Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ
Οι χίλιες και μία πλευρές του «Απειρόγωνου» (Apeirogon, 2020, μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο, Καστανιώτης, 2023) του Κόλουμ ΜακΚαν είναι αριστοτεχνικά συναρμολογημένες. Οι περισσότερες από αυτές είναι για τον Ράμι και τη Σμαντάρ, τον Μπασάμ και την Αμπίρ, και τις οικογένειές τους. Πάρα πολλές άλλες, ωστόσο, είναι αφιερωμένες σε πρόσωπα και πράγματα εκ πρώτης όψεως άσχετα με το θέμα του βιβλίου. Υπάρχει μια ολόκληρη ορνιθολογία, για παράδειγμα, μέσα στο «Απειρόγωνο», με δεκάδες σχετικά αποσπάσματα, σε παραλληλισμό με τους ανθρώπους και τα έργα τους: πουλιά αποδημητικά, που μεταναστεύουν χωρίς να εμποδίζονται από σημεία ελέγχου, μα που δεν καταφέρνουν όλα να φτάνουν στον προορισμό τους (μόνο έξι στα δέκα, σσ. 125-126), περιστέρια της ειρήνης που εμπνέουν δημιουργούς (Πικάσο) αλλά και φρεγάτες που αποτελούν πρότυπα για τη κατασκευή πολεμικών ντρόουν (σ. 94), αετοί εκπαιδευμένοι να τρώνε τα σωθικά αιχμαλώτων (σ. 145) και μικροί αετομάχοι, ακρωτηριαστές εντόμων (σ. 149), πουλιά ελεύθερα και πουλιά δακτυλιωμένα, και άλλα και άλλα. Μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο αναγνώστης του μυθιστορήματος είναι να κατανοήσει πώς ακριβώς σχετίζονται όλα αυτά τα φαινομενικώς άσχετα με το «θέμα» του μυθιστορήματος και πώς φωτίζουν το νόημά του. Χρειάζονται πολλές σελίδες για να το δείξεις αυτό, με αβέβαιη πειστικότητα, εκείνο πάντως για το οποίο δεν έχω καμία αμφιβολία, όπως και όλοι οι αναγνώστες με τους οποίους το συζήτησα, είναι πως χωρίς αυτά το μυθιστόρημα θα είχε χάσει μεγάλο μέρος της αξίας και της σαγήνης του. Επιπλέον, όπως μου επισήμανε μια αναγνώστρια, αυτές οι «παρεκβάσεις» λειτουργούν και ως βαλβίδες αναγνωστικής εκτόνωσης από το βάρος της ιστορίας των δολοφονημένων αθώων μικρών κοριτσιών.
Το «Απειρόγωνο», παρουσιάζοντας την κοινή μοίρα και τον κοινό αγώνα ενός Ισραηλινού και ενός Παλαιστινίου, θα μπορούσε μήπως να κατηγορηθεί ότι τηρεί μια βολική στάση ίσων αποστάσεων; Οταν μάλιστα από το μυθιστόρημα απουσιάζει η Γάζα; Θεωρώ μια τέτοια κρίση ή μομφή άδικη, γιατί η κεντρική πεποίθηση των δύο ηρώων είναι ότι πηγή όλου του κακού είναι η Κατοχή. Ο Παλαιστίνιος Μπασάμ την ξέρει πάνω στο πετσί του:
«Η Κατοχή αμαυρώνει κάθε πτυχή της ζωής μας, προκαλεί μια εξουθένωση και μια πικρία που όποιος είναι έξω απ’ το χορό δεν μπορεί πραγματικά να καταλάβει. Σου στερεί κάθε μέλλον. Σε σταματάει απ’ το να πας στην αγορά, στο νοσοκομείο, στην παραλία, στη θάλασσα. Δεν μπορείς να περπατήσεις, δεν μπορείς να οδηγήσεις, δεν μπορείς να μαζέψεις τις ελιές από την ελιά σου, επειδή βρίσκεται από την άλλη πλευρά του συρματοπλέγματος. Δεν μπορείς ούτε καν να κοιτάξεις τον ουρανό. Εκεί πάνω πετάνε τα αεροπλάνα τους. Κατέχουν και τη γη και τον αέρα σου. Χρειάζεσαι άδεια για να καλλιεργήσεις το κτήμα σου. Σου σπάνε την πόρτα, σου παίρνουν το σπίτι, πατάνε με τα πόδια πάνω στις καρέκλες σου. Συλλαμβάνουν το εφτάχρονο παιδί σου και το ανακρίνουν. Το φαντάζεστε; Ένα παιδί εφτά χρονών. Μπείτε για μια στιγμή στη θέση του πατέρα που συλλαμβάνουν το εφτάχρονο παιδί του μπροστά στα μάτια του. Που του δένουν τα μάτια και του περνάνε στους καρπούς δεματικά καλωδίων. Και το σέρνουν στα κρατητήρια του Οφερ. Οι πιο πολλοί Ισραηλινοί δεν ξέρουν καν ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Όχι πως είναι τυφλοί. Απλούστατα δεν ξέρουν τι ακριβώς γίνεται στο όνομα της ασφάλειάς τους. Δεν επιτρέπεται να ξέρουν. Αυτά τα πράγματα δεν τους τα λένε οι εφημερίδες τους ή τα τηλεοπτικά τους κανάλια. Δεν μπορούν να ταξιδέψουν στη Δυτική Οχθη. Δεν έχουν ιδέα πώς ζούμε εμείς. Κι όμως, όλα αυτά μας συμβαίνουν συνέχεια. Κάθε μέρα ανελλιπώς. […] Βλέπετε, ο τερματισμός της Κατοχής είναι η μόνη αληθινή ελπίδα να ζήσουμε ασφαλείς όλοι μας, Ισραηλινοί, Παλαιστίνιοι, χριστιανοί, εβραίοι, μουσουλμάνοι, Δρούζοι, Βεδουίνοι. Η Κατοχή μάς διαβρώνει όλους εκ των έσω» (σσ. 321-322).
