Στο ΥΠΑΙΘΑ, τωρινό και χθεσινό

Το είπα χίλιες φορές και θα το ξαναπώ άλλες χίλιες. Στο ΥΠΑΙΘΑ, τωρινό και χθεσινό, μέρες σαν τη σημερινή, Παγκόσμια Ημέρα των Εκπαιδευτικών, οι περί την εκπαίδευση υπεύθυνοι καλό είναι να σιωπούν. Τα ανακοινωθέντα τους βρίθουν υποκρισίας και ασχετοσύνης. Α.Ι.Κ.

Ένα από τα στιγμιότυπα της ζωής του ΔΑΣΚΑΛΟΥ Μίλτου Κουντουρά.

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: ΜΙΛΤΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΣ

Κάθε Σεπτέμβριο: η πρώτη ώρα της ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Άραγε ποιος είναι άξιος να βρει απόκριση στην απορία που κάθε χρόνο, αρχή νέας σχολικής χρονιάς, αναδύεται από εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς: γιατί το εκπαιδευτικό-μας σύστημα περνά παρατεταμένη κρίση; Γιατί τόσες έρευνες και τόση βιβλιογραφία γύρω από τις επιστήμες της αγωγής, με τα εκρηκτικά αποτελέσματα και συμπεράσματά τους δεν δίνουν λύση στο να γίνει το σχολείο δώρημα ζωής σε μαθητές και μαθήτριες; Μιλούμε για την εκπαίδευση του καιρού-μας και γι' αυτή πολλές φορές λέμε μισές αλήθειες. Ωστόσο, δεν πρέπει να λησμονούμε πως κάθε καιρός, όσον αφορά στην εκπαίδευση και την Παιδεία, έχει τις δικές-της αλήθειες που, κι αυτές ήταν μισές όταν λέγονταν, μολονότι φωτισμένοι εκπαιδευτικοί διακατέχονταν από την αγωνία και τον προβληματισμό για το τι σχολείο ήθελαν στην εποχή τους. Ανήσυχοι δάσκαλοι καθώς ήταν, προσπαθούσαν να διορθώσουν τα κακώς κείμενα του εκπαιδευτικού συστήματος. Λαμπρές φυσιογνωμίες δάσκαλων άφησαν εποχή στα εκπαιδευτικά πράγματα: Αλέξανδρος Δελμούζος, Δημήτριος Γληνός, Ειρήνη Λασκαρίδου, Ρόζα Ιμβριώτη, Μίλτος Κουντουράς, Ευάγγελος Παπανούτσος, Θεόφραστος Γέρου· όλοι-τους είχαν στέρεο και ουσιώδη παιδαγωγικό στοχασμό.

Στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε δεν χωρά αμφιβολία ότι, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν πλάθει πια την Παιδεία και τον πνευματικό πολιτισμό που οφείλει να δίνει στα παιδιά-μας: το κύρος και η αυθεντία του δασκάλου έχουν χαθεί, οι μαθητές βρίσκονται σε διαρκή σύγχυση, βαριούνται το σχολείο, οι επιλογές για το μέλλον-τους είναι χρησιμοθηρικές, η μόρφωσή τους είναι μόνο ετερόφωτη κι όχι αυτόφωτη. Δεδομένης αυτής της κατάστασης καταλαβαίνει κανείς εύκολα πόσο αποτυχημένες είναι οι «εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις», που κάθε Υπουργός Παιδείας όταν ανεβαίνει στο θώκο-του νομίζει πως κάνει.

