Χρειάζεται απόλυτη καταδίκη του εθνοφυλετισμού

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ. «Χρειάζεται απόλυτη καταδίκη του εθνοφυλετισμού», Χριστιανική, αρ. φ. 1112 [1424], (Πέμπτη 24 Νοεμβρίου 2022) 5.

ΒΑΘΙΑ ΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗ ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΒΙΩΣΗ. Τι συνέβη στην Ρωσικη Ορθόδοξη Εκκλησία;

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ 

 

«Ο Πατριάρχης Κύριλλος δεν καταδίκασε τον πόλεμο στην Ουκρανία και δεν κάλεσε τον πρόεδρο Πούτιν να τον τερματίσει. Πώς μπόρεσε να συμβεί κάτι τέτοιο; Από πού προήλθε μια τόσο πεισματική σιωπή, αντίθετη στην κοινή λογική, αλλά και στη χριστιανική συνείδηση;»

Αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα θα τεθούν στην έκτη διάλεξη του φετινού κύκλου «Καιρός του ποιήσαι» της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου που θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη, 14 Απριλίου 2022, στις 7:00 μ.μ., με ομιλητή τον Σεργκέι Τσαπνίν, ανεξάρτητο Ρώσο Ορθόδοξο δημοσιογράφο.

Η διάλεξη θα δοθεί διαδικτυακά, προσβάσιμη μέσω της πλατφόρμας Zoom στη διεύθυνση https://us06web.zoom.us/j/86362078832

Η διάλεξη θα δοθεί στα ρωσικά με ταυτόχρονη μετάφραση στα ελληνικά και στα αγγλικά. Ο ακριβής τίτλος είναι «Βαθιά κρίση μετά τη θριαμβευτική αναβίωση. Τι συνέβη στην Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία;».

Η διάλεξη θα επικεντρωθεί σε αυτό που μοιάζει να είναι η τελευταία συγχορδία μιας φωτεινής αλλά αμφιλεγόμενης περιόδου στην ιστορία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αυτή η περίοδος ξεκίνησε ως μια ενθουσιώδης θρησκευτική αναβίωση, αλλά τελειώνει τριάντα χρόνια αργότερα με μια δραματική πτώση της αξιοπιστίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και με σκληρή κριτική εναντίον της, ακόμη και με την κατηγορία ότι η Εκκλησία αυτή έχει γίνει ένα από τα συστατικά της μετα-σοβιετικής πολιτικής θρησκείας.

Ο Σεργκέι Τσαπνίν (Sergei Chapnin, γ. 1968) είναι αρχισυντάκτης του περιοδικού «Дары» («Δώρα»), ενός περιοδικού για τον σύγχρονο χριστιανικό πολιτισμό, και επιμελητής εκθέσεων σύγχρονης χριστιανικής τέχνης. Παλαιότερα ήταν αρχισυντάκτης της Εφημερίδας του Πατριαρχείου Μόσχας και αναπληρωτής αρχισυντάκτης του Εκδοτικού Οίκου του Πατριαρχείου Μόσχας (2009-2015). Είναι επίσης μέλος της Ερευνητικής Ομάδας «Η Θεολογία μετά τα Γκουλάγκ» και συμετείχε ως επιστημονικός συνεργάτης στο ερευνητικό πρόγραμμα «Διαμάχες μετά την Εκκοσμίκευση» (Post-Secular Conflicts) του Πανεπιστημίου του Ίνσμπρουκ στην Αυστρία (2016-2021).

ΠΗΓΗ: ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΒΟΛΟΥ

Είναι ο Πούτιν πραγματικά Χριστιανός;

Των SARAH RICCARDI-SWARTZ και ROBERT SALER

Είναι ο Πούτιν πραγματικά Χριστιανός;[*] Για την κατανόηση αυτής της σύγκρουσης είναι αναγκαίο να απαντήσουμε σε μια σειρά από ερωτήματα.

Η αιματηρή στρατιωτική εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία έφερε στο προσκήνιο μια σειρά από ερωτήματα που σχετίζονται με τις μακροχρόνιες θρησκευτικές του διασυνδέσεις και ώθησε πολλούς μελετητές και δημοσιογράφους να αμφισβητήσουν την πολυδιαφημισμένη «ευσέβειά» του καί τη φαινομενικά βαθιά αφοσίωσή του στην ρωσική ορθόδοξη πνευματικότητα, η οποία εκφράζεται συχνά μέσα από τους στενούς του δεσμούς με το μετα-σοβιετικό Ρωσικό Πατριαρχείο. Από θρησκειολογικής άποψη, τίθεται συχνά το ερώτημα αν και κατά πόσον οι κατηγορίες της ειλικρινούς και αυθεντικής θρησκευτικής πίστης είναι κατάλληλες για την ανάλυση σύνθετων κινήτρων και ενεργειών των εκάστοτε πιστών.

Όταν οι θρησκευόμενοι είναι δημόσια πρόσωπα με παγκόσμιες γεωπολιτικές επιδιώξεις, η ταξινόμηση της αληθούς θρησκευτικής υποκειμενικότητας συχνά παραχωρεί τη θέση της σε ένα είδος πνευματικής αγυρτείας ή κίβδηλων θρησκευτικών προθέσεων που κατασκευάστηκαν μόνο και μόνο για να κερδίσουν την εύνοια των πιστών κάποιας θρησκευτικής κοινότητας. Στόχος μας εδώ, δεν είναι να επιχειρηματολογήσουμε για την προσωπική πίστη του Πούτιν· επιδιώκουμε περισσότερο να προβληματιστούμε σχετικά με τους τρόπους, με τους οποίους οι ατομικές θρησκευτικές πρακτικές και πεποιθήσεις πολλές φορές αναλύονται με βάση κατηγορίες που τυπικά βρίσκουν αρχή και τέλος σε δυτικές αντιλήψεις αναφορικά με το τι θεωρείται ορθή και ολόψυχη πνευματικότητα. Με άλλα λόγια επιθυμούμε να υποβάλλουμε στη βάσανο της κριτικής την αμφισβήτηση της θρησκευτικότητας του Πούτιν.

