Πάπας Φραγκίσκος: Ο γεφυροποιός με τον παγκόσμιο Νότο και την Ανατολή

Του ΔΙΟΝΥΣΗ ΣΚΛΗΡΗ[*]

Ο Πάπας Φραγκίσκος, που μόλις εξεδήμησε στον ξενώνα της Αγίας Μάρθας στη Ρώμη, προέβαλε με γενναίο τρόπο προτάγματα, όπως η πολυπολικότητα και η συμπερίληψη, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του Βενέδικτο, ο οποίος εξέφραζε έναν ευρωπαϊκό συντηρητισμό. Ο Φραγκίσκος απευθύνθηκε στους μετανάστες, στους φτωχούς, στα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης από κληρικούς του Βατικανού, ενώ επιζήτησε βελτίωση των σχέσεων του Βατικανού με τον παγκόσμιο νότο και ανατολή και δη με την αναδυόμενη δύναμη της Κίνας. Υιοθέτησε νέα μέτρα, ώστε να έρχονται προ των ευθυνών τους εκκλησιαστικοί ποιμένες που κατηγορούνται για σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, αν και η επικράτηση πλήρους διαφάνειας έμεινε ακόμη εκκρεμής κατά τη στιγμή της εκδημίας του. Η περίοδος που ποίμανε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία υπήρξε πάντως περισσότερο μιας περίοδος έργου και λιγότερο μία αφηρημένων εξαγγελιών.

Ένας πραγματικός «ποντίφικας»

Ήταν, όμως, κυρίως στον παγκόσμιο νότο, όπου ανέπτυξε τον ρόλο του ειρηνευτή «γεφυροποιού» (αυτή είναι η ετυμολογική σημασία της λέξης «ποντίφικας» από το λατινικό «pontifex»), όπως στο Νότιο Σουδάν, όπου επιζήτησε την ειρήνευση, ακόμη και πρόσφατα, τον Φεβρουάριο του 2023, όταν αντιμετώπιζε προβλήματα κινητικότητας και ενίοτε χρειαζόταν ειδικό αμαξίδιο για τις μετακινήσεις του. Πρωτύτερα το 2019 είχε προβεί σε μία εκούσια τελετουργική ταπείνωση έναντι ηγετών στο Νότιο Σουδάν, σε μία ικεσία για ειρήνευση. Επέμεινε επίσης στην ειρήνευση στην Ουκρανία με τρόπο ο οποίος ήταν εντελώς διαφορετικός από αυτόν των ηγετών της «συλλογικής Δύσης», με αποτέλεσμα να κατηγορείται ενίοτε ότι ήταν πιο κοντά στην προσέγγιση των χωρών του Νότου και της Ανατολής παρά σε αυτήν των χωρών της Δύσης.

