Με αφορμή τη χθεσινή σχολική εκδρομούλα μας

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Εχθές, στο λεωφορείο της σχολικής εκδρομής μας, μπροστά στη θέση του συνοδηγού, ο ιδιοκτήτης του είχε δύο σημαίες, η μια ήταν η ελληνική και η άλλη ο δικέφαλος αετός, οι οποίες συνδέονταν μεταξύ τους μ’ ένα μικρό ξυλάκι που πάνω έγραφε τη λέξη οικογένεια. Και σαν μην έφτανε αυτή η εικόνα, όταν χτυπούσε το τηλέφωνό του, ο ύμνος που ακούγονταν ήταν το γνωστό τραγούδι «Μακεδονία ξακουστή, του Αλεξάνδρου η χώρα». Δεν κακίζω τον ιδιοκτήτη. Προφανώς κάποιοι έτσι του ‘παν πως είναι ο πατριωτισμός κι η αγάπη προς την πατρίδα, ένα ιδεολόγημα καλοσερβισμένο από την εποχή της χούντας, με μεγάλη πέραση σήμερα. 

Απ' το μυαλό μου πέρασε η σκέψη να εξηγήσω στον οδηγό γιατί ετούτη η πατριωτική έξαρση είναι ιδεολογικοποιημένη και εκφράζει έναν λανθάνοντα πατριωτισμό, με εθνικιστικές παρλάτες, που πολλές φορές δίνουν το δικαίωμα στους απέναντι κι αυτοί να εκφράζουν τις δικές τους αντιεθνικιστικές και εθνοφοβικές παρλάτες. Σκέφτηκα, επίσης, να του πω κι όσα γράφει ο Γιώργος Σεφέρης στο Χειρόγραφο Οκτ. ’68 για το σύνθημα «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». Ωστόσο, είπα μέσα μου πως θα βάρυνε πολύ τη συζήτηση και δεν θα είχε νόημα.

Όμως, τι γράφει ο Σεφέρης δεν μπορώ να μην το αναφέρω: 

«-Απόμακρη που είναι Ελλάδα / στον τόπο των Ελλήνων Χριστιανών» και «Ελλάς· πυρ! Ελλήνων· πυρ! Χριστιανών· πυρ! / Τρεις λέξεις νεκρές. Γιατί τις σκοτώσατε;»

Ο εμπόλεμος Πατριάρχης Ρωσίας Κύριλλος

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ο Πατριάρχης της Μόσχας Κύριλλος δικαιολόγησε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η βάση της είναι ηθική, «μεταξύ αγιότητας και αμαρτίας», υποστηρίζει. Στυγερότατε Πατριάρχα Ρωσίας δικαιολογείτε έναν κόσμο σφαγείο και ηφαίστειο. Για ακόμη μια φορά, στη μακραίωνη ανθρώπινη Ιστορία, ο Θεός είναι Ο εμπόλεμος Θεός, Ο Θεός είναι φανατικός. Λογής λογής φονταμενταλιστές και εθνικιστές, στο πρόσωπο του Πατριάρχη των Ρως «αισθάνονται ότι μάχονται ενάντια σε δυνάμεις, οι οποίες απειλούν τις πιο ιερές αξίες τους», «δεν σταμάτησαν ακόμα και μετά το φασισμό, το μπολσεβικισμό, το ναζισμό» να πολεμούν τους αμαρτωλούς ετούτου του κόσμου. Το βιβλίο του Αλέξανδρου Μασσαβέτα Η Τρίτη Ρώμη: Η Μόσχα και ο θρόνος της Ορθοδοξίας, όποιος κι όποια το διαβάσει, (ιδιαίτερα τα κεφάλαια 7. «Η ιστορία είναι το μέλλον»: Η Ορθόδοξη Εκκλησία στον ρωσικό εθνικισμό και κρατική πολιτική & 9. Ουκρανία: Η νέμεση της «Τρίτης Ρώμης» και του «ρωσικού κόσμου») θα καταλάβει γιατί Κύριλλος και Πούτιν πάνε χεράκι χεράκι. Ο Ντοστιγιέβσκη, πάντως, έβαλε τον Ιβάν Καραμαζώφ να λέει ότι γι’ αυτόν αποτελεί μυστήριο το ότι κάποιος μπορεί να αγαπά τον πλησίον του!