Είτε πρόκειται για θρησκευτικούς ηγέτες στις Ηνωμένες Πολιτείες, που καλούν εκλεγμένους αξιωματούχους να λογοδοτήσουν για υποτιθέμενες αναντιστοιχίες μεταξύ των διακηρυγμένων θρησκευτικών τους πεποιθήσεων και των νομοθετικών τους προτεραιοτήτων (όπως για παράδειγμα «αν ο Ντόναλντ Τραμπ είναι χριστιανός, πως είναι δυνατόν να τάσσεται υπέρ του κλειδώματος παιδιών μέσα σε κλουβιά;») είτε για διαφωνίες σχετικά με το αν η χριστιανική εθνικιστική ρητορική αφορά πραγματικά το φύλο, τη σεξουαλικότητα ή τη φυλή, η αντίληψη ότι η θρησκευτική ειλικρίνεια ενός συγκεκριμένου πολιτικού παράγοντα οφείλει να είναι ευδιάκριτη και σε αντιστοιχία με τις πράξεις του είναι δύσκολο να καταρριφθεί.

Πιθανόν αυτό να συνδέεται με την πεποίθηση ότι η αυθεντική και καθαρή πίστη μπορεί κατά κάποιον τρόπο να χρησιμεύσει ως ανάχωμα στις απροκάλυπτες πολιτικές φιλοδοξίες, ακόμα κι αν οι ειδικοί μελετητές μας προειδοποιούν επίσης ότι η αντιμετώπιση μιας συγκεκριμένης θρησκείας ως ενός sui generis φαινομένου που δεν έχει μολυνθεί από την πολιτική, αποτελεί κι αυτό μια μορφή συσκοτισμού παρά αποσαφήνισης. Η θρησκευτική έκφραση, με άλλα λόγια, εξαρτάται βαθιά από πολιτικές, πολιτισμικές και υλικές, τουτέστιν «κοσμικές» συνθήκες.

Στην περίπτωση της τωρινής σύγκρουσης μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, ορισμένοι μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι η τελευταία προσπάθεια του Πούτιν να καταστρέψει την Ουκρανία είναι ένας ιερός πόλεμος και ότι ο Ρώσος πρόεδρος αντιλαμβάνεται τον ιμπεριαλιστικό του ρόλο στην παγκόσμιο πολιτική ως σχεδόν θεϊκά εμπνευσμένο ή εντεταλμένο. Κάπως παράδοξα, ωστόσο, όταν οι ατομικές πεποιθήσεις του Πούτιν τοποθετούνται σε αυτό το δημόσιο πλαίσιο συχνά περνιέται για θρησκευτικά υποκινούμενος, όχι όμως για πραγματικά πιστός· θεωρείται κακός και απατεώνας. Αυτές οι ανακολουθίες παραπέμπουν στον τρόπο με τον οποίο ο Ντόναλντ Τραμπ αξιολογήθηκε από τους μελετητές και τα Μέσα Ενημέρωσης την τελευταία δεκαετία, και συνήθως όσοι γράφουν για τους δυο πολιτικούς δεν έχουν διερευνήσει πλήρως τις ψυχο-κοινωνικές διαστάσεις της θρησκευτικότητάς τους.

Φαίνεται ότι έχουμε συνηθίσει να πιστεύουμε πως εκείνοι που είναι πιο αδιαπραγμάτευτοι σχετικά με την ιερότητα των εθνικιστικών αιτημάτων αποτελούν, με κυνικό τρόπο, οι ίδιοι, τους λιγότερο αυθεντικά θρησκευόμενους. Ενδεχομένως αυτό να συμβαίνει στην περίπτωση του Τραμπ, αλλά αν επιλέξουμε αμέσως το πλαίσιο του παράγοντα κακής πίστης, όπως πολλοί κάνουν με τον Πούτιν, χάνουμε από το εποπτικό μας πεδίο τους πιθανούς παράγοντες που, συμβάλλοντας μέσω της προσωπικής πίστης, καθορίζουν τις πολιτικές του πράξεις. Αν δεν λάβουμε σοβαρά υπόψιν το πώς η θρησκεία συνδέεται προσωπικά και διαμορφώνει το περίγραμμα της ατζέντας του Πούτιν για την οικοδόμηση ενός κοσμοειδώλου, τότε χάνουμε το ιστορικό και θεολογικό υπόβαθρο που χρησιμοποιεί για να ενισχύσει τις αξιώσεις της πολιτικής του εξουσίας.

H περίπτωση της σχέσης του Βλαντίμιρ Πούτιν με τη μετα-σοβιετική Ρωσική Ορθοδοξία καταδεικνύει τόσο τον πειρασμό να αξιολογήσουμε τις θρησκευτικές του ενέργειες με αυτούς τους όρους ειλικρίνειας και αυθεντικότητας –«είναι ο Πούτιν πραγματικά Χριστιανός ή χρησιμοποιεί απλώς μια θρησκευτική ρητορική για να κερδίσει την υποστήριξη της Εκκλησίας στα σχέδια και τις φιλοδοξίες του;»– όσο και τα όρια αυτού του εγχειρήματος. Περιττό να σημειώσουμε ότι κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζεται την εσωτερική ψυχοσύνθεση του άλλου, πολύ περισσότερο μάλιστα στην περίπτωση του Πούτιν, ο οποίος ως γνωστόν είναι ο πλέον αδιαφανής όσον αφορά τα πραγματικά κίνητρα και τις πεποιθήσεις του.

