Βασίλειος Θερμός: «Βία: Ατομικό φαινόμενο ή ψυχοπαθολογία της κοινωνίας;»

 

ΠΗΓΗ: Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου

ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΤΡΑΠΕΖΑ: Θεολογία των Θρησκειών στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό και το Ισλάμ

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ

Η τελευταία εκδήλωση της σειράς «Καιρός του ποιήσαι» για φέτος θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 21 Ιουνίου 2023, ώρα 07.00 μ.μ., στην Αθήνα, στα γραφεία της Ε.Σ.Η.Ε.Α. (Ακαδημίας 20, 1ος όροφος). Θα είναι η Στρογγυλή Τράπεζα με θέμα «Θεολογία των Θρησκειών στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό και το Ισλάμ» με τη συμμετοχή του Θανάση Ν. Παπαθανασίου, εκδότη του περιοδικού Σύναξη, Αναπληρωτή Καθηγητή της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών και της Nayla Tabbara, Προέδρου του Ιδρύματος Adyan, Καθηγήτριας Ισλαμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Saint Joseph της Βηρυτού (Λίβανος). Την εκδήλωση θα συντονίσει ο Παντελής Καλαϊτζίδης, Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου.

Οι αύνδεσμοι: αγγλικά - https://www.youtube.com/watch?v=bHalPBH3hiM

ελληνικά - https://www.youtube.com/watch?v=g7UxwfKSu40

Ο πρώτος ομιλητής θα πραγματευθεί κυρίως το ερώτημα αν έχουν δυνατότητα σωτηρίας οι πιστοί των άλλων θρησκειών και αν οι άλλες θρησκείες αποτελούν καθ’ οιονδήποτε τρόπο οδούς σωτηρίας. Το ερώτημα αυτό είναι ουσιαστικά συνομήλικο της Βιβλικής πίστης, και ζήτημα το οποίο συνάντησε η χριστιανική Εκκλησία από την πρώτη της στιγμή. Η συστηματική όμως συζήτηση ξεκίνησε μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Οι Ορθόδοξοι, με πλούσια εμπειρία, μπήκαν στη συζήτηση μία δεκαετία αργότερα, και ασχολήθηκαν συστηματικότερα από το 2010. Η οπτική η οποία εκφράζει την χριστιανική πίστη είναι η λεγόμενη «περιεκτική» (inclusivist), η οποία βεβαίως γνωρίζει πολλές διαφοροποιήσεις. Αυτό σημαίνει ότι ο Τριαδικός Θεός αναγνωρίζεται ως η παγκόσμια αλήθεια και ο μοναδικός σωτήρας, ο οποίος όμως δρα μυστικά, απελευθερωτικά και σωστικά παντού: και μέσα και έξω από την θεσμική Εκκλησία, προσκαλώντας όλους στη Βασιλεία του. Η αγάπη αναγνωρίζεται ως μετοχή στη ζωή του Θεού και αποτελεί κριτήριο για την αξιολόγηση των θρησκειών. Ο θρησκευτικώς «άλλος» είναι δέκτης της δράσης και της αγάπης του Θεού, και υπ’ αυτή την έννοια γίνεται και αγγελιοφόρος του Θεού. Χωρίς να αποσιωπώνται οι όποιες αγεφύρωτες διαφορές, το χρέος των Ορθοδόξων είναι να ενθαρρύνουν τον διάλογο ο οποίος θα ανιχνεύει τα σημάδια του Θεού σε κάθε ανθρώπινη συνάφεια.

Η δεύτερη ομιλήτρια θα εξετάσει τι λέει το Κοράνι για τις άλλες θρησκείες. Είναι μονοπάτια προς τη σωτηρία και τον Παράδεισο ή οι οπαδοί τους είναι καταδικασμένοι στις φωτιές της κόλασης; Ποιο μήνυμα έχει το Κοράνι σχετικά με την αντιμετώπιση της διαφορετικότητας; Καλεί τους μουσουλμάνους να πολεμήσουν με όσους είναι διαφορετικοί ή τους ζητά να συνυπάρξουν; Αυτά τα ερωτήματα θα προσεγγιστούν με βάση το ίδιο το Κοράνι, σε μια ανάγνωση ολιστική, χρονολογική και μέσα στα συμφραζόμενα του, με προσπάθεια ανασκευής των ερμηνειών αποκλεισμού, προκειμένου να παρουσιαστεί μια νέα ισλαμική θεολογία των θρησκειών.

Ο Θανάσης Ν. Παπαθανασίου γεννήθηκε το 1959. Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ιεραποστολικής, Διαπολιτισμικής Χριστιανικής Μαρτυρίας και Διαλόγου στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθήνας. Διδάσκει στο θεολογικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Είναι διευθυντής του θεολογικού περιοδικού Σύναξη και μέλος της Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαπολιτισμικής Θεολογίας και Διαθρησκειακών Σπουδών (European Society for Intercultural Theology and Interreligious Studies). Το έργο του επικεντρώνει στην Ιεραποστολική, τις διαπολιτισμικές σπουδές και την πολιτική θεολογία. Ζει στην Αθήνα με την σύζυγό του Ελένη και τον γιο τους Αρέθα–Αλέξανδρο. Ανάμεσα στις δημοσιεύσεις του: «Χριστιανική μαρτυρία και διάλογος με ανθρώπους άλλων πεποιθήσεων: Πατερικές ενοράσεις», Sources Chrétiennes. Ελληνική και λατινική συμβολή στον ευρωπαϊκό πολιτισμό (επιμ. Σταύρος Ζουμπουλάκης & Πιέρ Σαλαμπιέ), εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 2019, σσ. 383-412. «"Μακριά απ' την παρουσία σου πού να φύγω;" (Ψαλμ. 139: 7). Μια Ορθόδοξη κατάφαση της δράσης του Θεού έξω από τα κανονικά όρια της Εκκλησίας», Σύναξη 120 (2011), σσ. 16-31. Υποτέλεια, Ιεραποστολή και Θεολογία της Απελευθέρωσης στην Άπω Ανατολή, εκδ. Red ’n’ Noir, Αθήνα 2023.

Η Nayla Tabbara είναι Πρόεδρος και συνιδρυτής του Οργανισμού Adyan «για την πολυμορφία, την αλληλεγγύη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια» που ιδρύθηκε το 2006. Είναι συμπρόεδρος του οργανισμού «Θρησκείες για την Ειρήνη» (Religions for Peace) και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Παγκόσμιου Συμβουλίου του. Έλαβε το διδακτορικό της στη Θρησκειολογία από την Ecole Pratique des Hautes Etudes (Σορβόννη, Παρίσι) και το Πανεπιστήμιο Saint Joseph (Βηρυτός) και είναι Καθηγήτρια του τμήματος Θρησκευτικών και Ισλαμικών Σπουδών στο ίδιο Πανεπιστήμιο. Ως θεολόγος του Ισλάμ έχει πραγματοποιήσει δημοσιεύσεις στους τομείς της ισλαμικής θεολογίας της θρησκευτικής ποικιλομορφίας, της θεολογίας της ευπάθειας, του ισλαμικού φεμινισμού, της εξήγησης του Κορανίου, της Ισλαμικής κοινωνικής ευθύνης και του Σουφισμού, όπως επίσης και για την εκπαίδευση στη διαθρησκειακή και διαπολιτισμική πολυμορφία. Εργάζεται στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων (επίσημων και ανεπίσημων) για την πολυθρησκευτική εκπαίδευση, την συμπεριληπτική πολιτική αγωγή και την ελευθερία της θρησκείας. Από το 2011 ως το 2020, διηύθυνε το Ινστιτούτο Πολιτικής Αγωγής και Διαφορετικότητας του Ιδρύματος Adyan. Το 2019 έλαβε το Γαλλικό Βραβείο Αναγέννησης για το σύνολο της δουλειάς της και το Ειδικό Βραβείο κριτικής επιτροπής του οργανισμού Fr. Jacques Hamel, το βραβείο «Γραφές και Πνευματικότητες» και το βραβείο της Ακαδημίας Διεθνών Επιστημών για το βιβλίο της «Μια γυναικεία κατανόηση του Ισλάμ» (L’islam pensé par une femme, Bayard, 2018). Το 2022 έλαβε το Βραβείο Ibn Rushd για την Ελευθερία της Σκέψης.

Εκκλησιαστική Αυθεντία και Ακαδημαϊκή Ελευθερία στην Ορθοδοξία

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ

Διαδικτυακή Στρογγυλή Τράπεζα

Τετάρτη 7 Ιουνίου, 7:00 μ.μ.

(on line) https://us06web.zoom.us/j/83448100625

Παντελής Καλαϊτζίδης, Ionut Biliuta, Inga Leonova, Milan Vukomanović, Assaad Elias Kattan. (συντονιστής)

Η επόμενη εκδήλωση της σειράς διαδικτυακών διαλέξεων «Καιρός του ποιήσαι», που διοργανώνει η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου, θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 7 Ιουνίου 2023, στις 7:00 μ.μ. Θα είναι στρογγυλή τράπεζα με θέμα: «Εκκλησιαστική Αυθεντία και Ακαδημαϊκή Ελευθερία στην Ορθοδοξία», με συμμετοχή του Παντελή Καλαϊτζίδη, Διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, του Ionut Biliuta, Επιστημονικού Συνεργάτη του Ινστιτούτου Κοινωνικών Επιστημών Gh. Sincai της Ρουμανικής Ακαδημίας Επιστημών, του Milan Vukomanović, Καθηγητή Κοινωνιολογίας της Θρησκείας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, και της Inga Leonova, Διευθύντριας του περιοδικού «The Wheel» της Βοστώνης (Η.Π.Α). Τη συζήτηση θα συντονίσει ο Assaad Elias Kattan, Καθηγητής Ορθόδοξης Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Μύνστερ (Γερμανία). Η συζήτηση θα διεξαχθεί στα αγγλικά με ταυτόχρονη μετάφραση στα ελληνικά και ο σύνδεσμος για την παρακολούθηση είναι

https://us06web.zoom.us/j/83448100625

Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην αυθεντία και την ελευθερία αποτελεί ένα επίμονο θεολογικό πρόβλημα που έχει μεταφερθεί πρόσφατα στο πεδίο της ακαδημαϊκής έρευνας· έτσι τα τελευταία χρόνια η ακαδημαϊκή ελευθερία αμφισβητείται από ορισμένες Εκκλησίες σε κράτη όπου η Ορθοδοξία αποτελεί επικρατούσα θρησκεία. Οι εκκλησιαστικές αρχές επιχειρούν να φιμώσουν την ακαδημαϊκή έρευνα, ακόμη και σε περιπτώσεις επιφανών λογίων και θεολόγων, όταν οι εκφραζόμενες απόψεις φαίνεται να αποκλίνουν από τις παραδοσιακά αποδεκτές για κρίσιμα ζητήματα. Μια τέτοια κατάσταση απαιτεί επαγρύπνηση και θεολογικό προβληματισμό για να επισημανθούν οι αιτίες και το υπόβαθρο της, καθώς και για να διερευνηθούν πιθανοί τρόποι υπέρβασης της σύγκρουσης προς όφελος τόσο της θεολογικής έρευνας όσο και της περαιτέρω ανάπτυξης του σώματος του Χριστού. Οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας έδωσαν παραδείγματα ισόρροπης συνύπαρξης εκκλησιαστικής αυθεντίας και πίστης με τη θεολογική έρευνα και τον προβληματισμό, ιδιαίτερα σε εποχές που απαιτούνταν κρίσιμες και απαραίτητες συνθέσεις για την αποτελεσματική διάδοση του Ευαγγελίου (όπως λ.χ., στη συνάντηση της Εκκλησίας με τον Ελληνισμό). Οποιοσδήποτε περιορισμός της ακαδημαϊκής ελευθερίας στο όνομα της πίστης στην εκκλησιαστική παράδοση αποτελεί προδοσία, τόσο της ίδιας της παράδοσης όσο και του χριστιανικού πνεύματος.