Πριν λίγες ημέρες, σε εκπαιδευτικό site, αντικυβερνητικό (βλέπετε ακόμα και στην εκπαιδευτική ενημέρωση δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τις πέδες της κομματοκρατίας· βέβαια, να πω και ετούτο: η εκπαιδευτική ενημέρωση έχει και το κυβερνητικό-της στήριγμα), σε αντικυβερνητικό εκπαιδευτικό, λοιπόν, site διάβασα την οργή πολλών δασκάλων που, σε επιμορφωτική συνάντηση, σχολική σύμβουλος προσκάλεσε ακαδημαϊκό ομότιμο καθηγητή του ΕΚΠΑ, ο οποίος στην εισήγησή του ευθέως, ορθά κοφτά όπως έλεγαν οι παλαιότεροι, υποστήριξε ότι η κύρια αιτία υποβάθμισης της Δημόσιας Εκπαίδευσης είναι η απουσία αξιολόγησης των εκπαιδευτικών. Αρκετοί από τους συμμετέχοντες σ’ αυτήν την επιμορφωτική συνάντηση, αποχώρησαν διαμαρτυρόμενοι για τη θρασύτητα όπως υποστηρίζουν του εν λόγω ακαδημαϊκού δασκάλου. Μια πρώτη ανάγνωση αυτής της θέσης, πράγματι, προκαλεί θυμό. Και μάλιστα δεν μπορεί να λέγεται με τόσο ωμό τρόπο. Είναι ακραία και εξευτελιστική για κάθε εκπαιδευτικό. Όμως, η αξιολόγηση που γι’ αυτή τόσο κόπτεται το σημερινό και το χθεσινό ΥΠΑΙΘ να εφαρμόσει, είναι μια πραγματικότητα. Αξίζει κανείς να σκεφτεί το εξής γεγονός και θα συμφωνήσει πιστεύω μαζί-μου, γιατί είναι επιτακτική η ανάγκη διαρκώς να αξιολογούμαστε εμείς οι εκπαιδευτικοί για τη διδακτική και την παιδαγωγική-μας επάρκεια, επάρκεια που δεν αποκτήσαμε μόνο όταν πήραμε ένα πτυχίο μιας παιδαγωγικής ή μιας καθηγητικής σχολής, αλλά επάρκεια την οποία συνεχώς οφείλουμε να έχουμε μέσω των επιμορφώσεων και της συχνής τριβής-μας με τη βιβλιογραφία των επιστημών της αγωγής. Ευθύς αμέσως έρχομαι στο γεγονός της απουσίας αξιολόγησης. Νομίζω ότι αξίζει την προσοχή μας: από το 1981, όταν καταργήθηκε η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, μέχρι σήμερα διορίστηκαν, δίδαξαν σε σχολεία και συνταξιοδοτήθηκαν χιλιάδες εκπαιδευτικοί που, ουδέποτε, αξιολογήθηκαν!

Προς τούτοις, με βάση την άκρως προβληματική ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού-μας συστήματος, μέρος του οποίου είμαστε και οι εκπαιδευτικοί, επιτακτική νομίζω πως είναι η ανάγκη να βρεθεί η χρυσή τομή όπου η αξιολόγηση δεν θα είναι ένας όρος που, όταν ακούγεται, θα προκαλεί την αμφιθυμία των εκπαιδευτικών: άλλοτε να τη θέλουμε κι άλλοτε να μην τη θέλουμε. Η αξιολόγηση χρειάζεται να γίνει με δίκαιο και λειτουργικό τρόπο, με σοβαρές διαρκείς επιμορφώσεις, μέσα στη σχολική τάξη, όπου ο σχολικός σύμβουλος θα κάνει δειγματικές διδασκαλίες και θα συν-διδάσκει με τον διδάσκοντα εκπαιδευτικό. Ο θεσμός του σχολικού συμβούλου δεν μπορεί να είναι γραφειοκρατικός, στα γραφεία των Διευθύνσεων της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. 

Το σημερινό σχολείο για να βγει από την κρίση-του χρειάζεται εκπαιδευτικούς με αυθεντία και κύρος ουσιαστικό κι όχι τυπικό· εκπαιδευτικούς που πάνε ενάντια στην καθημερινή ρουτίνα και την ψυχρή διδασκαλία, εκπαιδευτικούς με ενθουσιασμό και αγάπη γι’ αυτό που διδάσκουν. Κι όπως σε κάθε ιστορική περίοδο το σχολείο περνούσε την κρίση-του και εκπαιδευτικοί ήταν έκείνοι που δημιουργικά το κάλλυναν, έτσι και σήμερα υπάρχουν οι εκπαιδευτικοί που πάνε ενάντια στα ενοχλητικά ζιζάνια όταν αυτά κατακαίνε τον ενθουσιασμό και την αγάπη τους για αυτό που διδάσκουν.