Από την άλλη μεριά, οι υπέρμαχοι του Πούτιν υποστηρίζουν ότι οι δημόσιες πράξεις ευλαβείας – συμπεριλαμβανομένων των καταδύσεων χωρίς μπλούζα στα ευλογημένα πλην όμως παγωμένα νερά της Ρωσίας κατά την εορτή των Θεοφανίων, των προσκυνημάτων του σε προορισμούς όπως το Άγιον Όρος και των θρυλούμενων τακτικών εξομολογήσεων του σε κάποιον πνευματικό – είναι επαρκή δείγματα μιας προσωπικής ευσέβειας που τον καθιστά κατάλληλο πολιτικό αλλά και άξιο πνευματικό κληρονόμο πολλών από τους Ρώσους τσάρους. Μέσα απ’ αυτά τις πράξεις επιτελεστικής ευσέβειας, ο Πούτιν συνδέει τον εαυτό του θεολογικά και πολιτικά με τη δύναμη της ρωσικής ορθόδοξης ιστορίας και τη μοναδική σχέση της με την κρατική, σχεδόν πάντα μονοπρόσωπη, αυταρχική εξουσία. Σε τμήματα της Ρωσικής Εκκλησίας και των Δυτικών θαυμαστών της, οι μονάρχες θεωρούνται συχνά άγιοι και εγκόσμιοι προστάτες της Χριστιανοσύνης αλλά και της ορθής σχέσης της τελευταίας με την πολιτική εξουσία.

Βέβαια, ο πόλεμος που διεξάγει ο Πούτιν στην Ουκρανία, με τις ρωσικές βόμβες να πλήττουν αδιάκριτα οικίες αμάχων, νοσοκομεία και χώρους λατρείας, οδηγεί τα Δυτικά Μέσα Ενημέρωσης να αναρωτηθούν πως είναι δυνατόν κάποιος που προβάλλει συστηματικά τον εαυτό του ως χριστιανό να μπορεί να εγκρίνει μια τέτοιου είδους καταστροφική εκστρατεία. Πέρα από τον έτσι κι αλλιώς προβληματικό συλλογισμό ότι όποιος είναι αυθεντικά θρησκευόμενος οφείλει εξ ανάγκης να είναι και καλός, θα μπορούσαμε με τη σειρά μας να αναρωτηθούμε τι σηματοδοτεί με όρους ειλικρινούς θρησκευτικότητας η επί χρόνια πολιτική του Πούτιν για την αμφισβήτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Ρωσία. Σε τελική ανάλυση, έχουμε την τάση να αναγνωρίζουμε τις βαθιές θρησκευτικές πεποιθήσεις διάφορων Αμερικανών δημοσίων προσώπων, όπως για παράδειγμα ο πρώην αντιπρόεδρος Μάικ Πενς, οι οποίοι συχνά υποστηρίζουν πολλές θέσεις από την αντζέντα εναντίωσης προς τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως ακριβώς κάνει και ο Πούτιν.

Δεδομένης της αντίθεσης μεταξύ την επιτελεστικής ευσέβειας του Πούτιν από τη μια πλευρά και των πολιτικών προκατάληψης και διακρίσεων που εφαρμόζει στη Ρωσία από την άλλη, είναι φυσικό όσοι προβληματίζονται για τις ενέργειές του (συμπεριλαμβανομένης της εισβολής στην Ουκρανία) να αμφισβητούν το αφήγημα για την προσωπική του ευλάβεια και να υιοθετούν μια περισσότερο σκεπτικιστική προσέγγιση, που ερμηνεύει την θρησκευτικότητα του απλά ως ένα κυνικό τέχνασμα για να ξεγελάσει τη Ρωσική Εκκλησία που υπέστη ένα αληθινό τραύμα κάτω από τη σοβιετική καταπίεση. Ωστόσο, μια τέτοια προσέγγιση είναι κατά βάση ουσιοκρατική. Προβαίνει σε υποθετικές ερμηνείες της προσωπική θρησκευτικότητας που πολλές φορές παραμένουν αδιευκρίνιστες ακόμα και για τον ίδιο τον πιστό. Επιπλέον, η χρήση ενός Δυτικά (παθητικά Προτεσταντικού) εννοιολογικού πλαισίου για την κατανόηση της Ορθόδοξης θρησκευτικότητας επαναφέρει ξεπερασμένα οριενταλιστικά υποθετικά σχήματα αναφορικά την πολιτική επιτήδευση του μη Δυτικού Χριστιανισμού.

Το Δυτικό φαντασιακό χαρακτηρίζεται από καχυποψία απέναντι σε επικλήσεις στο θρησκευτικό συναίσθημα, τύπου Elmer Gantry, για πολιτικά οφέλη. Αυτό, βέβαια, λαμβάνει χώρα σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο που έχει διαμορφωθεί από μια γενική τάση του Προτεσταντισμού, όσο εκκοσμικευμένος κι αν είναι, να αξιολογεί την ένταση και την αληθοφάνεια της θρησκευτικότητας ανάλογα με την ειλικρίνεια του πιστού.

Αυτή η τάση για κριτική, ωστόσο, τίθεται υπό αμφισβήτηση, όταν αναλογιστούμε ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες, και ιδιαίτερα μετά την περεστρόικα, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία (ΡΟΕ) έχει διαμορφώσει ένα εξαιρετικά περίπλοκο μείγμα πολιτικής, θρησκείας, αυτοκρατορικής νοσταλγίας και φονικής στρατιωτικής δύναμη στο όνομα της αναβίωσης της «Αγίας Ρωσίας» ή, ακόμα πιο ανησυχητικά, ενός πολυεθνικού «Ρωσικού Κόσμου».

Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, σε πολλές από τις εκφάνσεις της, έχει συμβάλλει ενεργά στη διαμόρφωση του οράματος του Πούτιν για παγκόσμια κυριαρχία. Ο Πατριάρχης Κύριλλος δεν είναι απλά ένας πρόθυμος συμμέτοχος στην διακρατική επέκταση της ρωσικής επιρροής και δύναμης μέσα από τον πολιτισμό και την Ορθοδοξία αλλά πολύ περισσότερο ένας συν-εμπνευστής αυτού του παγκοσμίων διαστάσεων Ρωσικού κοσμοειδώλου πίστης και πολιτικής.

Το ζήτημα όμως υπερβαίνει τα στενά όρια της ίδιας της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Από τους ιερείς που ευλογούν και υποστηρίζουν ενεργά την ανάπτυξη ενός πυρηνικού οπλοστασίου μέχρι την επίκληση του δημοφιλούς αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ για να λειτουργήσει ως στρατιωτική αποτρεπτική «ασπίδα» γύρω από τα εδαφικά συμφέροντα της Ρωσίας, και την πλέον πρόσφατη προθυμία του Πατριαρχείου της Μόσχας να παρουσιάσει την εισβολή στην Ουκρανία με όρους ιερού πολέμου κατά των διεφθαρμένων δυνάμεων της άθεης εκκοσμίκευσης του Δυτικού κόσμου, η Ρωσική Εκκλησία έχει συμμετάσχει ενεργά στην κατασκευή ενός μύθου τερατωδών διαστάσεων. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο της οπλοποιημένης πίστης, τα όρια μεταξύ του «θρησκευτικού» και του «πολιτικού» είναι σχεδόν αδύνατο να διακριθούν επειδή στην πραγματικότητα οι δυο αυτές κατηγορίες είναι αλληλένδετες σε τέτοιο βαθμό ώστε να γίνουν αδιαχώριστες.

Η ανάμειξη πίστης και πολιτικής, καλώς ή κακώς, αποτελεί μέρος της ιστορίας του Ορθόδοξου Χριστιανισμού (Βυζαντινή Συναλληλία, Εθνικισμός, Μοναρχία). Υπό μια οπτική, πρόκειται για μια σύζευξη αντιθέτων που έχει καταφέρει να επιβιώσει σε συνθήκες πολιτικών διευκολύνσεων, θρησκευτικής ελευθερίας, κοινωνικής καταπίεσης ή ακόμα και πνευματικής περιθωριοποίησης. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τη σύγχρονη προσήλωση του Πούτιν στην εξουσία χωρίς να λάβουμε υπόψιν μας τους τρόπους με τους οποία η Ρωσική Ορθοδοξία και πολιτική εξουσία συμπορεύτηκαν μέσα από διαλεκτικές εντάσεις σε ιστορικό βάθος, τόσο κατά την προ-επαναστατική εποχή, όσο και κατά την Σοβιετική περίοδο αλλά και την μετα-Σοβιετική πραγματικότητα.

Δεν μπορούμε επίσης να κατανοήσουμε την τρέχουσα κρίση χωρίς να λάβουμε υπόψιν μας τους τρόπους με τους οποίους η εθνικιστική κοσμοθεωρία του Πούτιν έχει διαμορφωθεί από την Ορθοδοξία, μια έκφραση της χριστιανική πίστης που παλεύει με τον δαίμονα του εθνικισμού εδώ και αιώνες. Ο Πούτιν και η Ρωσική Εκκλησία εμπλέκονται σε μια θεο-πολιτική σχέση εξάρτησης και αλληλεπίδρασης. Το να υποθέσουμε ότι κάποιος από τους δυο είναι ανειλικρινής ως προς τους θρησκευτικούς του στόχους, σημαίνει ότι δεν κατανοούμε πλήρως και σε όλες του τις διαστάσεις το αυτοκρατορικής κοσμοαντίληψης σχέδιο της Ρωσικής Ορθοδοξίας εν γένει.

Ενώ οι Δυτικοί σχολιαστές της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας θα πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό να την αντιμετωπίσουν ως κάτι το εξωτικό, υπερτονίζονταν υπάρχουσες διαφορές με άλλες πιο οικείες μορφές του Χριστιανικού εθνικισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, η αλήθεια είναι ότι οι όποιες σοβαρές διακρίσεις μεταξύ αυθεντικής και καθαρής πίστης από τη μια μεριά και κυνικής πολιτικής χειραγώγησης από την άλλη (ή ως επακόλουθο μεταξύ ειλικρινούς θρησκευτικής πεποίθησης και πραγματιστικής οικειοποίησης της για πολιτικούς σκοπούς), προδίδουν ένα είδος χαρακτηριστικά Προτεσταντικού τύπου ιεράρχησης της πίστης έναντι της δράσης, της πεποίθησης έναντι της τελετουργίας, της καθαρής Εκκλησίας έναντι της πολιτικής εμπλοκής. Στην περίπτωση της Ρωσίας και των εκκλησιαστικών και πολιτικών ιεραρχιών της, αυτού του είδους οι διχοτομικές προσεγγίσεις περίσσοτερο συσκοτίζουν παρά φωτίζουν.

Το ενδιαφέρον στοιχείο σχετικά με τη Ρωσική Εκκλησία και την ενεργή συνενοχή της με την ατζέντα του Πούτιν στην Ουκρανία, σε σημείο που ενδεχομένως να θυμίζει τις αναδυόμενες και ενισχυόμενες μορφές Λευκού Χριστιανικού Εθνικισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, είναι ότι για να αντιληφθούμε τι ακριβώς συμβαίνει πρέπει να ξεπεράσουμε οποιαδήποτε προκατειλημμένη καθαρότητα της θρησκευτικής έκφρασης ή τις κατηγορίες που χρησιμοποιούμε για να την περιγράψουμε, για να κατανοήσουμε πόσο αλληλένδετες είναι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η πολιτική και η αυτοκρατορία στην παγκόσμια γεωπολιτική.

