DEUS EST MACHINA: Θρησκεία καὶ Θεολογία στην εποχή του Deus Technologicus

Τοῦ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ι. ΜΠΕΚΡΙΔΑΚΗ· Μ.Α. Θρησκειολογίας τοῦ Ἐθνικοῦ καὶ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καὶ Θεολόγος Ἐκπαιδευτικός.

Ἡ παροῦσα πολιτισμικὴ φάση, ποὺ κοινωνιολογικὰ περιγράφεται ὡς μετα-νεωτερική, εἶναι πρὶν ἀπὸ ὅλα καὶ πάνω ἀπὸ ὅλα μία περίοδος μεταβατικὴ καὶ μεθοριακή. Σὲ κάθε τομέα τῆς ἀνθρώπινης σκέψης καὶ δράσης ἐπικρατοῦν πλουραλισμὸς καὶ σχετικισμός, ρευστότητα καὶ ἀσάφεια, καθὼς ραγδαῖες ἀνακατατάξεις λαμβάνουν χώρα διαρκῶς καὶ σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα, κλονίζοντας τὶς παλαιὲς βεβαιότητες. Ὁ σημαντικώτερος καταλύτης τῶν ἐξελίξεων σὲ παγκόσμιο ἐπίπεδο δὲν εἶναι πιὰ ἡ πολιτική, οὔτε κἂν ἡ οἰκονομία, ὅπως συνέβαινε μέχρι τώρα, ἀλλὰ ἡ τεχνοεπιστήμη (technoscience), μὲ αἰχμὴ τοῦ δόρατος τὴν κυβερνητική, στὴ στενὴ συνύφανσή της μὲ τὴ βιολογία.

Ὁ δυτικὸς πολιτισμός, στὴν παροῦσα μεταμοντέρνα ὑπερτεχνολογικὴ φάση του, ἔχει ὁρισμένα εἰδοποιὰ γνωρίσματα, τὰ ὁποῖα συνθέτουν τὴν ὑβριδικὴ καὶ μεταιχμιακή του ταυτότητα. Κατ’ ἀρχάς, εἶναι ἐξάπαντος μετα-πολιτικὸς καὶ μετα-καπιταλιστικός. Αὐτὸς παρεμπιπτόντως εἶναι καὶ ὁ λόγος ποὺ τὰ ἄλλοτε κραταιὰ νεωτερικὰ ἰδεολογικὰ ἀφηγήματα τοῦ μαρξισμοῦ ἀφ’ ἑνὸς καὶ τοῦ φιλελευθερισμοῦ ἀφ’ ἑτέρου ἔχουν περιπέσει σὲ ἔσχατη ἀνυποληψία καὶ οἱ δυτικὲς κοινωνίες κινοῦνται πλέον στὴ διακεκαυμένη ζώνη ἑνὸς ἰδιότυπου μετα-δημοκρατικοῦ τεχνοολοκληρωτισμοῦ. Κατὰ τρόπο εὐθέως ἀνάλογο, εἶναι πολιτισμὸς μετα-θρησκευτικὸς καὶ εἰδικώτερα μετα-χριστιανικός. Πολὺ σχηματικά, αὐτὰ σημαίνουν ὅτι ἡ Ἐκκλησία, ὡς θεσμικὸς φορέας καὶ ὡς γραφειοκρατικὸς μηχανισμὸς ἔχει ἀπολέσει τὸ κῦρος της, ἡ χριστιανικὴ μεταφυσικὴ κληρονομιὰ ἔχει ἀπαξιωθεῖ καὶ ἡ πίστη ἔχει καταστεῖ ὑπόθεση αὐστηρὰ ἰδιωτική. Ἐν τούτοις –καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ θεμελιακὸ θρησκευτικὸ παράδοξο τῶν καιρῶν μας– ὁ μεταμοντέρνος πολιτισμὸς εἶναι ταυτόχρονα καὶ ἕνας πολιτισμὸς μετα-εκκοσμικευμένος, ὑπὸ τὴν ἔννοια ὅτι προϋποθέτει ὄχι τὴν ἐξαφάνιση τοῦ Ἱεροῦ, ἀλλὰ τὴν εὐρεῖα ἀπορρύθμιση καὶ ἀναδιάταξη τοῦ ἱεροφανειακοῦ τοπίου. Ἡ ρευστότητα ποὺ ἐπικρατεῖ ἐκεῖ ὀφείλεται σὲ μεγάλο βαθμὸ στὴ διάχυση, μέσῳ τοῦ καταναλωτικοῦ θεάματος (spectacle) καὶ τῆς μαζικῆς κουλτούρας (pop culture), μιᾶς ἐξατομικευμένης ναρκισσιστικῆς πνευματικότητας μὲ ἀποκρυφιστικὸ χαρακτῆρα. Ἐντὸς τοῦ πλαισίου αὐτοῦ, ὡς σημαντικώτερο νέο πεδίο φανέρωσης τῆς ἱερότητας ἀναδεικνύεται ἐκεῖνο τῆς τεχνοεπιστήμης. Οἱ σκέψεις ποὺ ἀκολουθοῦν φιλοδοξοῦν νὰ φωτίσουν κάπως τὴν ἐξέλιξη αὐτή.

Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου στην academia

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (+3 ιανουαρίου 1911). «Κάνε γρήγορα. Προκαλούμε την προσοχή του κοινού»

Μέρες χρονιάρες που ‘ναι, καταπιάστηκα με το διάβασμα έργων του κυρ Αλέξανδρου της Σκιάθου, με αναφορές στο Άγιο Δωδεκαήμερο. Και σήμερα που μνημονεύω την κοίμησή του (03 Ιανουαρίου 1911), 114 χρόνια μετά, ξεφυλλίζω το βιβλίο: Ο Παπαδιαμάντης του Ζήσιμου Λορεντζάτου, με επιμέλεια του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου και επίμετρο του Σταύρου Ζουμπουλάκη, εκδ. Ίκαρος, (Αθήνα 2011, σσ. 20-22). Κι επειδή στις γιορτινές ημέρες του Αγίου Δωδεκαημέρου σύνηθες είναι το φαινόμενο να προβάλλεται -όπως, βέβαια, προβάλλεται- το έργο του Σκιαθίτη διηγηματογράφου, θα συμφωνήσω με τον Ζήσιμο Λορεντζάτο, τον μείζονα στοχαστή του 20ού αιώνα. Α.Ι.Κ.

Στη Μελέτη Α΄, γράφει τα εξής αποκαλυπτικά:

«Που αποβλέπουν τάχατες οι ψεύτικες και ανούσιες σημερινές γιορτές; Να προβάλουν το άτομο του Παπαδιαμάντη; Τότε είναι ψεύτικες. Να προβάλουν το έργο του, όπως προβάλλομε συνήθως ένα έργο λογοτεχνικό; Τότε είναι ανούσιες, δηλ. χάνουν ή δεν πιάνουν την ουσία.

»Πρώτα ψεύτικες. Όταν ο Νιρβάνας τον φωτογράφιζε κάποτε στη Δεξαμενή –γύρω τους δε βρισκόταν σχεδόν κανένας- ο Παπαδιαμάντης του είπε ήσυχα και βιαστικά: “Nous excitons la curiosite du public…” («Παναθήναια» ΙΓ΄, 1906). Όταν του έκαναν τη φιλολογική γιορτή στον «Παρνασσό» -πήγε όλη η Αθήνα (13/3/1908)- εκείνος είχε καταφύγει στο σπίτι του Νικόλα του Μπούκη του μανάβη, που ήταν φίλος του, και βεβαίωνε τη γυναίκα του: «Όλ’ αυτά δεν έχουν για μένα καμιά σημασία. Προτιμώ να περάσω τη βραδιά στο σπίτι σας. Κυρία Πολυξένη, κάνε μου, παρακαλώ, ένα χαμομήλι, και δος μου ένα σπίρτο. Άναψε το τσιγάρο του και άρχισε να ψάλλη» (Ο. Merlier, Α. Παπαδιαμάντη Γράμματα, 1934).

»Το άτομό του, λοιπόν, δε χρειάζεται προβολή, χρειάζεται μάλλον προφύλαξη και αποσιώπηση. Ησυχία. Από τη Σκιάθο έγραφε του Βλαχογιάννη: «ενοικίασα ένα πυργάκι, υψηλόν, αγναντερόν, μαγευτικόν, όπου θα εργάζωμαι» (10/5/1904). [Αλληλογραφία, επ. 203, στ. 5]. Το αληθινό κλίμα του Παπαδιαμάντη είναι η ανωνυμία. Αυτή που απόχτησαν, ύστερα από μεγάλο αγώνα (να νικήσουν ακριβώς το άτομό τους), οι απρόσωποι τεχνίτες όλων των μεγάλων παραδόσεων, είτε σε Ανατολή είτε σε Δύση.

