Με αφορμή τη μνήμη του Οσίου Ευγένιου Γιαννούλη του Αιτωλού (5η Αυγούστου)

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Στο αξεπέραστο μέχρι σήμερα βιβλίο του Το Συναξάρι του Γένους ο Κώστας Σαρδελής, βιογραφώντας την προσωπικότητα και αξιολογώντας το παιδευτικό έργο του Οσίου Ευγένιου Γιαννούλη που η Εκκλησία μας σήμερα μνημονεύει, υποστηρίζει πως, οι Σχολές των Αγράφων, στον σημερινό φιλίστορα αναγνώστη, είναι δύσκολο να κατανοηθούν αν δεν λάβει υπόψη του την εποχή και τον τόπο όπου λειτούργησαν και μεγαλούργησαν. Πέραν του άγονου και τραχύ όμως τόπου, ο φιλίστωρ αναγνώστης οφείλει να σκεφτεί και το βαθύ σκοτάδι της σκλαβιάς του υπόδουλου Ελληνισμού στον Τούρκο δυνάστη. 

Εδώ, λοιπόν, το κατόρθωμα του Οσίου Ευγενίου και η τεράστια συνεισφορά του στις Σχολές της κατώτερης και ανώτερης στοιχειώδους μορφώσεως όπως τότε ονομαζόταν, στα σημερινά δεδομένα, πράγματι, φαίνεται απίστευτο. Εξού και ο χαρακτηρισμός του από τον Κώστα Σαρδελή ως «κορυφαία λαοπαιδευτική μορφή της σκλαβωμένης Ρωμιοσύνης».

Σ’ αυτό το πλαίσιο όπου η Εκκλησία στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο στη διάσωση της πίστης και της γλώσσας του λαού μας, ο Κώστας Σαρδελής κάνει μια ακόμα σημαντική διαπίστωση η οποία αφορά τον κλήρο και το ράσο. Γράφει ο Σαρδελής: «Φοβάμαι πως δεν έχουμε καταλάβει ορισμένα φαινόμενα της νεοελληνικής μας ιστορίας. Θα ‘λεγα πιστεύω, ότι δεν έχουμε κατανοήσει σ’ όλο τους το βάθος μερικές κορυφαίες στιγμές του νεοελληνικού μας πολιτισμού, όπως λόγο χάρη αυτή εδώ των Σχολών των Αγράφων. Και δεν εννοώ, φυσικά, τους πέντ’ έξι ερευνητές. Επιπόλαιοι, δεν ήταν δυνατό να συγκεντρώσουμε, για λίγο, την προσοχή μας στο παιδευτικό θαύμα της Ευρυτανίας, παθιασμένοι απ’ το “προγονικό μεγαλείο” (να το αξιοποιήσουμε κι’ αυτό, τουλάχιστο όσο έπρεπε) δεν “βάλαμε αυτί” στη φωνή του Γένους μας, της σταυρωμένης δόξας. Και δεν προσπαθήσαμε –αθάνατοι αγνώμονες- να στοχαστούμε μια μόνο στιγμούλα τι συμβολίζει για μας, ποια μεγαλεία κρύβει για μας το ράσο, η παράξενη αυτή σημαία της Ελληνορθόδοξης ιδέας. Ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ’ (1834-1912), σε μια του φράση, θα δώσει στον Γάλλο δημοσιογράφο Deschamps τη φοβερή τούτη απάντηση: “Τι με θωρείτε, κύριε; Δεν βλέπετε ίσως το άσπρο ράσο του Ποντίφικος; Μα το προνόμιο του μαύρου ράσου το κατέχω μόνο εγώ. Φέρω το πένθος του Γένους μου”. Κι ο Γάλλος καλαμαράς αφού γέμισε τον χαρτοφύλακά του με ντροπή (λέξη που δεν θα την γνώριζε προφανώς), υποχρεώθηκε να κάμει κανονική μεταβολή και να φύγει» (ΚΩΣΤΑΣ ΣΑΡΔΕΛΗΣ. (2000). Το Συναξάρι του Γένους. Αθήνα: Αρμός, σσ. 177-178).

Από τα παραπάνω γίνεται, νομίζω, αντιληπτό το γεγονός γιατί η επιβίωση του Γένους μας και η πνευματική συνέχεια του Ελληνισμού, στη μακρόσυρτη δουλεία μας στον Τούρκο δυνάστη, κατά κύριο λόγο, οφείλεται στη Εκκλησία και το κλήρο της.

Ο Όσιος Ευγένιος διδάσκων από του “Βήματος” εις τον περίβολον της Σχολής Βραγγιανών· καθήμενος ο μαθητής και βιογράφος του Αναστάσιος Γόρδιος. (Φορητή εικών, έργον Βασιλείου Κοκοράκη· συλλογή Παναγιώτου Κ. Βλάχου).

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Σύναξις. Ευγένιος ο Αιτωλός και η εποχή του. Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου (Καρπενήσιον, 12-14 Οκτωβρίου 1984). Επιμέλεια Παναγιώτου Κων. Βλάχου. Αθήναι 1986, σ. 9.