Δεν μπορούμε να ξέρουμε τελικά, αν ο Πούτιν είναι πραγματικός ή ειλικρινής πιστός χριστιανός, επειδή οι κατηγορίες για την ανάλυση της πίστης καταρρέουν μπροστά στην πολύπλοκη μετα-σοβιετική Ρωσική Ορθόδοξη εμπειρία. Κι ενώ συνήθως μέχρι τώρα τα ερωτήματα σχετικά με τη σημασία της πίστεως είναι απλώς ακαδημαϊκά και δεν γίνονται ζητήματα ζωής και θανάτου, οι μέρες που αυτό θα συμβεί βρίσκονται ακριβώς μπροστά μας.

[*] Η Sarah Riccardi-Swartz είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο «Κέντρο για τη Μελέτη Θρησκείας και Συγκρούσεων» του Κρατικού Πανεπιστημίου της Αριζόνα στις ΗΠΑ ενώ ταυτόχρονα συνεργάζεται και στο ερευνητικό πρόγραμμα «Ορθοδοξία και Ανθρώπινα Δικαιώματα» του Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Fordham, και ο Robert Saler είναι Καθηγητής Θρησκείας και Πολιτισμού στο Χριστιανικό Θεολογικό Σεμινάριο στην Ινδιανάπολη των ΗΠΑ. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα Religion Dispatches και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τον Δρ. Νίκο Κουρεμένο. H φωτογραφία αποτωπώνει μια από τις αμέτρητες εκδηλώσεις προσωπικής ευσέβειας του Ρώσου προέδρου μπροστά στο φωτογραφικό φακό.

ΠΗΓΗ: Πολυμερώς και Πολυτρόπως

Διακήρυξη Ορθόδοξων Θεολόγων για τη Διδασκαλία του «ΡΩΣΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» (RUSSKII MIR)

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

Αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι.

Στον απόηχο της αλόγιστης και απίστευτα καταστροφικής εισβολής του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί σε όλο τον κόσμο βρίσκονται απέναντι σε ένα δύσκολο ερώτημα: πώς μπορεί ένα έθνος, του οποίου η πλειοψηφία ασπάζεται την Ορθοδοξία, να μπορεί να δικαιολογεί την επίθεση και τη δολοφονία μελών ενός αδελφού έθνους, που όλοι σχεδόν μοιράζονται την ίδια πίστη; Στην αρχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, όταν η εκκλησιαστική μας παράδοση μας καλεί σε συγχώρεση, νηστεία και προσευχή, πώς μπορούν οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί να εξαπολύουν βία, προκαλώντας την αιματοχυσία των εν Χριστώ αδελφών τους;

Η οδυνηρή αλήθεια, την οποία όμως οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε σε αυτή την περίοδο της μετάνοιας, είναι ότι μια εκκλησιαστική ηγεσία, και συγκεκριμένα η ηγεσία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, έχει αναπτύξει και προωθήσει μια εσφαλμένη διδασκαλία γνωστή ως «Russkii Mir» (που μεταφράζεται «Ρωσικός Κόσμος» ή «Ρωσική Οικουμένη»), προσφέροντας στον κ. Πούτιν μια θρησκευτική «λευκή επιταγή» για να καλύψει την αποτρόπαια εισβολή και την προσάρτηση εδαφών του ειρηνικού, δημοκρατικού γείτονα της Ρωσίας: της Ουκρανίας.

Κατά τη διάρκεια αυτής της κατανυκτικής περιόδου, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί σε όλο τον κόσμο χρειάζεται να δηλώσουν χωρίς περιστροφές ότι η ιδεολογία του «Ρωσικού Κόσμου» είναι εσφαλμένη αλλά και καταστροφική, ότι τροφοδοτεί τη βία και την αιματοχυσία και ότι προκαλεί σκάνδαλο και διχασμό στην Εκκλησία. Επιπλέον, εάν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς τον εαυτό μας, δεν μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι αυτή η ιδεολογία αποτελεί εξαίρεση στην ιστορία της Ορθοδοξίας: πρέπει να καταδικάσουμε όλες τις «Ορθόδοξες» εθνοφυλετικές ιδεολογίες που μοιάζουν με την ψευδή διδασκαλία του «Ρωσικού Κόσμου», σε όποια εποχή, έθνος και πολιτισμό κι αν εμφανίζονται.

Ορθόδοξοι ακαδημαϊκοί και θεολόγοι απ’ όλο τον κόσμο έχουν συντάξει μια βαρυσήμαντη Διακήρυξη σχετικά με τη θεολογικά καταδικαστέα ιδεολογία του «Ρωσικού Κόσμου», η οποία επισυνάπτεται. Σας προτρέπουμε να διαβάσετε αυτή τη Διακήρυξη, να την υπογράψετε και να τη διαδώσετε όπου κρίνετε σκόπιμο.

Σας παρακαλούμε να προσευχηθείτε για τη μετάνοια εκείνων που διαδίδουν την κακόβουλη διδασκαλία του «Ρωσικού Κόσμου», η οποία εξακολουθεί να τροφοδοτεί τις μεγαλομανείς φιλοδοξίες του Βλαντιμίρ Πούτιν. Προσευχηθείτε επίσης για τη μετάνοια κάθε Ορθοδόξου Χριστιανού και για τη δική μας εμπλοκή –μέσω της σιωπής, της συσκότισης και της άρνησης– σε αυτό το κακό.

Μόνο αν αντιμετωπίσουμε αυτό το κακό, που ευδοκιμεί τόσο μέσα μας όσο και έξω από εμάς, γονατίζοντας εν μετανοία με τα απλά λόγια του Κανόνα του Αγίου Ανδρέα της Κρήτης – «Ελέησόν με, ο Θεός, ελέησόν με!» – μπορούμε πράγματι να επιβεβαιώσουμε ότι η διχασμένη, αιματοβαμμένη κοινότητά μας αποτελεί την Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, που ενώνεται μέσα από τις συντετριμμένες και μεταμελημένες καρδιές μας στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού, που μόνος αυτός είναι μαζί μας σ’ αυτές τις αντιξοότητες.