»Έπειτα οι γιορτές είναι ανούσιες, δηλ. δεν έχουν ουσία. Μήπως αποβλέπουν να προβάλλουν το έργο του; Έτσι βεβαιώνει τουλάχιστον η εφημερίδα: «θα καταβληθή προσπάθεια όσον το δυνατόν ευρυτέρας προβολής του έργου του Παπαδιαμάντη». Ποιο είναι το έργο αυτό; Είναι ο Σκιαθίτης διηγηματογράφος, οι λογοτεχνικές σελίδες που από επαγγελματική –ας το πούμε έτσι- άποψη μπορούν ισοδύναμα να συγκριθούν με παρόμοιες σελίδες από άλλες λογοτεχνίες, επιτεύγματα ανθρώπων που ξέρουν “να γράφουν καλά” ή που είναι καλοί “ποιητές” ή “πεζογράφοι”, και που αξιώνονται μια διεθνή κατάταξη και ανθολόγηση μέσα στη λεγόμενη περιοχή των γραμμάτων; Ο καλλιτέχνης ή ο τεχνίτης του λόγου – αυτό είναι το έργο που θα ζητήσομε να προβάλομε; Ή το έργο είναι αυτό μόνο; Αυτή είναι η σημασία του Παπαδιαμάντη; Δεν μπορεί, δε γίνεται, αυτό το ξέρομε όλοι. Αλλά ποιο είναι τότε το έργο ή εκείνο το ανεξήγητο καθεστώς –πως αλλιώς να το πω- το καθεστώς των πατέρων, που μας αγκαλιάζει αμέσως εμάς τους θεληματικά απόκληρους από την παράδοση μόλις προφέρομε το όνομά του; Και γιατί τάχα βρισκόμαστε εδώ μπροστά σε κάτι ευρύτερο από τα γράμματα (Lettres) –που οδηγάει στο επίκεντρο της πνευματικότητάς μας- και που το έχουν, στη δική μας παράδοση, μόνο ορισμένοι μακάριοι, όπως ο Σολωμός ή ο Μακρυγιάννης;»

ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ. (1994). «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης - Α΄. Πενήντα χρόνια από το θάνατό του», στο: Μελέτες, τ. Α΄. Αθήνα: Δόμος, σσ. 238-240.

Η επαφή με την καρδιά μας

Του Γρηγόρη Δουμούζη – Θεολόγου, MSc Θεολογίας, Κοινωνιολόγου

Στο αποστολικό ανάγνωσμα της Κυριακής (Β΄ Τιμ. δ΄ 5-8), ο απόστολος Παύλος δίνει ορισμένες πνευματικές συμβουλές στον Τιμόθεο. Αξίζει κανείς να διεισδύσει στο βαθύ νόημα των τριών πρώτων φράσεων του αναγνώσματος, μιας και έχουν ένα διαχρονικό κύρος και μας «αγγίζουν» όλους.

Ξεκινώντας, λοιπόν, ο απόστολος Παύλος, λέει στον Τιμόθεο: «Νῆφε ἐν πᾶσι». Τι σημαίνει αυτό; «Να είσαι σώφρων σ’ όλα. Έχε πνευματική αντίληψη και εγρήγορση, ώστε να γνωρίζεις σε ποια κατάσταση βρίσκεσαι. Να έχεις επαφή με τον εαυτό σου. Να έχεις επίγνωση της πραγματικότητάς σου». Αυτά όλα είναι πάρα πολύ σημαντικά και θεμελιώδη για την πνευματική ζωή του κάθε ανθρώπου. Ο λόγος; Γιατί το μεγάλο πρόβλημα της πνευματικής μας ζωής, αλλά και γενικότερα της ζωής μας, είναι ότι ζούμε χωρίς να έχουμε επαφή με την καρδιά μας.

Ζούμε, ουσιαστικά, χωρίς να έχουμε επίγνωση για το ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και πού πάμε. Με τι κριτήρια ζούμε; Πώς αξιολογούμε τη ζωή μας; Πώς εκτιμούμε τον εαυτό μας; Δεν ξέρουμε πολλές φορές κυριολεκτικά τι μας γίνεται. Επομένως, το «νῆφε ἐν πᾶσι» που απευθύνει ο απόστολος Παύλος τόσο στον Τιμόθεο, όσο και σ’ όλους εμάς, σημαίνει: «Απόκτησε επίγνωση, βρες τον εαυτό σου, ανακάλυψε ποιο είναι το μέτρο της ζωής σου και δες πού βαδίζεις». Χωρίς γνώση του λόγου της ύπαρξής μας ζούμε σε μια σύγχυση και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα στη ζωή μας. Δεν μπορούμε να σχετιστούμε με κανέναν άνθρωπο, δεν έχουμε ανάπαυση και ειρήνη.