Ο Ισραηλινός Ράμι θέλησε να μάθει τι σημαίνει Κατοχή και το έμαθε:
«Μπορεί να ακουστεί παράδοξο, αλλά στο Ισραήλ δεν γνωρίζουμε πραγματικά τι ακριβώς είναι η Κατοχή. Καθόμαστε στις καφετέριές μας, περνάμε καλά και δεν χρειάζεται να ασχοληθούμε με το ζήτημα. Δεν έχουμε ιδέα πώς είναι να περνάς κάθε μέρα από ένα σημείο ελέγχου. Ή να συλλαμβάνουν την οικογένειά σου. Ή να ξυπνάς με μια κάννη στη μούρη. Υπάρχουν δύο νομοθεσίες, δύο οδικά δίκτυα, δύο συστήματα αξιών. Για τους περισσότερους Ισραηλινούς αυτό φαντάζει σαν μια περίεργη διαστρέβλωση της πραγματικότητας, δεν είναι, όμως. Επειδή απλούστατα δεν έχουμε ιδέα. Η ζωή μας είναι μια χαρά. Ο καπουτσίνο ωραίος. Η παραλία είναι ανοιχτή. Το αεροδρόμιο βρίσκεται εκεί. Δεν έχουμε καμιά επαφή με την καθημερινότητα των ανθρώπων της Δυτικής Όχθης ή της Γάζας. […] Η αλήθεια είναι καμιά κατοχή δεν μπορεί να είναι ανθρωπινή» (σσ. 306-307).
Και όποιος άλλος θέλει να μάθει την αλήθεια, μπορεί να τη μάθει. «Για δοκιμάστε», μας λέει ο Μπασάμ, «να βάλετε στη ζωή σας ένα σημείο ελέγχου έστω και για μια μέρα. Δοκιμάστε να χτίσετε ένα τείχος μες στη σχολική αυλή των παιδιών σας. Να δείτε μια μπουλντόζα να ισοπεδώνει τις ελιές σας. Να δείτε να σαπίζουν τα τρόφιμά σας μέσα σε ένα φορτηγό, σταματημένο σε μπλόκο. Φανταστείτε ότι ζείτε υπό καθεστώς Κατοχής. Εμπρός. Φανταστείτε το» (σ. 175).
Ο Μπασάμ θα αφήσει την ασφάλεια και την ευημερία της Αγγλίας και θα επιστρέψει στον τόπο του: «Τελικά γύρισα στην πατρίδα μου, την Παλαιστίνη. Δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Απόψε θα σταματήσω για λίγο το αυτοκίνητο σε μια απλωσιά, κάτω απ’ τα άστρα. Έχετε δει ποτέ την Ιεριχώ τη νύχτα; Αν τη δείτε, θα καταλάβετε ότι τέτοιο θέαμα δεν θα ξαναδείτε στη ζωή σας» (απ. 500, σ. 331). Τι έχει απομείνει άραγε σήμερα από αυτό το νυχτερινό κάλλος; Αντιγράφω την πρώτη φράση του μυθιστορήματος (απ. 1): «Οι λόφοι της Ιερουσαλήμ είναι βυθισμένοι στην ομίχλη», και την τελευταία (πάλι απ. 1): «Οι λόφοι της Ιεριχούς είναι βυθισμένοι στο σκοτάδι». Η ομίχλη του μίσους τα έχει σκεπάσει όλα στην Ιερουσαλήμ και η νύχτα στην Ιεριχώ είναι πια άναστρη. Ζόφος. Να είναι άραγε εκείνο το πιο βαθύ σκοτάδι, που λένε ότι υπάρχει προτού «ημέρα διαυγάση»; Η σημερινή πραγματικότητα δεν μας αφήνει να το ελπίζουμε.
ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου