Ο Θωμάς Κοροβίνης για την Παναγία

«[…] Έγκυροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα προσωνύμια της Παναγιάς υπερβαίνουν τις 25.000. Θα απαιτούσε ισόβια ερευνητική αφοσίωση και κυριολεκτικώς ψυχοσωματική αυτοθυσία ο αγώνας για την επισήμανση, την καταμέτρηση, την αξιολόγηση, τον χαρακτηρισμό και τη μελέτη όλων συνολικά των μητροπόλεων, μοναστηρίων, ναών, ναϊδρίων, παρεκκλησίων, ξωκλησιών, αγιασμάτων, εκκλησιαστικών ιδρυμάτων, θρησκευτικών, φιλανθρωπικών και λαογραφικών συνδέσμων, πανηγύρεων, νοσοκομείων, οίκων ευγηρίας, ποικίλων κοινωνικής και πολιτιστικής υφής οργανώσεων, επαγγελματικών και άλλων, ακόμη και αθλητικών συνδέσμων, οι οποίοι φέρουν στον τίτλο τους το όνομα της Παναγίας. Φαινόμενο που παρατηρείται βέβαια με διαχρονική διάρκεια όχι μόνον στην ευρύτερη περιφέρεια της Πόλης συμπεριλαμβανομένων της Ίμβρου και της Τενέδου, στην ελληνική επικράτεια σύμπασα, αλλά και στην οικουμενική διασπορά της Ρωμιοσύνης. Γιατί η Παναγία λατρεύεται και τιμάται όσο κανείς Άγιος απανταχού της γης, από το ταπεινότερο ελληνικό νησάκι μέχρι την γη του Πυρός, οπουδήποτε κι αν υφίσταται ελληνορθόδοξη παρουσία». ΘΩΜΑΣ ΚΟΡΟΒΙΝΗΣ. «Το πρόσωπο της παναγίας σε σημαίνοντες νεοέλληνες ποιητές […]». ΠΗΓΗ: Φως Φαναρίου

ΠΗΓΗ: Thanasis Panou

«Η θρησκευτική αρχή μέσα στον άνθρωπο εκφράζεται από τη γυναίκα»

«[…] αν ο Χριστός σώζη τον κόσμο, η Θεοτόκος είναι εκείνη που τον προστατεύει και εισάγει μέσα στην “απανθρωπία” του την τρυφερότητα της χάριτος. Αν ο Ντοστογιέφσκι ξεπερνά τις πιο σκοτεινές αβύσσους για να ριχτή στη χαρά, αυτό το οφείλει στη Μητέρα του Θεού, όπως δείχνει η σταθερή προσευχή του· “την πάσαν ελπίδα μου εις σε ανατίθιμι, Μήτερ του θεού, φύλαξόν με υπό την σκέπην σου”. Η Μητέρα του θεού είναι η Μεγάλη Μητέρα, “η πηγή της γης” (Γεν. 2,6). Η αλήθεια αυτή περιέχει μια μεγάλη χαρά για τους ανθρώπους. Η καταβρεγμένη γη, η τροφός γη, είναι η εικόνα του μητρικού κόλπου. Δια της Παρθένου, συμμετέχει στη γέννηση του Θεού και παρουσιάσει την κοσμική μορφή της γεννήσεως. Η προσέγγιση ανάμεσα στην Παρθένο και τον κόσμο είναι πολύ συχνή στα λειτουργικά κείμενα· “Γη αγαθή, ευλογημένη Θεόνυμφε, τον στάχυν η βλαστήσασα τον αγεώργητον και σωτήριον κόσμω, αξίωσόν με τούτον τρώγοντα σώζεσθαι” (προσευχή πριν τη Θεία Κοινωνία). Η κοσμική χαρά, ουράνια και γήινη, είναι σύμφυτη με την Μαριολογία. Πολλές προσευχές αποκαλούν την Παρθένο “χαρά κάθε δημιουργήματος” και προτρέπουν για τη χαρά, γιατί η Παναγία είναι η μορφή της θείας σοφίας. Δια μέσου της Παναγίας, η γυναικεία πνευματικότητα φαίνεται “σοφιανική” και συνδεδεμένη οργανικά με το Άγιο Πνεύμα».

ΠΑΥΛΟΥ ΕΥΔΟΚΙΜΟΦ. (³2002). Η γυναίκα και η σωτηρία του κόσμου, μτφρ. Νίκου Ματσούκα. Θεσσαλονίκη: Πουρναρά, σ. 223.

Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κ. Φιλοθέου ἐπιστολὴ πρὸς τὴν Διευθύντρια τοῦ Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης γιὰ ἀνάρτηση διαφημιστικῆς ἀφίσας

Πρὸς τὴν

Ἀξιότιμη κ. Ἐλὶζ Ζαλαντὸ

Γενική Διευθύντρια

τοῦ Φεστιβὰλ Ντοκιμαντὲρ Θεσσαλονίκης

Ἐνταῦθα

Ἀξιότιμη Κυρία Γενικὴ Διευθύντρια,

Σᾶς ἀποστέλλω τὴν παροῦσα ἐπιστολὴ μου, ζητῶντας ἐν πρώτοις τὴν κατανόησή σας γιὰ τὴν ταλαιπωρία στὴν ὁποία πιθανὸν σᾶς ὑποβάλλω. Θεώρησα ὅμως χρέος μου νὰ σᾶς ἐμπιστευθῶ τὶς ἀκόλουθες σκέψεις μου καὶ νὰ ζητήσω τὴν συνδρομὴ σας σὲ ἕνα ζήτημα, τὸ ὁποῖο, σᾶς ὁμολογῶ, μὲ ἔχει προβληματίσει ἀρκετά.