Όμως, η «εξέταση» του εαυτού μας δεν θα γίνει μ’ έναν τρόπο άρρωστο και ψυχαναγκαστικό, αλλά θα γίνει μέσα σ’ ένα κλίμα ησυχίας, σιωπής και προσευχής. Θα εισέλθουμε στην καρδιά μας και θ’ ακούσουμε σε τι ρυθμούς χτυπάει. Έτσι, θα μάθουμε ποιοι είμαστε, πώς ζούμε και γιατί ζούμε έτσι. Είναι αυτό που λένε οι Πατέρες μας: «Πρόσεχε σεαυτῷ». Πρόσεχε τον εαυτό σου και αξιολόγησε τα πάντα που σου έδωσε ο Θεός.

Στη συνέχεια, η δεύτερη συμβουλή που δίνει ο απόστολος, είναι η λέξη «κακοπάθησον». Σίγουρα, φαίνεται να είναι μια αρνητική λέξη. Θα πει κάποιος: «Να κακοπαθήσω; Ο κόσμος θέλει να καλοπερνάει». Το «κακοπάθησον» που χρησιμοποιείται εδώ, έχει τη σημασία μιας πνευματικής κίνησης του ανθρώπου που στρέφεται εναντίον του εγωισμού του και της φιλαυτίας του. Αν βρούμε το νόημα της ζωής, δεν είναι «κακοπάθηση» το να «βγω απ’ τον εαυτό μου». Αντιθέτως, είναι η απόλυτη ελευθερία και χαρά. Αυτό σημαίνει πως στον άνθρωπο που βρήκε το λόγο ύπαρξής του και τη χαρά του Χριστού, δεν υπάρχει η έννοια της «κακοπάθειας». Υπάρχει μόνο η έννοια της «ειρήνης», της «χαράς» και της «ζωής».

Η «κακοπάθεια» φαίνεται σε μας κάτι αρνητικό, επειδή είμαστε «εγκλωβισμένοι» στον εγωισμό μας. Μας φαίνεται πολύ δυσάρεστο ν’ αποβάλουμε τον «παλαιό» άνθρωπο από πάνω μας. Είναι πολύ δύσκολο να «βγούμε απ’ τον εαυτό μας» και τις εγωκεντρικές μας επιδιώξεις. Αυτή, όμως, η «κακοπάθεια» έχει προοπτική το φως του Θεού και την πραγματική χαρά. Στην ουσία, δεν είναι κακοπάθεια, αλλά είναι ελευθερία. Δυστυχώς, υπάρχει μια λανθασμένη αντίληψη ότι μέσα στην Εκκλησία υπάρχουμε οι άνθρωποι για να βασανιζόμαστε. Να γεμίζουμε ενοχές και να τυραννούμε τον εαυτό μας. Αυτό είναι μια λανθασμένη αντίληψη. Η πραγματικότητα είναι ότι αγωνιζόμαστε να ζήσουμε, να ειρηνεύσουμε και να έχουμε φως. Αυτή είναι η έννοια της «κακοπάθειας».

Ο απόστολος Παύλος, μετέπειτα, λέει κάτι ακόμη: «Τήν διακονίαν σου πληροφόρησον». Αυτό σημαίνει: «Εκτέλεσε ολοκληρωτικά τη διακονία που έχεις». Άλλο πρόβλημα κι αυτό. Σήμερα δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε τα χαρίσματα που έχει ο καθένας και που μας έδωσε ο Θεός, τα οποία οφείλουμε να τα αξιοποιήσουμε ολοκληρωτικά. Είναι σημαντικό να βρει ο άνθρωπος τα χαρίσματα που του έδωσε ο Θεός και την ιδιαίτερη κλίση του. Γνωρίζουμε ότι μέσα στην πνευματική ζωή ο άνθρωπος προσλαμβάνεται ως «εικόνα Θεού». Αυτό σημαίνει πως ο κάθε άνθρωπος έχει μια ομορφιά μέσα του και μια αξία. Έχουμε «χρέος» αυτά να τα βρούμε.

Η «εγρήγορση» και η «κακοπάθεια», που αναφέρθηκαν παραπάνω, σ’ αυτό ωφελούν: Να βρούμε την κρυμμένη ομορφιά που έχουμε μέσα μας και να την «ενεργοποιήσουμε». Μην πάει χαμένος ο χρόνος μας. Η κάθε στιγμή είναι πολύτιμη. Η κάθε ευκαιρία που μας δίνεται, η συνάντησή μας με κάθε άνθρωπο είναι μια ευλογία και μια αποκάλυψη του Θεού. Αυτό είναι σημαντικό. Ν’ αφήνουμε το Θεό να λειτουργεί αποκαλυπτικά στη ζωή μας. Αν ο άνθρωπος δεν βρει την κλίση του και το χάρισμά του, δύσκολα αναπαύεται. Δύσκολα έχει ελευθερία και ειρήνη μέσα του. Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να τα ανακαλύψουμε.

Με ποια προοπτική; Μας το λέει ο απόστολος Παύλος: «Ἔργον ποίησον εὐαγγελιστοῦ». Δημιουργείται η απορία: «Μα τι; Ευαγγελιστές είμαστε; Ποια έννοια μπορεί να έχει αυτό για μας;». Κατ’ αρχάς, τι σημαίνει «ευαγγέλιο»; Σημαίνει την «καλή είδηση», την «καλή αγγελία». Άρα, η έκφραση «ἔργον εὐαγγελιστοῦ» σημαίνει πως η ζωή μας ολόκληρη ν’ αποκαλύπτει την καλή είδηση. Ποια είδηση; Ότι ο Θεός είναι παρών στη ζωή μας. Ότι ο Θεός είναι έλεος, αγάπη και ελευθερία. Αυτή την καλή είδηση να μεταδίδουμε σε κάθε άνθρωπο. Ο χριστιανός οφείλει να είναι ευωδία Χριστού. Να μην είναι τυραννία για τον πλησίον του.

Ο άνθρωπος που έχει πορευτεί σ’ αυτή την πορεία που σκιαγραφεί ο απόστολος Παύλος, τα έχει βρει με τον εαυτό του και είναι μια παρηγοριά στον κόσμο. Χωρίς να λέει τίποτα, αποκαλύπτει αυτό το μήνυμα του ευαγγελίου: Ότι είναι εγγύς ο Κύριος. Ότι είναι για κάθε άνθρωπο ο Χριστός, σαρκώθηκε για κάθε άνθρωπο, σταυρώθηκε για κάθε άνθρωπο και για τη σωτηρία του καθενός. Αν δεν μπούμε σ’ αυτή την πορεία που προτείνει ο απόστολος Παύλος, θα είμαστε ένας «περιφερόμενος θάνατος», που απλώς μεταδίδουμε μελαγχολία και κατάθλιψη στον κόσμο.

Το μεγαλύτερο πράγμα που μπορεί να προσφέρει ο άνθρωπος του Θεού, είναι αυτή η ελπίδα, αυτή η καλή είδηση: Ότι δεν είναι μακριά ο Θεός. Λέει σ’ όλους: «Και εγώ είμαι σαν εσάς. Με τα κενά μου, τις πτώσεις μου και τα ελαττώματά μου. Όμως, άφησα το Θεό να «εργαστεί» μέσα μου.Έτσι, μ’ έκανε πετυχημένο η χάρις του Θεού. Μεταμορφώθηκα σε φως και ελπίδα». Αυτό θα το ζήσουμε, εφόσον ακολουθήσουμε αυτή την πρόταση που κάνει στον Τιμόθεο ο Παύλος. «Νῆφε ἐν πᾶσι, κακοπάθησον, τήν διακονίαν σου πληροφόρησον».

Πρoσεύχομαι για την Ενορία μου!