Ο Παντελής Καλαϊτζίδης είναι Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου από το 2000. Σπούδασε Θεολογία στη Θεσσαλονίκη και Φιλοσοφία στη Σορβόννη, στο Παρίσι. Έχει πάμπολλα δημοσιεύματα σχετικά με την εσχατολογική διάσταση του Χριστιανισμού, τον διάλογο Ορθοδοξίας και νεωτερικότητας, τον θρησκευτικό εθνικισμό και τον φονταμενταλισμό, την πολιτική θεολογία, την σχέση της σύγχρονης ορθόδοξης με τη δυτική θεολογία, τα ζητήματα ανανέωσης και αναμόρφωσης στην Ανατολική Ορθοδοξία, τον Οικουμενικό και τον διαθρησκειακό διάλογο, την θρησκευτική εκπαίδευση και άλλα. Είναι αρχισυντάκτης της θεολογικής σειράς «Δόξα & Πράξη» (Εκδόσεις ΠΣΕ), ενώ είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου διαφόρων θεολογικών περιοδικών (Political Theology, Journal of Orthodox Christian Studies, Review of Ecumenical Studies, The Wheel). Έχει διδάξει Συστηματική Θεολογία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο Ινστιτούτο Ορθόδοξης Θεολογίας του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι, ενώ υπήρξε ερευνητής στην Ελληνική Ορθόδοξη Σχολή του Τιμίου Σταυρού (Βοστώνη), στο Θεολογικό Σεμινάριο και το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον (New Jersey), στο Πανεπιστήμιο DePaul (Σικάγο), στη Θεολογική Σχολή του Καθολικού Πανεπιστημίου του Leuven (Βέλγιο) και στη Προτεσταντική Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μύνστερ (Γερμανία). Είναι μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Θρησκευμάτων (EuARe), και συμπρόεδρος (με τον Αριστοτέλη Παπανικολάου) της ομάδας Πολιτικής Θεολογίας της Διεθνούς Ορθόδοξης Θεολογικής Ένωσης (IOTA).

Ο Ionut Biliuta εργάζεται ως ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών «Gh. Sincai» (Târgu Mureș, Ρουμανία) της Ρουμανικής Ακαδημίας Επιστημών. Τα κύρια ακαδημαϊκά του ενδιαφέροντα είναι η ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας τον 20ο αιώνα (με ιδιαίτερη έμφαση στη Ρουμανική και την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία), ο αντισημιτισμός και ο ρατσισμός στη σύγχρονη ορθόδοξη θεολογία, ο φασισμός και οι ορθόδοξοι κληρικοί, η αλληλοεπικάλυψη διαφόρων τομέων γνώσης μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης στα τέλη του δέκατου ένατου και το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, ο οικουμενισμός στον δέκατο ένατο αιώνα και στα χρόνια του μεσοπολέμου, ο αθεϊσμός και η απιστία στην Ανατολική Ευρώπη και οι αφανείς θρησκευτικές ομάδες στην Ανατολική Ευρώπη κατά τον εικοστό αιώνα.

Η Inga V. Leonova είναι εν ενεργεία αρχιτέκτονας και εκπαιδευτικός, ιδρύτρια και αρχισυντάκτρια του «The Wheel», ενός τριμηνιαίου περιοδικού Ορθόδοξης σκέψης και πολιτισμού που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων για την Ορθόδοξη Θεολογία, την πνευματικότητα, την ιστορία και τις λειτουργικές τέχνες, παράλληλα με θέματα που αφορούν τις προκλήσεις των σύγχρονων πολιτικών ιδεολογιών. Τα κύρια ακαδημαϊκά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τη θεολογία του ιερού χώρου, την πρακτική της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και θέματα χριστιανικής ανθρωπολογίας. Έχει δημιουργήσει και διδάξει ένα μεταπτυχιακό μάθημα για τον μονοθεϊσμό και την ιερή αρχιτεκτονική στο Αρχιτεκτονικό Κολλέγιο της Βοστώνης και υπηρετεί ως σύμβουλος υποψηφίων διδακτόρων στη Σχολή Τέχνης και Σχεδιασμού της Νέας Αγγλίας. Είναι συγγραφέας πολλών δημοσιευμάτων για την Ορθοδοξία και τα πολιτισμικά θέματα, συμπεριλαμβανομένης της λειτουργικής αρχιτεκτονικής και της οικολογίας. Αποφοίτησε από το Αρχιτεκτονικό Ινστιτούτο της Μόσχας και έλαβε το μεταπτυχιακό της από το Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι (1992). Έχει διδάξει στο Αρχιτεκτονικό Κολλέγιο της Βοστώνης (2010–2016) και έχει διατελέσει Μέλος του Επισκοπικού Συμβουλίου της Νέας Αγγλίας (2008–2011).

Ο Milan Vukomanović είναι Τακτικός Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Θρησκείας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου (Σερβία). Έλαβε το διδακτορικό του το 1993 από το Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, όπου δίδαξε μαθήματα θρησκειολογίας από το 1989 έως το 1995. Στη συνέχεια, προσλήφθηκε ως επισκέπτης καθηγητής του ίδιου πανεπιστημίου στο πρόγραμμα Semester at Sea (Καλοκαίρι 2002) και ως προσκεκλημένος λέκτορας στο NTNU της Νορβηγίας. Έχει επίσης διδάξει μαθήματα στη Φιλολογική Σχολή και στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου. Είναι συνιδρυτής του Κέντρου Θρησκευτικών Σπουδών (CIREL-BOS) και πρώην πρόεδρος του Κοινωνιολογικού Συλλόγου Σερβίας και Μαυροβουνίου. Τα ακαδημαϊκά ενδιαφέροντα του καθηγητή Βουκομάνοβιτς καλύπτουν από την κοινωνιολογία της θρησκείας και τον διαθρησκειακό διάλογο έως τις μελέτες του πρώιμου Χριστιανισμού, της Ορθόδοξης Εκκλησίας και του Ισλάμ. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 300 κείμενα, μεταξύ των οποίων εννέα βιβλία και δέκα επιμελημένους τόμους.

«Η Τρίτη Ρώμη: Η Μόσχα και ο θρόνος της Ορθοδοξίας»

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Στρογγυλή Τράπεζα με θέμα το βιβλίο: «Η Τρίτη Ρώμη: Η Μόσχα και ο θρόνος της Ορθοδοξίας».

Τετάρτη 26 Απριλίου και ώρα 7:00 μ.μ.

Στην εκδήλωση θα συνομιλήσουν ο συγγραφέας του βιβλίου, Αλέξανδρος Μασσαβέτας, ο Μητροπολίτης Περιστερίου κ. Γρηγόριος (Παπαθωμάς), ο Βολιώτης δημοσιογράφος Θανάσης Σαμαράς και ο συγγραφέας & δημοσιογράφος Δημήτρης Τριανταφυλλίδης. Συντονιστής της συζήτησης θα είναι ο Παντελής Καλαϊτζίδης, Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου.

Η εκδήλωση θα έχει υβριδική μορφή, με φυσική παρουσία στο Συνεδριακό Κέντρο Forum (Δεληγιώργη 9, Βόλος) και διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας Zoom στη διεύθυνση https://us06web.zoom.us/j/83933282239 .

Για περισσότερες πληροφορίες πατήστε εδώ.

Ο “Καιρός” του μακαριστού Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗ, Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ - Διευθυντή Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου

Επικήδειος, Καθεδρικός Ναός Αθηνών - Σάββατο, 04-02-2023

Σεβασμιώτατε Άγιε Λαοδικείας κ. Θεοδώρητε, εκπρόσωπε της ΑΘΠ του Οικουμενικού Πατριάρχη.

Σεβασμιώτατοι και Θεοφιλέστατοι.

Σεβαστοί πατέρες

κ.κ. Εκπρόσωποι των πολιτικών αρχών.

Κυρίες και κύριοι καθηγητές.

Λαέ του Θεού.

«Ο χρόνος νοηματίζεται από τον καιρό, και ο καιρός δεν είναι παρά μία στάση, ένας σταθμός, για να μπορέσουμε να εποπτεύσουμε το παρελθόν και να ατενίσουμε το μέλλον. Χωρίς τον καιρό ο χρόνος ρέει ανοημάτιστος, καταποντίζεται στον θάνατο, τίποτε από όσα συμβαίνουν σ’ αυτόν δεν επιβιώνει. Μέσα σε όλη την κτίση μόνον ο άνθρωπος μετατρέπει τον χρόνο σε καιρό. Είναι το προνόμιο και η ευθύνη της ελευθερίας που του δόθηκε από τον Δημιουργό, να εισάγει μέσα στον χρόνο, έστω και για λίγο (όπως συμβαίνει κατ’ εξοχήν στην Θεία Λειτουργία) την παρουσία και την γεύση των Εσχάτων, αυτών που δεν θα χαθούν μαζί με τόσα και τόσα άχρηστα που κουβαλάμε στην ζωή αυτή».

Με τα λόγια αυτά ο μακαριστός πλέον Μητροπολίτης Γέρων Περγάμου Ιωάννης Δ. Ζηζιούλας ξεκινούσε την αντιφώνησή του στον Ακαδημαϊκό Έπαινο και τις τιμές που του αποδόθηκαν κατά την υποδοχή του ως Εταίρου και Επιτίμου Μέλους της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, το διήμερο 28-30 Οκτωβρίου 2011. Επιτρέψτε μου με τα λόγια αυτά, που μας θυμίζουν τη σημασία του «καιρού» και το πώς αυτός νοηματοδοτεί τον χρόνο, να ξεκινήσω και εγώ με τη σειρά μου εκ μέρους της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, τον παρόντα λόγο απόδοσης τιμής, σεβασμού και αγάπης προς τον εκλιπόντα ιεράρχη του σεπτού Οικουμενικού Πατριαρχείου, τον μέγιστο των Ορθοδόξων θεολόγων της εποχής μας σύμφωνα με πολλές έγκυρες γνώμες.

Τρεις είναι οι κυρίως θεματικές και οι άξονες που ορίζουν το έργο του μακαριστού ιεράρχη: Πρόσωπο, Ευχαριστία και Εσχατολογία ή Βασιλεία του Θεού. Είναι μάλλον σε όλους γνωστό ότι ο Μητροπολίτης Περγάμου, όχι άδικα, έχει αποκληθεί ως ο κατεξοχήν θεολόγος του προσώπου στην ορθόδοξη θεολογία, αλλά και στην καθόλου χριστιανική θεολογία. Είναι αυτός που ερμηνεύοντας με γόνιμο και πρωτότυπο τρόπο την Πατερική παράδοση έδωσε στη σύγχρονη χριστιανική θεολογία μια περιεκτική πρόταση για το πρόσωπο, καθώς κατάφερε να θεμελιώσει σε οντολογική προοπτική μια θεολογική προσωπολογία, η οποία με αφετηρία τον προσωπικό τρόπο υπάρξεως του Τριαδικού Θεού πραγματώνεται ιστορικά στο πρόσωπο του Χριστού, και προσφέρεται στο εκκλησιαστικό γεγονός, ως πρόγευση της εσχατολογικής εκπλήρωσης στη Βασιλεία. Για τον Περγάμου το πρόσωπο είναι ό,τι πολυτιμότερο θα μπορούσε να προσφέρει η Πατερική θεολογία στην σύγχρονη αναζήτηση του ανθρώπου για την αυθεντική ύπαρξη.

Είναι επίσης γνωστό ότι ο τόπος όπου ο άνθρωπος μπορεί να προγευθεί έστω και προληπτικά τον προσωπικό τρόπο υπάρξεως είναι για τον μακαριστό Μητροπολίτη Περγάμου η Ευχαριστία, όπου ο άνθρωπος ως μέλος της Εκκλησίας και εικόνα του Θεού μετέχει στην ίδια τη ζωή του Τριαδικού Θεού. Ο Περγάμου από λαϊκός ήδη και από πολύ νωρίς, θα αναδείξει την κεντρικότητα του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας για τη ζωή της αρχαίας Εκκλησίας, αλλά και για τη ζωή του σημερινού κόσμου. Η Ευχαριστία για τον Περγάμου είναι η καρδιά της Εκκλησίας και όχι μια επιμέρους όψη της.

Πιστός στις θεμελιώδεις θεολογικές κατευθύνσεις του έργου του δασκάλου του π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, και ενήμερος όσο ελάχιστοι στον ελληνικό και τον ευρύτερο Ορθόδοξο χώρο για τη διεθνή θεολογική συζήτηση, ο Μητροπολίτης Περγάμου κυρός Ιωάννης θα αποδώσει ιδιαίτερη σημασία και προτεραιότητα στην εσχατολογική προοπτική που εν τέλει θα χαρακτηρίσει σύνολο το έργο του. Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού συνδέονται αναπόσπαστα στη σκέψη του.