Κατ’ ἀρχάς, ὀφείλω νὰ σᾶς ἐκφράσω τὶς θερμότερες εὐχὲς μου γιὰ τὴν ἐπιτυχία τοῦ φετινοῦ 26ου Φεστιβὰλ Ντοκιμαντὲρ Θεσσαλονίκης. Τέτοιες καλλιτεχνικὲς δραστηριότητες καὶ πρωτοβουλίες ἐνίσχυσης τῆς κινηματογραφικῆς κοινότητας, οἱ ὁποῖες ἀποτελοῦν εὐκαιρία ἔκφρασης καὶ συνάντησης δημιουργῶν καὶ καλλιτεχνῶν, ἰδίως νέων, μᾶς γεμίζουν μὲ χαρὰ καὶ ἐλπίδα. Ὅπως, ὅμως, καὶ σεῖς γνωρίζετε, «ὁ ἐχθρὸς τοῦ καλοῦ εἶναι τὸ καλύτερο». Ἐπιθυμῶντας, λοιπόν, μὲ φιλόκαλη καὶ εἰλικρινῆ διάθεση νὰ συνεισφέρω στὴν προσπάθειά σας, ἐπιτρέψατέ μου νὰ σᾶς ἐπισημάνω ἕνα ζήτημα, τὸ ὁποῖο δὲν ἀφορᾶ σὲ αὐτὸ καθ’ αυτὸ τὸ Φεστιβὰλ, ἀλλὰ θὰ μποροῦσε νὰ δημιουργήσει λανθασμένες ἐντυπώσεις γι’ αὐτὸ τὸ ἴδιο.

Στὸ Πρόγραμμα τοῦ Φεστιβὰλ περιλαμβάνεται καὶ ἡ προβολὴ τοῦ ντοκιμαντὲρ μὲ τίτλο «ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΚΟΡΜΙΑ» τῆς κ. Ἐλίνας Ψύκου. Τὸ ζήτημα ποὺ δημιουργεῖται μὲ αὐτὸ δὲν ἔγκειται στὸ περιεχόμενό του, ἀλλὰ στὴν διαφημιστικὴ ἀφίσα προβολῆς τοῦ ντοκιμαντέρ! Πέραν τοῦ ὅτι ἡ πρώτη μοιάζει ἀναντίστοιχη μὲ τὸ περιεχόμενο τοῦ δευτέρου － τὴν ἐξερεύνηση τῆς σωματικῆς αὐτονομίας στὴν Εὐρώπη τῶν πολλῶν ἐλευθεριῶν－ ὅπως περίπου ἀναφέρεται στὸ Πρόγραμμα, ἀκόμη καὶ ἄν προσπαθήσει κάποιος νὰ κάνει μιὰ ἐλευθεριάζουσα ἢ νοσηρὴ σύνδεση, εἶναι βαθύτατα προκλητικὴ γιὰ τό θρησκευτικὸ συναίσθημα τῶν χριστιανῶν τῆς πόλης μας, ἀνεξαρτήτως δόγματος καὶ ὁμολογίας: ἕνας σταυρὸς μὲ μία ἡμίγυμνη γυναίκα, πιθανῶς τὴν Παναγία, τὴν ὁποία περιβάλλουν τὰ ἀστέρια τῆς Εὐρωπαϊκῆς Σημαίας (ἀναφορὰ στὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας «Ἀμώμου Συλλήψεως» ἢ τῆς Παναγίας τῆς Λούρδης, δύο παγκοσμίως σεβαστῶν χριστιανικῶν συμβόλων;).

Τείνει, δυστυχῶς, νὰ καταστεῖ συνήθεια, τὰ τελευταῖα χρόνια, ἡ ἐκ μέρους διαφόρων «καλλιτεχνῶν» χρησιμοποίηση τῶν ἱερῶν Προσώπων τῆς Πίστης, ὄχι γιὰ νὰ ἀποδώσουν τὸν ἁρμόζοντα σεβασμὸ καὶ νὰ ἐκφράσουν τὴν πρέπουσα εὐλάβεια πρὸς Αὐτά, ἀλλὰ γιὰ νὰ «διαφημίσουν» έκδηλώσεις καὶ δημιουργήματα τέχνης. Αὐτὲς οἱ διαφημίσεις ὑπὸ τὸ πρόσχημα μιᾶς ἀμφίβολης καλλιτεχνικὰ γραφιστικῆς προσέγγισης, ἀγγίζουν － ἐνίοτε δὲ καὶ ὑπερβαίνουν － τὰ ὅρια τῆς κακόβουλης πρόκλησης καὶ τῆς κακοποιητικῆς πρόθεσης.