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Η ενορία, σήμερα, σε πολλούς χριστιανούς είναι λέξη άγνωστη ή, αν είναι έστω και λίγο γνωστή, τη συνδέουν μόνο με τη συμμετοχή-τους σε Ιερές Ακολουθίες μεγάλων γιορτών, των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Φώτων, του Πάσχα και του Δεκαπενταύγουστου. Ο μακαριστός παπα-Γιώργης Μεταλληνός, στο γνωστό έργο-του Ενορία: Ο Χριστός εν τω μέσω ημών, γράφει πως «η αστικοποίηση και όλα τα γνωρίσματά της δεν αποτελούν υπόβαθρο της ζωής των πόλεων, αλλά και της υπαίθρου, γιατί σήμερα τα όρια πόλεως και χωριού έχουν γίνει τελείως δυσδιάκριτα. Υπάρχει ενιαίος τρόπος ζωής της σύγχρονης κοινωνίας, κύριο γνώρισμά του είναι η θρησκευτική και ηθική κρίση και η εγκατάλειψη της Εκκλησίας και του Κέντρου της (του Ναού), αφού όλα άλλα “κέντρα” αποσπούν και απορροφούν τη ζωή-μας». Γι’ αυτό και «η θρησκευτική ζωή», υποστηρίζει ο παπα-Γιώργης, «πάσχει από την αρρώστια της εκκοσμικεύσεως». 

Η Εκκλησία, λοιπόν, βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Αδυνατεί να δώσει νόημα και να κάνει γενναία προσπάθεια να αναγεννήσει την εκκλησιαστική ζωή εντός της ενορίας. «Το μήνυμα της Εκκλησίας», γράφει ο παπα-Σταύρος Κοφινάς, στο συλλογικό με άρθρα τόμο Ενορία. Προς μια νέα ανακάλυψή της, «πάντοτε παραμένει σε άμεση σχέση με τον άνθρωπο, ανεξάρτητα από το χρόνο και τον πολιτισμό-του»· θέτει, όμως, ένα καίριο ερώτημα: «το ερώτημα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε δεν είναι αν το μήνυμα της Εκκλησίας έχει σχέση με το σύγχρονο άνθρωπο, αλλά αν οι ενορίες-μας έχουν σχέση με το μήνυμα της Εκκλησίας». Και να σκεφτεί κανείς πως, εδώ, αναφερόμαστε σε χριστιανικές ενορίες. 

Χαμένη υπόθεση η ενορία; Δεν το νομίζω. Παραδειγματικώς να θυμίσω και να συστήσω (σε όσους δεν τον γνωρίζουν), τον Ζωρζ Μπερνανός (1888-1948), τον ιερέα συγγραφέα του Ημερολογίου ενός επαρχιακού εφημερίου (εκδ. Πόλις, Αθήνα 2017), που όταν διορίστηκε στην ενορία του μικρού χωριού Αμπρικούρ στη Βόρεια Γαλλία, μια ενορία «αποχριστιανισμένη», όπως στο επίμετρο του βιβλίου γράφει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, προσεύχεται για την ενορία-του:

«Επέτειος του διορισμού-μου στην ενορία του Αμπρικούρ. Πέρασαν κιόλας τρεις μήνες! Το πρωί προσευχήθηκα για την ενορία-μου, τη φτωχή ενορία-μου – πρώτη-μου και τελευταία ίσως ενορία, γιατί θα ευχόμουν να πεθάνω σ’ αυτήν. Η ενορία-μου! Λέξη που δεν μπορείς να προφέρεις δίχως συγκίνηση – τι λέω! Δίχως μια έξαρση αγάπης. Και όμως, δεν έχω γι’ αυτήν παρά μια συγκεχυμένη εικόνα. Ξέρω πως πραγματικά υπάρχει, ότι είμαστε ενωμένοι ως την αιωνιότητα, γιατί είναι ένα ζωντανό κύτταρο της άφθαρτης Εκκλησίας κι όχι μια διοικητική κατασκευή. Θα ήθελα όμως να μου ανοίξει ο Θεός τα μάτια και τα αυτιά, να μου επιτρέψει να δω το πρόσωπό της, ν’ ακούσω τη φωνή-της. Ζητώ πολλά, ίσως; Το πρόσωπο της ενορίας-μου! Το βλέμμα-της! Θα πρέπει να είναι ένα βλέμμα γλυκό, θλιμμένο, υπομονετικό, και φαντάζομαι πως μοιάζει λίγο με το δικό-μου, όταν παύω να αγωνίζομαι, όταν αφήνομαι να παρασυρθώ από αυτό το μεγάλο αόρατο ποτάμι που μας φέρνει όλους, φύρδην μίγδην, ζώντες και τεθνεώτες προς την απέραντη Αιωνιότητα. Και αυτό το βλέμμα θα ήταν το βλέμμα της χριστιανοσύνης , όλων των ενοριών, ή ακόμα… ίσως και το βλέμμα του ταλαίπωρου ανθρώπινου γένους; Εκείνο που είδε ο Χριστός ψηλά από το Σταυρό. Άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι…».