Η Εκκλησία στον στίβο της ανοιχτής κοινωνίας

«Η Ιστορία γύρισε το φύλλο. Η σχέση του ελληνικού λαού με την Εκκλησία του δεν είναι σήμερα αυτή που είταν τους τελευταίους αιώνες, αλλά και δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε ποια θα είναι στο εξής. Αισθανόμαστε ότι δημιουργήθηκε ένα κενό, σαν να έπαψε η Εκκλησία να εκπληρώνει τον καθιερωμένο από την εθνική παράδοση ιστορικό προορισμό της, τον προορισμό του “Κράτους εν Κράτει” και των αγώνων για την αποκατάσταση του Γένους, δίχως όμως να έχει ξεκαθαρίσει μέσα της τι θα πρέπει να είναι, από δω και πέρα, η αποστολή της. Εξ' ού και οι σημερινές της δυσκολίες, η αόριστη δυσφορία που την περιβάλλει: αμηχανία από τη μια μεριά και απογοήτευση από την άλλη […] Σεβόμαστε την Ιστορία μας και την αγαπούμε· παραδεχόμαστε ότι ιστορικές ανάγκες αδυσώπητες επιβάλανε στην Εκκλησία μας την πορεία που ακολούθησε τους τελευταίους αιώνες· τιμούμε τη δράση της και τις θυσίες της. Τώρα όμως που άλλαξαν οι ιστορικές συνθήκες, είναι ίσως καιρός να ακουστεί πάλι ο καθαρός ευαγγελικός λόγος». 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ. (1966). «Η Εκκλησία και το Έθνος», στο: Σύνορο, τχ. 38 (Ιούλιος – Αύγουστος), σσ. 96, 97.

Ο πατριωτισμός έκφραση Έρωτα

«Ίσως χαμογελούν μερικοί με τον σεβασμό που τρέφει για την πατρίδα του ο Μακρυγιάννης, με την επιμονή του να θυσιαστούν τα πάντα γι’ αυτήν. Ο πατριωτισμός δεν έχει και πολλή πέραση στις μέρες μας και έχουμε την τάση να υποψιαζόμαστε τα κίνητρά του. Αυτό συμβαίνει γιατί τον έχουμε μπερδέψει με ένα ψευτοπατριωτισμό, με τον σωβινισμό, με τη γνωστή στάση: η πατρίδα μου, είτε δίκηο έχει είτε άδικο – κοντολογίς, με τον εθνικισμό. Ο εθνικισμός έχει χαρακτήρα πολιτικό, είναι μπερδεμένος με τα συμφέροντα του κράτους και με τα ιδανικά της κοσμικής επιτυχίας και δόξας. Στην Ελλάδα της Επανάστασης, αντιπρόσωποι ενός τέτοιου εθνικισμού ήταν οι δημοκρατικοί φιλόλογοι και μεταρρυθμιστές σαν τον Κοραή και τους άλλους δυτικοευρωπαίους και “πολιτισμένους” Έλληνες – οι Έλληνες της διασποράς. Και, πραγματικά, μπορεί να πει κανείς ότι μια από τις τραγωδίες της Επανάστασης είναι ακριβώς η υφαρπαγή και η εκμετάλλευση του αληθινού πατριωτισμού του λαού των Ελλήνων από το αστικό εθνικό πνεύμα, στο όνομα των δημοκρατικών και κοσμικών ιδανικών. Γιατί ο αληθινός πατριωτισμός, που στην εποχή μας είναι σχεδόν άγνωστος, δεν έχει σχέση με τον εθνικισμό ή με τα εθνικά κινήματα πολιτικής φύσεως. Ο αληθινός πατριωτισμός είναι σαν έρωτας – μια έκφραση Έρωτα. Η πατρίδα είναι σαν ένα αγαπημένο πρόσωπο, μέσα από το οποίο ο άνθρωπος ζητάει να έρθει σε επαφή με το βαθύτερο στοιχείο της φύσης του. Η πατρίδα αντιστοιχεί με το Ewig – weibliche του Goethe και μέσα από αυτήν ο άνθρωπος ικανοποιεί τη λαχτάρα για αυτοπραγμάτωση, που βρίσκεται στις ρίζες κάθε ανθρώπινης ψυχής. Αυτό το συναίσθημα ίσως να μην είναι ενεργό παρά μόνο σε ένα λαό που παραμένει κοντά στη γη, ένα λαό που είναι τέκνο της γης στην οποία ζει: ολόκληρος ο συγκινησιακός κόσμος του εμψυχώνεται από μια γενναία ζωή με γήινες ρίζες. Στις μέρες μας έχουμε τόσο καταστρέψει τις ρίζες μας, ώστε πολύ λίγοι από μας έχουν την εμπειρία αυτού του συναισθήματος. Τον καιρό, όμως, που υπήρχε ένας λαϊκός πολιτισμός, όπως στην Ελλάδα του Μακρυγιάννη – ένας πολιτισμός που μαζεύουμε τώρα τα κομμάτια του σ’ ό,τι ονομάζουμε “λαογραφία”, για να αποζημιωθούμε κάπως για κείνο που χάσαμε - ο κάθε άντρας και η κάθε γυναίκα ένιωθε αυτό το συναίσθημα. Πάντως ο Μακρυγιάννης το ένιωθε». 

PHILIP SHERRARD. (1971). «Στρατηγός Μακρυγιάννης», στο: Δοκίμια για τον Νέο Ελληνισμό. Αθήνα: Σύνορο, σσ. 146-148.