Ἡ Ἐκκλησία, βεβαίως, δὲν λειτουργεῖ ἀντιδραστικά, φοβικὰ ἢ ἐκδικητικά. Ἄλλωστε, κανεὶς καὶ τίποτε δὲν ἔχει τὴν δύναμη νὰ σπιλώσει ἢ νὰ ἀμαυρώσει οὐσιαστικὰ τὰ ἱερὰ Πρόσωπα τῆς Πίστης. Ὅμως ἐμεῖς, τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ στὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ βλέπουμε τὸν Πατέρα, τὸν Ἂδελφό, τὸν Φίλο, Αὐτὸν ποὺ ἀγκαλιάζει τὸν πεπτωκότα ἄνθρωπο, συνχωρεῖ ὅποιον θέλει νὰ ἐπιστρέψει κοντὰ Του καὶ ὡς «μανικὸς ἐραστὴς» ἑλκύει κάθε μετανοοῦσα ψυχή, ὀφείλουμε στὸ ὄνομα αὐτῆς τῆς ἀγάπης, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀλήθειας γιὰ Ἐκεῖνον καὶ ὅλα τὰ ἱερά Πρόσωπα τῆς Πίστης, ὅπως ἡ Παναγία Μητέρα μας, νὰ καταθέτουμε τὴν μαρτυρία καὶ διαμαρτυρία μας, ἔστω καὶ ἄν κάποιοι «χριστιανοφοβικοὶ» κύκλοι ἀρνοῦνται τὸ δικαίωμα αὐτὸ καὶ ἐθελοτυφλοῦν, ἀποδίδοντας στὴν Ἐκκλησία καὶ στὴν ἔκφραση τῶν θέσεών της, προθέσεις ἀνύπαρκτες, ὁμιλοῦν γιά «σκοταδισμὸ καὶ διχασμό, κηρύγματα μίσους, κυνήγι μαγισσῶν, ἀπόρριψη, τιμωρία, Μεσαίωνα, προτροπὴ σὲ πράξεις βίας».

Σὲ πεῖσμα ὅλων αὐτῶν, ἡ Εκκλησία καὶ ὅσοι ἐλεύθερα ἀνήκουμε σ’ Αὐτήν θὰ προσευχόμαστε συνεχῶς, ὄχι ὑπεροπτικά καὶ ἀπαξιωτικά, ὄχι διακρίνοντας «ἁμαρτωλούς» καὶ «σεσωσμένους», ὄχι γιὰ να «πέσει φωτιά», ἀλλὰ γιὰ τὴν μετάνοια ὅλων μας, τὴν ψυχικὴ μας ἀνάταση καὶ Ἀνάσταση, τὴν ἀποκατάσταση τοῦ ἀνθρώπου στὸ πρωτόκτιστο κάλλος τῆς Θεότητος.

Στὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ παράδοσή μας ἡ ἐλευθερία δὲν εἶναι μία ἰδέα, ἀλλὰ ἕνα πρόσωπο, ποὺ δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὸ πρόσωπο τοῦ Χριστού. Γι’ αὐτὸ ἡ ἐλευθερία ὡς συνειδητὴ ἐπιλογὴ ζωῆς προϋποθέτει ἀπαραιτήτως τὸν σεβασμό καὶ τὴν εὐθύνη, τόσο γιὰ τὸν ἑαυτό μας ὅσο καὶ γιὰ τοὺς Ἄλλους. Σ’ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ πλαίσιο ζητοῦμε καὶ ἀπὸ σᾶς νὰ μὴ συναινέσετε στὸ νὰ προσβληθεῖ ἡ ἐλεύθερη διάθεση τῆς ἀγάπης μας γιὰ τὸν Χριστὸ, τὴν Ἐκκλησία Του καὶ τὰ ἱερὰ Πρόσωπα τῆς Πίστης μας, μὲ τὴν ἀνάρτηση τῆς ἀφίσας γιὰ τὴν διαφήμιση τοῦ ντοκιμαντὲρ «ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΚΟΡΜΙΑ».

Ἀξιότιμη Κυρία Γενικὴ Διευθύντρια,

Εἶμαι βέβαιος ὅτι ἀντιλαμβάνεσθε καὶ κατανοεῖτε τὸν προβληματισμὸ καὶ τὴν στενοχωρία μου ὡς χριστιανοῦ ποιμένα καὶ πνευματικοῦ πατέρα τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν τῆς Θεσσαλονίκης. Σᾶς παρακαλῶ θερμά, κατὰ τὴν ἔμφρονα κρίση καὶ συνείδησή σας, νὰ πράξετε ὅ,τι ἁρμόζει. Εὐχόμενος τὸ 26ο Φεστιβὰλ νὰ στεφθεῖ μὲ ἐπιτυχία καὶ σεῖς προσωπικὰ νὰ ἔχετε τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ στὴν ζωὴ καὶ τὰ καλὰ σας ἔργα διατελῶ∙

Μετὰ τῆς ἐν Κυρίῳ ἀγάπης καὶ τιμῆς

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ

† ὁ Θεσσαλονίκης Φιλόθεος

ΠΗΓΗ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Η «αληθινή» Παναγιά η Γοργόνα

Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ

Η φωτογραφία του Gaston Chérau που ακολουθούσε τα Γαλλικά και αποικιακά στρατεύματα κατά την παρουσία-τους στη Μυτιλήνη στις μέρες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου δείχνει την είσοδο ενός υπόγειου παρεκκλησιού.

Ένα άρθρο του Μυτιληνιού εκπαιδευτικού και συγγραφέα Άρη Καλάργαλη, που αναπαράγει παλιότερη δημοσίευση του μακαρίτη διανοουμένου Θανάση Παρασκευαίδη, σε συνδυασμό με μια φωτογραφία του Gaston Chérau (1872-1937), ο οποίος είναι γνωστός σαν «χειριστής Κ» του Γαλλικού Στρατού στην Ανατολή, αποκαλύπτει πώς εμπνεύστηκε ο Στράτης Μυριβήλης την Παναγιά τη Γοργόνα, «πρωταγωνίστρια» του γνωστού-του βιβλίου. Και όχι μόνο αυτό αλλά και πού πραγματικά βρισκόταν αυτός ο προσκυνηματικός χώρος όπου ένας «λωλός» Μυτιληνιός είχε ζωγραφίσει μια Παναγιά, μισή γυναίκα και μισό ψάρι. Που έμελε όχι μόνο να γίνει «διάσημη» αλλά και στοιχείο της λαϊκής-μας παράδοσης σε μόλις 70 χρόνια από την κυκλοφορία του βιβλίου. Όχι, όμως, τοποθετούμενη στο Κάτω Κάστρο της Μυτιλήνης όπου πραγματικά υπήρξε, αλλά στη Σκάλα Συκαμνιάς!

