στα 2019 το ΣτΕ τα ακύρωσε, δικαιώνοντας αρτηριοσκληρωτικές ομάδες θεολόγων και ιεραρχών. Στην κυριολεξία δεν μπόρεσα να αρθρώσω μια πρόταση γιατί συνεχώς κουνώντας το δάχτυλό του μού έκανε μάθημα κατήχησης, με ιδεολογικές αρχές και αφηρημένους ηθικούς κώδικες, γιατί, όπως υποστήριζε, οι μαθητές σήμερα δεν μαθαίνουν Ορθόδοξα Θρησκευτικά στο σχολείο. Δεν άντεξα κι έφυγα. Άφησα τον κ. «ΔΔΕ» στη μοναξιά του, στον ερμητικά κλειστό κοσμάκη του, στο νεκρό θεολογικό του γράμμα, την κενή του ιδεολογία. Ας είναι. Για ακόμα μια φορά σκέφτομαι πόσο δίκιο είχε ο αλησμόνητος Χρήστος Γιανναράς που, στο Καταφύγιο Ιδεών, γράφει:

«Τα χρόνια περνάνε κι η κλεψύδρα αδειάζει με τρομακτική γρηγοράδα Από μια φυσική ευαισθησία και όχι από αρετή, έχω κάτι σαν συμπόνια ή και τρυφεράδα γι’ αυτά τα θύματα κάθε ιδεολογικής στράτευσης που φτάνουν συνειδητά ή ανεπίγνωστα στη δυστυχία να λειτουργούν ως συκοφάντες. Ίσως αυτοί οι άνθρωποι να λειτουργούν στη συνείδησή μου και σαν ενσαρκώσεις της σχετικότητας των εγκοσμίων: της ευκολίας που η φιλία, κάποτε και η αγάπη, μετατρέπονται σε ασυνείδητο και ιδεολογικά εξωραϊσμένο μίσος – αλλά μίσος τρομακτικό». ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ (2000). Καταφύγιο Ιδεών. Μαρτυρία. Αθήνα: Ίκαρος, σσ. 367-368.

Περιστατικό δεύτερο

Εχθές, πρωτομηνιά Αυγούστου, μήνα της Παναγιάς, απογοητευμένος συνάδελφος στο τηλέφωνο μου 'λεγε πως η ιδιοκτήτρια καφετέριας στην πόλη μας, η οποία έχει την κόρη της στο σχολείο που υπερετεί, με το ζόρι τον άφησε να πάει στην τουαλέτα ενώ εκείνος έπινε τον καφέ του στο μαγαζί της. Κι όχι μόνον αυτό, αλλά του έβαλε τις φωνές γιατί αδίκησε, στο δευτερεύον όπως χαρακτήρισε μάθημά του, την κόρη της με χαμηλό βαθμό. Τον απείλησε μάλιστα ότι θα πάει στο σχολείο για να δει αν γίνεται μάθημα ή όχι στο τμήμα της κόρης της. Θα μου πει κάποιος συνηθισμένο είναι αυτό το φαινόμενο. Υπάρχουν και χειρότερα, όχι μόνο εκτός αλλά και εντός των σχολείων, με αποτέλεσμα πολλοί εκπαιδευτικοί να βρίσκονται σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση για το πώς κάνουν το μάθημά τους και πως αξιολογούν τους μαθητές. Επειδή κι εγώ κάποιες φορές πίνω τον καφέ μου στην καφετέρια της κας μαμάς, και επειδή είμαι σίγουρος ότι θα προσπαθήσει να ανοίξει συζήτηση για το τμήμα της κόρης της, ελπίζω ότι θα κατανοήσει όσα της πω: απέναντι της έχει δασκάλους του παιδιού της και δεν δικαιούται με τέτοιον τρόπο να τους εξευτελίζει, γιατί περί εξευτελισμού της αξιπρέπειάς τους πρόκειται. Οι γονείς, κάποια στιγμή, οφείλουν να σκεφτούν σοβαρά ότι, το σχολείο είναι θεσμός μετάδοσης της γνώσης. Και κεντρική μορφή του είναι ο δάσκαλος, που αυτός, μετά απ’ αυτούς, αναλαμβάνει την ευθύνη να διδάξει τα παιδιά τους. Η σχέση αυτή, εξ ορισμού, είναι ασύμμετρη. Κι οι γονείς οφείλουν να τη σεβαστούν.

Υπάρχει ακόμη ένα περιστατικό, που έχει σχέση με τη μείωση μιας διδακτικής ώρας του μαθήματος των Αρχαίων Ελληνικών στην Α΄ Λυκείου και της προσθήκης του μαθήματος της Οικονομίας. Γι’ αυτό, όμως, φίλοι αναγνώστες θα τα πούμε σε ξεχωριστό άρθρο. Ολίγη υπομονή, γιατί με τους «ταλιμπάν» του τεχνοκρατούμενου ελληνικού σχολειού που έχουμε μπλέξει, δύσκολα θα ξεμπλέξουμε. Όμως, μπαίνω στον πειρασμό να γράψω ετούτο: εδώ και χρόνια το σχολείο απαξιώνει τις ανθρωπιστικές σπουδές, αυτές έχουν καταποντιστεί στον πάτο του βαρελιού. ‘Έναντι αυτών θεοποιεί τις θετικές και οικονομικές σπουδές. Αυτό είναι αποτέλεσμα του τεχνοκρατούμενου πολιτισμού μας. Πρόκειται για νοοτροπία ενός καλοπληρωμένου «ευρήματος», όπως έλεγε ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, που ρίχνεται στην αγορά εργασίας, με τις σπουδές στο πανεπιστήμιο στόχο να έχουν οι απόφοιτοι να βρουν δουλειά και να βγάζουν πολλά χρήματα. Έτσι κατάντησαν οι «ταλιμπάν» της τεχνολογίας το εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Σπύρος Παπαλουκάς, Δρομάκι στη Μυτιλήνη. ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: paletaart – Χρώμα & Φώς

Ολοκλήρωση Θερινoύ Επιμορφωτικού Σεμιναρίου Θεολόγων Εκπαιδευτικών της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Ολοκληρώθηκε για τέταρτη χρονιά το θερινό επιμορφωτικό σεμινάριο το οποίο πραγματοποιήθηκε από 25 έως 29 Ιουλίου 2025, στο Πνευματικό Κέντρο του Ι. Ναού Αγίου Αποστόλου του Νέου, στον Άγιο Λαυρέντιο Πηλίου. Το σεμινάριο διοργανώθηκε από την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου σε συνεργασία με την Ι. Μητρόπολη Δημητριάδος και συμμετείχαν σε αυτό είκοσι (20) θεολόγοι εκπαιδευτικοί από όλη την Ελλάδα.

Το θέμα του σεμιναρίου ήταν: «Οι Παραβολές του Ιησού: Αξιοποιώντας σύγχρονα ερμηνευτικά εργαλεία».

Το επιμορφωτικό σεμινάριο είχε θεολογικό και διδακτικό χαρακτήρα. Στο πρώτο μέρος του σεμιναρίου, η Καθηγήτρια κα Αικατερίνη Τσαλαμπούνη έκανε μια εκτενή εισαγωγή στον τρόπο που προσεγγίζουμε τις παραβολές του Ιησού αξιοποιώντας σύγχρονα ερμηνευτικά εργαλεία (όπως, για παράδειγμα, της αφηγηματολογίας και των θεωριών για τη μεταφορά και τη διακειμενικότητα) αλλά και παλαιότερες ερμηνείες. Στη συνέχεια, παρουσίασε παραδείγματα παραβολών δίνοντας έμφαση στο παράδοξο της Βασιλείας του Θεού που περιγράφουν οι παραβολές. Οι εκπαιδευόμενοι διατύπωσαν ερωτήσεις σε ομάδες εργασίας και με την συμβολή της κας Τσαλαμπούνη διερεύνησαν τις προκλήσεις που θέτει το ανοικτό συνήθως τέλος των παραβολών καθώς και τη σημασία που μπορεί να έχουν αυτές για τους σημερινούς αναγνώστες και κυρίως για τους μαθητές του σχολείου. Στο δεύτερο μέρος δόθηκε η δυνατότητα να διατυπωθούν διδακτικές και παιδαγωγικές προτάσεις με βάση τα θεολογικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την σύγχρονη ερμηνευτική ματιά των παραβολών του Ιησού. Για το λόγο αυτό, αξιοποιήθηκε ποικιλία ενεργητικών και βιωματικών διδακτικών τεχνικών που εμπλούτισε την εκπαιδευτική διαδικασία. Την τελευταία μέρα του σεμιναρίου, οι συμμετέχοντες δούλεψαν σε ομάδες και παρουσίασαν μικροδιδασκαλίες στις οποίες εφάρμοσαν τα όσα διδάχτηκαν τόσο ως προς την ερμηνευτική όσο και ως προς τη διδακτική προσέγγιση των παραβολών.

Εκπαιδευτές του σεμιναρίου ήταν η Καθηγήτρια της Καινής Διαθήκης του Α.Π.Θ. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, και οι: Απόστολος Μπάρλος, Βάσω Γώγου και Χρήστος Φραδέλλος, μέλη της Επιμορφωτικής Ομάδας της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου.

Η ιδιαιτερότητα των θερινών επιμορφωτικών σεμιναρίων της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών συνίσταται και στο γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν από όλη την Ελλάδα φιλοξενούνται στο Γκλαβάνειο, ένα ανακαινισμένο αρχοντικό των μέσων του 18ου αιώνα. Η συνοίκηση των συμμετεχόντων εκπαιδευτικών δημιουργεί τις προϋποθέσεις εκείνες, ώστε να αποτελέσουν ένα σύνολο - ομάδα, η συνοχή του οποίου φανερώνεται σε όλη τη διάρκεια των εργασιών του σεμιναρίου και βέβαια καθορίζει αποφασιστικά την επιτυχία του όλου εγχειρήματος.