Γύρω από την όποια συζήτηση που γίνεται για την ενορία, ενορίες σε χωριά και πόλεις πνέουν τα λοίσθια. Βέβαια, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις. Το ζητούμενο είναι να μην αλλάξει το πρότυπό της: η ενορία ως εν Χριστώ κοινωνία που, μάλλον, έχει αλλάξει και δεν το έχουμε πάρει είδηση. Στην απειλή της εκκοσμίκευσης και της ιδιωτείας, τα παραπάνω γραφόμενα του Μπερνανός δίνουν ελπίδα.

Καλή Χρονιά!

Ο Έρμαν Έσσε για τους εφήβους

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Στις συζητήσεις μας για τους νέους, κυρίως τους εφήβους, κυριαρχεί το ερώτημα γιατί δεν βρίσκουν νόημα στην καθημερινότητά τους; Οι περισσότεροι αποδίδουμε αυτό το έλλειμμα νοήματος ζωής στη χωρίς περιορισμούς χρήση των νέων τεχνολογιών (κινητό τηλέφωνο, κ.λπ). Δεν συμφωνώ: πρόκειται για επιφανειακή θεώρηση του προβλήματος. Η παρούσα κρίση της εφηβείας και η απουσία οράματος στη ζωή, που συνειδητοποιούμαι πολλοί (γονείς, εκπαιδευτικοί) αλλά, δυστυχώς, δεν κάνουμε σχεδόν τίποτα για να δώσουμε κάποια λύση, βρίσκεται στη σχέση μας με τους εφήβους. Παλαιότερα αυτή τη σχέση την ορίζαμε ως «χάσμα γενεών». Σήμερα την αποδίδουμε στην ακόρεστη χρήση της τεχνολογίας και από εμάς τους μεγαλύτερους και από τους νέους, για να είμαστε ειλικρινείς. Εδώ, αξίζει να θυμηθούμε τη ρήση του Άλμπερτ Αϊνστάιν: «Τρέμω τη μέρα που η τεχνολογία θα υπερκεράσει τη ανθρωπιά μας. Γιατί τότε στον κόσμο δεν θα υπάρξει παρά μόνο μια γενιά, η γενιά των ηλιθίων». Αλλού, νομίζω, πρέπει να αναζητήσουμε τη λύση: σπάνιες είναι οι περιπτώσεις που προσκαλούμε τους εφήβους σε συζήτηση. Αλλά συζήτηση σημαίνει διάλογος κι όχι μονόλογος και κήρυγμα, τα τραγικά λάθη που κάνουμε γονείς και εκπαιδευτικοί. 

Πριν κάποια χρόνια διάβαζα ένα μικρό βιβλιαράκι για τη σχέση της Εκκλησίας με τους νέους. Αν καλά θυμάμαι, ο παπα-Αντώνης Πινακούλας έλεγε πως, η συζήτηση που κάνουμε με τους νέους, είναι εκτός των τειχών κι όχι εντός των τειχών. Συνήθως κάνουμε συζήτηση για τους νέους κι όχι συζήτηση με τους νέους. Σοφή και αληθινή, πράγματι, διαπίστωση.

Μια ακόμα διαπίστωση και κλείνω το μικρό σημείωμά μου. Στους εφήβους δεν δίνουμε κίνητρα για να ηρεμήσουν από τον επαναλαμβανόμενο βομβαρδισμό πληροφοριών και γνώσεων στην οικογένεια και στο σχολείο. Οι έφηβοι συχνά αναζητούν την ηρεμία. Και το κίνητρο αυτό δεν τους το δίνουμε, απεναντίας το πνίγουμε. Δεν χωρά αμφιβολία ότι η ηρεμία ωθεί τον κάθε άνθρωπο και ιδιαίτερα τον νέο στην αυτοπραγμάτωσή του.