Τι λέει, λοιπόν, ο Άρης Καλάργαλης στο άρθρο-του που δημοσιεύτηκε το Δεκαπενταύγουστο του 2017 στην «Εφημερίδα των Συντακτών»;

Σε μια συζήτηση που είχε ο Μυριβήλης με τον Μυτιληνιό συγγραφέα Θανάση Παρασκευαΐδη, σε καφενεδάκι στα Τσαμάκια του Κάστρου, το 1962, του αποκάλυψε την ιστορία της Παναγιάς Γοργόνας και πώς την εμπνεύστηκε.

«Ξέρεις», του είπε, «εγώ την Παναγιά Γοργόνα με τα ακρογιάλια-της την έχω εμπνευστεί σ’ αυτά τα μέρη. Η Παναγιά Γοργόνα ζωγραφίστηκε στο εκκλησάκι κάτω από το Κάστρο της Μυτιλήνης στο βόρειο τοίχο, που τώρα είναι κατάλευκος από τον ασβέστη».

Στην ίδια θέση ένας λωλός, το «Βουβό της Χιόνης», ζωγράφισε στις αρχές του 20ού αιώνα ολόσωμο σε φυσικό μέγεθος τον Ελευθέριο Βενιζέλο, μιας και σχεδόν όλοι οι Μυτιληνιοί ήταν Βενιζελικοί. Μετά τις εκλογές του 1920, στην ίδια θέση, ζωγράφισε ολόσωμο τον Βασιλιά Κωνσταντίνο.

Και συνεχίζει την αφήγησή του ο Μυριβήλης: «Για να μην σβήνει μια τον Βενιζέλο και μια τον Κωνσταντίνο, σκαρφίστηκε να ζωγραφίσει τη γοργόνα που παρίστανε την Παναγιά. Εδώ, σε τούτο το μέρος, εμπνεύστηκα το μύθο της Παναγιάς Γοργόνας».

Που είναι λοιπόν αυτό το εκκλησάκι κάτω από το βόρειο τείχος του Κάστρου της Μυτιλήνης, όπου υπήρχε η Παναγιά η Γοργόνα του «λωλού», με το χαρακτηριστικό όνομα το «Βουβό της Χιόνης»;

Στην περιοχή κάτω από το βόρειο τείχος του Κάστρου υπάρχουν και σήμερα, δυο παρεκκλήσια. Αυτό του Αϊ Γιάννη, το οποίο όμως είναι πολύ νεότερο της εποχής όπου έδρασε το «Βουβό της Χιόνης». Και το άλλο της Παναγιάς, χώρος προσευχής στην υπόγεια δεξαμενή νερού, στο Κάτω Κάστρο της Μυτιλήνης. Μέχρι τώρα όλοι, (και ο υπογράφων με παλιότερη αρθρογραφία του), πίστευε ότι το παρεκκλήσι αυτό λειτούργησε ως τέτοιο σίγουρα μετά το 1925 – 1930, όταν τα σπίτια των ανταλλαγέντων με τη συμφωνία της Λωζάννης Τούρκων, μετατράπηκαν σε οίκους ανοχής.

Άρα που ήταν το εκκλησάκι όπου είχε ζωγραφιστεί η Παναγιά η Γοργόνα;

Οι φωτογραφίες του Gaston Chérau που ακολουθούσε τα Γαλλικά και αποικιακά στρατεύματα κατά την παρουσία τους στη Μυτιλήνη στις μέρες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου δείχνουν πρόσφυγες του Α΄ Διωγμού (1914 – 1917, όταν και έφτασαν οι τελευταίοι πρόσφυγες από το περίκλειστο ως τότε Αϊβαλί) να έχουν εγκατασταθεί στα σπίτια των Τούρκων στο Κάτω Κάστρο και γύρω από αυτό. Μια από αυτές δείχνει την είσοδο ενός υπόγειου παρεκκλησιού που αποδεικνύεται ότι είναι τέτοιο από ένα σταυρό στο υπέρθυρο. Ο βράχος πάνω στον οποίο έχει σμιλευτεί η είσοδος είναι ασπρισμένος καταπώς τον περιγράφει ο Μυριβήλης, ενώ στο πάνω μέρος του βράχου στέκει ένα κτίσμα. Πίσω από αυτό διακρίνεται το τείχος του Κάστρου.

Μπροστά στην πόρτα δυο γυναίκες χριστιανές με δυο παιδιά και ένας Γάλλος στρατιωτικός.

Πότε είναι τραβηγμένη η φωτογραφία; Μεταξύ των ετών 1915 και 1918, όταν και στη Μυτιλήνη στο πλαίσιο των επιχειρήσεων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρέθηκαν και Γαλλικά Στρατεύματα. Το γεγονός αποδεικνύει ότι, ο «εκχριστιανισμός» αυτού του χώρου δεν έγινε από τις γυναίκες των οίκων ανοχής μετά το 1925 – 1930 για να καλύψουν τις λατρευτικές-τους ανάγκες αλλά από τους πρόσφυγες του Α΄ Διωγμού, που κατοίκησαν σε αυτόν τον τούρκικο μαχαλά στο Κάτω Κάστρο της πόλης και που είχαν ανάγκη ενός τέτοιου χώρου. Πιθανά μη όντες αποδεκτοί στους ναούς της πόλης από ομοεθνείς και ομόδοξους – ομόθρησκους-τους.