Στην έναρξη του σεμιναρίου απηύθυνε προς στους συμμετέχοντες χαιρετισμό ο Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου Δρ. Παντελής Καλαϊτζίδης και την Κυριακή 29 Ιουλίου, στην απογευματινή συνεδρία του σεμιναρίου, παρευρέθηκε και ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος, ο οποίος συνομίλησε με τους θεολόγους εκπαιδευτικούς και, προσφέροντας ως δώρο την Καινή Διαθήκη και το βιβλίο «Το μήνυμα του Θεού για Σένα, Εικονογραφημένες Βιβλικές ιστορίες για νέους», ευχήθηκε σε όλους καλή δύναμη στο διδακτικό τους έργο.

Εδώ μπορείτε να διαβάσετε τον χαιρετισμό του διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου.

ΠΗΓΗ: Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου

Μάθημα για την αξία και το όραμα της ενότητας των ανθρώπων όσο διαφορετικοί κι αν είναι

Αύριο στο Β1 διδάσκουμε την έννοια της «Ενότητας». Η διδακτική παρέμβαση σχετίζεται με τη συμμετοχή μαθητών και μαθητριών στο Πρόγραμμα Jean Monnet και προσδοκά να διερευνήσει αξίες που πρέπει να διέπουν κοινότητες ανθρώπων. Στη δραστηριότητα του Έντεχνου Συλλογισμού, οι πίνακες του Πάβελ Κουτσίνσκι (Paweł Kuczyński). Α.Ι.Κ.

Διδάσκοντας Θρησκευτικά με βιωματικές μεθόδους

Του ΦΩΤΗ ΣΠΑΝΟΥ

Κοντά στους 900 ανέρχονται οι δάσκαλοι της Μαγνησίας που αναμένεται να επιμορφωθούν μέσα από βιωματικές δράσεις και νέες διδακτικές μεθόδους στη διδασκαλία των Θρησκευτικών. Τα επιμορφωτικά σεμινάρια πραγματοποιούνται στο συνεδριακό κέντρο μετά από πρωτοβουλία της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών και της Μητρόπολης Δημητριάδος με τη συνεργασία των Συμβούλων Εκπαίδευσης. Οι επιμορφωτικές εκδηλώσεις είναι επτά και στην καθεμιά συμμετέχουν 120 δάσκαλοι, ενώ επιμορφωτές είναι καταξιωμένοι θεολόγοι.

Χθες πραγματοποιήθηκε ακόμη ένα επιμορφωτικό σεμινάριο με τους 120 δασκάλους να χωρίζονται στις αίθουσες του Συνεδριακού Κέντρου και να μυούνται σε βιωματικές δράσεις.

Ο Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών κ. Παντελής Καλαϊτζίδης τόνισε πως «η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών εδώ και πολλά χρόνια ανταποκρινόμενη σε αιτήματα καθηγητών και δασκάλων έχει διοργανώσει επιμορφωτικά σεμινάρια και κύκλους επιμόρφωσης τόσο για θεολόγους, όσο και για εκπαιδευτικούς άλλων ειδικοτήτων. Αν οι θεολόγοι αντιμετωπίζουν ζητήματα που έχουν σπουδάσει το αντικείμενο των Θρησκευτικών, μπορεί να φανταστεί κανείς πόσο δύσκολα είναι τα πράγματα για τους δασκάλους για να υπηρετήσουν ένα αντικείμενο που δεν έχουν ακριβώς σπουδάσει. Εκεί, λοιπόν, χρειάζεται μια επιμόρφωση όσο αφορά το κομμάτι του γνωστικού αντικείμενου. Εμείς όμως προσφέρουμε και κάτι ευρύτερο που σχετίζεται με τα βιωματικά σεμινάρια και τις νέες διδακτικές μεθόδους, τους βιωματικούς τρόπους μάθησης. Είναι πολύ σημαντικά για όλη τη δουλειά των δασκάλων όλα όσα γίνονται στα επιμορφωτικά σεμινάρια. Θέλω να ευχαριστήσω για την άριστη συνεργασία τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας, τους συμβούλους εκπαίδευσης, αλλά και τους εκπαιδευτές θεολόγους με τους οποίους συνεργαζόμαστε εδώ και χρόνια».

Η Σύμβουλος εκπαίδευσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Μαγνησίας κ. Αναστασία Φακίδου τόνισε πως «οι δάσκαλοι επιμορφώνονται σε τεχνικές που είναι χρήσιμες όχι μόνο για τη διδασκαλία των Θρησκευτικών, αλλά και σε άλλα γνωστικά αντικείμενα. Όλοι οι εκπαιδευτικοί είναι ενθουσιασμένοι από τη συμμετοχή τους στα σεμινάρια, τα οποία είναι δομημένα με βιωματικό τρόπο, δηλαδή γίνεται προσομοίωση διδασκαλίας. Εργάζονται με εποπτικό και χειραπτικό υλικό και βιώνουν αυτό που θα χρησιμοποιήσουν οι ίδιοι στην τάξη. Οι εκπαιδευτικοί μυήθηκαν στις τεχνικές του έντεχνου συλλογισμού και του εκπαιδευτικού δράματος».

Ο επιμορφωτής θεολόγος, μέλος της πενταμελούς ομάδας επιμορφωτών, κ. Απόστολος Μπάρλος τόνισε πως «συνεργαζόμαστε εδώ και πολλά χρόνια με την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών όπου διοργανώσαμε μια επιμορφωτική ομάδα για την επιμόρφωση εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Στόχος του τρέχοντος σεμιναρίου είναι πώς οι εκπαιδευτικοί θα γνωρίσουν καινούριες εκπαιδευτικές τεχνικές, πιο ενεργητικές, βιωματικές, διαδραστικές και να τις εφαρμόσουν στο μάθημα των Θρησκευτικών. Και αυτές οι τεχνικές μπορούν να διαχυθούν και σε άλλα μαθήματα, όπως στη γλώσσα, τη λογοτεχνία, την ιστορία. Τα Θρησκευτικά διδάσκονται στα Δημοτικά από τη Γ’ Τάξη μέχρι τη ΣΤ’ Τάξη, αλλά οι εκπαιδευτικοί μέσα στον χρόνο που έχουν να διδάξουν, κάποιοι παραδίδουν μερικές ενότητες. Βέβαια από τα σεμινάρια βλέπουμε πως οι εκπαιδευτικοί έχουν πολλά ερωτήματα για το πώς θα προκαλέσουν το ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον των μαθητών στα Θρησκευτικά. Το βασικό είναι να ενδιαφερθεί η τάξη για ένα μάθημα που έχει να του δώσει τις αξίες ζωής και να γνωρίσει την ορθόδοξη χριστιανική πίστη».

ΠΗΓΗ: ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Πλούτος και Φτώχεια

 

ΠΗΓΗ: EcoGaia Farm

Την επόμενη Τρίτη, 11 Φεβρουαρίου 2025, στην Αίθουσα Τελετών του Πρότυπου ΓΕ.Λ.Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ώρα 10.40 - 11.20, σε δύο τμήματα της Γ΄ Λυκείου (Γ2 & Γ3), μαζί με τη συνάδελφο Ελευθερία Μυτάρου, μάθημα Θρησκευτικών για τον Πλούτο και τη Φτώχεια. Το ίδιο μάθημα θα γίνει και στο τμήμα Γ1 Λυκείου στις 25 Φεβρουαρίου 2025.

Γιομόσαμε λιβελλογράφους

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Το περιστατικό με τον συνάδελφο σε Γυμνάσιο του Λαυρίου και το μάθημα των Θρησκευτικών, για ακόμα μια φορά, έφερε στην επιφάνεια καταστάσεις ανθρωποφαγίας. Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, κυρίως, αλλά οι Η/Υ και τα κινητά τηλέφωνα έχουν γεμίσει καυστικά μηνύματα και σχόλια, με θέσεις και αντιθέσεις. Πολλά απ’ αυτά, βέβαια, είναι προκλητικά, γιατί όσα με νηφαλιότητα και θεολογική – παιδαγωγική ενσυναίσθηση δημοσιεύτηκαν στον ηλεκτρονικό και έντυπο Τύπο, με ακραίο τρόπο παρερμηνεύτηκαν. Γνωστό το σκηνικό, ίδιο και απαράλλακτο εδώ και κάποια χρόνια. Επειδή προσωπικά από θέση ευθύνης έχω πάρει θέση έναντι αυτού του γεγονότος, αναρωτιέμαι αν πρέπει να απαντήσω ή να μην απαντήσω σε συκοφάντες και υποτροπιάζοντες λιβελλογράφους, τους γνωστούς «όλα τα ξέρω».

Πριν πολλά χρόνια, σ’ ένα εξαιρετικό μηνιαίο περιοδικό γόνιμου φιλοσοφικού, λογοτεχνικού και κοινωνικού προβληματισμού, διάβασα ένα μικρό σημείωμα του ιδιοκτήτη και εκδότη του, στο οποίο αναρωτιόταν αν πρέπει να απαντά σε κακόβουλους επικριτές του. Ο πολυγραφότατος ιδιοκτήτης και εκδότης –διανοούμενο θα τον χαρακτήριζα- υποστήριζε ότι είχε το δικαίωμα να διαλέγει εκείνους που θα συνδιαλέγεται. Εκείνη, όμως, η φράση από το κείμενό του, που την κράτησα ατόφια μες στο μυαλό μου, τη θυμάμαι ακόμα, παρότι έχουν περάσει πάνω από τρεις δεκαετίες, είναι η εξής: «ανήκω στους εργαζόμενους, όχι στους περιεργαζόμενους».

Το περιστατικό σε Γυμνάσιο του Λαυρίου που εξέθεσε το μάθημα των Θρησκευτικών στην κοινή γνώμη, έφερε στο φως της δημοσιότητας –η δημοσιότητα βλέπετε έλκει- αρκετούς «περιεργαζόμενους». Θεολογία ή παραθεολογία, Ορθοδοξία ή ζητοορθοδοξία; Παιδαγωγική του Μυστηρίου ή παιδαγωγική ελεγχόμενη από προσωπικά αδιέξοδα και ψυχαναγκαστικές νευρώσεις; Διαλέγεται και παίρνετε. Φανερό πάντως είναι ότι κάποιοι φαντάζονται πως γεννήθηκαν μόνο για να ελέγχουν τους άλλους, με μόνιμα θύματα, το μάθημα των Θρησκευτικών και τους μαθητές.

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Σύναξη, τχ. 77 (Ιανουάριος - Μάρτιος 2001), εξώφυλλο.

Στο Λαύριο, λαύρα η οδός των Θρησκευτικών

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Θλιβερό το γεγονός με τον συνάδελφο εκπαιδευτικό σε Γυμνάσιο του Λαυρίου που σε μαθητές και μαθήτριές του, στο μάθημα των Θρησκευτικών, μοίρασε μισαλλόδοξα και ομοφοβικά κείμενα. Θρησκευτική νεύρωση θα την αποκαλέσουν οι ψυχολόγοι. Προβληματική βέβαια και η θέση κάποιων θεολόγων: ο εν λόγω εκπαιδευτικός δεν είναι θεολόγος αλλά φιλόλογος και διδάσκει το μάθημα των Θρησκευτικών ως τρίτη ανάθεση· και με αυτή την ανακοίνωση νομίζουν πως λύθηκε το πρόβλημα για τους θεολόγους των σχολείων μας. Να είμαστε ρεαλιστές: οποιαδήποτε συζήτηση σε σχολική τάξη για τη σεξουαλικότητα και τον έρωτα, σε πάρα πολλές περιπτώσεις, όχι μόνο με θεολόγους αλλά και με άλλες ειδικότητες, είναι προκλητική και παραπλανητική όταν κρύβεται πίσω από διάφορους –ισμούς (ηθικισμούς, πουριτανισμούς και στείρους κατηχητικούς διδακτισμούς). Το χειρότερο στην περίπτωση αυτή –κι αυτό αφορά τους διδάσκοντες θεολόγους- είναι ότι στα μισαλλόδοξα και ομοφοβικά κείμενα, χρησιμοποιούνται αποσπάσματα Πατέρων της Εκκλησίας, τα οποία διαστρεβλώνουν τη συνολική εικόνα του συγγραφικού έργου τους, με κύριο στόχο να υπηρετήσουν έναν «ανθρωποφάγο ηθικισμό» που, δυστυχώς, θεριεύει στις μέρες μας. Εδώ, δεν είναι του παρόντος να αναφερθώ στο πως Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας, στο έργο τους, αναφέρονται στον ετερόφυλο ή ομοφυλόφιλο έρωτα. Εκείνο που εν τάχει σημειώνω είναι το εξής: στη διδασκαλία τους υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Αυτό που αξίζει να λάβουμε υπόψη μας είναι το γεγονός ότι οι αναφορές τους στον έρωτα και τη σεξουαλικότητα αφορούν το ποίμνιό τους και γίνονται στο κοινωνικό πλαίσιο της εποχής που ζουν, με τις όποιες επικρίσεις τους να έχουν συγκαταβατικό - παιδευτικό και όχι καταδικαστικό περιεχόμενο.

Εν κατακλείδι, να σημειώσω μια αλήθεια: ο χαρακτήρας και η φυσιογνωμία του μαθήματος των Θρησκευτικών, σήμερα, σε καιρούς βαρβαρότητας, οφείλει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες μιας ελεύθερης πλουραλιστικής δημοκρατικής κοινωνίας. Όσοι θεολόγοι αγωνίζονται για αυτό το πρόταγμα, είναι σίγουρο ότι με θεολογικό και παιδαγωγικό τρόπο διακονούν την ελευθερία και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

ΕΙΚΟΝΑ: Ιερομόναχος Σεραφείμ Ρουσόπουλος, ψηφιδωτό από την έκθεση Πέτρινα Στεφάνια. Αίθουσα Τέχνης Titanium, Δεκέμβριος 1997. ΠΗΓΗ: Σύναξη

Δημιουργικές επινοήσεις μαθητών και μαθητριών!

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Στη Σύναξη (τχ. 65), στα 1998, στο ειδικό αφιέρωμα για το μάθημα των Θρησκευτικών και με το ερώτημα να είναι καίριο: «αίτημα παιδείας ή συντεχνίας;», η Εύη Βουλγαράκη – Πισίνα, σ’ ένα εξαιρετικό κείμενό της, με τίτλο: «Μεταρρυθμίσεις και καθημερινότητα. Μια κουβέντα για το μάθημα των Θρησκευτικών», γράφοντας για τις ηθικές αναφορές στις οποίες αρεσκόμαστε ουκ ολίγοι θεολόγοι όταν διδάσκουμε σε σχολικές τάξεις, αναφέρει ότι «πρέπει να μην το ξεχνάμε: δεν έχουμε να κάνουμε οπωσδήποτε με χριστιανόπουλα». Σ’ αυτή τη σεμνότητα προσπάθησα σήμερα να αντισταθώ, διδάσκοντας σ’ ένα τμήμα της Α΄ Λυκείου την έννοια της «Επικοινωνίας με το Θεό», σύμφωνα με το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών. Η δραστηριότητα της Ιδεοθύελλας για την προσευχή συνδεόταν με το Προσδοκώμενο Μαθησιακό Αποτέλεσμα «πως οι μαθητές και οι μαθήτριες αιτιολογούν το γεγονός ότι η προσωπική σχέση με το Θεό έχει άμεσο αντίκτυπο στη σχέση που διαμορφώνει ο άνθρωπος με τον συνάνθρωπό του και την κτίση». Καθώς μαζί με μαθητές και μαθήτριες καταθέταμε τις απόψεις μας, στο πίνακα καταγράφτηκαν τα παρακάτω γεωμετρικά σχήματα με τις αντίστοιχες αιτιολογήσεις της Γιασεμής, του Χαράλαμπου και του Δημοσθένη. Ώσμωση Θρησκευτικών, Γεωμετρίας και Λογικής, λέω… τώρα. Δημιουργικές, πάντως, επινοήσεις μαθητών και μαθητριών που κάνουν τον δάσκαλο, όταν χτυπά το κουδούνι για διάλειμμα, να μην θέλει να φύγει από τη σχολική τάξη! Κι όπως τόσο ωραία, πριν τρεις σχεδόν δεκαετίες, υποστήριζε η αγαπητή Εύη Βουλγαράκη: «πρέπει να μην το ξεχνάμε: δεν έχουμε να κάνουμε οπωσδήποτε με χριστιανόπουλα».

Πόσοι είναι οι κόσμοι μας: Τρεις; Πρώτος, δεύτερος και τρίτος;

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Έξοδος στην Κοινωνία και τη Ζωή. 3/1987.

Σε πρόσφατο άρθρο του Η Ε.Ε. ως εξαγωγέας σκουπιδιών, ρύπων και μεταναστών ο Παντελής Μπουκάλας, συγγραφέας και δημοσιογράφος -με τα γραφόμενά του να έχουν σταθερή αξία-  διερωτάται: 

«Σε πόσους κόσμους χωρίζεται άραγε ο Κόσμος, ο πλανήτης μας δηλαδή, όχι το Σύμπαν που προσδιορίζει ο διεθνής όρος «Cosmos»; Σε τρεις, πρώτο, δεύτερο και τρίτο; Ανεπτυγμένο, αναπτυσσόμενο και υπανάπτυκτο; Ή μήπως σε δύο, κυρίαρχο και κυριαρχούμενο, ηγεμονεύοντα και ηγεμονευόμενο, ή πολιτισμένο και «απολίτιστο», όπως διατείνονται όσοι στη Δύση φρονούν ότι το ανθρώπινο είδος πλάστηκε για να υπηρετεί τον Λευκό Αφέντη, και δη τον χριστιανό; Να υπηρετεί, εν ολίγοις, τις πρώην και τις νυν αυτοκρατορίες, που μοιράζουν τη Γη σε ζώνες επιρροής, ευεργετώντας μια στο τόσο τους προθυμότερους των προθύμων και ασκώντας την εξουσία τους με τη λογική και την ηθική της αποικιοκρατικής εποχής, πλην με ρητορική δημοκρατίας και δικαιοσύνης;» 

Σαφέστατα πρόκειται για ερωτήματα που ανέκαθεν βασάνιζαν και συνεχίζουν να βασανίζουν και τη θεολογική σκέψη: πολλά, άλλωστε, είναι τα βιβλία – μακρύς ο κατάλογος- που μιλούν για μια νέα θέαση του κόσμου, ενάντια στην κοινωνική αδικία.

Το συγκεκριμένο άρθρο μού θύμισε το βιβλίο Θρησκευτικών της Γ΄ Λυκείου, των Μάριου Π. Μπέγζου και Θανάση Ν. Παπαθανασίου, Θέματα Χριστιανικής Ηθικής, το οποίο επί πολλά έτη διδάχθηκε σε τελειόφοιτους λυκειόπαιδες. Όσοι θεολόγοι το δίδαξαν θα θυμούνται την ωραία ενότητα: «Το κοινωνικό πρόβλημα». Σ’ αυτή, το κείμενο που εισήγαγε τους μαθητές και τις μαθήτριες στη θεολογική οπτική γύρω από τις κοινωνικές ανισότητες είχε παρόμοιο με του Παντελή Μπουκάλα τίτλο: «Πόσοι “κόσμοι” είναι ο σύγχρονος κόσμος;» Ασχέτως κι αν ο Παντελής Μπουκάλας και οι δύο καλοί συνάδελφοι διαφοροποιούνται στο πόσοι είναι σήμερα οι «κόσμοι» του σύγχρονου κόσμου που ζούμε, εκείνο που έχει μέγιστη σημασία είναι ότι παραμένει ζητούμενο η αποκατάσταση των πολλών ρωγμών που υπάρχουν ανάμεσα στον αναπτυσσόμενο δυτικό και τον υπανάπτυκτο κόσμο. Παραθέτω αυτούσιο το κείμενο του Θανάση Ν. Παπαθανασίου, για να έχουμε σαφή εικόνα για το πώς στη θεολογική και εκκλησιαστική γλώσσα, όταν συζητάμε για την κοινωνική αδικία στοχεύουμε στην επίλυση και όχι στην επικάλυψή της.

«Συχνά, για να αναφερθούμε στη σύγχρονη πραγματικότητα, χρησιμοποιούμε την έκφραση “ο κόσμος μας”. Κι όμως, αν παρακολουθήσουμε δημοσιεύματα και μελέτες κοινωνιολογικές και οικονομικές, θα δούμε ότι γίνεται λόγος για “τρίτο” και για “τέταρτο κόσμο”! Οι όροι αυτοί σηματοδοτούν σε παγκόσμια κλίμακα το σημερινό κοινωνικό πρόβλημα, το ζήτημα, δηλαδή, της δίκαιης κατανομής των υλικών αγαθών και των μέσων παραγωγής, καθώς και της δυνατότητας του κάθε ανθρώπου να απολαμβάνει τα υλικά αγαθά με ασφάλεια και ειρήνη. Αν παραδοσιακά ως “πρώτος” και “δεύτερος” κόσμος υπονοούνται η Ανατολή και η Δύση, τότε “τρίτος” κόσμος είναι οι αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής και της Ασίας, αυτές που, μετά από αιώνες αποικιοκρατίας, μαστίζονται από την πείνα, τη φτώχεια, τις επιδημίες, τον αναλφαβητισμό, έχοντας οικονομίες εξαρτημένες από δυτικά κεφάλαια. Και “τέταρτος κόσμοςˮ είναι εκείνες οι ομάδες πληθυσμού των αναπτυγμένων δυτικών κρατών, οι οποίες ωθούνται στο περιθώριο της ζωής. Είναι οι άνεργοι και οι άστεγοι, τεράστιες νησίδες εξαθλίωσης μέσα σε ωκεανούς ευμάρειας και καταναλωτισμού. Αυτή είναι, με λίγα λόγια, η κατάσταση σήμερα. Μια ανθρωπότητα δύο ή και περισσότερων ταχυτήτων. Η ανισότητα δεσπόζει και αυτό που για τους ευημερούντες είναι περίσσευμα, για τους εξαθλιωμένους είναι έλλειψη. Ποια θέση καλείται να πάρει η Εκκλησία απέναντι σ’ αυτό το πρόβλημα; Ποιοι είναι οι βασικοί άξονες της παράδοσής της, που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν λύσεις και να δώσουν προσανατολισμούς και διέξοδο;»

Στην ίδια σχεδόν τροχιά κινείται και ο Παντελής Μπουκάλας:

«Ναι, δύο οι κόσμοι: ο κόσμος που ζει και ο κόσμος που απλώς επιβιώνει. Και τέτοιος κόσμος, φτωχός και ζορισμένος, υπάρχει πολύς και μέσα σε χώρες ανεπτυγμένες. Δεν κατοικεί μόνο στα «τριτοκοσμικά» κράτη της Αφρικής και της Ασίας. Και δεν τολμάει καν να ονειρευτεί μιαν άσπρη μέρα, γιατί τα πάντα τον εξαναγκάζουν να δηλώσει υποταγή στην κορυφαία θεότητα των καιρών μας, την ΤΙΝΑ. Όχι, δεν πρόκειται για παραφθορά του ονόματος της Αθηνάς, αλλά για το αρκτικόλεξο There Is No Alternative. Δεν υπάρχει εναλλακτική. Η Ιστορία τελείωσε με τη στέψη του νεοφιλελεύθερου πολιτισμού ως μοναδικής ρεαλιστικής εκδοχής διαχείρισης των ανθρωπίνων. Αυτό ήταν το πεπρωμένο, η μοίρα, η ειμαρμένη. Μην το πολεμάτε. Ηρεμήστε πια. Παραιτηθείτε. Νομοτελειακά, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιητικής ΤΙΝΑ διαμορφώθηκαν ο κόσμος πομπός και ο κόσμος δέκτης, κι αυτό πρέπει να μείνει εσαεί απαρασάλευτο. Ο κόσμος που εκπέμπει, πέμπει και εξάγει (δόγματα, κανόνες, διαταγές, στρατεύματα, αλλά και «αγαθά», και ρύπους βέβαια, μια και οφείλει να συνεχίζει την πρόοδό του) και ο κόσμος που εισάγει, δέχεται και οφείλει να ανέχεται».

Και οι δύο, πάντως, συγγραφείς δείχνουν την αγωνία τους για τη σημερινή κατάσταση του ανθρώπου ενώπιον της κοινωνικής αδικίας και των κοινωνικών ανισοτήτων. Είναι, άλλωστε, ένας τρόπος για αγώνα για το τι λογής δικαιοσύνη μπορεί να υπάρξει ώστε όλοι οι άνθρωποι ετούτου του κόσμου να μπορούν να απολαμβάνουν τα αγαθά που προσφέρει ο Θεός, στην πράξη κι όχι βασιζόμενα μόνο σε θεωρητικές αρχές.

Περί του ισότιμου μαθήματος των Θρησκευτικών

Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΣΙΡΕΒΕΛΟΥ

«Για να μπορώ να είμαι, πρέπει να είμαι άλλος,

Να βγω από εμένα, να με ψάξω ανάμεσα στους άλλους,

που δεν είναι αν εγώ δεν υπάρχω,

τους άλλους που μου δίνουν πλήρη ύπαρξη».

Άκου, Octavio Paz, Ηλιόπετρα.

Πριν από λίγες μέρες επισκέφτηκα το ξεχωριστό και πραγματικά αξιόλογο Μουσείο Ασιατικής Τέχνης στην Κέρκυρα. Στο μουσείο φιλοξενούνται εκθέματα σχετικά με τις αρχαιότητες, την τέχνη και τους πολιτισμούς της Ασίας. Η περιήγηση στις ιδιαίτερα καλαίσθητες αίθουσες ενίσχυσε την άποψή μου ότι τα εκθέματα αυτά δεν είναι πολιτιστικά ουδέτερα αλλά έχουν άμεση σχέση με τις θρησκευτικές παραδόσεις και δοξασίες των ανθρώπων και των λαών που τα δημιούργησαν. Για να κατανοήσει κανείς τις μορφές, τα αντικείμενα, τα σχήματα, τα σύμβολα και τις νοηματικές αναπαραστάσεις των εκθεμάτων, θα έπρεπε να γνωρίζει τα στοιχειώδη της θρησκευτικής γλώσσας καθώς και να έχει βασικές γνώσεις θρησκειολογίας.

Εκείνες τις ημέρες στην έγκριτη εφημερίδα Η Καθημερινή δημοσιεύτηκε άρθρο (19/07/2024[1]), σύμφωνα με το οποίο το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων σκοπεύει να δημιουργήσει ένα ισότιμο μάθημα για όσους μαθητές κι όσες μαθήτριες δικαιούνται απαλλαγής από το Μάθημα των Θρησκευτικών. Η αναγκαιότητα ενός ισότιμου μαθήματος προκύπτει από τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας (1749 και 1750/2019). Πρόθεση του Υπουργείου είναι η δημιουργία ενός μαθήματος «Ηθικής». Σύμφωνα με το δημοσίευμα έχει ήδη συσταθεί Επιτροπή για την κατάρτιση των Προγραμμάτων Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στο μάθημα «Ηθική» που θα είναι ισότιμο του μαθήματος των Θρησκευτικών και θα απευθύνεται σε όσες μαθήτριες/όσους μαθητές δικαιούνται απαλλαγή.

Η απόφαση φαίνεται από πολιτική σκοπιά οριστικά ειλημμένη. Ωστόσο θαρρώ ότι έστω και την ύστατη στιγμή απαιτείται να σημειωθούν ορισμένα πράγματα σχετικά με το ισότιμο μάθημα. Πριν προχωρήσω στις σκέψεις μου, θα ήθελα να σημειώσω ότι σε καμία περίπτωση στο παρόν κείμενο δεν επιδιώκεται η συγκριτική αποτίμηση γνωστικών αντικειμένων και η ανάδειξη της ανωτερότητας του ενός έναντι του άλλου.

Αναμφίβολα η «Ηθική» ως κλάδος της Φιλοσοφίας αποτελεί σημαντικό γνωστικό πεδίο. Η εισαγωγή του μαθήματος της Ηθικής στο σχολείο θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις οι μαθητές/τριες να ασχοληθούν με καίρια και διαχρονικά ηθικά προβλήματα και διλήμματα και να οδηγηθούν σε γόνιμο προβληματισμό. Βέβαια, τα ηθικά ζητήματα, οι προβληματισμοί και τα διλήμματα εξετάζονται σε μεγάλο εύρος και σε άλλα μαθήματα στο σχολείο, όπως η Λογοτεχνία, η Νεοελληνική Γλώσσα, τα Αρχαία Ελληνικά, η Ιστορία, η Φιλοσοφία (δε θα αναφερθώ στο Μάθημα των Θρησκευτικών γιατί αφενός το θεωρώ αυτονόητο, και αφετέρου για να μη συνδεθεί η Ηθική με τη Χριστιανική Ηθική).

Έχω όμως την αίσθηση ότι η αποκλειστική διδασκαλία της Ηθικής ως κλάδου της Φιλοσοφίας, δεν αποτελεί ισότιμο μάθημα με περιεχόμενο συναφές των Θρησκευτικών (εκτός εάν θεωρείται ότι τα Θρησκευτικά είναι αποκλειστικά μάθημα Χριστιανικής Ηθικής), διότι στερεί από τους μαθητές και τις μαθήτριες που δικαιούνται την απαλλαγή, μια βασική πηγή γνώσης, που είναι η θρησκευτική γνώση. Η Ηθική ως κλάδος της Φιλοσοφίας εξετάζει μέχρι ενός σημείου κοινά ζητήματα και αναδεικνύει κοινές αξίες με τον θρησκευτικό κόσμο -ανεξάρτητα από τη θρησκεία και τον θρησκευτικό κλάδο ή παράδοση. Ωστόσο δεν αναδεικνύει τα βαθύτερα θρησκευτικά κριτήρια και δεν παρέχει εξειδικευμένες θρησκευτικές γνώσεις.