Ένα εξαιρετικό βιβλίο που μπορεί να θεωρηθεί κίνητρο για μια τέτοια αναζήτηση νοήματος ζωής είναι ο Ντέμιαν του Έρμαν Έσσε, με τον ήρωά του, τον Εμίλ Σινκλέρ να αναζητά την κατανόηση του εαυτού του: «Κάθε ανθρώπου η ζωή είναι ένας δρόμος μέσα στον εαυτό του, μια προσπάθεια να βρει κάποιο δρόμο, το ίχνος ενός μονοπατιού. Κανείς ποτέ δεν υπήρξε ολότελα ο εαυτός του, ωστόσo ο καθένας αγωνίζεται να το πετύχει, και ο κουτός και ο ευφυής, όσο καλύτερα μπορεί. Όλοι μας ως το τέλος της ζωής μας κουβαλάμε τα υπολείμματα από τη γέννησή μας, τις μεμβράνες και το κέλυφος από τ’ αυγό ενός αρχέγονου κόσμου. Πολλοί δεν καταφέρνουν ποτέ να γίνουν άνθρωποι. Παραμένουν βάτραχοι, σαύρες, μυρμήγκια. Πολλοί είναι άνθρωποι από τη μέση κι απάνω και ψάρια από τη μέση και κάτω. Ο καθένας, ωστόσο, αντιπροσωπεύει μια προσπάθεια της φύσης να δημιουργήσει μια ανθρώπινη ύπαρξη. Οι ρίζες μας είναι κοινές. Όλοι προερχόμαστε από την ίδια μήτρα. Το κάθε άτομο ξεπετιέται από την ίδια άβυσσο, αγωνίζεται να πετύχει το σκοπό του. Καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο, μα κάθε άνθρωπος μπορεί να εξηγήσει μόνο τον εαυτό του», γράφει ο Έσσε στις πρώτες σελίδες του Ντέμιαν.

Η δωρεά της ανάγνωσης και του ψαξίματος του εαυτού σε ένα βιβλίο, κλασικό και διαχρονικό είναι μεγάλη. Όμως, μιας και γράφω για τους εφήβους και τον Έσσε, αναφέρω και ετούτο: «Να περπατάς στο ύπαιθρο, νύχτα, κάτω από το σιγηλό ουρανό, πλάι σε ένα ρέμα που κυλά ήρεμα, είναι πάντα κάτι γεμάτο μυστήριο., και αναταράσσει τις αβύσσους της ψυχής. Τότε είμαστε πιο κοντά στην καταγωγή μας, νιώθουμε συγγενείς των ζώων και των φυτών, νιώθουμε να αφυπνίζονται απροσδιόριστες αναμνήσεις μιας πρωτόγονης ζωής, όταν δεν υπήρχαν σπίτια μήτε πόλεις, και ο άνθρωπος που περιπλανιόταν ανέστιος μπορούσε να αγαπά και να μισεί δάση, νερά και όρη, λύκους και γεράκια ανόμοιά του πλάσματα, σαν φίλους ή θανάσιμους εχθρούς. Επιπλέον η νύχτα αφαιρεί τη συνήθη αίσθηση πως ζούμε σε μια κοινότητα· όταν δεν λάμπει φως, μήτε ακούγεται πια φωνή ανθρώπου, όποιος ακόμη αγρυπνά νιώθει ένα αίσθημα μοναξιάς, και βλέπει πως είναι απομονωμένος και αφημένος στον εαυτό του. Αυτό το τρομερό ανθρώπινο συναίσθημα πως είμαστε αναπόδραστα μόνοι, πως ζούμε μόνοι και πρέπει μόνοι να γευόμαστε και να υποφέρουμε τον πόνο, το φόβο και το θάνατο, ηχεί ακόμη χαμηλόφωνα σε κάθε σκέψη – σκιά και νουθεσία για όποιον είναι νέος και υγιής, και αιτία τρόμου για όποιον είναι αδύναμος». Έρμαν Έσσε, Όμορφη είναι η νιότη.

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!

Ηράκλειος (Βυζαντινός Αυτοκράτορας): «Σώζου Συρία»

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΛΑΘΡΑΣ. «Σώζου Συρία», εφ. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ, αρ. φ. 1159 (1471), σσ. 1-2.

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!!!

Ο Ενδότοπος, στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες του, εύχεται Καλή Χρονιά και Χρόνια Πολλά!!!

Ο Άγιος Βασίλειος σε επίτιτλο χειρόγραφου Ευαγγελίου της Μονής Αγίου Παντελεήμονος Αγίου Όρους, αρ. 2. Επίτιτλο (0,155Χ0,155), πρώτο μισό 12ου αιώνα.

Βλ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΚΑΔΑ. (2001). Το εικονογραφημένο χειρόγραφο αρ. 2 της Μονής Αγίου Παντελεήμονος (Άγιον Όρος). Συμβολή στη μελέτη των Βυζαντινών Ευαγγελίων. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, πίν. 31, περιγραφή στη σσ. 157-158.