Ο μεγάλος άσπρος βράχος της φωτογραφίας παραπέμπει στο χώρο που ζωγράφιζε το «Βουβό της Χιόνης», μια το Βενιζέλο και μια το Βασιλιά για να καταλήξει στην Παναγιά τη Γοργόνα που είχε δει ο Μυριβήλης.

Το παρεκκλήσι σήμερα με τις νεώτερες κατασκευές.

Η σύγκριση της φωτογραφίας με το σημερινό χώρο μπροστά στην είσοδο του παρεκκλησιού της Παναγιάς στο Κάτω Κάστρο αποδεικνύει ότι, το σημερινό παρεκκλήσι είναι αυτό της φωτογραφίας του Gaston Chérau. Μια υπερύψωση του εδάφους και ένα κτίσμα μπροστά ώστε να διευκολύνεται η είσοδος είναι η πρώτη διαφορά. Η δεύτερη είναι ότι ο ασβέστης πλέον δεν υπάρχει. Προσεκτική παρατήρηση δείχνει ότι ο βράχος είναι ο ίδιος. Υπάρχει και ένα τμήμα του ντουβαριού που πατούσε πάνω στο βράχο. Και φυσικά τα τείχη του κάστρου.

«Ίσα με το μεγάλο χαλασμό της Ανατολής, ο μπάρμπα Λιάς ο dεdέs, ήταν ο μόνος ξενοτοπίτης ανάμεσα στους λίγους Σκαλιώτες. Τούτοι που γιομίζουν σήμερα το γιαλό με τις φαμίλιες-τους και με τις βάρκες-τους κι ανέστησαν ολάκερο χωριό με σημαντικό ψυχομέτρι, τη Σκάλα της Μουριάς, ήρθαν όλοι-τους απ' αντίκρυ σαν έγινε το μεγάλο κακό [...] Από εκεί απ' αντίκρυ ξεκίνησαν κι ήρθαν όλοι τούτοι οι ψαράδες κι οι ναυτικοί, μια φαρμακωμένη μέρα. Φουκαράδες και ανεμαλλιάρηδες ήρθαν, με την ψυχή στο στόμα, ξυπόλυτοι κι αγριεμένοι. Μέσα στα τρομαγμένα μάτια-τους κρατούσαν την κόκκινη αντιλαμπή από μια πλατιά πυρκαγιά. Ήρθαν με το μαύρο βρακί ανατραβηγμένο μέσα στο μαλλένιο ζουνάρι, φορούσαν στο κεφάλι τις βαριές αϊβαλιώτικες “κατσούλες” από βελούδο ξεφτισμένο. Ήταν ένα συννεφιασμένο απόγεμα, και τα κύματα φούσκωναν μολυβιά δίχως να σπάνουν, όταν φάνηκαν οι βάρκες-τους νάρχουνται», γράφει στην Παναγιά τη Γοργόνα ο Στράτης Μυριβήλης. Και συνεχίζει, εξηγώντας από τότες τις σημερινές απορίες: «Και κανένας δεν στοχάστηκε πως εκείνη τη μέρα μέσα από το κεφάλι του γέρου κοσμοκαλόγερου, όπως μέσα από το κεφάλι του Δία, πήδηξε και στυλώθηκε πάνω στο μοναδικό θαλασσόβραχο του αιγαιοπελαγίτικου νησιού μια καινούρια ελληνική θεότητα, που έδεσε με τον πιο θαυμαστό τρόπο όλες τις εποχές και όλο το νόημα της φυλής. Μιας φυλής που ζει και αγωνίζεται με τα στοιχειά και με τις φουρτούνες του κόσμου, η μισή στη στεριά κ’ η μισή στη θάλασσα, με το ινί και με την καρίνα, πάντοτε κάτω από μια θεότητα πολεμική, θηλυκιά και παρθένα».

Παναγιά η Γοργόνα, στη Σκάλα Συκαμνιάς ή στην Επάνω Σκάλα και το Κάτω Κάστρο. Παναγιά η Ρωμιά, Παναγιά η Πρόσφυγας. Δουλεμένη και γεννημένη στο κεφάλι του «Βουβού της Χιόνης» ή του γεροκοσμοκαλόγερου. Η δικιά-μας Παναγιά.

ΠΗΓΗ: ΣΤΟ ΝΗΣΙ

Ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας: Εἰς τὸν Εὐαγγελισμὸν τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας

4. Μ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο ὠφέλησε τὸ ἀνθρώπινο γένος πρὶν ἀκόμη ἔρθῃ ὁ καιρὸς τῆς γενικῆς σωτηρίας: Ἀλλὰ κι ὅταν ἦρθε ὁ καιρὸς καὶ παρουσιάσθηκε ὁ οὐράνιος ἀγγελιοφόρος, πάλι ἔλαβε ἐνεργητικὸ μέρος στὴ σωτηρία μὲ τὸ γεγονὸς ὅτι πίστεψε σὲ ὅ,τι τῆς εἶπε καὶ δέχθηχε νὰ ἀναλάβῃ τὴ διακονία ποὺ τῆς ζήτησε ὁ Θεός. Γιατὶ ἦταν κι αὐτὰ ἀπαραίτητα καὶ χρειάζονταν ὁπωσδήποτε γιὰ τὴ σωτηρία μας. Ἂν ἡ Παρθένος δὲν τηροῦσε αὐτὴ τὴ στάση, καμμιὰ πιὰ ἐλπίδα δὲν θὰ ἀπόμενε στοὺς ἀνθρώπους. Δὲν ἦταν βέβαια δυνατό, ὅπως εἶπα πιὸ πάνω, νὰ προσβλέψῃ ὁ Θεὸς μὲ εὐμένεια πρὸς τὸ ἀνθρώπινο γένος καὶ νὰ θελήσῃ νὰ κατέβῃ στὴ γῆ, ἂν δὲν εἶχε προπαρασκευασθῆ ἡ Παρθένος, ἂν δὲν ὑπῆρχε δηλαδὴ ἐκεῖνος ποὺ θὰ τὴν ὑποδεχόταν, καὶ θὰ μποροῦσε νὰ διακονήσῃ στὴ σωτηρία. Κι οὔτε πάλι ἦταν δυνατὸ νὰ πραγματοποιηθῇ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴ σωτηρία μας, ἂν δὲν πίστευε σ᾿ αὐτὸ ἡ Παρθένος καὶ δὲν δεχόταν νὰ διακονήσῃ. Αὐτὸ γίνεται φανερὸ ἀπὸ τὸ ὅτι ὁ μὲν Γαβριὴλ μὲ τὸ «χαῖρε» ποὺ εἶπε στὴν Παρθένο καὶ μὲ τὸ γεγονὸς ὅτι τὴν ὀνόμασε «κεχαριτωμένη» τελείωσε τὴν ἀποστολή του, φανέρωσε ὁλόκληρο τὸ μυστήριο. Ὅση ὅμως ὥρα ἡ Παρθένος ζητοῦσε νὰ μάθῃ τὸν τρόπο, μὲ τὸν ὁποῖον θὰ γινόταν ἡ κύηση, ὁ Θεὸς δὲν κατερχόταν. Ἐνῷ τὴ στιγμὴ ποὺ πείσθηκε κι ἀποδέχθηκε τὴν πρόσκληση, ὁλόκληρο τὸ ἔργο μὲ μιᾶς πραγματοποιήθηκε: ὁ Θεὸς πῆρε ἐπάνω Του σὰν ἐνδυμασία τὸν ἄνθρωπο κι ἔγινε μητέρα τοῦ Κτίστου ἡ Παρθένος.

Ἀλλὰ τὸ ἀκόμη πιὸ θαυμαστὸ εἶναι τὸ ἑξῆς: Ὁ Θεὸς οὔτε προειδοποίησε τὸν Ἀδὰμ οὔτε τὸν ἔπεισε νὰ τοῦ δώσῃ τὴν πλευρά, ἀπὸ τὴν ὁποία ἔπρεπε νὰ δημιουργηθῇ ἡ Εὔα. Τὸν ἐκοίμισε κι ἔτσι, ἔχοντάς του ἀφαιρέσει τὶς αἰσθήσεις, τοῦ ἀπέσπασε τὸ μέλος. Ἐνῷ γιὰ νὰ προχωρήσῃ στὴ δημιουργία τοῦ Νέου Ἀδὰμ ἐδίδαξε προηγουμένως τὴν Παρθένο καὶ περίμενε τὴν πίστη καὶ τὴν παραδοχή της. Γιὰ τὴ δημιουργία τοῦ Ἀδὰμ πάλι συσκέπτεται μὲ τὸν μονογενῆ του Υἱὸ λέγοντας: «ποιήσωμεν ἄνθρωπον». Ὅταν ὅμως χρειάσθηκε νὰ «εἰσαγάγῃ τὸν πρωτότοκον»-αὐτὸν τὸν «θαυμαστὸν Σύμβουλον» -»εἰς τὴν οἰκουμένην», ὅπως λέγει ὁ Παῦλος, καὶ νὰ πλάσῃ τὸν δεύτερο Ἀδάμ, παίρνει στὴν ἀπόφασή του αὐτὴ συνεργάτη τὴν Παρθένο. Ἔτσι τὴ μεγάλη ἐκείνη «βουλὴ» τοῦ Θεοῦ, γιὰ τὴν ὁποία ὁμιλεῖ ὁ Ἡσαΐας, τὴν ἀνήγγειλε ὁ Θεὸς καὶ τὴν ἐπεκύρωσε ἡ Παρθένος. Καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἡ σάρκωση τοῦ Λόγου ἦταν ἔργο ὄχι μόνο τοῦ Πατρός, ποὺ «εὐδόκησε», καὶ τῆς Δυνάμεώς του, ποὺ «ἐπεσκίασε», καὶ τοῦ Πνεύματος, ποὺ «ἐπεδήμησε», ἀλλὰ καὶ τῆς θελήσεως καὶ τῆς πίστεως τῆς Παρθένου. Γιατὶ, ὅπως χωρὶς ἐκείνους δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ὑπάρξῃ καὶ νὰ προσφερθῇ στοὺς ἀνθρώπους ἡ ἀπόφαση γιὰ τὴ σάρκωση τοῦ Λόγου, ἔτσι χωρὶς τὴν προσφορὰ τῆς θελήσεως καὶ τῆς πίστεως τῆς Πανάγνου ἦταν ἀδύνατη ἡ πραγματοποίηση τῆς θείας βουλῆς.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΒΑΣΙΛΑΣ. (1995). Ἡ Θεομήτωρ. Τρεῖς Θεομητορικὲς Ὁμιλίες. (Κείμενο - Μετάφραση - Εἰσαγωγὴ – Σχόλια: Παναγιώτης Νέλλας. Ἀθήνα: Ἀποστολικὴ Διακονία, σσ. 131, 133.

