Πόλεμος και θάνατος

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 

«Γίνεται πόλεμος χωρίς βογκητά;» γράφει ο Ίρβιν Σόου στο θεατρικό του έργο Θάψτε τους νεκρούς, έργο απ’ άκρη σ’ άκρη αντιπολεμικό, το οποίο η θεατρική ομάδα των Αστέγων θα ανεβάσει στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης (Σάββατο 12, Κυριακή 13 και Δευτέρα 14 Ιανουαρίου 2019)· (εδώ). Κοντά στο θέατρο, η λογοτεχνία, η φιλοσοφία και η θρησκεία ποτέ δεν σταμάτησαν να ομιλούν για τον πόλεμο, την ειρήνη αλλά και για τον θάνατο. Όποιος έχει διαβάσει το Θάψτε τους νεκρούς, σίγουρα θα έχει διαπιστώσει όχι μόνον το κακό που προκαλεί ο πόλεμος αλλά και την οδύνη που αυτός γεννά με τον θάνατο. Δίπλα, λοιπόν, στο θέατρο, η ποίηση και η πεζογραφία στοχάζονται τον θάνατο. Γι’ αυτόν, όμως, τον στοχασμό επάνω στον θάνατο γεννιούνται τα εξής ερωτήματα: μπορούμε να δούμε τον θάνατο χωρίς συχνές αναδιπλώσεις στο είναι μας; Χωρίς ενδοσκόπηση, αυτοπαρατηρησία και διάλογο με τον εαυτό μας· αυτό που τελικά συνιστά το πανάρχαιο και σοφό ρητό «ενώπιος ενωπίω»; Σίγουρα δεν είναι δυνατόν. Κι ετούτο άνετα μπορεί κανείς να το διαπιστώσει στο Θάψτε τους νεκρούς του Ίρβιν Σόου. Μπορεί, όμως, όπως παραπάνω επισήμανα, να το δει στην ποίηση και την πεζογραφία, στη λογοτεχνία εν γένει. Δυό τρία παραδείγματα είναι νομίζω αρκετά για να τεκμηριώσω την άποψή μου, που σε αντιπαραβολή με αποσπάσματα από το Θάψτε τους νεκρούς – ελπίζω αυτό να αναδειχθεί στην παράσταση των Αστέγων – θα κατανοήσουμε γιατί πόλεμος και θάνατος, τόσο στο θέατρο όσο και στη λογοτεχνία, βρίσκονται θα ‘λεγα σε συγχρονία. «Πετάτε τους νεκρούς είπ’ ο Ηράκλειτος κι είδε τον ουρανό να / χλωμιάζει / Κι είδε στη λάσπη δύο μικρά κυκλάμινα να φιλιούνται / Κι έπεσε να φιλήσει κι αυτός το πεθαμένο σώμα του μες στο / φιλόξενο χώμα» γράφει ο Νίκος Γκάτσος στην Αμοργό. «Όχι, τους λέει, ο θάνατος / ονείρου ρόζος είναι / και παξιμάδι ανάμειχτο με / γάλα και φωτιά» γράφει στο ποίημά του Θανάτου δέντρο (από την ποιητική συλλογή Αχαιών Ακτή) ο Κύπριος ποιητής Κυριάκος Χαραλαμπίδης. «Τώρα ο Χάρος περνοδιαβαίνει πάνω από τ’ αντισκηνένιο μου το ταβάνι, το δρασκελίζει. Θαρρείς πως δεν καταδέχεται ένα άνθρωπο που είναι περισσότερο έντομο και διπλώνεται σαν φοβισμένη σαρανταποδαρούσα μέσα στο χώμα. Δεν ξέρω κιόλας. Μπορεί να παίρνει το γιατάκι μου για ένα τάφο που γέμισε πια. Έτσι τώρα τον περιμένω σχεδόν ήρεμα […] – Δεν κάνεις πολύ φρόνιμα, λέει με τρυφερή ειρωνεία, ν’ αφήνεις τα χουζούρια και τις βολές σου και να “εκτίθεσαι” έτσι εδώ πέρα μαζί μου… - Φοβάσαι μη μ’ εύρει και μένα εδώ, όταν Α υ τ ό ς θα έρθει; […] Σιγά – σιγά μια βουβή τρομάρα σού διαπερνά την καρδιά, κρύα βελόνα ακουμπά τη μύτη της πάνω στα κόκαλα του σκελετού, που ριγούν. Μέσα σ’ αυτό το υπόγειο του θανάτου σαλεύεις όπως μέσα σε βραχνά. Έχεις τα μάτια σφιχτοδεμένα με το μαύρο τυφλοπάνι του σκοταδιού. Είσαι μια τραγική τυφλόμυγα που ψάχνει στα στραβά. Να πιάσει το Χάρο;» γράφει ο Στράτης Μυριβήλης στη Ζωή εν τάφω. 

Έχω τη γνώμη πως το Θάψτε τους νεκρούς του Ίρβιν Σόου, πέραν του αντιπολεμικού μηνύματος που κομίζει, δείχνει και κάτι άλλο, τη θεολογική παράμετρο περί θανάτου: «κατεπόθη ο θάνατος εις νείκος» (Απόστολος Παύλος και Άγγελος Σικελιανός), δηλαδή, ο θάνατος αποκαλύπτει όχι το νόημα του θανάτου αλλά το νόημα της ζωής. Αναμένω με ενδιαφέρον την παράσταση, των πάντα δραστήριων Αστέγων…