Δείτε τη Διακήρυξη στη συνέχεια αυτής της επιστολής, εδώ, ή εδώ https://bit.ly/3KF49nP ή εδώ https://bit.ly/3KD1HOC (στα αγγλικά, σύντομα και στα ελληνικά)

Εάν θέλετε να υπογράψετε και να στηρίξετε αυτή τη Διακήρυξη, ακολουθήστε τον σύνδεσμο https://forms.gle/uCBo8YVhTupjafoA6 και προσθέστε το όνομά σας.

Εκ μέρους της Συντακτικής Επιτροπής, οι Συντονιστές: Διάκονος Brandon Gallaher, Πανεπιστήμιο του Exeter Παντελής Καλαϊτζίδης, Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου

Ο Άγγελος της εν Μόσχα Εκκλησίας… έπεσε

Του ΑΝΔΡΕΑ ΛΟΥΔΑΡΟΥ

Την Παρασκευή το απόγευμα ο Πατριάρχης της Μόσχας θα σταθεί μπροστά από το εικόνισμα της Παναγίας για να ψάλλει την Α΄ Στάση των Χαιρετισμών. Την ώρα που σε ολόκληρο τον κόσμο θα ακούγονται τα ουρλιαχτά των θυμάτων της θηριωδίας που συντελείται υπό τις ευλογίες του στην Ουκρανία, εκείνος φορώντας τα λαμπερά του άμφια θα προσποιείται τον πιστό Oρθόδοξο Xριστιανό. Τον προασπιστή της πίστεως για την ακρίβεια. Θα απαγγείλει όμορφους στίχους όπως το «Χαίρε, κλίμαξ επουράνιε, δι’ ής κατέβη ο Θεός·» ενώ μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά του, στην Ουκρανία, μάνες θρηνούν τα παιδιά τους, μάνες θάβουν τις κόρες και τα νεογέννητα ή αγέννητα εγγόνια τους, μάνες βγάζουν αίμα αντί για δάκρυα από τα μάτια.

Κι όλα αυτά γιατί σε αντίθεση με την Θεοτόκο, ο ίδιος έχει ευλογήσει την «κλίμακα» από την οποία «κατεβαίνει» ο όλεθρος κι ο θάνατος. Το απόλυτο μαύρο σκοτάδι, το έρεβος.

Το ερώτημα λοιπόν είναι απλό. Με τι θράσος αυτός ο άνθρωπος θα σταθεί απέναντι από την εικόνα της Θεοτόκου να ψάλλει αυτά τα λόγια όταν ο ίδιος έχει ευλογήσει αυτήν την αιματοχυσία;

Πως θα ψάλλει προς την Θεοτόκο το «Χαίρε, δι’ ης ηνοίχθη Παράδεισος» όταν δι αυτού και δια των ευλογιών του ηνοίχθη Κόλαση; Οι βόμβες και οι ρουκέτες που ισοπέδωσαν το νοσοκομείο στη Μαριούπολη ήταν ποτισμένες με τον αγιασμό του.

1.500 ψυχές χάθηκαν σήμερα στη Μαριούπολη. Γυναίκες και παιδιά οι περισσότεροι. Ποιο ήταν το αμάρτημα τους Αγιώτατε Πατριάρχα της Μόσχας;

Το αμάρτημα του Κυρίλλου και των ανθρώπων του δεν είναι απλά πως δεν λέει τίποτα ενάντια σε αυτόν τον άδικο πόλεμο. Δεν είναι απλά το ότι βρίσκει απίστευτες αιτιάσεις για να τον δικαιολογήσει. Το μεγαλύτερο αμάρτημα του είναι πως όλα αυτά τα χρόνια που κυβερνά την χώρα του ο συγκεκριμένος άνθρωπος, κι έβλεπε που την πάει και τι σκοπούς είχε, όχι μόνο δεν δημιούργησε τα απαραίτητα πνευματικά «αντισώματα» στον τόπο του ώστε κανείς ηγέτης να μην μπορεί να ξεκινήσει μια τέτοια αιματοχυσία αλλά συμμετείχε ενεργά στην οικοδόμηση αυτού του εκτρώματος, αυτού του θηρίου που σήμερα κατασπαράζει την Ουκρανία και τραβάει ολόκληρο τον κόσμο στο σκοτάδι.

Αρνούμαι να γενικεύσω πως αυτό είναι η Ρωσία αλλά σίγουρα αυτό το οποίο πρεσβεύει ο Κύριλλος δεν είναι Εκκλησία. Εγώ κι ο Πατριάρχης της Μόσχας είναι βέβαιο πως δεν πιστεύουμε στον ίδιο Θεό. Μπορεί να κάνουμε τον Σταυρό μας με τον ίδιο τρόπο, να λέμε στους ναούς το ίδιο Πιστεύω, μπορεί να έχουμε τους ίδιους Αγίους αλλά στα δικά μου μάτια (και παρακαλώ συγχωρήστε μου το πρώτο πρόσωπο) το μόνο κοινό που έχει αυτός ο άνθρωπος με την Πίστη μου είναι η Κόλαση. Γιατί όλα όσα πρεσβεύει κι όλα όσα στηρίζει είναι αυτά που στη δική μου Πίστη περιγράφονται στην Κόλαση.

Ο Κύριλλος και οι άνθρωποι του επέλεξαν πριν λίγο καιρό να διακόψουν την Κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, την Εκκλησία της Ελλάδος, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και την Εκκλησία της Κύπρου. Τότε όλοι ή τουλάχιστον αρκετοί είπαμε πως πρέπει να διατηρηθούν χαμηλά οι τόνοι ώστε να βρεθεί ο τρόπος να επιστρέψουν, γιατί δεν γίνεται για ένα διοικητικό ζήτημα να διασπαστεί η Ορθοδοξία.

