Ψαλτική Τέχνη· ιερή τέχνη, στους ρυθμούς του Κτίστη, ορθώς και μουσικώς

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 

Κάθε απόπειρα προσδιορισμού των χαρακτηριστικών της σημερινής εικόνας της ψαλτικής τέχνης, κυρίως αυτής που κάθε Κυριακή ο πιστός βιώνει όταν εκκλησιάζεται σ’ ένα ναό, δεν μπορεί παρά να γίνεται σε σύγκριση με τη μακραίωνη παράδοση της βυζαντινής και μεταβυζαντινής μουσικής. Εδώ, είναι εύκολο να ξεχωρίσουμε γενικά (για τη βυζαντινή μουσική) και ειδικά (για την ψαλτική τέχνη), τη σημερινή εικόνα από την παλαιότερη, την παραδοσιακή όπως συχνά την ονομάζουμε, η οποία διατηρήθηκε αναλλοίωτη μέσα στους αιώνες. Σήμερα, όμως, υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα, που ενώ όλοι το βλέπουμε, δυστυχώς δεν κάμουμε σχεδόν τίποτα για να το επιλύσουμε. Δεν χρειάζεται να έχει κανείς γεγυμνασμένα εκκλησιαστικά και θεολογικά κριτήρια για να διαπιστώσει την τραγική εικόνα που παρουσιάζουν αρκετοί ψάλτες κατά τις ώρες τέλεσης της Θείας Λειτουργίας. Οι νεωτερισμοί τους είναι αρκετοί και προκαλούν, γιατί βεβηλώνουν την ιερότητα της βυζαντινής μουσικής και δείχνουν μια εικόνα ψαλτικής τέχνης άκρως απογοητευτική. 

Ένας από αυτούς τους νεωτερισμούς είναι η αντικατάσταση των λειτουργικών βιβλίων με tablet, όπου με εγκατεστημένη τη βυζαντινή σημειογραφία, οι ψάλτες τοποθετούν στα αναλόγια και ψάλλουν μέσα από αυτά, προκαλώντας μάλιστα τον εκκλησιαζόμενο πιστό να ακούει έναν ψεύτικο ήχο κρατημάτων και τεριρέμ. Η απογοήτευση γίνεται ακόμη πιο ισχυρή και από την κομπορρημοσύνη αρκετών ψαλτών, που με ύφος πολλών καρδιναλίων, ψάλλουν λες και βρίσκονται στη Σκάλα του Μιλάνου. Ετούτη την κομπορρημοσύνη, αν ζούσε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο πατήρ Φιλόθεος Ζερβάκος και ο Φώτης Κόντογλου, θα την καυτηρίαζαν με την πρέπουσα γλώσσα. 

Δυστυχώς, καθώς φαίνεται, και ο εκκλησιαστικός χώρος έχει αλωθεί από τα επιτεύγματα και τη μη λελογισμένη χρήση της τεχνολογίας. Κι όχι μόνο με τη χρήση των tablet στα αναλόγια αλλά και με τη χρήση των μεγαφώνων εντός και εκτός των ναών, των οποίων η μη συνετή χρήση, θυμίζει «ψάλτες» μουεζίνηδες σε τζαμί. Επειδή, λοιπόν, οι ψάλτες αναλαμβάνουν το έργο της ιερής υμνωδίας, που εντός της Θείας Λειτουργίας σκοπό έχει να αποδεσμεύσει τον πιστό χριστιανό από τα εγκόσμια – σ’ αυτό άλλωστε συμβάλλει η λειτουργική γλώσσα, ο εικονογραφικός διάκοσμος και προπάντων η βυζαντινή μουσική - καλόν είναι να σέβονται τη μακραίωνη παράδοση της εκκλησιαστικής μουσικής και να μην αποβλέπουν στην επίδειξή τους προς τους εκκλησιαζόμενους πιστούς και στον έπαινο από αυτούς. Κι ετούτο το λέγω διότι πολλοί είναι οι εκκλησιαζόμενοι που προβαίνουν σε επαίνους και φιλοφρονήσεις προς τους ψάλτες, επειδή οι τελευταίοι έχουν το προσόν της καλής φωνής, ενώ πολλές είναι οι περιπτώσεις που τους λείπει το προσόν της γνώσης της υμνογραφίας και της υμνολογίας. Όχι τίποτε άλλο αλλά η Θεία Λειτουργία είναι μια προσωπική συνάντηση όλων των πιστών με το Θεό. Γι’ αυτό ας έχουν κατά νου το εξής απλό: ο Θεός δεν ενεργεί μόνο μέσω αυτών και των ιερέων αλλά κυρίως μέσω της προσευχόμενης συνάξεως των πιστών. Υπ’ αυτή την έννοια ας είμαστε πιστοί στον παπαδιαμαντικό λόγο, που θέλει τη βυζαντινή μουσική: «μουσική των Αγγέλων».

Υ.Γ. Ευχαριστώ τον αγαπητό φίλο και συνάδελφο Γιώργο Βαρδαβά που μου θύμισε την απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου για απαγόρευση των ηλεκτρονικών συσκευών στη Θεία Λατρεία· βλ. (εδώ) και (εδώ)