Σημαντική συνεισφορά στη συζήτηση για την κρίση που περνά το σχολείο αποτελεί η συνέντευξη του Σταύρου Ζουμπουλάκη, συγγραφέα, πρόεδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδος και επί χρόνια εκπαιδευτικού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, συνέντευξη που δημοσιεύθηκε πριν τρία χρόνια (2020) στο βιβλίο-του, με τίτλο: Έντεκα συνεντεύξεις. Συζητώντας με τον Στρατή Μπουρνάζο, εκδ. Πόλις. Σ’ αυτή τη συνέντευξη ο Σταύρος Ζουμπουλάκης κάνει λόγο για το κλειδί που θα κινητοποιήσει τους μαθητές να αγαπήσουν το σχολείο. Κι αυτό το κλειδί είναι ο ενθουσιώδης - ερωτευμένος με το γνωστικό-του αντικείμενο δάσκαλος και καθηγητής, που με τη διδασκαλία-του σαγηνεύει τους μαθητές-του. Ας θεωρήσουμε πως, άλλο χρέος του δασκάλου και καθηγητή δεν απομένει από την παιδαγωγική αγάπη για την οικοδόμηση ενός καλύτερου αύριο. Πιστεύω ακράδαντα ότι ο διαχωρισμός ανάμεσα σε καλούς και κακούς εκπαιδευτικούς δεν υφίσταται. Όπως δεν υφίσταται και ο διαχωρισμός ανάμεσα σε καλούς και κακούς μαθητές. Πρόκειται για εφεύρημα των παλαιότερων αυταρχικών εκπαιδευτικών συστημάτων. Κι επειδή το σχολείο είναι θεσμός γραπτού πολιτισμού οφείλουμε να δεχθούμε πως στη μακρά ιστορία-του, εκπαιδευτικοί είναι εκείνοι που με αυταπάρνηση συνεχώς αγωνίζονται για να είναι εναρμονισμένο με τα επιτεύγματα της παιδαγωγικής επιστήμης. Για να αντικρύσουμε με αισιοδοξία το μέλλον των παιδιών-μας χρειαζόμαστε ανάλογη Παιδεία, Παιδεία της επόμενης γενιάς. Κάποια στιγμή οφείλουμε σοβαρά να λάβουμε υπόψη ότι, η Παιδεία είναι ουσιαστικό δικαίωμα κάθε πολίτη και η ουσιαστική παροχή-της αποτελεί αδήριτη ανάγκη, ιδιαίτερα για την Πολιτεία.

ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ. Ο σίτος, ο οίνος και το έλαιον, σινική μελάνι σε χαρτί (2006). Από το εξώφυλλο του βιβλίου του ΣΤΑΥΡΟΥ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ. (2020). Έντεκα συναντήσεις. Συζητώντας με τον Στρατή Μπουρνάζο. Αθήνα: Πόλις· [το έργο ανήκει στον συγγραφέα και το βλέπει κάθε μέρα στο γραφείο του].

Στελέχη της εκπαίδευσης: στελέχη των «τυπικών προσόντων». Φεύ!

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Από τον επιθεωρητή στον σχολικό σύμβουλο[*], από τον σχολικό σύμβουλο στον συντονιστή εκπαιδευτικού έργου, από τον συντονιστή εκπαιδευτικού έργου στον σχολικό σύμβουλο… Από το έναν διευθυντή σχολικής μονάδας στον άλλο διευθυντή σχολικής μονάδας, από τον άλλο διευθυντή σχολικής μονάδας στον επόμενο διευθυντή σχολικής μονάδας, που συνήθως είναι το ίδιο πρόσωπο - τα ίδια πρόσωπα και πάει λέγοντας, χρόνια τώρα…