Πλέον όμως τα γεγονότα μας ξεπερνούν. Ο Κύριλλος έχει διακόψει πλέον όχι απλά την Κοινωνία αλλά κάθε σχέση με αυτό που ονομάζεται Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Ακόμη κι ένας τυφλός θα μπορούσε να δει ότι ο Άγγελος της Μόσχας έχει πέσει… είναι έκπτωτος.

Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι από το μαρτύριο των γυναικόπαιδων στην Μαριούπολη σήμερα. Είναι σκληρές εικόνες αλλά κάποτε πρέπει να δουμε την αλήθεια στα μάτια μπάς και ελευθερωθούμε κάποτε. Μου τις έστειλε ενας Ουκρανός ιερέας ο π. Σεργκέι Γκόρμπικ που αυτην την στιγμή που εγω σας γράφω εκείνος είναι με τους στρατιώτες στη Λβιβ. Τις έστειλε ένας άλλος κληρικός από τη Μαριούπολη… Τη Μαριούπολη… την πόλη της Μαρίας. Αυτής της Μαρίας στην οποία ξεδιάντροπα θα απευθύνει το «Χαίρε» ο έκπτωτος Άγγελος της Μόσχας.

ΠΗΓΗ: ORTHODOXIA INFO

Η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου για την εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Με αισθήματα βαθύτατης θλίψης και αποτροπιασμού η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου παρακολουθεί την τραγωδία που διαδραματίζεται στην Ουκρανία. Χωρίς να είναι ο πρώτος και μοναδικός πόλεμος που συνιστά ωμή παραβίαση κάθε έννοιας δικαίου και που στερείται από κάθε ηθική νομιμοποίηση, ο συγκεκριμένος αυτή τη στιγμή απαιτεί από μας την ηθική του καταδίκη όχι μόνο για τα απάνθρωπα αποτελέσματά του, αλλά και γιατί σ’ ένα μεγάλο βαθμό αρθρώνεται θεωρητικά πάνω στη θεολογικώς καταδικαστέα ιδεολογία του «Ρωσικού κόσμου», αποτελώντας έναν ακόμη πικρό καρπό του απολυταρχικού καθεστώτος της Ρωσίας. Τις ημέρες αυτές οι βόμβες του ισχυρού βεβηλώνουν τα γενέθλια χώματα της Σλαβικής Ορθοδοξίας και τα ύδατα του ποταμού Δνείπερου, όπου βαπτίσθηκαν πριν από χίλια και πλέον χρόνια οι Ρως. Τα όπλα στέλνουν στο θάνατο αθώους, δημιουργούν πόνο, ορφάνια και τεράστια κύματα προσφύγων.

Διατηρώντας από μακρού χρόνου στενές σχέσεις με ουκρανικά ακαδημαϊκά ιδρύματα, θεολόγους, κληρικούς και πιστούς, η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών αγωνιά για αγαπημένα της πρόσωπα προς τα οποία εκφράζει την αμέριστη αλληλεγγύη και συμπαράστασή της. Εξ ίσου αλληλέγγυα στέκεται η Ακαδημία και προς τις διωκόμενες φωνές εντός της Ρωσίας, προερχόμενες από κληρικούς και λαϊκούς, που με τόλμη, χριστιανική αυταπάρνηση και προσωπική διακινδύνευση καταγγέλλουν το έγκλημα που συντελείται στην Ουκρανία. Οι φωνές αυτές υπενθυμίζουν ότι η Ρωσία είναι χώρα αμέτρητων αγίων και μεγάλων μορφών της θεολογίας, της τέχνης και των γραμμάτων, χωρίς τις οποίες ο ευρωπαϊκός πολιτισμός θα ήταν αδιανόητος. Η πατρίδα τους αξίζει ένα καλύτερο, δημοκρατικότερο και γνήσια χριστιανικότερο μέλλον.

Η Ακαδημία προσεύχεται για την άμεση κατάπαυση του πυρός και την ειρήνευση. Όντας το πρώτο θεολογικό ίδρυμα της Ελλάδος που δεξιώθηκε Ουκρανούς κληρικούς και θεολόγους της νεοσύστατης Αγιωτάτης Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας, εκφράζει την αγάπη και τη συναντίληψή της προς τον Μακαριώτατο Προκαθήμενό της κύριο Επιφάνιο, αλλά και προς τους αδελφούς της εν Ουκρανία παρουσίας του Πατριαρχείου της Μόσχας, καθώς και προς κάθε εν γένει διωκόμενο ή κινδυνεύοντα, καθώς καθήκον μιας άξιας του ονόματος χριστιανικής θεολογίας είναι, πέρα από γεωπολιτικούς υπολογισμούς και συγκρούσεις, να στέκεται στο πλευρό του κάθε αδύναμου. Με βάση αυτό το σκεπτικό δηλώνει ότι θα συνεχίσει να στηρίζει θεολογικά, εκπαιδευτικά, αλλά και επικοινωνιακά, με τις μικρές της δυνάμεις τη χειμαζόμενη από τον πάνοπλο, και κατά κόσμον υπέρτερο εισβολέα, Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Είθε η επίγνωση του κοινού κινδύνου να οδηγήσει στην υπέρβαση των σχισμάτων και στην εμβάθυνση της ενότητας της ουκρανικής Ορθοδοξίας.

Συνάμα, η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου καλεί τον Μακαριώτατο Πατριάρχη Μόσχας κ. Κύριλλο να αρθεί, έστω και τώρα, στο ύψος των περιστάσεων, όχι μόνο ασκώντας την επιρροή του στον Ρώσο Πρόεδρο για τον άμεσο τερματισμό του πολέμου, αλλά και εν γένει ασκώντας την προφητική λειτουργία που αυτονοήτως αναμένει κανείς από τον Πρωθιεράρχη Εκκλησίας με ιστορία πλήθους αγίων που αντιτάχθηκαν αποφασιστικά στην αδικία και την τυραννία. Οι καιροί ου μενετοί.