Για τον Περγάμου η Θεία Ευχαριστία είναι εικόνα της ερχόμενης Βασιλείας, εικόνα των εσχάτων, ενώ η Εκκλησία ως κοινότητα ευχαριστιακή συγκροτεί μια πραγματικότητα που έρχεται απ’ το μέλλον, καθώς η Ευχαριστία είναι πρόγευση των Εσχάτων που εισβάλλουν στην Ιστορία. Γι’ αυτό και η Εκκλησία ορίζεται ως κοινότητα εσχατολογική, που πορεύεται μέσα στην ιστορία και μέσα στον χρόνο, χωρίς να ταυτίζεται με την ιστορία και που βιώνει τη διαλεκτική ένταση ανάμεσα στο «νυν» και το «ούπω», στο «ήδη» και το «όχι ακόμη».

Η εσχατολογική δε ερμηνεία της Θείας Ευχαριστίας που εισηγείται, σε αντιδιαστολή προς την πρωτολογική / παρελθοντική, αναμνηστική που επικράτησε εξαιτίας δυτικών κυρίως επιδράσεων, σημαίνει σε απλά ελληνικά ότι η ταυτότητα της Εκκλησίας δεν βρίσκεται στο παρελθόν, σ’ αυτό που της δόθηκε ή σ’ αυτό που είναι, αλλά στο μέλλον, σ’ αυτό που θα γίνει στα Έσχατα. Μια τέτοια προοπτική διαστέλλει ριζικά τη θεολογία από κάθε είδους απολυτοποίηση της πρωτολογίας, από την τάση να θεωρούμε δηλαδή πως το γνήσιο και αυθεντικό τοποθετείται πάντα στις απαρχές, σε μια άχρονη ανιστορική φυγή σε ένα μακρινό ιδεατό παρελθόν και πως η σωτηρία δεν είναι παρά η επαναφορά σε μια αρχική ιδεατή κατάσταση. Η άποψη αυτή που δεν είναι τίποτε άλλο παρά μεταμφιεσμένος πλατωνισμός, συνιστά τον μόνιμο πειρασμό της θεολογίας παλιότερα αλλά και πιο πρόσφατα.

Οι προεκτάσεις των όσων εκτέθηκαν παραπάνω είναι καίριας σημασίας. Ο εσχατολογικός προσανατολισμός της θεολογίας του Μητροπολίτη Περγάμου, προφύλαξε το έργο του από συμπτώματα που αποτελούν μόνιμους πειρασμούς της νεώτερης ελληνικής Ορθόδοξης θεολογίας, ακόμη και στις σοβαρότερες εκδοχές της: α) την εξιδανίκευση του παρελθόντος και τον συνακόλουθο συντηρητισμό˙ β) την αγιοποίηση και τη λατρεία του έθνους και του λαού˙ και γ) τον ελληνοκεντρισμό και τον αντιδυτικισμό που στις μέρες μας είναι συνώνυμος του αντιευρωπαϊσμού. Σε αντίθεση με τα παραπάνω, ο μακαριστός Μητροπολίτης Περγάμου δεν θα διστάσει να υποστηρίξει ότι τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες: «η Ορθοδοξία κέρδισε τότε το μέλλον του Ελληνισμού γιατί δεν ήταν επιστροφή, αλλά δημιουργική σύνθεση. Έτσι και σήμερα, για να φέρη στο φως την ελληνική ταυτότητα η Ορθοδοξία δεν πρέπει να είναι απλή επιστροφή στις μορφές του παρελθόντος, ένας νοσταλγικός “έρως Ορθοδοξίας” που δεν περνά από τη σημερινή πραγματικότητα. Και η σημερινή πραγματικότητα για την Ελλάδα είναι η Ευρώπη. Ο ελληνισμός πρέπει να αναπλασθή στα βασικά συστατικά στοιχεία του, χωρίς να χάση την ελληνικότητά του, περνώντας μέσα από τη νέα αυτή πραγματικότητα της Ευρώπης».

Το ερώτημα που αυθόρμητα ανακύπτει είναι γιατί ένας διαπρεπής ιεράρχης, ένας εγκρατής και υποψιασμένος θεολόγος όπως ο Περγάμου, επέμενε τόσο πολύ στη σημασία και την κεντρικότητα της εσχατολογίας για τη ζωή και τη θεολογία της Εκκλησίας, όταν μάλιστα η εσχατολογία αναπόφευκτα οδηγεί σε μετάνοια για το παρελθόν και στην απελευθέρωση του μέλλοντος; Είναι δυνατόν να μην καταλάβαινε ότι η εσχατολογική προοπτική θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε επώδυνες αναθεωρήσεις σε δύσκολα θέματα όπως αυτά της ετερότητας, του φύλου, της ανθρωπολογίας ή του ήθους, όταν επί παραδείγματι ήδη το 1968 έγραφε για το επίμαχο θέμα της χειροτονίας των γυναικών ότι «οι Ορθόδοξοι θεολόγοι δεν μπορούσαν να βρουν θεολογικούς λόγους εναντίον μιας τέτοιας χειροτονίας. Ωστόσο, το όλο θέμα είναι τόσο στενά συνδεδεμένο με την παράδοσή τους, ώστε θα δυσκολεύονταν στην πλειοψηφία τους να προσυπογράψουν χωρίς επιφυλάξεις τις σχετικές μάλλον ενθουσιώδεις προτάσεις»; Υπό το φως, λοιπόν, αυτού του εσχατολογικού προσανατολισμού κατανοείται και η θέση που διατύπωσε από το βήμα της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών, τον Φεβρουάριο του 2001, αναφορικά με τις συνέπειες του εσχατολογικού ήθους της Εκκλησίας, και πιο συγκεκριμένα η άποψή του ότι το μέλλον δεν καθορίζεται από το παρελθόν, αλλά ότι αντιθέτως το μέλλον ελευθερώνει από το παρελθόν, καθώς στη χριστιανική σκέψη ταξιδεύουμε αντίστροφα προς τη φορά του χρόνου: από το μέλλον προς το παρόν και το παρελθόν, και ως εκ τούτου το μέλλον είναι αίτιο και όχι αιτιατό του παρελθόντος, ενώ τα έσχατα είναι αυτά που δίνουν οντότητα στα πρώτα, και η εσχατολογία στην πρωτολογία. Ως φυσική συνέπεια των παραπάνω υποστήριξε ο Περγάμου ότι η «Εκκλησία είναι όχι αυτό που είναι ή που ήταν, αλλά αυτό που θα είναι [στα έσχατα]», όπως και ότι ο αμαρτωλός με τη σειρά του «δεν καθορίζεται οντολογικά από αυτό που ήταν, αλλά από αυτό που θα είναι [στα έσχατα]». Γι’ αυτό και επισήμανε ότι «η εκκοσμίκευση της Εκκλησίας δεν περιλαμβάνει μόνο θεσμικά ζητήματα (σχέσεις Εκκλησίας και κράτους, Εκκλησίας και κοινωνίας, κ.λπ.), αλλά και θέματα ηθικής. […] Η Εκκλησία δεν μπορεί να υιοθετεί στάσεις της κοινωνίας σε θέματα ηθικής, αλλά να διαχέει μέσα στην κοινωνία το πνεύμα της συγγνώμης και της αγάπης που αφήνει το μέλλον να απελευθερώσει τον άνθρωπο από το παρελθόν. Μια μνησικακούσα Εκκλησία είναι εκκοσμικευμένη Εκκλησία, διότι η μνησικακία είναι χαρακτηριστικό του κόσμου τούτου και της κοσμικής ηθικής».

Ας μου επιτραπεί να υπομνήσω και να υπογραμμίσω ότι, με τη στάση και την όλη πολιτεία του, με την ανοχή και την υπομονετικότητά του, με την μακροθυμία και την πατρική εμπιστοσύνη του σε εμάς τους νεώτερους, ακόμη και όταν διαφωνούσε με πράξεις, ιδέες ή επιλογές μας ή όταν θεωρούσε πως κάνουμε λάθος, ο μακαριστός ιεράρχης έδωσε έμπρακτα δείγματα αυτού του εσχατολογικής εμπνεύσεως συγχωρητικού και απελευθερωτικού ήθους της Εκκλησίας. Νομιμοποιώντας δε, συν τοις άλλοις, την σοβαρά ασκούμενη κριτική και αποκαθιστώντας στις πραγματικές του διαστάσεις τον ενδοθεολογικό διάλογο που είναι το οξυγόνο και η απαραίτητη προϋπόθεση υγιούς εκκλησιαστικής ζωής, ο Περγάμου απέδειξε ότι οι μεγάλοι θεολόγοι δεν φοβούνται τον διάλογο και την κριτική, αλλά ότι αντιθέτως την επιδιώκουν, γιατί γνωρίζουν ότι η κριτική λειτουργία είναι σύμφυτη με το θεολογείν, και ότι χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να περιμένουμε τίποτα άλλο πέρα από μια θεολογία της επανάληψης και των εγκωμίων που τόσο συχνά ανθούν, όπως όλοι γνωρίζουμε, στα εκκλησιαστικά και θεολογικά μας περιβάλλοντα.

Εν κατακλείδι, η ανάγνωση του έργου του Μητροπολίτη Περγάμου και η μαθητεία στη θεολογική του σκέψη που χαρακτηρίζεται για τον εσχατολογικό της προσανατολισμό, τον ευχαριστιοκεντρικό της χαρακτήρα και την δημιουργική της μετοχή στην οικουμενική θεολογική συζήτηση, βοήθησε εμάς τους εν Ελλάδι και αλλαχού στον Ορθόδοξο κόσμο παροικούντες θεολόγους, να μεταβούμε από μια πολιτισμική, σε μία καθαυτό θεολογική ερμηνευτική, και από μία γενικώς και αορίστως «πνευματοκρατική», σε μία χριστοκεντρική και μυστηριοκεντρική προοπτική. Αν τις δύο τελευταίες δεκαετίας η θεολογία στον τόπο μας έκανε κάποια δειλά βήματα προς την κατεύθυνση της υπέρβασης της εσωστρέφειας, του θεολογικού επαρχιωτισμού και απομονωτισμού, καθώς και του ναρκισσευόμενου θεολογικού αντιδυτικισμού, είναι βέβαιο ότι σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται και στη δική του παρουσία και τον δικό του λόγο.

Γέροντα Περγάμου Ιωάννη.

Σας ευχαριστούμε εκ βάθους καρδίας για όσα προσφέρατε στην Εκκλησία και τη θεολογία· για τους δρόμους που ανοίξατε στη θεολογική έρευνα και στον επιζητούμενο διάλογο της Εκκλησίας με τον κόσμο, με τα γράμματα, με τις τέχνες και τις επιστήμες· γι’ αυτήν την παρήγορη και φιλάνθρωπη εκδοχή της Ορθοδοξίας που ενσαρκώσατε και που την έχουμε τόσο ανάγκη, ιδιαίτερα σήμερα· για το συγχωρητικό /  απελευθερωτικό ήθος της Εκκλησίας που μας διδάξατε, και που επιτέλους θα πρέπει κάτι να μας μάθει εμάς τους Έλληνες και Ορθόδοξους για τη σχέση μας με τους χριστιανούς των άλλων χριστιανικών παραδόσεων και τους πιστούς των άλλων θρησκειών· γιατί με τα βιβλία, τα άρθρα και τα μαθήματά σας συντροφεύσατε τις θεολογικές μας ανησυχίες και αναζητήσεις και ανοίξατε ένα δρόμο για να πορευθούμε· γιατί ξέρατε να σεβαστείτε τη διαφορετικότητά μας ή και τη διαφωνία μας με συγκεκριμένες απόψεις και θέσεις σας, χωρίς να μας αποκλείσετε ή να μας καταστήσετε αποσυνάγωγους· γιατί εξακολουθήσατε μέχρι τέλους να παράγετε θεολογία και ως θεολόγος πρωτίστως να σκέφτεστε και να συμπεριφέρεστε.

Καλή ανάπαυση αγαπημένε μας δάσκαλε στην αγκαλιά του Τριαδικού Θεού, τον οποίο τόσο αγαπήσατε και διακονήσατε με την ιερουργία, τον λόγο και την πένα σας.

Καλή Ανάσταση!