Καλό Δεκαπενταύγουστο!

«Ὅθεν δῆλον ὡς, καὶ πρὶν μεταθεῖναι τὸν βίον, τὴν θαυμαστὴν ἀρετὴν ἐκείνην καὶ τὸ ὑπερφυὲς ἀγαθὸν, ἀκίνητον εἶχε· καὶ παρῆν τοῖς μέλλουσιν ἀγαθοῖς, καὶ τὴν ἀποκειμένην τοῖς δικαίοις ἐβασίλευσε βασιλείαν ἐν τῷ παρόντι· καὶ τὴν ἐν Χριστῷ κεκρυμμένην ζωὴν αὐτῇ διαδειχθεῖσαν ἔζη, τὴν ἑστῶσαν ἐν τῇ ῥεούσῃ».

Νικολάου Καβάσιλα, Ἡ Θεομήτωρ, ἐκδ. Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα, ⁴1995, σσ. 206 & 208· [Κείμενο – Μετάφραση – Εἰσαγωγή – Σχόλια Παναγιώτης Νέλλας].

Ο Άγγελος της εν Μόσχα Εκκλησίας… έπεσε

Του ΑΝΔΡΕΑ ΛΟΥΔΑΡΟΥ

Την Παρασκευή το απόγευμα ο Πατριάρχης της Μόσχας θα σταθεί μπροστά από το εικόνισμα της Παναγίας για να ψάλλει την Α΄ Στάση των Χαιρετισμών. Την ώρα που σε ολόκληρο τον κόσμο θα ακούγονται τα ουρλιαχτά των θυμάτων της θηριωδίας που συντελείται υπό τις ευλογίες του στην Ουκρανία, εκείνος φορώντας τα λαμπερά του άμφια θα προσποιείται τον πιστό Oρθόδοξο Xριστιανό. Τον προασπιστή της πίστεως για την ακρίβεια. Θα απαγγείλει όμορφους στίχους όπως το «Χαίρε, κλίμαξ επουράνιε, δι’ ής κατέβη ο Θεός·» ενώ μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά του, στην Ουκρανία, μάνες θρηνούν τα παιδιά τους, μάνες θάβουν τις κόρες και τα νεογέννητα ή αγέννητα εγγόνια τους, μάνες βγάζουν αίμα αντί για δάκρυα από τα μάτια.

Κι όλα αυτά γιατί σε αντίθεση με την Θεοτόκο, ο ίδιος έχει ευλογήσει την «κλίμακα» από την οποία «κατεβαίνει» ο όλεθρος κι ο θάνατος. Το απόλυτο μαύρο σκοτάδι, το έρεβος.

Το ερώτημα λοιπόν είναι απλό. Με τι θράσος αυτός ο άνθρωπος θα σταθεί απέναντι από την εικόνα της Θεοτόκου να ψάλλει αυτά τα λόγια όταν ο ίδιος έχει ευλογήσει αυτήν την αιματοχυσία;

Πως θα ψάλλει προς την Θεοτόκο το «Χαίρε, δι’ ης ηνοίχθη Παράδεισος» όταν δι αυτού και δια των ευλογιών του ηνοίχθη Κόλαση; Οι βόμβες και οι ρουκέτες που ισοπέδωσαν το νοσοκομείο στη Μαριούπολη ήταν ποτισμένες με τον αγιασμό του.

1.500 ψυχές χάθηκαν σήμερα στη Μαριούπολη. Γυναίκες και παιδιά οι περισσότεροι. Ποιο ήταν το αμάρτημα τους Αγιώτατε Πατριάρχα της Μόσχας;

Το αμάρτημα του Κυρίλλου και των ανθρώπων του δεν είναι απλά πως δεν λέει τίποτα ενάντια σε αυτόν τον άδικο πόλεμο. Δεν είναι απλά το ότι βρίσκει απίστευτες αιτιάσεις για να τον δικαιολογήσει. Το μεγαλύτερο αμάρτημα του είναι πως όλα αυτά τα χρόνια που κυβερνά την χώρα του ο συγκεκριμένος άνθρωπος, κι έβλεπε που την πάει και τι σκοπούς είχε, όχι μόνο δεν δημιούργησε τα απαραίτητα πνευματικά «αντισώματα» στον τόπο του ώστε κανείς ηγέτης να μην μπορεί να ξεκινήσει μια τέτοια αιματοχυσία αλλά συμμετείχε ενεργά στην οικοδόμηση αυτού του εκτρώματος, αυτού του θηρίου που σήμερα κατασπαράζει την Ουκρανία και τραβάει ολόκληρο τον κόσμο στο σκοτάδι.

Αρνούμαι να γενικεύσω πως αυτό είναι η Ρωσία αλλά σίγουρα αυτό το οποίο πρεσβεύει ο Κύριλλος δεν είναι Εκκλησία. Εγώ κι ο Πατριάρχης της Μόσχας είναι βέβαιο πως δεν πιστεύουμε στον ίδιο Θεό. Μπορεί να κάνουμε τον Σταυρό μας με τον ίδιο τρόπο, να λέμε στους ναούς το ίδιο Πιστεύω, μπορεί να έχουμε τους ίδιους Αγίους αλλά στα δικά μου μάτια (και παρακαλώ συγχωρήστε μου το πρώτο πρόσωπο) το μόνο κοινό που έχει αυτός ο άνθρωπος με την Πίστη μου είναι η Κόλαση. Γιατί όλα όσα πρεσβεύει κι όλα όσα στηρίζει είναι αυτά που στη δική μου Πίστη περιγράφονται στην Κόλαση.