Το Μάθημα των Θρησκευτικών περιλαμβάνει ηθικά ζητήματα αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι Ηθική. Πολύ περισσότερο έχει ως περιεχόμενα την ορθόδοξη θεολογία, τη λατρεία, τη χριστιανική μαρτυρία, την ανθρωπολογία, την τέχνη, τον πολιτισμό και τους πολιτισμούς, την κοινωνική συγκρότηση, την ιστορία, τις συμβολικές αναπαραστάσεις, τις αξίες, τις επιμέρους παραδόσεις, την επικοινωνία, τη θρησκειολογία, την κοινωνιολογία και τη φαινομενολογία της θρησκείας, τον διαθρησκειακό διάλογο. Από την άλλη, η «Ηθική» αποτελεί ένα ανεξάρτητο γνωστικό αντικείμενο (αναμφίβολα πολύ σημαντικό, όπως έγραψα πιο πάνω), το οποίο όμως δεν είναι θρησκευτική γνώση.

Η επιλογή της «Ηθικής» αυτόματα οδηγεί τους μαθητές και τις μαθήτριες που απαλλάσσονται από τα Θρησκευτικά σε έλλειψη θρησκευτικού γραμματισμού. Δε θα γνωρίσουν, ούτε θα εξοικειωθούν με τη θρησκευτική γλώσσα, τις βαθύτερες σημασίες της και την επίδρασή της στον κοινωνικό χώρο και τον πολιτισμό. Στο πλαίσιο του δημόσιου σχολείου οι ετερόθρησκοι (μη Ορθόδοξοι/ες μαθητέςτριες) δεν θα γνωρίσουν και δεν θα κατανοήσουν τη δική τους θρησκευτική παράδοση, ενώ οι μαθητές/τριες που είναι άθεοι, αγνωστικιστές ή δεν εντάσσονται σε καμία θρησκευτική κοινότητα, δε θα μάθουν για τον τρόπο λειτουργίας και έκφρασης των θρησκευόμενων. Εξάλλου σύμφωνα με τη Σύσταση 1720 «Εκπαίδευση και Θρησκεία» της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης το κράτος-μέλος πρέπει να παρέχει θρησκευτική εκπαίδευση σε όλους τους μαθητέςκαι σ' όλες τις μαθήτριες.

Αναμφίβολα η αναγκαιότητα της θρησκευτικής παιδείας και γραμματισμού παραμένει χρήσιμη και στην εποχή μας. Παρενθετικά απαιτείται να σημειωθεί ότι ο θρησκευτικός γραμματισμός δεν έχει καμία σχέση με την κατήχηση. Ο θρησκευτικός γραμματισμός παρέχεται στο δημόσιο σχολείο, ενώ η κατήχηση αποτελεί έργο των εκκλησιαστικών και θρησκευτικών κοινοτήτων. Ας μη λησμονούμε ότι ακόμη και σε εκκοσμικευμένα περιβάλλοντα σε μεγάλο βαθμό τα κοινωνικά γεγονότα και τα μνημεία πολιτισμού έχουν θρησκευτική προέλευση ή συνδέονται με θρησκευτικές αναπαραστάσεις. Επιπρόσθετα πολλά ιστορικά γεγονότα, ηθικές κατακτήσεις και ηθικά διλήμματα έχουν θρησκευτικό υπόβαθρο. Ενδεικτικά αναφέρω τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά και διλήμματά όπως η ευθανασία, οι αμβλώσεις και η θανατική ποινή.

Η θρησκεία είναι παρούσα στον σύγχρονο και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο με έργα που προάγουν τον πολιτισμό. Από την άλλη, πολλά σύγχρονα προβλήματα, όπως ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία, η ξενοφοβία, ο φονταμενταλισμός, ο ρατσισμός, οι εθνοτικές συγκρούσεις, η βία έχουν θρησκευτικό υπόβαθρο. Οι θρησκευόμενοι με τις πράξεις τους μπορούν να συμβάλλουν στην ειρήνη, την κοινωνική δικαιοσύνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την καλλιέργεια των προϋποθέσεων μέσω του διαλόγου για έναν κόσμο φιλίας και ελπίδας. Συνάμα όμως μπορεί να αποβούν καταστροφικοί, όπως πολλές φορές φανερώνει η ιστορία. Το ζητούμενο είναι μέσα από τη θρησκευτική γλώσσα οι μαθητές/τριες, θρησκευόμενοι και μη θρησκευόμενοι, να γνωρίσουν ότι η θρησκεία μπορεί να αποτελέσει βασικό παράγοντα σύναψης φιλόκαλων σχέσεων και καλλιέργειας των δημοκρατικών αξιών και της αρμονικής συμβίωσης.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το ισότιμο μάθημα των Θρησκευτικών μπορεί να είναι η Διαθρησκειακή Αγωγή και Εκπαίδευση. Η διαθρησκειακή εκπαίδευση αποτελεί μέρος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Αξιοποιεί τις θεμελιώδεις αρχές και τεχνικές της διαπολιτισμικής αγωγής προσαρμοσμένες στη θρησκευτική γλώσσα και εστιάζει στη μελέτη των θρησκευτικών αντιλήψεων.

Σε γενικές γραμμές η διαπολιτισμική εκπαίδευση επιδιώκει τη συνάντηση, τον αμοιβαίο σεβασμό, τη συνεργασία, τη γόνιμη αλληλεπίδραση και την προαγωγή των πολιτισμών. Επομένως η αποδοχή της ισότητας και του σεβασμού των πολιτισμών καθώς και της ισοτιμίας των διαφορετικών πολιτισμικών κοινοτήτων αποτελούν θεμελιώδεις αρχές και εξασφαλίζουν ίσες ευκαιρίες για τις μειονότητες. Επιπρόσθετα η διαπολιτισμική αγωγή στοχεύει στη συνάντηση, τον σεβασμό, τη φιλία, την ενσυναίσθηση και την αλληλεγγύη των ετεροτήτων. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση δεν επιδιώκει την κυριαρχία κάποιου πολιτισμού και ειδικά της επικρατούσας εθνικής ομάδας. Αντιθέτως προϋποθέτει τη διασφάλιση της τοπικής πολιτισμικής παράδοσης και άρα και της θρησκευτικής.

Οι επιμέρους στόχοι στη διαθρησκειακή εκπαίδευση είναι οι μαθητές/τριες:

• να εξερευνήσουν, γνωρίσουν και διαλεχθούν σε βάθος με τη θρησκευτική ετερότητα,

• να ανακαλύψουν με αντικειμενικό τρόπο τη δική τους θρησκευτική πίστη, αν είναι θρησκευόμενοι, ή των άλλων θρησκευτικών παραδόσεων, εφόσον είναι άθεοι ή άθρησκοι ή αγνωστικιστές,

• να αντιληφθούν τον θρησκευτικό πλουραλισμό ως στοιχείο της σύγχρονης ζωής,

• να αναγνωρίσουν και μη θρησκευτικές θέσεις και αντιλήψεις που εξετάζουν παρόμοια ζητήματα με τις θρησκείες και να κατανοήσουν ότι οι θρησκευτικές θεωρήσεις της ζωής δεν είναι οι μοναδικές πολιτισμικές κατασκευές,

• να επαναπροσδιορίσουν τη δική τους ταυτότητα μέσα από τις αξίες των άλλων θρησκευτικών ταυτοτήτων καθώς και το περιεχόμενο της δικής τους φιλοσοφικής, θρησκευτικής και ηθικής στάσης, στο πλαίσιο ενός γόνιμου κριτικού στοχασμού για τον άνθρωπο, την κοινωνία, τον πολιτισμό,

• να κατανοήσουν ότι ο διάλογος αποτελεί τρόπο ζωής που αναπτύσσει την αλληλεγγύη,

• να καταστούν ενεργοί και δημοκρατικοί πολίτες.

Η διαθρησκειακή εκπαίδευση περιλαμβάνει τα παραπάνω χαρακτηριστικά με έμφαση στις θρησκευτικές αναπαραστάσεις και καλλιεργεί τον διάλογο των θρησκειών και τη διαθρησκειακή επικοινωνία. Στη θεματολογία της ανήκουν μύθοι, παραδόσεις, πολιτιστικά έθιμα και μνημεία των διάφορων θρησκειών (τέτοια θέματα μπορούν να διδαχτούν π.χ. στο Δημοτικό), η διδασκαλία, η λατρεία, η τέχνη, οι πολιτισμοί, οι σύγχρονες τάσεις και οι ανθρωπολογικές παραστάσεις των Μεγάλων και Ζωντανών Θρησκειών (π.χ. στο Γυμνάσιο και το Λύκειο), αλλά και θέματα σχετικά με την ηθική στις θρησκείες (π.χ. Γ΄ Γυμνασίου και στη Γ΄ Λυκείου).

Εξάλλου η διαθρησκειακή εκπαίδευση, όπως και η διαπολιτισμική αγωγή, διακρίνεται για τον ελαστικό χαρακτήρα του διδακτικού υλικού. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να δίνει έμφαση στη θρησκευτική πίστη (π.χ. στο πλαίσιο ενός προγράμματος διαδικασίας) των μαθητών/τριών που έχουν απαλλαγή από το Μάθημα το Θρησκευτικών, δίχως να παραλείπονται οι γνώσεις για τις άλλες θρησκείες. Συγχρόνως μπορεί να φιλοξενεί ηθικές θέσεις που προέρχονται από αθεϊστικά ή μη θρησκευτικά και φιλοσοφικά περιβάλλοντα. Θεμελιώδης επιδίωξη αποτελεί η γνώση της θρησκείας κάθε μαθητή/τρια αλλά και η γνωριμία με τις άλλες θρησκείες και φιλοσοφικές και ηθικές κοσμοθεωρίες.