Ποιμαντική πολυφωνία και θεσμική αποκέντρωση

Επί των ημερών του άνοιξαν σημαντικά θέματα, όπως η αγαμία των Ρωμαιοκαθολικών κληρικών, η θέση της γυναίκας στην Εκκλησία και η μετάδοση της θείας κοινωνίας στους διαζευγμένους και ξαναπαντρεμένους, όμως συχνά ο διάλογος δεν οδήγησε σε συγκεκριμένες αλλαγές, γεγονός που απογοήτευσε τους περισσότερο προοδευτικούς. Μεταξύ των πράξεων συμπερίληψης που πραγματοποίησε ήταν ότι έπλυνε τα πόδια μιας Μουσουλμάνας γυναίκας, σε μία νέα επιτέλεση του Νιπτήρος, η οποία συνηθίζεται στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Επίσης, αναφερόταν συχνά στην αδύναμη υγεία του, προκειμένου να διαρρήξει τον ηλικισμό, δηλαδή τον ηλικιακό ρατσισμό. Ως προς θέματα ΛΟΑΤΚΙ+ συμπερίληψης, συνήθως επέμενε στη μη κατάκριση, λ.χ., με τη διάσημη απάντηση «ποιος είμαι εγώ, για να κρίνω;», η οποία αντέβαινε στη μακραίωνα κατανόηση του παπικού θεσμού ως κριτή,0 και όχι σε παγκόσμιες θεσμικές αλλαγές. Απέρριπτε τις θεσμικές ενώσεις ομοφυλοφίλων, ωστόσο καλούσε τους κληρικούς της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας να είναι επιεικέστεροι με ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονται γενικά σε μη παραδοσιακούς τύπους ενώσεως. Ενώ κάποιοι έβλεπαν αντιφάσεις στους μετεωρισμούς του Πάπα Φραγκίσκου μεταξύ προοδευτισμού και συντηρητισμού, είναι πιο ασφαλές να πούμε ότι ο Πάπας Φραγκίσκος υποστήριζε την αποκέντρωση σε παρόμοια ποιμαντικά θέματα και τη μη ομογενοποίηση. Αυτό βεβαίως οφείλεται και στο γεγονός ότι στη μεν Ευρώπη και εν μέρει στις ΗΠΑ υπάρχει περισσότερο ένα ευμενές κίνημα υπέρ των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας εντός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ενώ λ.χ., στην Αφρική υπάρχει μεγαλύτερος συντηρητισμός. Ο Πάπας Φραγκίσκος επεδίωκε την ύπαρξη ποιμαντικής πολυφωνίας σε παρόμοια θέματα και τη μη αποξένωση κανενός μέρους του παγκόσμιου ποιμνίου του.

Πολυπολικότητα και αντίστροφη ιεραποστολή

Ο Πάπας Φραγκίσκος χρησιμοποίησε τον όρο «πολυπολικότητα» με προφητικό προδρομικό τρόπο ήδη στην αρχή της παποσύνης του, πολύ προτού εμπεδωθεί ως βασική έννοια στη γεωπολιτική. Η επιμονή του στον παγκόσμιο νότο και ανατολή οφείλεται πάντως στη θέλησή του να αντιμετωπίσει την επίδραση των Ευαγγελικών και Πεντηκοστιανών Προτεσταντών που έχουν τεράστια διείσδυση στην Αφρική και την Ασία. Επέμεινε, επίσης, με τόλμη στους διωγμούς που υποφέρουν οι Χριστιανοί στη Δυτική Ασία. Μαζί με την «πολυπολικότητα» μία άλλη σημαντική αρχή του Πάπα Φραγκίσκου ήταν η «αντίστροφη ιεραποστολή». Στα ιεραποστολικά του ταξίδια, ιδίως στους ιθαγενείς λαούς της Παταγονίας και της Αμαζονίας, αλλά και σε συνομιλίες του με απογόνους των Μάγιας, ο Φραγκίσκος τονίζει ότι δεν έρχεται για να διδάξει αφ’ υψηλού το χριστιανικό ευαγγέλιο, αλλά, αντιστρόφως, για να διδαχθεί από τη σοφία αρχέγονων πολιτισμών, που είχαν κατορθώσει αρμονία με τη φύση.

Ο μείζων κίνδυνος σήμερα είναι η αποψίλωση: Η κυριολεκτική, των τροπικών δασών, που αφαιρεί το οξυγόνο του πλανήτη, συνδέθηκε άλλωστε και με τις αιτίες της πανδημίας του Covid-19. Υπάρχει, όμως, και η πνευματική αποψίλωση των παραδοσιακών βιωμένων αξιών ανθρωποτύπων που χάνονται. Ο Πάπας Φραγκίσκος εμβάθυνε στον λατινοαμερικάνικο «ιθαγενισμό» (indigenismo), αποδίδοντας στην παραδοσιακή σοφία των αυτοχθόνων πολιτισμών έναν οιονεί «ιεραποστολικό» χαρακτήρα προς τους δυτικούς χριστιανούς που καλούνται να αποδεχθούν ένα ανανεωμένο ευαγγέλιο ότι η σωτηρία της φύσης είναι δυνατή, αν αποποιηθούν τον εγωκεντρισμό του «πρώτου κόσμου».