ΠΗΓΗ: ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ

Συνοδικότητα άνευ γυναικών; Για τη θεολογική και εκκλησιαστική υπέρβαση της ιεροποίησης των δομών της πατριαρχικής κοινωνίας

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗ

Θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στη Teva Regule, Πρόεδρο της Ορθοδόξου Θεολογικής Ενώσεως Αμερικής και Μέλος του Δ.Σ. του Κέντρου Διακονισσών «Αγία Φοίβη», που με την εισήγησή της «Reception and Inspiration of Synodal Process», μας υπενθύμισε την αρχική σημασία των όρων σύνοδος και συνοδικότητα, όρων που προέρχονται από τη σύνθετη ελληνική λέξη σύν+οδός. Οι όροι αυτοί παραπέμπουν στην κοινή πορεία και τη συνάντηση του λαού του Θεού, της σύναξης των πιστών, του πληρώματος της εκκλησίας, προκειμένου να αποφασίσουν για σημαντικά θέματα της εκκλησιαστικής πίστης και ζωής. Αυτή η κατανόηση της συνοδικότητας θα πρέπει, ωστόσο, να συμπληρωθεί με την εσχατολογική προοπτική και τη διάσταση του μέλλοντος. Θα πρέπει να εκφράζει όχι μόνο το «ήδη» αλλά και το «ούπω», όχι μόνο όσα έχουν ήδη πληρωθεί αλλά και ό,τι εκκρεμεί και αναμένεται να πληρωθεί στο μέλλον. Αν αυτή η πορεία και η συνάντηση, όπως αποτυπώνεται στον συνοδικό θεσμό, αφορά πρωτίστως τη συμμετοχή των επισκόπων, σε καμία περίπτωση δεν αποκλείει τη συμμετοχή των λαϊκών, όπως μαρτυρούν πολλά γραπτά τεκμήρια και θεσμικά παραδείγματα που προέρχονται από την Ορθόδοξη παράδοση, αλλά επιπλέον και η θεολογία της γενικής ιερωσύνης (των πιστών), όπως αυτή τόσο όμορφα περιγράφεται από την Teva Regule στην ενότητα της εισήγησής της που αφορά τους βαπτισμένους και τους κεχρισμένους χριστιανούς και τη συμμετοχή τους στο τριπλό λειτούργημα του Χριστού: του Προφήτη, Ιερέα και Βασιλιά.

Η σημερινή παρουσίαση μας θυμίζει επίσης όλα τα μεγάλα θέματα που επεξεργάστηκαν και συζήτησαν οι Ορθόδοξοι θεολόγοι του 20ού αιώνα, όπως: την Τριαδολογική θεμελίωση της Εκκλησίας, την περιχωρητική σχέση των τριών θείων προσώπων που ενώνονται με αμοιβαία αγάπη παρέχοντας έτσι το πρότυπο της τέλειας κοινωνίας και τη σωστή ισορροπία μεταξύ ενότητας και διαφορετικότητας, τη διαλογική φύση της Τριαδικότητας και την επίδρασή της στην εκκλησιαστική διοίκηση, την Εκκλησία ως ευχαριστιακή κοινότητα στην οποία καλούμαστε να συμμετέχουμε, αλλά και την Εκκλησία ως κοινωνία, μια κοινωνία με τον Θεό και μεταξύ μας που βασίζεται στην αποκάλυψη της Τριάδας, την εκκλησιολογία της κοινωνίας και πολλά άλλα.

Χάρηκα ιδιαιτέρως που διαπίστωσα ότι στην ενότητα για την Τριαδολογική θεμελίωση, η εισήγηση της Teva αναφέρεται στην αείμνηστη Ορθόδοξη μοναχή και πατρολόγο Nona Verna Harrison. Θα ήταν ακόμη καλύτερα αν αυτή η Τριαδολογική προσέγγιση συνδεόταν με το ζήτημα του αποκλεισμού των γυναικών από την εκκλησιαστική ζωή, όπως παρουσιάζεται στα γραπτά της Ορθόδοξης αυτής θεολόγου, αλλά και στο έργο της Catherine LaCugna, της αείμνηστης Ρωμαιοκαθολικής θεολόγου που θεμελίωσε τη φεμινιστική της θεολογία στην τριαδική θεολογία των Καππαδοκών Πατέρων.

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ

Ατομικά ή συλλογικά δικαιώματα: Η θεολογική θεμελίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με αναφορές σε σύγχρονα ζητήματα και στην πανδημία

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗ

Τα ανθρώπινα δικαιώματα σηματοδότησαν ένα πολύ σημαντικό βήμα προς έναν πιο ανθρώπινο και δίκαιο κόσμο. Περισσότερο από μισό αιώνα μετά την Οικουμενική Διακήρυξη (1948), η οποία ενώνει τους ανθρώπους και την ανθρωπότητα υπό συγκεκριμένες αξίες καθολικής αναγνώρισης[1], τα ανθρώπινα δικαιώματα εξακολουθούν να βρίσκονται στο επίκεντρο πολιτικών και ιδεολογικών συζητήσεων. Παρά τις εκτεταμένες διαφωνίες και κριτικές σχετικά με το νόημα και την καθολικότητά τους –κριτικές προερχόμενες κυρίως από μη-δυτικούς πολιτισμούς και παραδόσεις–, τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορούν να αποτελέσουν τον πυρήνα του ανθρωπισμού για τον πολιτισμό της οικουμένης.

Ωστόσο, όπως είναι γνωστό, τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη Νεωτερικότητα και τον Διαφωτισμό, δηλαδή με τα κινήματα εκείνα που δρομολόγησαν τη διαδικασία χειραφέτησης των κοινωνιών της Ευρώπης από την αυθεντία της Εκκλησίας. Εάν σήμερα, μετά από αιώνες αντιπαραθέσεων και δισταγμών, ο Προτεσταντισμός και ο Ρωμαιοκαθολικισμός κατόρθωσαν να διαλεχθούν με τη νέα αυτή πραγματικότητα, ο Ορθόδοξος κόσμος δεν βρίσκεται στο ίδιο σημείο, καθώς δεν συμμετείχε οργανικά στο φαινόμενο της Νεωτερικότητας. Ό,τι θεωρήθηκε πως ανήκει στον πυρήνα της Νεωτερικότητας, φαίνεται να παρέμεινε εν πολλοίς ξένο προς την Ορθοδοξία, η οποία εξακολουθεί να λειτουργεί σε προ-νεωτερικό πλαίσιο,κάτι που πολλοί θεωρούν ότι εξηγεί τη δυσκολία επικοινωνίας της με τον σύγχρονο (μετα)-νεωτερικό κόσμο[2].

Ι. Είναι ασύμβατα τα Ανθρώπινα Δικαιώματα με την Ορθοδοξία;

Μια διάχυτη επιφυλακτικότητα φαίνεται να χαρακτηρίζει τη στάση πολλών Ορθοδόξων απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα, κυρίως στις κατά παράδοση Ορθόδοξες χώρες, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που σε πολλούς δυτικούς κύκλους επικρατεί πλέον η πεποίθηση ότι η Ορθοδοξία είναι ασύμβατη με τον σύγχρονο κόσμο και τα επιτεύγματα της Νεωτερικότητας, δηλαδή με τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον πολιτικό φιλελευθερισμό[3]. Πρέπει εν προκειμένω να ομολογήσουμε ότι στην Ορθοδοξία η κουλτούρα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απουσιάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στην ίδια την ιστορική πράξη[4]. Πολλοί Ορθόδοξοι θεολόγοι αντιλαμβάνονται τη φιλοσοφία των δικαιωμάτων ως μια εξέγερση ενάντια στη θεϊκή τάξη που στοχεύει στην αντικατάσταση της από καθαρά ουμανιστικές αρχές, που θα οδηγήσουν με τη σειρά τους στην αποσύνθεση και τον κατακερματισμό της κοινωνικής και κοινοτικής ζωής.

Οι Ορθόδοξοι επικριτές των δικαιωμάτων υποστηρίζουν ότι ολόκληρο το «παράδειγμα» της Νεωτερικότητας θεμελιώθηκε σε μια εγωκεντρική προοπτική, σύμφυτη με μια μη-σχεσιακή, αυτόνομη και ατομικιστική κατανόηση του ανθρώπου.[5]

Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα μας δίνεται από το επίσημο κείμενο του 2008 «Η Θεμελιώδης Διδασκαλία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας για την Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια, την Ελευθερία και τα Δικαιώματα»[6], το οποίο εστιάζει κυρίως στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και διακατέχεται από τις έννοιες της αμαρτίας και του κακού.

Αυτό που φαίνεται προβληματικό σε αρκετούς Ορθόδοξους ιεράρχες και στοχαστές είναι η υπερέξαρση της ατομικότητας και της υποκειμενικότητας που συνεπάγονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, και που έρχονται σε αντίθεση με τον κοινωνικό και κοινοτικό χαρακτήρα της Ορθόδοξης Εκκλησίας και παράδοσης. Απέναντι στα «ατομικά δικαιώματα» της ατομοκεντρικής Δύσης, οι εν λόγω ιεράρχες και θεολόγοι αντιτείνουν τα «κοινοτικά δικαιώματα» της κοινοτικής Ανατολής. Πόσο ασύμβατο είναι, όμως, εντέλει το Ορθόδοξο εκκλησιαστικό όραμα και φρόνημα με την ανάδυση του υποκειμένου και της ατομικότητας; Πόσο «κοινοτικό» και πόσο κολλεκτιβιστικό είναι το εκκλησιαστικό ήθος και η θεολογική αυτοσυνειδησία της Ορθοδοξίας; Και γιατί είναι αναγκαίο να θεωρήσουμε ως αυτονόητη την ταύτιση μεταξύ «κοινωνικού» και «κοινοτικού»;

II. Το Ατομικό Υποκείμενο και η Κοινωνική Διάσταση του Χριστιανισμού

Όπως είναι γνωστό η θρησκεία στις παραδοσιακές κοινωνίες ήταν ανέκαθεν ένα υπερατομικό, διαπροσωπικό, κοινοτικό, συλλογικό και κοινωνικό φαινόμενο. Ειδικότερα η Ορθοδοξία προϋποθέτει την κοινωνική διάσταση, καθώς η ίδια της η ύπαρξη ταυτίζεται με τις έννοιες του «σώματος» και της «κοινωνίας», όπως και με την εσχατολογική και ευχαριστιακή κοινότητα των πιστών.

Ακριβώς αυτή τη συνείδηση χαρισματικής συνύπαρξης, τον κοινωνικό, κοινοτικό και «συγκροτημένο» χαρακτήρα της χριστιανικής ύπαρξης υποδηλώνει η επιλογή του ελληνικού πολιτικού όρου Εκκλησία με τον οποίο οι πρώτοι χριστιανοί σήμαναν την ταυτότητά τους. Από την άποψη αυτή η Εκκλησία δεν αποτελεί ιδιωτική αλλά μάλλον δημόσια υπόθεση, γεγονός που φαίνεται ασύμβατο με τις προτεραιότητες της Νεωτερικότητας, μια ασυμβατότητα που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο τής στερεοτυπικά αρνητικής στάσης απέναντι στη θρησκεία πολλών από τους διανοούμενους που δηλώνουν πιστοί στις αρχές της Νεωτερικότητας.

Με τη σειρά της η στάση αυτή προκαλεί τα αμυντικά αντανακλαστικά των Ορθοδόξων θεολόγων, διότι μια τέτοιου είδους ατομικιστική και ιδιωτική εκδοχή της πίστης και της θρησκείας όπως προβάλλεται από τη Νεωτερικότητα, αντιτίθεται άμεσα στις προτεραιότητες της κοινωνικής παράδοσης της Ορθοδοξίας και τις προϋποθέσεις της σχεσιακής οντολογίας και της θεολογίας του προσώπου. Η τελευταία αναπτύχθηκε στο πλαίσιο των ερωτημάτων που θέτει η Νεωτερικότητα και αντιπροσωπεύει την πιο πρωτότυπη σύνθεση της σύγχρονης Ορθόδοξης θεολογίας. Με ρίζες στη ρωσική θρησκευτική φιλοσοφία και τη θεολογία της διασποράς και κύριους εκπροσώπους τους Νικολάι Μπερντιάεφ, Σεργκέι Μπουλγκάκωφ και Βλαντιμίρ Λόσκι, η εν λόγω θεολογία έφτασε στο αποκορύφωμά της με τα έργα των σύγχρονων Ελλήνων θεολόγων, κυρίως του Χρήστου Γιανναρά και του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Δ. Ζηζιούλα, εγκαινιάζοντας έναν γόνιμο διάλογο ανάμεσα στις απαντήσεις της ελληνικής πατερικής σκέψης στο οντολογικό ερώτημα και στα ρεύματα της φαινομενολογίας και του υπαρξισμού, καθιστώντας θεμελιώδη την έννοια του προσώπου για την οντολογία και τη θεολογία[7].

Η σύνδεση και η θετική θεώρηση της σχέσης κοινοτικού και ατομικού, της Ορθοδοξίας και του Βυζαντίου αφενός και του Διαφωτισμού αφετέρου, και επομένως της Ορθόδοξης παράδοσης και της θεολογίας του προσώπου με τα ανθρώπινα δικαιώματα, υποστηρίζεται σαφώς από τον διακεκριμένο πατρολόγο και βυζαντινολόγο, και ιερέα της Ρουμανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στις Η.Π.Α και στη Μεγάλη Βρετανία π. John A. McGuckin. Σε αντίθεση με τους Ορθόδοξους διανοούμενους που εισήγαγαν και υποστήριξαν τη ριζική διάκριση και διχοτομία μεταξύ των προαναφερθέντων εννοιών, ο McGuckin θεωρεί ότι υφίσταται στενή συνάφεια μεταξύ των θεολογικών αρχών που διατυπώθηκαν από τους θεολόγους της πρώιμης εκκλησίας και των θεωριών του Διαφωτισμού που τις διαδέχτηκαν[8]. Η εν λόγω «φιλοευρωπαϊκή» κατανόηση της πνευματικής και πολιτισμικής κληρονομιάς του Βυζαντίου, του επιτρέπει να διακρίνει τα στοιχεία που συνδέουν το Βυζάντιο με τη Δύση, καθώς και την ανάδυση της ιδέας του ατόμου και του υποκειμένου στον ανατολικό χριστιανικό πολιτισμό (ιδιαίτερα στο Κανονικό Δίκαιο) ως προμήνυμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Πράγματι, μια από τις πιο σημαντικές ανατροπές –αν όχι η πιο σημαντική– που συνοδεύει τη Νεωτερικότητα, είναι η ανάδυση του υποκειμένου και του ατόμου. Ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία, το άτομο αποκτά αξία καθεαυτό. Για πρώτη φορά, η έννοια του ατόμου αποκτά τέτοια σημασία και τοποθετείται υπεράνω της κοινότητας, της οργανωμένης ομάδας και των δεσμών πολιτισμικής κληρονομιάς.

Πόσο ξένα είναι, όμως, τα χαρακτηριστικά αυτά με τις αλλαγές που επέφερε η εμφάνιση του αρχέγονου χριστιανισμού, με την έμφαση που δίνει το Ευαγγέλιο στην ανεπανάληπτη μοναδικότητα και αξία του ανθρώπινου προσώπου, καθώς και με τις χριστιανικές επαγγελίες, που ως ένα βαθμό πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο των εκκλησιαστικών κοινοτήτων, όπως την αποϊεροποίηση του Καίσαρα και της πολιτικής εξουσίας, την αποδέσμευση του ανθρώπου από την θρησκευτικού και πολιτικού τύπου υποταγή στο κράτος ή την ιεροποιημένη πολιτική εξουσία, την απελευθέρωση από τη βιολογική υποταγή στη φυλή, την πατριαρχική οικογένεια, τη φατρία και τους συγγενείς; Τι άλλο εν τέλει ήταν ο πρώιμος χριστιανικός αγώνας για το «δικαίωμα» της μεταστροφής, αν όχι το «δικαίωμα» των ατόμων να απελευθερωθούν από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των προγόνων τους και από την κοινοτική τους παράδοση;[9] Τι άλλο είναι σήμερα ο αγώνας πολλών χριστιανών που ζουν σε μουσουλμανικές χώρες επιδιώκοντας την κατάργηση των νόμων περί βλασφημίας,αν όχι το «δικαίωμα» αυτόνομων ατόμων, τα οποία αποζητούν την ελευθερία επιλογής της δικής τους πορείας, η οποία μπορεί να είναι διαφορετική ή ακόμη και αντίθετη με την παράδοση ή την κοινότητά τους;

Ενώ στους Ορθόδοξους θεολογικούς κύκλους υπογραμμίζεται συνήθως η αποφασιστική συμβολή της ελληνικής πατερικής σκέψης στη θεολογία και την οντολογία του προσώπου, συχνά λησμονείται ή παραβλέπεται η συμβολή του χριστιανισμού, δυτικού και ανατολικού, στην ανάδυση του υποκειμένου και τη χειράφετησή του (σύμφωνα με μια εσχατολογική και θεολογική προοπτική) από τους δεσμούς της πόλης ή του κράτους, της ομάδας, της φυλής, της οικογένειας κ.λπ., όπως αυτό μαρτυρείται από την περίπτωση της πνευματικής αυτοβιογραφίας και τα εξέχοντα παραδείγματα του Αυγουστίνου στη Δύση και του Γρηγορίου Θεολόγου στην Ανατολή.

Αξίζει εν προκειμένω να σημειωθεί το γεγονός ότι η προσωπική αποδοχή του μηνύματος του Ευαγγελίου και η εισδοχή στο σώμα της Εκκλησίας δεν μπορεί να γίνει κατανοητή επί τη βάσει συλλογικοτήτων όπως αυτές του λαού, του έθνους, της γλώσσας, του πολιτισμού κ.λπ., αλλά μόνο επί τη βάσει μιας απολύτως προσωπικής επιλογής, απαλλαγμένης από κάθε είδους βιολογικό, πολιτισμικό ή εθνοτικό / εθνικό προκαθορισμό. Το ριζικά νέο στοιχείο που εισάγει ο εκκλησιαστικός τρόπος ζωής αποτελεί η προσωπική κλήση που μας απευθύνει ο Θεός διά του Ιησού Χριστού για ευαγγελισμό, συνάντηση και κοινωνία μαζί Του. Γι’ αυτό και η κλήση και η αποκάλυψη του Θεού απευθύνονται στο πρόσωπο αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί κοινότητα, είναι ιδρυτική του προσώπου αλλά και της κοινότητας των πιστών (όπως γίνεται φανερό από την κλήση των δώδεκα μαθητών του Ιησού που συμβολικά αντιπροσωπεύουν τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ). Είναι μάλλον περιττό να τονιστεί ότι το «προσωπικό» δεν σημαίνει απλά «ατομικό», αλλά ούτε και «συλλογικό», διότι η προσωπική κλήση, καθώς και η ανταπόκριση σ’ αυτήν δεν οδηγούν ούτε στον ατομικισμό, ούτε στον κολλεκτιβισμό, αλλά στην εκκλησιαστική κοινωνία των προσώπων και την κοινωνία των αγίων. Υπερβαίνοντας λοιπόν ό,τι συνέβαινε στην Π.Δ., όπου η κλήση και η συμφωνία - διαθήκη του Θεού με το λαό του τον Ισραήλ, παρ’ ότι δεν αγνοούσε το προσωπικό στοιχείο, ήταν αδιανόητη χωρίς την έννοια του έθνους ή του περιούσιου λαού, χωρίς τη σχέση με τη γη των πατέρων, η Κ.Δ., μοιάζει να αγνοεί αυτή την προοπτική. Η κλήση των δώδεκα (Μτ 4:18-22· 10:1-4· Μκ 1:16-20· 3:13-19· Λκ 5:1-1· 6:12-16) που ακολουθείται από την ανάλογη πρόσκληση που απευθύνει ο Ιησούς και σε άλλους (πρβλ. Μκ 10:21· Λκ 9:59-62), η μεταστροφή του Παύλου στο δρόμο προς τη Δαμασκό (Πραξ 9:1-19,πρβλ. Πραξ 22:6-16· 26:12-18), η παραβολή του καλού Σαμαρείτη (Λκ 10:25-37), η συνάντηση του Ιησού με τον Ζακχαίο (Λκ19:1-10), την ειδωλολάτρισσα Χαναναία (Μτ 15:21-28· Μκ 7:24-30), το Ρωμαίο εκατόνταρχο (Μτ 8:5-13· Λκ 7:1-10· Ιω 4:43-54) ή ακόμη με τη Σαμαρείτισσα στο φρέαρ του Ιακώβ (Ιω 4:4-42), για να σταθούμε σε ορισμένα ευαγγελικά παραδείγματα, όχι μόνον συνιστούν απολύτως προσωπικά γεγονότα και επιλογές που δεν διαμεσολαβούνται από καμιάς μορφής συσσωματώσεις και κοινότητες, από θρησκευτικές, εθνικές, γλωσσικές, πολιτιστικές ή ταξικές συλλογικότητες, αλλά πολύ συχνά οι παραπάνω προσωπικές επιλογές στρέφονται εναντίον των συγκεκριμένων κοινοτήτων / συλλογικοτήτων ή παραβιάζουν το πλαίσιο και τα όρια που αυτές έχουν θέσει, χωρίς εν τούτοις και να οδηγούν οι επιλογές αυτές και σε μια ιδιωτική θρησκευτικότητα ή ατομική εκδοχή της πίστης και της σωτηρίας.

III. Μελλοντικές Προοπτικές

Οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι η θεολογία του προσώπου, η σπουδαία αυτή Ορθόδοξη θεολογική σύνθεση και κατάκτηση του 20ού αιώνα, πολύ συχνά παρέμεινε όχι μόνο κοινωνικά αδρανής, αλλά, επιπλέον, κατανοήθηκε σε αντίθεση προς τη νεωτερικότητα και ιδίως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι επείγουσα ανάγκη η υπέρβαση αυτής της ατυχούς και τραγικής παρεξήγησης.

Ελπίζουμε ότι μια νέα γενιά Ορθοδόξων θεολόγων, λαμβάνοντας υπόψη της τη γνώση και τη συνεισφορά των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, θα μπορέσει να επανερμηνεύσει και να αναπτύξει περαιτέρω προς νέες κατευθύνσεις τη θεολογία του προσώπου, η οποία παρά το γεγονός ότι αντιπροσωπεύει μια ριζικά αντι-ατομοκεντρική θεώρηση για την Εκκλησία, την πίστη, τη ζωή και τον άνθρωπο, δεν μπορεί εντούτοις να αξιοποιηθεί όταν τίθεται εκτός του πλαισίου της νεωτερικότητας και των ερωτημάτων που αυτή θέτει, εφόσον στην ουσία σ’ αυτά τα ερωτήματα προσπαθεί να απαντήσει, όπως σημειώνει και ο συνάδελφος Θεόφιλος Αμπατζίδης[10]. Στο βαθμό που η θεολογία του προσώπου ενώνει το ατομικό με το κοινωνικό/κοινοτικό, μπορεί να συμβάλει περαιτέρω στην επίτευξη της επιδιωκόμενης σύνθεσης της Ορθοδοξίας με τη Νεωτερικότητα / Μετα-νεωτερικότητα, καθώς και στην υπέρβαση της μονομέρειας τόσο του ατομοκεντρισμού όσο και του κοινοτισμού.

IV. Αναφορές σε σύγχρονα ζητήματα και στην πανδημία

Όσα παραπάνω εκτέθηκαν θα μπορούσαν ίσως να φανούν στα μάτια κάποιων ως ανέφελες και ανέξοδες θεωρητικές ενατενίσεις αν η επικαιρότητα της πανδημίας δεν μας υποχρέωνε να σκεφτούμε και να στοχαστούμε με περισσότερη προσοχή τα θέματα που αναφέρονται στη σχέση του εγώ με το εσύ, του ατομικού και του κοινωνικού, των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων. Όπως ελέχθη στην αρχή της ομιλίας, μια διάχυτη επιφυλακτικότητα ή και ανοιχτή εχθρότητα φαίνεται να χαρακτηρίζει τη στάση πολλών Ορθοδόξων, κυρίως στις κατά παράδοση Ορθόδοξες χώρες, απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που χωρίς κανένα πρόβλημα ή ανάχωμα, όλη η αντιφιλελεύθερη ρητορεία και καρικατούρα διαφόρων κοσμικών κύκλων, τόσο από την άκρα ή τη λαϊκή δεξιά όσο και από την αντι-ευρωπαϊκή αριστερά να γίνει ενθουσιωδώς δεκτή από πολλούς ορθόδοξους κύκλους. Έτσι εκφράσεις όπως δικαιωματιστές, δικαιωματισμός, «φιλελέ», κ.λπ., εισήλθαν πανηγυρικά στο Ορθόδοξο ιδιόλεκτο για να σημάνουν μία ατομοκεντρική και εγωιστική στάση ζωής εμπνεόμενη από δυτικά πρότυπα, σε αντίθεση με την υποτιθέμενη κοινωνιοκεντρική παράδοση και πράξη της Ορθόδοξης Ανατολής. Το πόσο βέβαια κοινωνιοκεντρική είναι η στάση μας, επί παραδείγματι ημών των Ορθοδόξων Ελλήνων, φαίνεται από πολύ απλά πράγματα: από το ότι εισάγουμε φιάλες αίματος από την Ελβετία, «το άντρο του ατομικισμού και του Προτεσταντισμού». Ότι είμαστε από τις τελευταίες χώρες στη δωρεά οργάνων. Από τη συμπεριφορά μας στα μέσα μαζικής μετακίνησης και μεταφοράς και από τις συζητήσεις στα ταξί, από τις εφόδους στα σούπερ μάρκετ σε περιόδους κρίσης, από το πως ξοδεύουμε αλόγιστα το νερό για να δροσιστούμε καταβρέχοντας τους δρόμους τη στιγμή που άλλοι γείτονές μας δεν το έχουν ούτε για τα στοιχειώδη, από την εντελώς εγωκεντρική κατανάλωση ρεύματος τα καλοκαίρια σε περιόδους καύσωνα, καθώς και από δεκάδες άλλα παραδείγματα.