Έτσι, το μάθημα αυτό γεφυρώνει τους ανθρώπους άλλων θρησκειών μέσα από τη αντικειμενική γνώση της δικής τους θρησκείας αλλά και των άλλων θρησκειών με παιδαγωγικές δεξιότητες που αποκλείουν τον συγκρητισμό. Συγχρόνως δεν δημιουργεί σύγχυση και περαιτέρω διαιρέσεις, όπως π.χ. αν η κάθε κοινότητα είχε το δικό της μάθημα Θρησκευτικών. Άλλωστε μια τέτοια προοπτική οδηγεί τα Θρησκευτικά σε μάθημα επιλεγόμενο ή ακόμη σε μάθημα που θα διδάσκεται μετά το πέρας του κανονικού ωρολογίου προγράμματος, για όσους μαθητές/όσες μαθήτριες το επιθυμούν.

Γιατί όμως ένα μάθημα διαθρησκειακής εκπαίδευσης είναι σημαντικό ως ισότιμο του Μαθήματος των Θρησκευτικών;

• Ακολουθεί τις υποδείξεις του Συμβουλίου της Επικρατείας για ισότιμο μάθημα, δίχως να χάνει τη συνάφεια και τη θρησκευτική ταυτότητα.
• Δεν αποτελεί κατήχηση αλλά αντικειμενική θρησκευτική γνώση με έμφαση στη θρησκεία των μαθητών/τριών κάθε τάξης και την αντικειμενική ανακάλυψη των υπόλοιπων θρησκειών σε επίπεδο γνώσεων.
• Διεισδύει σε βαθιά σε ηθικά ζητήματα αναδεικνύοντας τις ποικίλες ανθρωπολογικές, ηθικές αλλά και θρησκευτικές αιτίες, καλώντας τον μαθητή και τη μαθήτρια σε εξερεύνηση και γόνιμο προβληματισμό χρήσιμο για τη ζωή του/της. Επομένως διαθέτει μια ολιστική προσέγγιση στο θέμα της ηθικής.
• Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για βαθύ θρησκευτικό γραμματισμό και ανακάλυψη των θρησκευτικών αναπαραστάσεων από κάθε μαθητή/-τρια. Ακόμη και από μαθητές/τριες άθεους, αγνωστικιστές, άθρησκους.
• Αποτελεί μάθημα που ενώνει και δεν διαιρεί.
• Αναδεικνύει την ηθική ως φιλοσοφική έννοια αλλά προβάλλει και τις ποικίλες θρησκευτικές διαστάσεις της.

Επισκεφτείτε ή αναλογιστείτε την τελευταία σας επίσκεψη σε ένα οποιαδήποτε μουσείο του εξωτερικού ή της Ελλάδας (όχι μόνο της Κέρκυρας), σκεφτείτε σύγχρονα τραγούδια και ταινίες, θεάματα και εκδηλώσεις και θα διαπιστώσετε τη διαχρονική παρουσία της θρησκείας αλλά και τις δυναμικές επιδράσεις της στον σύγχρονο κόσμο, ακόμη και σε εκκοσμικευμένα περιβάλλοντα. Η απουσία θρησκευτικής γνώσης δημιουργεί περισσότερα προβλήματα, γι’ αυτό είναι αναγκαία η διδακτική της με έμφαση στη δημιουργική αλληλεπίδραση, την αντικειμενική γνώση και την καλλιέργεια δεξιοτήτων και στάσεων που αγκαλιάζουν το διαφορετικό αλλά και συμφιλιώνουν τις ετερότητες.

[1] https://www.kathimerini.gr/society/563132983/mathima-ithikis-gia-osa-paidia-den-didaskontai-thriskeytika/

Το εικαστικό θέμα αποτελεί έργο του Edward Munch με τίτλο “Historien” και αποτελεί μέρος μιας σειράς έργων που ο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε για την Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου του Όσλο κατά την περίοδο 1909-1916.

Ο Νικόλαος Τσιρέβελος είναι Δρ. Θεολογίας, μέλος ΕΔΙΠ του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ. Έχει διδάξει στα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης των Πανεπιστημίων Δυτικής Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Αιγαίου και στο Τμήμα «Θεολογίας και Πολιτισμού» του Πανεπιστημίου Logos στα Τίρανα. Στο παρελθόν εργάστηκε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Είναι επιμορφωτής σε ποικίλα επιστημονικά σεμινάρια και μέλος της Παιδαγωγικής Ομάδας της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου.

ΠΗΓΗ: Πολυμερώς και Πολυτρόπως

Μνήμη Γιώργου Σεφέρη (20 Σεπτεμβρίου 1971 - 20 Σεπτεμβρίου 2024)

Σαν σήμερα, 20 Σεπτεμβρίου του 1971, έφυγε από τη ζωή ο Γιώργος Σεφέρης. Οι θεολόγοι, στη σχολική τάξη, καλό είναι ν’ ανοίγουμε τα χαρτιά μας και την καρδιά μας στη Λογοτεχνία και να διδάσκουμε το μάθημα των Θρησκευτικών με κείμενα του Σεφέρη· κι όχι μόνο του Σεφέρη αλλά κι άλλων λογοτεχνών, ελλήνων και ξένων. Οι δύο διαφάνειες που, εδώ, δημοσιεύω προέρχονται από διδακτική μου πρόταση σε επιμόρφωση νεοδιόριστων εκπαιδευτικών (φιλολόγων και θεολόγων), πριν είκοσι χρόνια περίπου, όταν λειτουργούσαν τα Περιφερειακά Επιμορφωτικά Κέντρα και είχε δύο μέρη, το πρώτο με θέμα: «Σχεδιάζοντας μαθήματα Θρησκευτικών με κείμενα του Γιώργου Σεφέρη», ενώ το δεύτερο: «Το "Αγιορείτικο Ημερολόγιο" του Άγγελου Σικελιανού σε διδακτικές ενότητες του μαθήματος των Θρησκευτικών στο Λύκειο». Α.Ι.Κ.

7η Πανελλήνια Συνάντηση Θεολόγων στον Βόλο (6-8 Σεπτεμβρίου 2024)

«Το κείμενο “υπέρ της του κόσμου ζωής”. Θεολογικές, κοινωνικές και διδακτικές προτάσεις σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο».

Εδώ μπορεί να δείτε το Πρόγραμμα της 7ης Πανελλήνιας Συνάντησης Θεολόγων.

Ανάγνωση ευτράπελων σχολίων

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Το μεσημεριανό briefing, για το μάθημα της Ηθικής που πρόκειται να εισαχθεί για διδασκαλία στα σχολειά μας, ως μάθημα «ισότιμο» και «παράλληλο» του μαθήματος των Θρησκευτικών, είχε ακόμα μια έκπληξη. Σχόλιο σε ομαδική δημοφιλούς Μέσου Κοινωνικής Δικτύωσης, προτείνει «διείσδυση» της Θεολογίας στη «Φιλοσοφική Ηθική», με σκοπό να την «εκκλησιοποιήσει» -αυτός είναι ο όρος που χρησιμοποιείται αντί του ορθού «εκκλησιαστικοποιήσει». Τέλος πάντων, δεν θα σταθώ στην ορολογία, την αφήνω στην άκρη. Ο όρος, όμως, που χτυπάει κόκκινο είναι η «διείσδυση» της Θεολογίας στη Φιλοσοφική Ηθική. Αναρωτιέμαι με ποιο τρόπο, βάσει ποιας επιστημονικής μεθόδου, μπορεί να γίνει «εκκλησιαστικοποίηση» της Φιλοσοφικής Ηθικής; Ή της «Μεταηθικής», όρο που χρησιμοποιεί ο Στέλιος Βιρβιδάκης, Ομότιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ και συντονιστής του έργου για την εισαγωγή του «ισότιμου» και «παράλληλου» με τα Θρησκευτικά μαθήματος της Ηθικής. Δύσκολη, πράγματι, η στάση που οφείλει να κρατήσει κανείς όταν διαβάζει τέτοια ευτράπελα σχόλια! Να απαντά ή να μην απαντά; Στις μέρες μας και στον τόπο μας βλέπετε, πολλοί είναι εκείνοι που βρίσκουν τον τρόπο να φωνασκούν. Θυμώνουν αλλά δεν καταλαβαίνουν… διαμαρτύρονται, όμως, για όσα συμβαίνουν στο στενό επαγγελματικό τους χώρο. Παραφράζω Μάνο Χατζηδάκη: «Ορνιθοκομείο με κότες εύγεστες κι όχι ευαίσθητες», η εποχή μας. Καλοκαίρι βλέπετε, με τα 40ντάρια Κελσίου που δεν λένε να κοπάσουν. Υπομονή.

Υ.Γ. Καυστικό μεν το σχόλιό μου, απαιραίτητο δε. 

Ρούλη Μπούα, Θέρος. ΠΗΓΗ: paletaart – Χρώμα & Φώς

Επιστολή προς τον Υπουργό του ΥΠΑΙΘΑ, από τον Πανελλήνιο Θεολογικό Σύνδεσμο «ΚΑΙΡΟΣ»

Αθήνα, 25-7-2024

Προς τον Κύριο Κυριάκο Πιερρακάκη, Υπουργό Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού

Αξιότιμε Κύριε Υπουργέ,

Ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «ΚΑΙΡΟΣ», του οποίου τα μέλη είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος ενεργοί θεολόγοι εκπαιδευτικοί, πληροφορήθηκε με έκπληξη, μέσω δημοσιευμάτων του Τύπου, ότι το Υπουργείο Παιδείας σχεδιάζει την εισαγωγή στην Εκπαίδευση ενός ισότιμου εναλλακτικού μαθήματος, το οποίο θα παρακολουθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες που απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών. Ως αιτιολογία προβάλλεται η εφαρμογή των τελευταίων αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας για το μάθημα των Θρησκευτικών. Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα δημοσιεύματα, το μάθημα που σχεδιάζεται να εισαχθεί είναι η «Ηθική».