Υπαρξιακή περιφέρεια και χριστιανισμός των αποβλήτων

Ο Φραγκίσκος εισήγαγε τον όρο «υπαρξιακή περιφέρεια», για να δηλώσει ότι ο ιεραπόστολος οφείλει να εκκινεί την αναζήτησή του από τους πιο απομακρυσμένους. Όχι μόνο γιατί ο ιεραπόστολος, όπως ο Χριστός, αναζητεί το ένα πρόβατο που απομακρύνεται από το ποίμνιο, αλλά και γιατί η εξοικείωση με κάθε είδους φτώχεια γειτνιάζει προς το χριστιανικό μήνυμα του επωμισμού της θνητότητας κατά τη σταύρωση. Από την «υπαρξιακή περιφέρεια» ο Φραγκίσκος μεταπηδά ενίοτε στη γεωπολιτική περιφέρεια, προσδοκώντας οι πρώην αποικιοκρατούμενοι λαοί να επαναδιαμορφώσουν τον χριστιανισμό εκ νέου, μέσα από καινοτόμες συνθέσεις. Ο Φραγκίσκος μιλά επίσης για «πολιτισμό των αποβλήτων» για να δηλώσει ότι ο σημερινός πολιτισμός μας παράγει τα περισσότερα απόβλητα στην ιστορία της ανθρωπότητας με καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον, ενώ ορισμένα από αυτά, όπως τα πυρηνικά απόβλητα, αποστέλλονται και αποθηκεύονται ενόχως σε χώρες της περιφέρειας.

Η έννοια του «απόβλητου» έχει, ταυτοχρόνως, μια υπαρξιακή χριστιανική σημασία: Ο χριστιανικός Μεσσίας είναι ο απόβλητος από την κοινότητά του, ο «λίθος ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες» κατά την προφητεία, οπότε κάθε γεωπολιτικός ή υπαρξιακός τόπος υποδοχής αποβλήτων, με τις διαφορετικές σημασίες του όρου, αποκτά μια μεσσιανική δυναμική.

Στις ΗΠΑ η φωνή του Πάπα Φραγκίσκου θεωρείται ως αντίθετη του τραμπισμού σε μια εποχή που ο καθολικισμός διεκδικείται και από τον τελευταίο ιδίως διά του νεοφώτιστου στον Ρωμαιοκαθολικισμό Αντιπροέδρου Τζέι Ντι Βανς. Ο Αμερικανός Αντιπρόεδρος είχε κατορθώσει να συναντήσει τον Πάπα λίγο πριν την εκδημία του, προκειμένου να διασκεδάσει τη γενική εντύπωση ότι εκφράζει ένα πολύ διαφορετικό είδος ρωμαιοκαθολικισμού από τον Πάπα. Ο Φραγκίσκος δέχθηκε τον Τζέι Ντι Βανς, όμως, αμέσως μετά επανέλαβε δημοσίως την έμφασή του ότι η προστασία των προσφύγων, των μεταναστών και κάθε αδύναμου βρίσκεται στο επίκεντρο της χριστιανικής διδασκαλίας. Με τον τρόπο αυτό κατέκλεισε την πνευματική του παρακαταθήκη.

[*] Ο Διονύσιος Σκλήρης έχει σπουδάσει Φιλολογία, Φιλοσοφία, Θεολογία και Ιστορία στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Λονδίνου και Παρισίων. Έχει ασχοληθεί με το πρόβλημα του κακού, τον Μάξιμο Ομολογητή, τη λογοτεχνία και την τραπ.

ΠΗΓΗ: ΚΟΣΜΟΔΡΟΜΙΟ