Ο Κύριλλος και οι άνθρωποι του επέλεξαν πριν λίγο καιρό να διακόψουν την Κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, την Εκκλησία της Ελλάδος, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και την Εκκλησία της Κύπρου. Τότε όλοι ή τουλάχιστον αρκετοί είπαμε πως πρέπει να διατηρηθούν χαμηλά οι τόνοι ώστε να βρεθεί ο τρόπος να επιστρέψουν, γιατί δεν γίνεται για ένα διοικητικό ζήτημα να διασπαστεί η Ορθοδοξία.

Πλέον όμως τα γεγονότα μας ξεπερνούν. Ο Κύριλλος έχει διακόψει πλέον όχι απλά την Κοινωνία αλλά κάθε σχέση με αυτό που ονομάζεται Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Ακόμη κι ένας τυφλός θα μπορούσε να δει ότι ο Άγγελος της Μόσχας έχει πέσει… είναι έκπτωτος.

Οι φωτογραφίες που ακολουθούν είναι από το μαρτύριο των γυναικόπαιδων στην Μαριούπολη σήμερα. Είναι σκληρές εικόνες αλλά κάποτε πρέπει να δουμε την αλήθεια στα μάτια μπάς και ελευθερωθούμε κάποτε. Μου τις έστειλε ενας Ουκρανός ιερέας ο π. Σεργκέι Γκόρμπικ που αυτην την στιγμή που εγω σας γράφω εκείνος είναι με τους στρατιώτες στη Λβιβ. Τις έστειλε ένας άλλος κληρικός από τη Μαριούπολη… Τη Μαριούπολη… την πόλη της Μαρίας. Αυτής της Μαρίας στην οποία ξεδιάντροπα θα απευθύνει το «Χαίρε» ο έκπτωτος Άγγελος της Μόσχας.

ΠΗΓΗ: ORTHODOXIA INFO

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ: ακροβατώντας ανάμεσα σε πίστη και απιστία

«Βουρ στα ζωύφια λατινικά. / Παναγία θεοτόκε νοικοκυρά μου / μη μ’ αφήνεις ανυπεράσπιστο στα σκυλιά / με τόσες όμορφες εικόνες σου / σ’ αυτό το σκουπιδότοπο (στο ύψος Παρθενώνας). / Θα συνεχίσω την ποίηση μονάχα για πλάκα / θα την κάνω κουρμπάνι / στα γοερά μου πεύκα κρεμαντούλα / ενάντια στου χρόνου την εφεύρεση / δοξάζοντας το πληγωμένο μάλαμα: τη μοναξιά μου / στα νόστιμα ερέβη που με περιμένουν / εκείθε απ’ τα κωμικά σας έαρα / προς τα ερείπια του σύμπαντος μονήρη / προς του νερού την κρέμαση στα βάραθρα / – μιαν ασώματη ρητορεία. / Τι τα 'θελε και τα ’φερνε τα γράμματα / ο Δαναός στην Αργολίδα. / Μόνον αυτοί που τρέφουν όνειρα απολαμβάνουν / την πραγματικότητα».

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ. (1994). «Ora et Labora», στο: Τα Ποιήματα (17979-1991), τ. Β΄. Αθήνα: Ίκαρος, σ. 26.

Γιατί χάνουμε το Μυστήριο της Εκκλησίας;

«Αν σήμερα βιώνουμε έναν οδυνηρό χωρισμό και μια ανακολουθία ανάμεσα στις “θεσμικές” και στις “πνευματικές” πλευρές της Εκκλησίας – ανάμεσα στην Εκκλησία ως δομή, ιεραρχία, εξουσία, δόγμα, και στην Εκκλησίας ως ζωή, ελευθερία, ανάπτυξη, ομορφιά, χαρά, πιστεύω πως αυτό συμβαίνει επειδή έχουμε ξεχάσει την πραγματικότητα, μέσα στην οποία ήταν πάντοτε δυνατό να ξεπεραστεί και να υπερβληθεί αυτή η διχοτόμηση: η πραγματικότητα αυτή είναι το Μυστήριο της Παναγίας, που το Άγιο Πνεύμα καθιστά προσωπικά κέντρο, εικόνα και πλήρωμα της Εκκλησίας. Πόσο θλιβερές και τραγικές είναι οι σύγχρονες προσπάθειες να συζητήσουμε και να ορίζουμε ξανά την Εκκλησία πάνω σε κοινωνιολογικές δομές και με αδύναμες ανθρώπινες διχοτομήσεις μεταξύ εξουσίας και ελευθερίας, ομοιομορφίας και πλουραλισμού, μειώνοντάς την σ’ αυτό που ο Νίτσε κάλεσε “…ανθρώπινη, πολύ ανθρώπινη”. Είμαι σίγουρος πως η μεγάλη εκκλησιολογική κρίση της εποχής μας μπορεί να βρει τη λύση της μόνο όταν σχετίσουμε ξανά το Μυστήριο της Εκκλησίας με το Μυστήριο της Παναγίας, που σημαίνει το Μυστήριο του Αγίου Πνεύματος». 

Πρωτοπρ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΜΕΜΑΝ. (2003). Η Παναγία, μτφρ. Ιωσήφ Ροηλίδης. Αθήνα: Ακρίτας, σ. 103.