Ο Σύνδεσμός μας έχει εκφράσει επανειλημμένα τις θέσεις του, οι οποίες θεμελιώνονται στην ιδρυτική του Διακήρυξη και το Καταστατικό του, για μια ενιαία, συμπεριληπτική, υποχρεωτική θρησκευτική εκπαίδευση, η οποία να λαμβάνει υπόψη την τοπική θρησκευτική παράδοση και ταυτόχρονα να ανοίγεται σε ζητήματα οικουμενικού προβληματισμού, με στόχο την προετοιμασία υπεύθυνων πολιτών και την προαγωγή της ειρηνικής συνύπαρξης. Ταυτόχρονα, έχουμε επισημάνει τους κινδύνους από τυχόν μονομερείς προσεγγίσεις του ζητήματος της θρησκευτικής εκπαίδευσης, το οποίο είναι πολύπλοκο, καθότι έχει σύνθετες παιδαγωγικές, θεολογικές, πολιτικές, νομικές και κοινωνικές διαστάσεις. Η ανάδυση του θρησκευτικού φανατισμού διάφορων τύπων και της εκκοσμίκευσης καθιστά επιτακτική την ανάγκη για μια συμπεριληπτική θρησκευτική εκπαίδευση, η οποία θα προάγει την κριτική σκέψη, τον διάλογο, την αλληλογνωριμία και τον αλληλοσεβασμό και ταυτόχρονα θα ανταποκρίνεται στα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά και στις πραγματικές ανάγκες των σύγχρονων μαθητών και μαθητριών. Οι θέσεις αυτές αντλούν επιστημονική τεκμηρίωση από τη σύγχρονη θρησκειοπαιδαγωγική. Είναι γνωστό, ωστόσο, ότι οι θέσεις αυτές πολεμήθηκαν από ακραίους φονταμελιστικούς κύκλους του θρησκευτικού χώρου, καθώς επίσης ότι δεν εισακούστηκαν από το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο της χώρας.

Κύριε Υπουργέ,

Η εισαγωγή ενός ισότιμου εναλλακτικού μαθήματος μοιραία θα επηρεάσει το οργανωτικό πλαίσιο και τη λειτουργία του μαθήματος των Θρησκευτικών και του σχολείου ευρύτερα. Εάν οι πληροφορίες των προαναφερθέντων δημοσιευμάτων είναι βάσιμες, εκφράζουμε τη διαμαρτυρία μας για τον τρόπο της διαχείρισης αυτού του τόσο ευαίσθητου θέματος, με προώθηση λύσεων χωρίς διάλογο, χωρίς να κληθούν οι εκπρόσωποι των θεολόγων εκπαιδευτικών για να εκφράσουν τις απόψεις τους, ενώ το ζήτημα αυτό τους αφορά άμεσα.

Ο Σύνδεσμός μας στοχεύει καταστατικά και εργάζεται άοκνα από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα για την «αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης» στη χώρα μας. Διεκδικούμε συμμετοχή στον διάλογο γύρω από τις εξελίξεις οι οποίες αφορούν το μάθημά μας και το εκπαιδευτικό μας έργο.

Εκφράζουμε το αίτημά μας για συνάντηση μαζί σας, σε ημερομηνία και τόπο που εσείς θα ορίσετε, δια ζώσης ή εξ αποστάσεως, ώστε να σας εκφράσουμε τις θέσεις μας.

Με τιμή

Για το Διοικητικό Συμβούλιο

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ

Χρήστος Καρακόλης

Καθηγητής Ε.Κ.Π.Α.

Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

Γεώργιος Στριλιγκάς

Σύμβουλος Εκπαίδευσης – ΠΕ01

ΠΗΓΗ: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων για την εισαγωγή του μαθήματος «Ηθικής» στα σχολεία

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Παγκρητίου Συνδέσμου Θεολόγων ενημερώνει για την εισαγωγή στα σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ενός Μαθήματος «Ηθικής», το οποίο θα παρακολουθούν οι μαθητές και οι μαθήτριες που απαλλάσσονται από το Μάθημα των Θρησκευτικών και μεταξύ άλλων, τονίζουν τα εξής:

«Κατανοούμε τους λόγους οι οποίοι επιβάλλουν τη διδασκαλία ενός ισότιμου με το Μάθημα των Θρησκευτικών εναλλακτικού μαθήματος.

Οι εξελίξεις αυτές θέτουν ξανά και με επιτακτικό τρόπο το κρίσιμο ερώτημα για τον εκπαιδευτικό προσανατολισμό και τις επιδιώξεις του σύγχρονου σχολείου και ειδικότερα της παρεχόμενης θρησκευτικής εκπαίδευσης. Το ζήτημα των σχέσεων μεταξύ Κοινωνίας και Θρησκείας, στον χρόνο και στον τόπο, βρέθηκε πολλές φορές στα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου και επακόλουθα επηρέασε τις αναζητήσεις στον χώρο της θρησκευτικής εκπαίδευσης ως προς τον σκοπό, το γνωσιακό περιεχόμενο και τις ηθικές διαστάσεις της. Η ταυτότητα και οι σκοποί του θρησκευτικού μαθήματος και αντίστοιχα του αναμενόμενου, εάν ευσταθούν τα προαναφερθέντα δημοσιεύματα, Μαθήματος «Ηθικής» συνδέονται με το ουσιαστικό ερώτημα του τι είδους κοινωνία θέλουμε αύριο, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε πανελλαδικό επίπεδο και όλως ιδιαιτέρως, ως προς τον τόπο που εμείς εργαζόμαστε, στην Κρήτη του αύριο.

Το Μάθημα των Θρησκευτικών έχει ισότιμη θέση με όλα τα άλλα υποχρεωτικά μαθήματα και συμβάλλει με τον δικό του τρόπο στην προσπάθεια μετασχηματισμού και αναβάθμισης της δημόσιας εκπαίδευσης και του δημόσιου βίου, ωστόσο με πολλά ανθρωπολογικά ρίσκα. Και τούτο δεν εκφράζεται ως κινδυνολογία, αλλά ως συμβολή στον δημόσιο διάλογο που έχει αρχίσει και στην ελληνική κοινωνία.

Εάν οι φήμες περί εισαγωγής ενός Μαθήματος «Ηθικής» σχετίζονται με την πραγματικότητα, εκφράζουμε την έντονη ανησυχία μας για όσα φαίνεται ότι σχεδιάζονται και μάλιστα χωρίς ενημέρωση ή διάλογο με τις επιστημονικές ενώσεις των εμπλεκόμενων ειδικοτήτων, ουσιαστικά ερήμην των θεολόγων εκπαιδευτικών.

Παρακαλούμε να δεχθείτε τη συμμετοχή εκπροσώπων των θεολόγων εκπαιδευτικών στον διάλογο που διεξάγεται, οι οποίοι να γνωρίζουν τις διαστάσεις του ακανθώδους αυτού ζητήματος, και συγκεκριμένα τη συμμετοχή Θεολόγων στην Επιτροπή, η οποία σύμφωνα με τα δημοσιεύματα έχει συσταθεί ή που πρόκειται να συσταθεί, με σκοπό να κάνει προτάσεις σχετικά με την εισαγωγή ενός ισότιμου με τα Θρησκευτικά εναλλακτικού μαθήματος».

Εκ της Γραμματείας

ΠΗΓΗ: ORTHODOXIA INFO

Τα Θρησκευτικά στην επιτραπέζια αντισφαίριση

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Στον online κόσμο που ζούμε, τον κόσμο του Διαδικτύου και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, διαβάζει κανείς τα πιο απίθανα κείμενα και σχόλια. Στη συζήτηση -την περιορισμένη μόνο σε μια online κοινότητα, αυτή των θεολόγων- που γίνεται για το μάθημα των Θρησκευτικών και τη θέσπιση του εναλλακτικού μαθήματος της Ηθικής, για μαθητές που θα απαλλάσσονται από το πρώτο, πριν λίγο διάβασα ότι κάποιοι ενώ είναι μέλη της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων (Π.Ε.Θ.), ταυτόχρονα θέλουν να γίνουν μέλη και του Πανελλήνιου Θεολογικού Συνδέσμου ΚΑΙΡΟΣ για την αναβάθμιση της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης. 

Διερωτώμαι: δεν έχουν πάρει χαμπάρι τι γίνεται εδώ και μια δεκαετία με τους δύο αυτούς επιστημονικούς συλλόγους; Δεν έχουν διαβάσει τις καταστατικές αρχές τους; Πώς είναι δυνατόν από τη μια μεριά να είσαι μέλος ενός αρτηριοσκληρωτικού συλλόγου, που στη μέχρι σήμερα πορεία του, το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι η διατήρηση ενός μαθήματος με αυστηρό ομολογιακό - κατηχητικό χαρακτήρα, κι από την άλλη μεριά να επιθυμείς να γίνεις μέλος ενός συλλόγου, που η έγνοια του εδράζεται στον αγώνα να κάνει το μάθημα των Θρησκευτικών ένα μάθημα που θα απευθύνεται σε όλους τους μαθητές; Δεν γνωρίζουν ότι η Π.Ε.Θ., πριν λίγα χρόνια έστελνε στα δικαστήρια τον ΚΑΙΡΟ, χαρακτηρίζοντάς τον ως «αντισύλλογο Θεολόγων;»

Είναι σαφές ότι οι δύο επιστημονικοί σύλλογοι θεολόγων εκφράζουν δύο διαφορετικές αντιλήψεις για τον χαρακτήρα που οφείλει να έχει το μάθημα των Θρησκευτικών στο σύγχρονο σχολείο. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι οι θεολόγοι βρίσκονται σε πόλεμο μεταξύ τους, άποψη που βολεύει αρκετούς για να παίζουν το παιχνίδι τους. Κι ούτε, βέβαια, αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρχει διάλογος μεταξύ των δύο συλλόγων.

Εχθές, στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ δημοσιεύτηκε ακόμα ένα άρθρο για το εναλλακτικό μάθημα της Ηθικής. Ο συντάκτης του, Εμμανουήλ Καραγεωργούδης, Κοσμήτορας του Τμήματος της Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ, δεν προσφέρει τίποτα το νέο στην κατάσταση όπου έχουν περιέλθει τα Θρησκευτικά: Το εναλλακτικό μάθημα στη θέση των Θρησκευτικών Απλά, αναμασάει τις αποφάσεις του ΣτΕ, δίνοντας την εικόνα ενός μαθήματος όπου η τύχη και η ύπαρξη του στο σχολείο παίζεται στην επιτραπέζια αντισφαίριση, το γνωστό πινγκ-πονγκ. Ποιοι είναι οι παίκτες, νομίζω, πως είναι γνωστοί. Δεν χρειάζεται πολύς κόπος να πάει κανείς λίγο πίσω στο χρόνο, στην περίοδο των ετών 2016 – 2020, για να διαπιστώσει τι συνέβαινε με τα Θρησκευτικά.