Με αυτά και με εκείνα χτίστηκε ένα συλλογικό υπερεγώ, ένας εθνοπολιτισμικός εγωισμός με χροιά Ορθοδοξίας αλλά με αφετηρία τα γνωστά ανθρώπινα πρωτόγονα ορμέφυτα, που δεν ανέχεται μύγα στο σπαθί του, καμία υπόδειξη, σύσταση ή και περιορισμό όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν. Και έτσι λοιπόν, βοηθούσης της παθητικότητας της Διοικούσας Εκκλησίας που φοβάται να αναλάβει της ευθύνες της, αλλά και του γεροντισμού που στη δίψα του για έλεγχο και κυριαρχία επί των ανθρώπων έχει πλέον καταλάβει και τις τελευταίες περιοχές ελεύθερης και αδέσμευτης ζωής των πιστών και που δεν περιορίζεται πια μόνο στο «δεσμείν και λύειν» τα αμαρτήματα, αλλά φιλοδοξεί να υποκαταστήσει και τους γιατρούς και την ιατρική επιστήμη, με αποτέλεσμα τον θάνατο εκατοντάδων κληρικών και χιλιάδων ανεμβολίαστων λαϊκών, γινόμαστε με έκπληξη μάρτυρες ριζικών ανατροπών και ανακατατάξεων: όσοι ήταν υπέρμαχοι των ατομικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δέχτηκαν σχετικά εύκολα και χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα την περιστολή ή και ολική αναστολή τους για ένα διάστημα, θέτοντας υπεράνω όλων την αξία της ανθρώπινης ζωής, το γενικό καλό, το αγαθό της δημόσιας υγείας και την προστασία των ευάλωτων και ευπαθών ομάδων, διαψεύδοντας πανηγυρικά όλα τα φληναφήματα περί ανθρωπολογικής αλλοίωσης και διολίσθησης σε ένα εγωκεντρικό ψυχισμό στερούμενο σχεσιακότητας και κοινωνίας. Από την άλλη πλευρά, με έκπληξη είδαμε πολλούς από όσους υπερασπίζονταν την κοινοτική και κοινωνιοκεντρική παράδοση της Ορθοδοξίας και το κοινωνικό της ήθος, και καταφέρονταν με δριμύτητα εναντίον του δικαιωματισμού και των δικαιωματιστών, να επικαλούνται, από κοινού με τους πάσης φύσεως ακραίους της δεξιάς, της αριστεράς και των εναλλακτικών θεραπειών, αυτά ακριβώς που μέχρι πριν λίγο απέρριπταν και αρνούνταν, δηλ., τα ατομικά δικαιώματα ή και τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, προκειμένου να αποφύγουν τον εμβολιασμό και την τήρηση των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης για την αποφυγή διασποράς του κορωνοϊού! Με τη στάση τους αυτή όχι μόνο διαψεύδουν και ακυρώνουν στην πράξη όλη τη σχετική Ορθόδοξη μυθολογία και παραφιλολογία, αλλά επιπλέον συμπεριφέρονται απροκάλυπτα με τον πλέον υποκριτικό τρόπο: διεκδικούν με φανατισμό για τον εαυτό τους, τα δικαιώματα τα οποία σταθερά και επίμονα αρνούνται για τους «άλλους»: τους ετερόδοξους, τους ετερόθρησκους, τους ομοφυλόφιλους, τους μετανάστες και τις κάθε λογής μειονότητες. Δεν ξέρω πόσο μακρυά είμαστε εδώ από το «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», αλλά σίγουρα είμαστε πολύ μακρυά από το αυθεντικό πνεύμα του Ευαγγελίου και από το φρόνημα των αγίων και των ασκητών της ερήμου.

Η συζήτηση βέβαια περί δικαιωμάτων και η σύνδεσή της με σύγχρονα ζητήματα θέτει επί τάπητος και μια σειρά από κρίσιμα και δύσκολα ερωτήματα. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν εν μέσω πανδημίας, να αποφαίνεται για ιατρικά θέματα και επιδημιολογικά ζητήματα ο ηγούμενος μιας μονής ή ο επίσκοπος μιας Μητρόπολης, τη στιγμή κατά την οποία υπάρχουν εξειδικευμένα και εξουσιοδοτημένα πρόσωπα εντός του δημόσιου χώρου (δηλ., οι γιατροί, οι βιολόγοι, οι υπεύθυνοι φορείς της πολιτείας κ.λπ.) που μπορούν και έχουν τις γνώσεις και την αρμοδιότητα προκειμένου να ενημερώνουν για τέτοιου είδους ζητήματα; Υπάρχει άραγε ένας χώρος στον οποίο η Εκκλησία δεν έχει δικαίωμα ούτε αρμοδιότητα να παρέμβει; Η δημόσια υγεία επί παραδείγματι, είναι ένας από τους χώρους αυτούς; Κι ακόμη: Μπορούν οι θεολόγοι και οι εκκλησιαστικοί ηγέτες και ταγοί, να καθορίζουν τι πρέπει να γίνει με τα εμβόλια και όλα τα συναφή με την πανδημία θέματα; Νομίζω ότι όσο κι αν στην κορυφή της Εκκλησίας καταβλήθηκε προσπάθεια για σύνεση και μετριοπάθεια, ως εκκλησιαστικό σώμα αποτύχαμε. Αφήσαμε τις ακραίες και ανεύθυνες φωνές να ακουστούν ηχηρά και να επικρατήσουν, επιτρέψαμε στους «γέροντες» να υποκαταστήσουν τους γιατρούς και να οδηγήσουν χιλιάδες πιστούς στον θάνατο· δεν τολμήσαμε να καταγγείλουμε τη δαιμονοποίηση της επιστήμης (και των εμβολίων) που επέβαλαν οι υπερορθόδοξοι φονταμενταλιστές και τη μετατροπή της εξομολόγησης σε μάθημα συνωμοσιολογίας. Είναι άραγε τυχαίοι οι τόσοι θάνατοι αρχιερέων, ιερέων, μοναχών (εντός και εκτός Αγίου Όρους) και πιστών λαϊκών; Και τι θα γίνει με τους πνευματικούς και εξομολόγους που εξαιτίας του φανατισμού και της πνευματικής τους μυωπίας «πήραν στο λαιμό» τους τόσους ανθρώπους και τους άφησαν να πεθάνουν αβοήθητοι, ενώ δίπλα τους υπήρχαν τα εμβόλια («δώρα του Θεού στον άνθρωπο δια της επιστήμης», σύμφωνα με φωτισμένους κληρικούς και θεολόγους), βάφοντας έτσι ουσιαστικά «τα χέρια τους με αίμα»; Θα τους επιβληθεί το επιτίμιο για την ανθρωποκτονία εξ αμελείας ή ακόμη και για την αυτουργία σε φόνο που προβλέπεται για ανάλογες περιπτώσεις από το «Πηδάλιο» (στο οποίο κατά τα άλλα αρέσκονται τόσο πολύ να παραπέμπουν);[11] Ή, τι θα γίνει με όσους φαντασιώνονται ότι εφαρμόζουν το «πειθαρχείν δει Θεώ μάλλον ή ανθρώποις» (Πραξ 5:29), ξεχνώντας ότι αυτός που ξεστόμισε τη βαριά αυτή κουβέντα δεν ήταν υπάλληλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ούτε έστειλε συνανθρώπους του στο θάνατο προκειμένου να εκτελέσει τα «θρησκευτικά του καθήκοντα»! Στην παράδοση της Εκκλησίας οι άγιοι και οι ασκητές θυσιάζονται οι ίδιοι, δεν θυσιάζουν άλλους για χάρη τους… Ο Χριστός όλους αυτούς τους μήνες της πανδημίας βρίσκεται στις κλίνες των νοσοκομείων και τις ΜΕΘ και δεν μπορεί να εγκλωβίζεται στους τέσσερις τοίχους ενός χειροποίητου ναού ή σε μια εμμονικού τύπου θρησκευτική καθηκοντολογία. Το «έλεον θέλω και ου θυσίαν» (Μτ 9:13, 12:7), δεν μπορεί να αντικαθίσταται από μια φορμαλιστική θρησκευτικότητα που μετράει την πιστότητα στον Χριστό με την απαρέγκλιτη τήρηση ή εκπλήρωση των λεγόμενων «θρησκευτικών καθηκόντων», ακόμη και όταν αυτά οδηγούν στον θάνατο και τη διασπορά του ιού!…[12]

Στην πρόσφατη επίσκεψη - προσκύνημά του στο Άγιον Όρος ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος έδειξε ότι έχει πλήρη επίγνωση του προβλήματος και δεν παρέλειψε να το επισημάνει και να απευθύνει σε αυστηρό ύφος προς τους πολυπράγμονες μοναχούς τις ανάλογες νουθεσίες. Όπως χαρακτηριστικά υπενθύμισε: «Τάξις ιδιαιτέρα και χάρισμα εξαιρετικόν τυγχάνουν οι Μοναχοί. Και ως ετονίσαμεν και άλλοτε, ευρισκόμενοι εν Αγίω Όρει: “Οι Μοναχοί δεν είναι υπεράνω της Εκκλησίας ή παρά τη Εκκλησία, αλλά εν τη Εκκλησίᾳ, και μάλιστα ως επίλεκτον σύνταγμα αυτής“. […] Η αγωνία του Πατριάρχου είναι διαρκής και έντονος δια την ενόριον πορείαν σας. Οι κίνδυνοι και οι πειρασμοί είναι πολλοί. Ο μοναχὸς ευκόλως δύναται να παρασυρθή και να θεωρήση τον εαυτόν του τεταγμένον εις την επιτήρησιν του Κυριακού Σώματος και να περιβληθή μερίμνας και ευθύνας αντιθέτους προς την εις Χριστόν αφιέρωσίν του. Βεβαίως, και το ενδιαφέρον των μοναχών διά την Εκκλησίαν είναι εποφειλόμενον και ουσιώδες, αλλά εκδηλούται διαφόρως. Η καρδιακή προσευχή, η τήρησις των μοναχικών υποτυπώσεων, η καθαρότης των λογισμών, η ακατάπαυστος λατρεία του Θεού, η καύσις της καρδίας του υπέρ πάσης της κτίσεως, ο έμπειρος και συνεπής λόγος, είναι αι κύριαι εκδηλώσεις του ενδιαφέροντος και της αγάπης του μοναχού διά την Εκκλησίαν του Χριστού. Αι ενασχολήσεις των μοναχών με τα επί μέρους εκκλησιαστικώς δρώμενα, άνευ της προσκλήσεως των κατά τόπους Επισκόπων, και μάλιστα εντόνου και θερμής, είναι καταδικαστέαι, καθώς θάττον ή βράδιον θα επιφέρουν προβλήματα, ήτοι συγκρίσεις, κρίσεις, επικρίσεις, ταραχάς και διχοστασίας. Δεν είναι έργον του μοναχού η παράλληλος δράσις του προς την εκασταχού τοπικήν Εκκλησίαν. Ο μοναχός διδάσκει, φωτίζει και αγιάζει τον περίγυρόν του με την συνεπή του ζωήν, με τους αγώνας, την μετάνοιαν, τα δάκρυα, την άσκησιν, την ησυχίαν, την αφάνειαν, την ακατάπαυστον προσευχήν. Η καθ’ ημέραν ιερουργία των φρικτών μυστηρίων εις την θείαν Ευχαριστίαν αποτελεί την ουσιώδη προσφοράν σας, αγαπητοί πατέρες και τέκνα εν Χριστώ Ιησού ηγαπημένα. Δι’ αυτής αγιάζεσθε και αγιάζετε τον κόσμον ολόκληρον. Αυτή είναι η μεγαλυτέρα, ασφαλεστέρα και αποτελεσματικοτέρα ιεραποστολή σας. Ατυχώς εκ ποικίλων αφορμών, ως επί παραδείγματι της παραχωρήσεως της Αυτοκεφαλίας εις την Εκκλησίαν της Ουκρανίας και της πανδημίας του κορωνοϊού, ακούονται φωναί –μετά λύπης και πικρίας λέγομεν, και εκ του μοναχικού χώρου– αίτινες αμφισβητούν και ανατρέπουν όλην την αγίαν και πνευματέμφορον δομήν της Εκκλησίας. Έχοντές τινες “ζήλον ου κατ’ επίγνωσιν” (πρβλ. Ρωμ. ι´, 2) εξαπολύουν ύβρεις και συκοφαντίας κατά της Εκκλησίας –εξαιρέτως δε κατά της Μητρός των Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας– επικαλούμενοι τερατώδεις αιτιάσεις και λεπτολογούντες την τρυμαλιάν και αγνοούντες την κάμηλον»[13].