Εξάλλου, μπροστά στην ασύλληπτων διαστάσεων παγκόσμια αυτή κρίση αναμένουμε από τη Ρωσική Εκκλησία να σταματήσει τις ενέργειες που διχάζουν τον ορθόδοξο κόσμο, στις οποίες πρωτοστατεί ο Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ κ. Ιλαρίων, με τη συστηματική πολεμική εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωσνταντινουπόλεως, την πέρα από κάθε έννοια Kανονικού Δικαίου εισβολή στο κανονικό έδαφος του παλαίφατου Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, καθώς και τη θεολογικά προβληματική υπεράσπιση της θεωρίας του δίκαιου πολέμου. Μια Εκκλησία μαρτύρων και φιλάνθρωπης μαρτυρίας οφείλει να ανθίσταται στην πολιτική της εργαλειοποίηση, να δίνει τη μαρτυρία της συμφιλίωσης και της καταλλαγής. Σε αντίθετη περίπτωση δυσφημείται στα μάτια όλου του κόσμου το ορθόδοξο ήθος και διασπάται, ίσως ανεπανόρθωτα, η ενότητα της Εκκλησίας και η κοινή μαρτυρία της Ορθοδοξίας στην οικουμένη.

Είθε η αρχή της πορείας της ορθόδοξης χριστιανοσύνης προς τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή και το Πάσχα, προς την κορύφωση της συνάντησης με τον Εσταυρωμένο και Αναστάντα Κύριο της Ζωής, να επισπεύσει και το τέλος της ανίερης πανηγύρεως του θανάτου στα χώματα της Ουκρανίας, που βάφονται με το αίμα αδελφών.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η φωτογραφία προέρχεται από τα περίχωρα του Κιέβου, την 1η Μαρτίου, και είναι του φωτογράφου Εφραίμ Λουκάτσκι (Associated Press).

Ένα βιβλίο ιστορικού - πολιτικού και δευτερευόντως εκκλησιαστικού περιεχομένου

Το βιβλίο αυτό αναδεικνύει ένα ζήτημα καθαρά γεωπολιτικό, παρά την φαινομενικά θρησκευτική του διάσταση: τον πόλεμο που η Μόσχα έχει κηρύξει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η φράση «Μόσχα, η Τρίτη Ρώμη» είναι μέρος των σχολικών μας ακουσμάτων. Λίγοι γνωρίζουν ωστόσο πως ο αυτοπροσδιορισμός της Μόσχας ως «Τρίτης Ρώμης» τροφοδοτείται συστηματικά από μία εθνική γραμμή δημιουργίας θρησκευτικών «αποικιών», με προφανή πολιτικά οφέλη. Η από αιώνων ρωσική στρατηγική διείσδυσης και κυριαρχίας στον ορθόδοξο κόσμο γνώρισε νέα έξαρση την μετασοβιετική εποχή. Στην Ελλάδα μαίνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 μια καλοστημένη επιχείρηση «υβριδικού πολέμου», που στοχεύει να στρέψει την ελληνική κοινωνία ενάντια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Παράλληλα η Μόσχα προσπάθησε, με απειλές και πράξεις δολιοφθοράς κατά του πατριάρχη Βαρθολομαίου, να εμποδίσει την δημιουργία αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Ουκρανία, την οποία θεωρεί πνευματική της «αποικία». Έχοντας αποτύχει να εκβιάσει τις εξελίξεις, διέκοψε σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και με κάθε άλλη Εκκλησία που αναγνώρισε την θρησκευτική χειραφέτηση της Ουκρανίας. Προσπάθησα, μελετώντας την διαμόρφωση της ρωσικής ορθοδοξίας και την κοσμοθεωρία κράτους και Εκκλησίας στην Ρωσία, να κατανοήσω πώς γεννήθηκε η υπερφίαλη «γεωπολιτική της ορθοδοξίας». Μόλις σήμερα, με την ορθόδοξη «οικουμένη» να κινδυνεύει να διχοτομηθεί, δείχνει ενδιαφέρον για όλα αυτά η ευρύτερη κοινωνία, πέραν του στενού κύκλου του κλήρου, των εκκλησιαστικών ιστορικών και των διπλωματών. Οι Ρώσοι παραμένουν δέσμιοι της σαγήνης τους για ένα ένδοξο παρελθόν. Μήπως όμως η ψύχωσή τους με την αυτοκρατορική ιδέα και την ισχύ υπονομεύει τελικά την επιρροή τους στον όλο ορθόδοξο κόσμο; 

[Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου]

«Σκοπός του παρόντος βιβλίου είναι να ξετυλίξει το νήμα της σύγκρουσης ανάμεσα στην Μόσχα και την Κωνσταντινούπολη. Αν δεν ανατρέξει κανείς στην ιστορία της Ρωσικής Εκκλησίας είναι αδιανόητο να κατανοήσει πως φθάσαμε στο σημερινό σχίσμα και γιατί αυτό είναι δύσκολο να θεραπευθεί. Έτερος στόχος του βιβλίου να καταδείξει τον ακραιφνώς πολιτικό ρόλο που ανέκαθεν έπαιξε η επίσημη θρησκεία, χιλιετίες πριν εμφανισθούν οι όροι “γεωπολιτική” και “πολιτικές ταυτοτήτων”, που σήμερα είναι του συρμού. Πρόκειται συνεπώς για ένα βιβλίο ιστορικού και πολιτικού, και μόνο δευτερευόντως εκκλησιαστικού περιεχομένου». 

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑΣ. (2019). Η Μόσχα και ο Θρόνος της Ορθοδοξίας. Αθήνα: Πατάκη, σσ. 14-15.