Θέσεις ευθύνης είναι οι σχολικοί σύμβουλοι, οι διευθυντές σχολικών μονάδων, οι διευθυντές πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι περιφερειακοί διευθυντές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο τρόπος που επιλέγονται από τη δεκαετία του ΄80 και μετά, δείχνει τον πολιορκητικό κριό της εκάστοτε εκπαιδευτικής πολιτικής, του εκάστοτε κόμματος που κυβερνά την πολύπαθη πατρίδα μας, κατεπάνω στην εκπαίδευση. Με την απογοήτευση και την απελπισία στα πρόσωπα πολλών εκπαιδευτικών πως, τίποτα δεν αλλάζει στον εκπαιδευτικό διοικητικό μηχανισμό, με τη διαπίστωση ότι αυτός, στην κυριολεξία, περνά παρατεταμένη κρίση, με τις θέσεις ευθύνης να είναι προσωποπαγείς και να στηρίζονται μόνο στα τυπικά προσόντα. Ζούμε στην εποχή των «τυπικών προσόντων». Φεύ! Η αξιολόγηση της προσωπικότητας του υποψηφίου όταν διεκδικεί μια θέση ευθύνης να αφήνεται σε επιτροπές που με την εκμαυλιστική ρητορική τους νομίζουν πως όλα γίνονται αξιοκρατικά. Όμως, αυτή η ρητορική μπάζει από όλες τις μπάντες με την αναξιοκρατία της. Την αναξιοκρατία όχι μόνο των ημερών μας αλλά και παλαιότερων καιρών. Πολλοί θα θυμούνται τι «μαγειρέματα» γίνονταν πριν ολίγα χρόνια, με την επιλογή διευθυντών σχολικών μονάδων μέσα από τους συλλόγους διδασκόντων.

Θα συνταιριάξω εδώ δύο σημαντικούς κατ’ εμέ φιλοσόφους. Κι αυτό γιατί η εκπαίδευση και στο ζήτημα του διοικητικού μηχανισμού της εξαρτάται άμεσα από την πολιτική. Ο πολύς Μοντεσκιέ έλεγε για τους πολιτικούς ότι είναι «πληρωμένοι πράκτορες των χρηματιστών». Κι ο Γάλλος φιλόσοφος - δύο αιώνες μετά τον Μοντεσκιέ - Ζαν Κλωντ Μισεά, με οξύτατο τρόπο καταγγέλλει ότι το σχολείο έχει καταντήσει ένα «μεγάλο πάρκο σχολικών ατραξιόν». Οι «αξιολογητές», λοιπόν, των στελεχών ευθύνης στην εκπαίδευση, στηριζόμενοι στις επιλογές των εκάστοτε πολιτικών του ΥΠΑΙΘ, αξιολογούν μόνο τα «τυπικά προσόντα» του υποψηφίου για μια θέση ευθύνης· ορέγονται ένα σχολείο - εκσυγχρονισμένο το λένε - το οποίο, όμως, «δεν θα είναι ποτέ ικανό να συναγωνιστεί ούτε μια στιγμή τη σπινθηροβόλα, πανταχού παρούσα και αδιάκοπα ανανεούμενη νεανική κουλτούρα».

Όλα θυσιάζονται στο βωμό της καριέρας - πολλά από τα στελέχη της εκπαίδευσης είναι καριερίστες - με τα θεμέλια της εκπαίδευσης να διασαλεύονται επικίνδυνα. Προσδοκία όχι τον καλύτερο αλλά κάθε αποτροπή του μετρίου ή του χειρότερου, που με καλπασμό θεριεύει. Αυτή, δυστυχώς, είναι η εικόνα όταν έρχεται η στιγμή να γίνει επιλογή στελεχών στην εκπαίδευση. Στελέχη δημιουργήματα κλώνων, πιστοί αναμεταδότες μιας «φιλοσοφίας της παιδείας», που μετατρέπει το σχολείο και τη γνώση από αλήθεια που οφείλει να είναι σε χρήση, σχολείου αυστηρά προσκολλημένου στη ζούγκλα της αγοράς εργασίας, σχολείο υποχείριο του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού της μετανεωτερικότητας. Ελπιδοφόρο το πρόταγμα, εκατό σχεδόν χρόνια πριν: «Κλείστε τα σχολειά για να χτίσουμε καινούργια». Το ‘λεγε ο Μίλτος Κουντουράς. Αλλά ποιος σήμερα διαβάζει Μίλτο Κουντουρά; Ανησυχητικό, πράγματι, το ερώτημα.

[*] Φράγκος, Π. Χρήστος. (1986). «Από τον Επιθεωρητή στον Σχολικό Σύμβουλο». Στο Επίκαιρα Θέματα Παιδείας. Αθήνα: Gutenberg, σσ. 145-152.