Η πατριαρχική παρέμβαση για τον μοναστικό «ακτιβισμό» στέλνει πολλαπλά μηνύματα προς κάθε κατεύθυνση και οφείλει να μας προβληματίσει ως προς το παράδοξο της θεολογικής άρνησης των ανθρωπίνων / ατομικών δικαιωμάτων και της επιλεκτικής υιοθέτησής τους προκειμένου κάποιοι να υπερασπιστούν την πλέον σκοταδιστική και οπισθοδρομική εκδοχή Ορθοδοξίας.

[1] Πρβλ. Κωνσταντίνος Δεληκωσταντής, «Ορθοδοξία και Ανθρώπινα Δικαιώματα», Στο Παντελής Καλαϊτζίδης και Νίκος Ντόντος (επιμ.), Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα, Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών, χειμερινό πρόγραμμα 2001-2002, Αθήνα, Ίνδικτος 2007, σσ. 181-182.

[2] Παντελής Καλαϊτζίδης, Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα: Προλεγόμενα, Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών, Αθήνα: Ίνδικτος 2007.

[3] Samuel Huntington, «The Clash of Civilizations», Foreign Affairs, vol. 72, no 3 (Summer 1993), σσ. 22-49; Του ιδίου, Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης, μτφρ. Σήλια Ριζοθανάση, Αθήνα, TerzoBooks 1998, νεώτερη έκδοση, Αθήνα, Πατάκης 2017· Julia Kristeva, «Le poids mystérieux de l’orthodoxie», Le Monde, 18/19 Αvril 1999· Adamantia Pollis, «Eastern Orthodoxy and Human Rights», Human Rights Quarterly, 15 (1993), σσ. 339-356.

[4] Εξαίρεση αποτελούν η Τρίτη Προσυνοδική Πανορθόδοξη Διάσκεψη της Γενεύης (βλ. Επίσκεψις, έτος 17ο [1986], αριθμ. φύλ. 369, 15 Δεκεμβρίου, 1986) και το πρόσφατο κείμενο του Οικουμενικού Πατριαρχείου «“Υπέρ της του κόσμου ζωής”: Το κοινωνικό ήθος της Ορθόδοξης Εκκλησίας» (https://bit.ly/3uG7ddG), όπως επίσης και παλαιότερες τοποθετήσεις του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχη (Συνάντηση με το Μυστήριο. Μια σύγχρονη ανάγνωση της Ορθοδοξίας, Αθήνα, Ακρίτας 2011, σσ. 152-182), του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου (Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία. Μελετήματα Ορθόδοξου Προβληματισμού, Ακρίτας 2000, σσ. 65-106), του καθηγητή Κωνσταντίνου Δεληκωσταντή (Τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Δυτικό ιδεολόγημα ή Οικουμενικό ήθος;, Θεσσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη 1995), καθώς και πιο πρόσφατα νεώτερων Ορθοδόξων θεολόγων οι απόψεις των οποίων καταγράφονται στον τόμο Elisabeth - Alexandra Diamantopoulou and Louis-Leon Christians (eds), Orthodox Christianity and Human Rights in Europe. A dialogue between Theological Paradigms and Socio-Legal Pragmatics, Brussels, Peter Lang 2018.

[5] Βλ. κυρίως Χρήστου Γιανναρά, Η απανθρωπία του δικαιώματος, Αθήνα, Δόμος 1998· Του ιδίου, «Ανθρώπινα δικαιώματα και Ορθόδοξη Εκκλησία», "Εις μικρόν γενναίοι": οδηγίες χρήσεως, Αθήνα, Πατάκης 2003, σσ. 277-288. Πρβλ. επίσης, Vigen Guroian, «Human Rights and Modern Western Faith: An Orthodox Christian Assessment», Journal of Religious Ethics, 26 (1998), σσ. 241-247· Métropolite Cyrille de Smolensk et de Kalliningrad (νυν Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου), L’Evangile et la liberté. Les valeurs de la Tradition dans la société laïque, Précédé d’un entretien avec le Frère Hyacinthe Destivelle et le Hiéromoine Alexandre (Siniakov), traduction du russe et notes Hyacinthe Destivelle et Alexandre Siniakov, Paris, Cerf 2006, σσ. 177-200· Bishop Hilarion Alfeyev, Orthodox Witness Today, Geneva, WCC Publications 2006, σσ. 216-251.

[6] «Η Θεμελιώδης Διδασκαλία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας για την Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια, την Ελευθερία και τα Δικαιώματα», προσπελάσιμο στο https://old.mospat.ru/gr/documents/dignity-freedom-rights/introduction/. Για την ανάλυση, ερμηνεία και κριτική του κειμένου αυτού βλ. Kristina Stoeckl, The Russian Orthodox Church and Human Rights, London and New York: Routledge 2014, ειδικά σσ. 69-90. Βλ., επίσης Alexander Agadjanian, «Liberal Individual and Christian Culture: Russian Orthodox Teaching on Human Rights in Social Theory Perspective», Religion, State, and Society, 38 (2010), σσ. 97-113· Aristotle Papanikolaou, Η Πολιτική της Θέωσης: Η Ορθοδοξία Συναντά την Δημοκρατία, μτφρ. Νικόλαος Ασπρούλης, Βόλος: Εκδοτική Δημητριάδος 2015, σσ. 158-159, 205-207.

[7] Βλ., αντί πολλών John D. Zizioulas, Being as Communion. Studies in Personhood and the Church, Crestwood, NY, St. Vladimir’s Seminary Press, 1985· Του ιδίου, Communion and Otherness: Further Studies in Personhood and the Church, London, T&TClark 2006· Χρήστος Γιανναράς, Το Πρόσωπο και ο Έρως, Αθήνα,Ίκαρος 2017 (1η έκδοση 1976).

[8] Βλ. John A. McGuckin, «The Issue of Human Rights in Byzantium and the Orthodox Christian Tradition», Στο John Witte Jr. and Frank S. Alexander (eds.), Christianity and Human Rights: An Introduction, Cambridge, Cambridge University Press 2010, σσ. 173-189. Πρβλ. Antonios Kireopoulos, «Seeking Justice and Promoting Human Rights: Orthodox Theological Imperatives or Afterthoughts?» Στο Matthew J. Pereira (ed.), Philanthropy and Social Compassion in Eastern Orthodox Tradition:P apers of the Sophia Institute Academic Conference, New York, Dec. 2009, New York: Theotokos Press 2010, σ. 237.

[9] Για τη σχέση μεταξύ εαυτού και θρησκευτικής μεταστροφής βλ. την ενδιαφέρουσα ανάλυση στο Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Ορφανό ή Νύφη; Ο ανθρώπινος εαυτός, οι συλλογικές ταυτότητες και η μεταστροφή», Στο Αθανάσιος Αντωνόπουλος και Σπύρος Παναγόπουλος (επιμ.), Επιστημονική Επιθεώρηση του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Σπουδές στην Ορθόδοξη Θεολογία», τόμ. Γ΄, Πάτρα, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο 2012, σσ. 335-360.

[10] Θεόφιλος Αμπατζίδης, «Θεολογία του Προσώπου και Νεωτερική Ατομικότητα», Στο Καλαϊτζίδης και Ντόντος, Ορθοδοξία και Νεωτερικότητα, σσ. 211-262.

[11] Βλ. Σχόλιο του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη στον 66ο Αποστολικό Κανόνα, Πηδάλιον, Αθήνα, εκδ. Αστέρος 1976, σελ. 86: «Σημείωσαι ότι ως φονεύς καταδικάζεται και εκείνος ο άνθρωπος, ο οποίος εν καιρώ πανώλης ηξεύρωντας ότι είναι μεμολυσμένος, υπάγει εις οίκους, και πολιτείας, και μολύνει και τους άλλους, και γίνεται πολλών φόνων αίτιος».

[12] Ευτυχώς δεν έλλειψαν οι κριτικές και αυτοκριτικές φωνές για την εκκλησιαστική αντιμετώπιση της πανδημίας. Βλ., για παράδειγμα τον συλλογικό τόμο Νικόλαου Ασπρούλη και Nathaniel Wood (επιμ.), Καιρός του ποιήσαι: Η Ορθοδοξία ενώπιον της πανδημίας του κορωνοϊού, Βόλος, Εκδοτική Δημητριάδος 2020, και ειδικά τις παρεμβάσεις των Σεβ. Μητροπολιτών Νιγηρίας Αλεξάνδρου και Αργολίδος Νεκταρίου, καθώς και του π. Αθανάσιου Καρατζογιάννη. Βλ., επίσης τις δημόσιες παρεμβάσεις του Σεβ. Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως Ανθίμου («Πιστέψαμε ότι είμαστε υπεράνθρωποι, κρύψαμε την προσβολή μας από τον ιό και οδηγηθήκαμε στον τάφο», https://rb.gy/bsmrr0 [τελευταία πρόσβαση 23-12-2021]), ή του π. Βασιλείου Θερμού («Φτάνει πια! Καμία κουβέντα χωρίς ευθύνη από εδώ και πέρα!», http://anastasiosk.blogspot.com/2020/12/blog-post_93.html/ [τελευταία πρόσβαση 23-12-2021] και «Εκκλησία και πανδημία: η επόμενη μέρα. Ή μήπως, η επόμενη νύχτα;…», https://www.eordaia.org/index.php/54-2020-martios/34943-ekklisia-kai-pandimia-i-epomeni-mera-i-mipos-i-epomeni-nyxta-grafei-o-p-vasileios-thermos/ [τελευταία πρόσβαση 23-12-2021]). Βλ., επίσης την ηχηρή παρέμβαση του Aρχιμ. Βαρθολομαίου, Ηγουμένου της (κανονικής) Ιεράς Μονής Εσφιγμένου του Αγίου Όρους, «Το ράσο δεν πρέπει να είναι “άσυλο”», https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/46741-to-raso-den-prepei-na-einai-asylo [τελευταία πρόσβαση 12-7-2022]. Η αρνητική επιρροή των γερόντων και πολλών πνευματικών στο θέμα του εμβολιασμού δεν διέλαθε της προσοχής και των θύραθεν δημοσιογράφων. Βλ., σχετικά Σταύρου Τζίμα, «“Πατέρες” του κινήματος κατά των εμβολίων – Η ισχυρή επιρροή μοναχών του Αγίου Όρους. Θεωρίες μοναχών για την πανδημία», Η Καθημερινή, 6-12-2021, και σε ηλεκτρονική μορφή: https://www.kathimerini.gr/society/561615121/pateres-toy-kinimatos-kata-ton-emvolion-i-ischyri-epirroi-monachon-toy-agioy-oroys/ [τελευταία πρόσβαση 23-12-2021], και Σάκη Μουμτζή, «Οι ιεράρχες πρώτης γραμμής», Η Καθημερινή, 23-12-2021, και σε ηλεκτρονική μορφή: https://www.kathimerini.gr/opinion/561642127/oi-ierarches-protis-grammis/ [τελευταία πρόσβαση 23-12-2021].

