Όταν ο Μάρτιν Χάιντεγκερ πρωτοταξίδεψε στην Ελλάδα

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Στα 1962 ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, με το κρουαζιερόπλοιο «Γιουγκοσλαβία» πρωτοταξίδεψε στην Ελλάδα, στη «γενέθλια γη της Εσπερίας». Το δρομολόγιο περιλάμβανε τη Βενετία, το Ιόνιο Πέλαγος, το Κατάκωλο Ηλείας, την Κόρινθο, το Ναύπλιο, την Κρήτη, τη Ρόδο, τα Δωδεκάνησα, τη Δήλο, τον Πειραιά και την Ιτέα. Ο κορυφαίος φιλόσοφος, μαζί με τη γυναίκα του Ελφρίντε Πέτρι, την «αγαπημένη του ψυχούλα», όπως την αποκαλεί στην αλληλογραφία τους (Κωστή Παπαγιώργη, "Ο μικρός αραπάκος") επισκέφθηκαν την Ιθάκη, την Ολυμπία, τη Φαιστό, τη Δήλο, την Ακρόπολη, το Σούνιο, τους Δελφούς. Σ’ αυτό το ταξίδι ο Χάιντεγκερ δεν είναι ο γνωστός ταξιδευτής - τουρίστας των κρουαζιερόπλοιων. Είναι ο φιλόσοφος του τοπίου «με τη βοήθεια “ποιητών και νοητών”», με καίρια τα ερωτήματα που τίθενται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: Διαμονές. Ταξίδι στην Ελλάδα: «Πώς είδε την Ελλάδα ένας ξένος μεγάλος φιλόσοφος; Ποιες σκέψεις του προκάλεσαν οι αρχαιότητες αλλά και οι ίδιοι οι τόποι, ο Ψηλορείτης, η πεδιάδα της Νεμέας, η κοιλάδα του Πλειστού, ο βράχος του Σουνίου, το Αρχιπέλαγος; Πώς κατορθώνει να συνδυάσει τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα αγάλματα μεταξύ τους και με το τοπίο, κι όλα αυτά με τον Όμηρο, τον Πίνδαρο, τον Αισχύλο, τον Ηράκλειτο, τον Πλάτωνα, τον Χαίλντερλιν;». Αξίζει να διαβάσει κανείς αυτό το βιβλίο, γιατί όπως επισημαίνει ο Γιώργος Φαράκλας, που έγραψε τον πρόλογο και έκαμε τη μετάφραση, εδώ έχουμε ένα στοχασμό του κατοικείν, μια σκεψη του τοπίου.

Στο εν λόγω βιβλίο δημοσιεύονται τρεις υδατογραφίες της Ελφρίντε Πέτρι. Μία ως θέμα έχει τη Λέσβο. Οι άλλες δύο την Πάτμο και την Αίγινα. Έχω τη γνώμη πως αυτές οι υδατογραφίες, μαζί με το κείμενο του Χάιντεγκερ ανταμείβουν τον αναγνώστη με αρώματα λέξεων και χρωμάτων.

Παρακάτω παραθέτω την υδατογραφία με τη Λέσβο, καθώς κι ένα απόσπασμα από το βιβλίο.

«Οι θεοί της Ελλάδας και ο ανώτατος θεός τους, αν ποτέ έλθουν, θα επανακάψμουν μόνο μεταμορφωμένοι σ’ έναν κόσμο που η ανατρεπτική αλλαγή του οφείλεται στον τόπο των θεών που υπήρξε η αρχαία Ελλάδα. Αν όσα σκέφθηκαν οι διανοητές της αρχαίας Ελλάδας, ενώ άρχιζε η φυγή των θεών, δεν είχαν ειπωθεί σε μια γλώσσα αυτοφυή και αν τα ειρημένα δεν είχαν έπειτα μετασχηματισθεί σε εργαλείο αλλότριας κοσμοθεώρησης, δεν θα κυριαρχούσε τώρα η ως προς το ίδιόν της ακόμη κρυμμένη εξουσία της πανδαμάτορος νεώτερης τεχνικής και της σύστοιχης προς αυτήν επιστήμης και βιομηχανικής κοινωνίας. Αν δεν υπήρχε λοιπόν μία αινιγματική σχέση που συνδέει την βία του νεώτερου κόσμου με την αλλοτινή φυγή των θεών, εμείς που αναζητούμε κάτι σωτήριο μέσα στο έσχατο κίνδυνο της πιθανής πλήρους αυτοκαταστροφής του ανθρώπου δεν θα χρειαζόμασταν έναν αναμιμνησκόμενο λογισμό μακράς εμβέλειας για την απουσία των διαφυγόντων θεών, δεν θα χρειαζόμασταν να σκεφτόμαστε από πριν το πεδίο μίας έλευσης του αλλαγμένου σχήματός τους».

ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΪΝΤΕΓΓΕΡ. (1998). Διαμονές. Ταξίδι στην Ελλάδα. Πρόλογος, μετάφραση Γιώργος Φαράκλας. Επιμέλεια Νίκος Καλταμπάνος. Αθήνα: Κριτική, σσ. 29-31.

Υ.Γ. Σημαντική είναι η βιβλιοπαρουσίαση που έκαμε ο Νικόλας Α. Σεβαστάκης στην Ελευθεροτυπία: Η Ελλάδα του Χάιντεγκερ