Τα σχολεία άνοιξαν. Μάθημα 7ο

Επιμέλεια ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Καυστικό, προφητικό και επίκαιρο το παρακάτω κείμενο. Γράφτηκε πριν έναν αιώνα από τον φωτισμένο δάσκαλο Μίλτο Κουντουρά. Σήμερα, στη σχολική τάξη, το συζήτησα  με μαθητές και μαθήτριες της Α΄ Λυκείου. Δυστυχώς, κανένας και καμιά ποτέ δεν είχε ακούσει το όνομα ΜΙΛΤΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΣ. Ποιος φταίει; Ας μη βιαστούμε να ρίξουμε την ευθύνη μόνο στους μαθητές και τις μαθήτριες. Το σημερινό σχολείο, αντί της Παιδαγωγικής του Μυστηρίου έχει μετατραπεί – και με δική μας ευθυνη – σε Παιδαγωγική της Καινοτομίας…

«Η μαύρη αλήθεια λοιπόν είναι τούτη: Στην Ελλάδα σήμερα δεν υπάρχει εκπαίδευση. Το φωνάζουν απελπισμένοι όσοι αγαπούν το Σχολειό, το επανέλαβαν χίλιες φορές ερασιτεχνικά στις εφημερίδες οι δημοσιογράφοι, το μουρμουρίζουν κουνώντας θλιβερά το κεφάλι οι άνθρωποι της περασμένης γενεάς, το αισθάνεται αόριστα ο αγράμματος λαός όταν συχνά μέσα στη βιοπάλη του αναστενάζει: Κοντά σ’ όλα πάνε και τα καημένα τα γράμματα!... Κι η αλήθεια είναι αυτή. Σχολειό πια δεν υπάρχει. Κινείται μονάχα ακόμη ένας ανήθικος κι αρρωστημένος οργανισμός γεμάτος από δηλητήριο και παραφροσύνη που πολύ σύντομα θα επιδράσει θανατηφόρα σ’ όλη την κατοπινή ζωή του τόπου μας. Μια σάπια και ξεχαρβαλωμένη μηχανή όπου από ανάγκη ρίχνουμε μέσα μια καθαρή κι αγνή ζωική παραγωγή - τα ευκολόπλαστα παιδιά μας - για να μας τα μεταβάλει ύστερα από λίγα χρόνια σε μούμιες κατάξερες και φασκιωμένες ή σε κινούμενα μιάσματα ανασυρμένα σαν από τάφους….»

«Ένα ψέμα, ένα “κατά συνθήκη” ψέμα κατάντησε στην Ελλάδα το Σχολειό. Μπείτε μέσα μια στιγμή και μυρίστε τον αέρα του. Βρώμα και δυσωδία. Ο δάσκαλος σαπίζει από την αθλιότητα που τον καταδικάζει ένα αφιλόστοργο και μοχθηρό Κράτος. Και παραπατάει μεθυσμένος από τη δυστυχία. Και γρονθοκοπιέται με τον εαυτό του, με το συνάδελφό του, με την κακεντρέχεια των θεσπισμένων νόμων. Και γίνεται ύπουλος και κόλακας, η χολή κιτρινίζει το πρόσωπό του, και η ψυχή του νερουλιάζει από την απόγνωση. Κι η παιδική ψυχή, η μαλακιά ακόμη, δέχεται ολημερίς και διαμορφώνεται σύμφωνα με τέτοιες θανατηφόρες επιδράσεις. Πουθενά η ωραία κ’ ελεύθερη ψυχή. Πουθενά η δονούμενη από ενέργεια κι αλήθεια ζωή. Ένα νεκρό, κατάξερο, αφιλοσόφητο γράμμα, κατακουρελιασμένο κι αυτό. Έτσι για τα μάτια…. Κι η Κοινωνία; Υπνωτισμένη παρακολουθεί το τραγικό θέαμα: Ένας χείμαρρος παιδιών βγαίνει κάθε μέρα από τα Σχολειά. Είναι η τρομερή ψυχή του δασκάλου που θα κυβερνήσει μεθαύριο τη Χώρα. Με τον αδιάπλαστό του πια ψυχικό και πνευματικό κόσμο. Και το ροδάνι θα κυλάει από γκρεμό σε γκρεμό. Και κανείς ούτε τότε πια δε θα τολμήσει να φωνάξει: “Κλείστε τα σχολειά να φτιάσουμε καινούργια!”»

ΜΙΛΤΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΣ. (1985). Κλείστε τα σχολειά. Εκπαιδευτικά Άπαντα. Επιμέλεια  - Σχόλια Αλέξης Δημαράς, τ. Α΄. Αθήνα: Γνώση, σσ. 21, 23.