[13] Νουθετήριος Προσφώνησις της Α. Θ. Παναγιότητος του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατά την Σύναξιν της Αδελφότητος της Ιεράς Μονής Καρακάλλου Αγίου Όρους (28 Μαΐου 2022), https://fosfanariou.gr/index.php/2022/05/28/patr-omilia-pros-adelfotita-monis-karakallou/ [τελευταία πρόσβαση 12-7-2022].

Ο Παντελής Καλαϊτζίδης, Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ, είναι Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Ερευνητικός Εταίρος των Πανεπιστημίων KU Leuven και Münster, Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της European Academy of Religion. Το παρόν κείμενο αποτελεί συντομευμένη απόδοση διαδικτυακής διάλεξης που διοργάνωσε ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «Καιρός» για την Αναβάθμιση της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης, στις 3-2-2022, με την ευκαιρία της εορτής των Τριών Ιεραρχών. Τα τμήματα Ι έως ΙΙΙ του παρόντος κειμένου αποτελούν συντομευμένη απόδοση στα ελληνικά του άρθρου Pantelis Kalaitzidis, «Individual versus Collective Rights: The Theological Foundation of Human Rights. An Eastern Orthodox View», δημοσιευμένου στον τόμο: Elisa Diamantopoulou and Louis-Léon Christians (eds), Orthodox Christianity and Human Rights in Europe: A Dialogue Between Theological Paradigms and Socio-Legal Pragmatics, Brussels: Peter Lang 2018, σσ. 273-296 (και σε ιταλική μετάφραση: Pantelis Kalaitzidis, Nel mondo ma non del mondo: sfide e tentazioni della chiesa nel mondo contemporaneo, traduzione, cura, prefazione di Luigi d’Ayala, Comunità di Bose, Magnano, Italy: Edizioni Qiqajon 2016, σσ. 149-178). Το τμήμα IV του παρόντος κειμένου δημοσιεύεται για πρώτη φορά.

Το εικαστικό θέμα αποτελεί λεπτομέρεια από τον πίνακα: Ο Χριστός εισέρχεται στις Βρυξέλλες (1889) του Βέλγου ιμπρεσιονιστή James Ensor (1860-1949) και βρίσκεται στη συλλογή του Μουσείου Getty στο Λος Άντζελες.

ΠΗΓΗ: πολυμερώς και πολυτρόπως

Διεθνές Συνέδριο: ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΕΠΙΝΟΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Από την εποχή της διαμάχης μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας, η ιδέα της Ανατολής και το επίθετο «ανατολικός» αρχίζουν βαθμιαία να υποκαθιστούν την έννοια της καθολικότητας της Εκκλησίας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία αποκαλείται πλέον «Ανατολική», οι πιστοί της κατοικούν κυρίως στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ανατολική Ευρώπη, ενώ η ιδιότητα αυτή ως στοιχείο ταυτότητας θα διαφοροποιήσει τους Ορθόδοξους από τους Ρωμαιοκαθολικούς και αργότερα από τους Προτεστάντες. Τι σημαίνει όμως στην πράξη το να είναι κανείς «ανατολικός» και ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που ορίζουν την ιδέα της Ανατολής; Γιατί στο Ορθόδοξο φαντασιακό η ιδέα της Ανατολής και η κατηγορία του «Ανατολικού» και της «Ανατολικής» προσέλαβαν τόσο μεγάλη σημασία; Πώς συγκροτείται η ιδέα της «Ανατολής» μέσα από ό,τι θεωρείται ως κατεξοχήν χαρακτηριστικό της Ορθοδοξίας (Πατερική θεολογία, Παλαμισμός και Νεο-παλαμισμός, λειτουργική και μοναστική παράδοση, ευχαριστιακή εκκλησιολογία, εικονογραφία και εικονολογία, παλαιό Ημερολόγιο, μυστική θεολογία, πολιτική παράδοση του Βυζαντίου κλπ); Και τέλος, σε ποιο βαθμό τα παραπάνω συνιστούν γνήσιες εκφράσεις του εκκλησιαστικού ήθους και της Ορθόδοξης θεολογικής αυτοσυνειδησίας και σε ποιο βαθμό βρισκόμαστε ενώπιον ενός φαινομένου «κατασκευής» και «επινόησης»;

Με τα θέματα αυτά προτίθεται να ασχοληθεί το διεθνές συνέδριο «Ορθόδοξες Επινοήσεις της Ανατολής» (Orthodox Constructions of the East) που διοργανώνει η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου σε συνεργασία με το Κέντρο Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Φόρντχαμ (Νέα Υόρκη, Η.Π.Α.), την Έδρα Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μύνστερ (Γερμανία), την Ορθόδοξη Θεολογική Ακαδημία «Άγιος Ιγνάτιος» (Στοκχόλμη, Σουηδία), το Κέντρο για τη Μελέτη του Πολιτισμού και του Χριστιανισμού (Βελιγράδι, Σερβία), το Κέντρο για τη Φιλοσοφία και τη Θεολογία (Τρεμπίνιε, Βοσνία - Ερζεγοβίνη), το Βιβλικό Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Ανδρέα (Μόσχα, Ρωσία), το Ρουμανικό Ινστιτούτο Διορθοδόξων, Διαχριστιανικών και Διαθρησκειακών Σπουδών (INTER, Κλουζ - Ναπόκα, Ρουμανία) και το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Ορθοδόξων Θεολογικών Σχολών (EFOST, Βρυξέλλες, Βέλγιο).

Το Συνέδριο, το οποίο προγραμματιζόταν για τον Μάιο του 2020 αλλά αναβλήθηκε λόγω της πανδημίας, θα πραγματοποιηθεί το τριήμερο 16 ως 18 Ιουνίου 2022 στο Συνεδριακό Κέντρο «Θεσσαλία», στα Μελισσάτικα του Βόλου, με ταυτόχρονη μετάδοση στο κανάλι της Ακαδημίας στο YouTube, και θα ολοκληρωθεί στις 19 Ιουνίου με την πρωινή Θεία Λειτουργία.

Η έναρξη είναι στις 18.00 την Πέμπτη 16 Ιουνίου 2022.

Οι ομιλητές του Συνεδρίου είναι οι εξής:

• ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ: Χρήστος Γιανναράς, Ομότιμος Καθηγητής, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα: Η επινόηση της Ανατολής μέσα από τη Φιλοκαλία και το Πηδάλιο: Το ασυμβίβαστο του εκκλησιαστικού τρόπου ζωής με το νομικό πνεύμα.
• Michael Hjälm, Κοσμήτωρ της Ορθόδοξης Θεολογικής Ακαδημίας «Άγιος Ιγνάτιος», Στοκχόλμη, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Ουψάλα, Σουηδία: Τοποφιλία της Ανατολής / Μεταφυσική του τόπου και του χώρου.
• George Demacopoulos, Συν-ιδρυτής και Συν-διευθυντής του Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Φόρντχαμ, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ: Ο Ιουστινιανός, ο Πούτιν και η βαριά σκιά της λατρείας του αυτοκράτορα.
• Perry Hamalis, Καθηγητής Θρησκευτικών Επιστημών, Κολλέγιο Νορθ Σέντραλ, Ιλλινόις, ΗΠΑ: Επινοώντας την ιδέα της Ανατολής μέσα από την παράδοση της «Συμφωνίας».
• Elias El Halabi, Αναπληρωτής Διευθυντής του Κέντρου Αραβικών Σπουδών και Διαπολιτισμικού Διαλόγου «Σεΐχης Ναχαγιάν», Πανεπιστήμιο Μπαλαμάντ, Λίβανος: Επινοώντας την ιδέα της Ανατολής στο ισλαμικό περιβάλλον.
• Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Θεολογική Σχολή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: Επινοώντας την ιδέα της Ανατολής μέσα από τη διαλεκτική αντίθεση Πατερικής Θεολογίας και Καινής Διαθήκης.
• Assaad Elias Kattan, Καθηγητής στην Έδρα Ορθόδοξης Θεολογίας, Πανεπιστήμιο Μύνστερ, Γερμανία: Ο Μάξιμος ο Ομολογητής στη σφαίρα του φαντασιακού: ένας πατέρας της Εκκλησίας μεταξύ δημιουργικής πρόσληψης και υπερερμηνείας.
• Σταύρος Γιαγκάζογλου, Επίκουρος Καθηγητής, Θεολογική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών: Ανατολή και Δύση: Η επινόηση της ιδέας της Ανατολής και ο αντιδυτικισμός στον Παλαμισμό και Νέο-παλαμισμό.
• Vukašin Milićević, Καθηγητής, Θεολογική Σχολή, Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου, Σερβία: Η επινόηση της Ανατολής μέσα από το ζήτημα του Ημερολογίου.
• Davor Džalto, Πρόεδρος του Κέντρου Μελέτης του Πολιτισμού και του Χριστιανισμού, Βελιγράδι, Σερβία, Αναπληρωτής Κοσμήτορας της Ορθόδοξης Θεολογικής Ακαδημίας «Άγιος Ιγνάτιος», Στοκχόλμη, Σουηδία: Τι είναι «ανατολικό» στην παραδοσιακή Ορθόδοξη εικονογραφία;
• Βασίλειος Ν. Μακρίδης, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Έρφουρτ, Γερμανία: Αυθεντικότητα, Αποκλειστικότητα, Ανωτερότητα: Επινοώντας την ιδέα της Ανατολής στον κόσμο του Ορθόδοξου Μοναχισμού και της αναγέννησης του.
• Regula M. Zwahlen, Πανεπιστήμιο Φριβούργου, Ινστιτούτο Οικουμενικών Σπουδών, Ερευνητικό Κέντρο «Σέργιος Μπουλγκάκωφ»: Η επινόηση της Ανατολής από τους Σλαβόφιλους: Μια τραγωδία στην ιστορία της Ευρωπαϊκής διανόησης.
• π. Δημήτριος Μπαθρέλλος, Επισκέπτης Καθηγητής, Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Κέιμπριτζ, Μέλος του Δ.Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου: Επινοώντας την ιδέα της Ανατολής μέσα από την Ευχαριστιακή Εκκλησιολογία.
• Παντελής Καλαϊτζίδης, Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Ερευνητικός Εταίρος των Πανεπιστημίων Μύνστερ και ΚU Leuven: Για την επινόηση της ιδέας της Ανατολής μέσω του Χριστιανικού Ελληνισμού και της Μυστικής Θεολογίας: π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ και Βλαδίμηρος Λόσσκυ.
• Sarah Riccardi-Swartz, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Νορθήστερν, ΗΠΑ: Ανατολικές Ορθοδοξίες: Πολιτική Τεχνολογία και η δημιουργία Νέων Αμερικανικών Κόσμων.
• Candace Lukasik, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Μισσισσιπή, ΗΠΑ: Μεταξύ Ανατολής και Δύσης: Οι Κόπτες Χριστιανοί ως Μετανάστες και Μάρτυρες.

Στο Συνέδριο θα παρευρεθούν οι Οικουμενικοί παρατηρητές που θα παρουσιάσουν τον σχολιασμό τους πριν τη λήξη του Συνεδρίου:

• Peter de Mey, Καθηγητής και αναπληρωτής κοσμήτωρ, Σχολή Θεολογίας και Θρησκευτικών Επιστημών, Λέβεν, Βέλγιο.
• π. Παναγιώτης Κανταρτζής, Επισκέπτης Καθηγητής στο Ελληνικό Βιβλικό Κολλέγιο, Διευθυντής του Ινστιτούτου για τη Μελέτη του Ανατολικού Ορθόδοξου Χριστιανισμού, Αθήνα.

Το Συνέδριο είναι ανοιχτό για το κοινό με φυσική παρουσία, απαιτείται όμως εγγραφή στη διεύθυνση https://forms.gle/yjzu6FmpKR59mkwX9 με κόστος 10 ευρώ (με φάκελο του Συνεδρίου και 4 διαλείμματα καφέ) ή 20 ευρώ (με φάκελο, 4 διαλείμματα καφέ & 2 γεύματα).

Ο σύνδεσμος, για όποιον θέλει να το παρακολουθήσει ζωντανά από μακριά το Συνέδριο, είναι https://bit.ly/3GEJHCz 

Το τελικό ελληνικό πρόγραμμα του Συνεδρίου μπορείτε να το δείτε εδώ