Ευθύμιος Βαρλάμης, Ο Χριστός σήμερα, (145Χ200 εκ.). ΠΗΓΗ: warlamis

Παρά θίν’ αλός... για τα Θρησκευτικά

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Παρά θίν’ αλός όσα γράφω παρακάτω, με το 38χτάρι Κελσίου ακατέβατο, γύρω στις 6 το απόγευμα, και

 ανά χείρας την Ταυτότητα του Μίλαν Κούντερα.

Από την ώρα που ανακοινώθηκε πως παράλληλα με τα Θρησκευτικά, νωρίτερα από το 2027, θα υπάρξει παράλληλο διδασκόμενο εναλλακτικό μάθημα, με τίλτο «Ηθική», και το οποίο θα απευθύνεται σε μαθητές που θα επιθυμούν απαλλαγή από το καθαυτό μάθημα των Θρησκευτικών, οι θεολόγοι βρισκόμαστε σε πανικό. Το ερώτημα που μας βασανίζει είναι ποιος θα διδάξει το νέο μάθημα. Μα, φυσικά, όχι εμείς. Δεν είμαι αισιόδοξος. Πως θα διδάξουμε ένα μάθημα που θα απευθύνεται σε άθεους, αγνωστικιστές, αλλόθρησκους και ετερόθρησκους μαθητές; Αυτό λέει η «λογική» του ΣτΕ και των θιασωτών των αποφάσεων ακύρωσης των πρότερων του 2019 Προγραμμάτων Σπουδών. 

Αντί σοβαρά να μας απασχολεί γιατί και πως φτάσαμε εδώ, ποιοι είναι οι ηθικοί αυτουργοί - συντελεστές που έκαναν τα Θρησκευτικά μπαλάκι του πινγκ πονγκ ανάμεσα στο εκάστοτε ΥΠΑΙΘΑ και στο ΣτΕ, επιχαίροντας και αξιώνοντας -ακόμα και σήμερα, την ύστατη ώρα, που το μάθημά μας κινδυνεύει να εξοβελιστεί από το ωρολόγιο πρόγραμμα υποχρεωτικών μαθημάτων- τη θέσπιση παράλληλου μαθήματος για παιδιά και εφήβους μια άλλης πολιτισμικής, ηθικής, κοινωνικοπολιτικής και θρησκευτικής κουλτούρας, παιδιά και εφήβους που πάντοτε είχαμε και θα έχουμε στις σχολικές τάξεις μας, κι είναι ευτύχημα που υπάρχουν κι αυτά, μιας και το μάθημά μας πάντοτε είναι ανοιχτό στο διάλογο με τον Άλλο, τον οποιοδήποτε Άλλο, στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, η συζήτηση μεταξύ συναδέλφων θεολόγων, στην κυριολεξία, έχει ανάψει για τα καλά, μόνο ως προς το πρώτο σκέλος, στο ποιος (θεολόγος, φιλόλογος, κοινωνιολόγος;) θα διδάξει την «Ηθική». Ως προς το δεύτερο ζήτημα, των ηθικών αυτουργών – συντελεστών, άκρα του τάφου σιωπή. Γιατί; Τι φοβόμαστε;

Αυτό που, προς το παρόν, υποστηρίζω είναι το εξής: αντί να κλαίμε τη μοίρα μας, ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να διασώσουμε ότι σώζεται αν, βέβαια, σώζεται κάτι. Η ύπαρξη των Θρησκευτικών ως υποχρεωτικό μάθημα στα σχολειά μας, μάθημα ανθρωπιστικής παιδείας και πολιτισμού, μάθημα άκουσμα και λάλημα ελευθερίας, μέσα σ’ ετούτη τη νέα Βαβυλώνα της Ελλάδας, εξαρτάται από τον καθένα και την καθεμιά θεολόγο, τι πρόσωπο δείχνει, εντός και εκτός των σχολικών τειχών. Στη σχεσιοδυναμική του προσώπου: «Μήπως, λοιπόν, είναι τελικά ένα (και όχι δύο) μαθητής και δάσκαλος, χθεσινός μαθητής, σημερινός δάσκαλος, αυριανός δάσκαλος, σημερινός μαθητής – μια συνέχεια; Νόμος της τέχνης», κατά Ζήσιμο Λορεντζάτο.

Φίλες και φίλοι, συνάδελφοι θεολόγοι, έχουμε δρόμο μπροστά μας! Υπομονή και ελπίδα!

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΓΟΥΛΑΚΟΣ. «Δρόμος», Λάδι σε μουσαμά, 70Χ55cm. ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: eikastikon

Μάθημα Ηθικής για όσα παιδιά δεν διδάσκονται Θρησκευτικά

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Μάθημα Ηθικής για όσα παιδιά δεν διδάσκονται Θρησκευτικά, σύμφωνα με την έγκυρη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, σχεδιάζεται να εισαχθεί στα σχολεία μας, νωρίτερα από το 2027. Και ο χορός ποιος θα είναι ο διδάσκων, ακόμα δεν είδαμε το Πρόγραμμα Σπουδών του νέου, εναλλακτικού προς τα Θρησκευτικά μαθήματος, ήδη άρχισε. Να το διδάξουμε εμείς οι θεολόγοι, υποστηρίζουν πολλοί συνάδελφοι. Έχω τη γνώμη ότι βιαζόμαστε. Η «Ηθική», όπως μάλλον θα λένε το εναλλακτικό μάθημα, για όσους μαθητές θα παίρνουν απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών, είναι πρόταση της Ένωσης Αθέων, αν καλά θυμάμαι. Και το ερώτημα είναι καίριο: Πως θα διδαχθεί από θεολόγους αφού μαθητές θα απαλλάσσονται από τα Θρησκευτικά; Αρκετοί, μάλιστα, ζητάνε και τη βοήθεια της Διοικούσας Ελλαδικής Εκκλησίας. Ας μου επιτραπεί η άποψη: μήπως είναι καιρός να την αφήσουμε στην ησυχία της... Η πρόσφατη ιστορία, με την εμπλοκή της στα ακυρωθέντα από το ΣτΕ Προγράμματα Σπουδών των ετών 2016-2019, τα Προγράμματα που ήταν για όλους τους μαθητές, πολύ καλά γνωρίζουμε που μας έφερε: οι κατήγοροι τους έφεραν στο προσκήνιο το ομολογιακό μάθημα Θρησκευτικών, με την κάθε θρησκευτική Ομολογία που δραστηριοποιείτε στην Ελλάδα, να διεκδικεί το δικό της μάθημα (Θρησκευτικών). Και την Ένωση Αθέων να καταφέρνει, τελικά, να εντάσσει σφήνα στο ωρολόγιο πρόγραμμα μαθημάτων και το μάθημα της «Ηθικής». Οι «ασκοί του Αιόλου» άνοιξαν για το καθαυτό μάθημα των Θρησκευτικών. Η πραγματικότητα, για την επόμενη διετία – τριετία θα είναι ιδιαίτερα ρευστή. Ο κίνδυνος τα Θρησκευτικά να γίνουν επιλεγόμενο μάθημα είναι πια ορατός. Καιρός να δούμε κατάματα τη σκληρή πραγματικότητα, μήπως και ξυπνήσουμε από το λήθαργο που μας έχουν βάλει οι θεολογικά και παιδαγωγικά απαίδευτες παραθρησκευτικές ομαδούλες.

Στο ολοσέλιδο αφιέρωμα της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ, εκτός από το άρθρο του κ. Απόστολου Λακασά, δημοσιεύονται ακόμα δύο. Το ένα είναι του κ. Δημήτριου Μόσχου και το άλλο του κ. Ηρακλή Ρεράκη. Ο πρώτος, γράφει αλήθειες, παιδαγωγικά και θεολογικά ορθότατατες, ενώ ο δεύτερος, ζει στον κοσμάκη του (λυπάμαι που το λέω). 

Ευτυχώς που κάτι κινείται, όπως έλεγε ο Γαλιλαίος: «Et tam movertur» (Κι όμως κινείται). Μακάρι η κίνηση να είναι για το καλό των μαθητών μας. Το ΥΠΑΙΘΑ οφείλει να λάβει υπόψη του τη λύση που προτείνει ο κ. Μόσχος: «Η λύση πρέπει να σέβεται και τις σύγχρονες ανάγκες όχι μόνο της ελληνικής αλλά και της ευρωπαϊκής κοινωνίας (που έχει ήδη νομοθετήσει οδηγίες και κατευθύνσεις) για ουσιαστικό θρησκευτικό εγγραμματισμό και δημιουργία προϋποθέσεων αποκρυπτογράφησης του θρησκευτικού φαινομένου, τόσο της δικής μας θρησκείας όσο και της θρησκείας του άλλου – άρα χρειαζόμαστε μαθήματα που θα καταγίνονται με τη θρησκεία και τις θρησκείες (κι όχι με φιλοσοφία και ηθική γενικώς). Όμως, πρέπει να διασώζει και την ενότητα του δημόσιου σχολείου σ’ έναν κόσμο ανοιχτό, δημοκρατικό, διαφανή με αμοιβαίο σεβασμό και όχι τεμαχισμένο σε «κρυφά» θρησκευτικά σχολειά μακριά από τη συνύπαρξη με τον διαφορετικό με τον οποίο θα μοιραστούμε τον ίδιο κόσμο μεγαλώνοντας. Για τον ορθόδοξο θεολόγο αυτή είναι η παράδοση και η ιστορία του».0

ΝΙΚΟΣ ΜΑΡΚΟΥ, «Ναυάγιο». ΠΗΓΗ: eikastikon