Επιστήμη και Μεταφυσική

Το βιβλίο μου τούτο πραγματεύεται θέματα που η επιστημονική έρευνα δεν μπορεί να τα πλησιάσει. Δε μπορούμε, όμως, να πραγματευτούμε τα θέματα αυτά, με υπεύθυνη φιλοσοφική διαγωγή, χωρίς να προϋποθέσουμε την επιστήμη. Λέγοντας “επιστήμη”, εννοώ προπάντων τη φυσική επιστήμη. Η μεταφυσική αρχίζει όπου σταματάει η φυσική.

***

Σταματάει, όμως, ποτέ της η φυσική; Και αρχίζει ποτέ της πραγματικά η μεταφυσική;

Η φυσική, και γενικότερα η επιστημονική προσπάθεια του ανθρώπου να συλλάβει, με κριτήρια λογικά, τον κόσμο και τον εαυτό του, δε σταματάει, βέβαια, ποτέ. Κάθε στιγμή νομίζει ότι σταματάει κάπου, αλλά κάθε στιγμή προχωρεί και πιο πέρα. Σε ποια, όμως, κατεύθυνση; Πάντοτε στην ίδια· στην κατεύθυνση που οδηγεί εκεί όπου το άγνωστο μ π ο ρ ε ί να γίνει γνωστό. Υπάρχουν, όμως, όρια που χωρίζουν το άγνωστο αυτό από κάποιο άλλο που η επιστήμη μπορεί μόνο να το επισημάνει. Στα όρια αυτά αρχίζει η μεταφυσική.

Όπως, όμως, η φυσική νομίζει κάθε στιγμή ότι σταματάει κάπου, και πάντα προχωρεί πιο πέρα, έτσι και η μεταφυσική νομίζει κάθε στιγμή ότι αρχίζει από κάπου, και πάντα πρέπει να ξαναρχίζει. Αν η μια δεν έχει όρια, η άλλη δεν έχει αρχή· σωστότερα, αν η φυσική πρέπει αδιάκοπα να επαληθεύει το τέρμα της, η μεταφυσική πρέπει να επαληθεύει αδιάκοπα την αρχή της.

***

Η μεταφυσική δεν μπορεί, ουσιαστικά, να κάνει τίποτε άλλο παρά να ξεκινάει. Κι’ αυτό δεν είναι διόλου λίγο. Ξεκινάει, τάχα, σε μια κατεύθυνση; Η κατεύθυνση είναι το σύμπαν πέρ’ από το φυσικό κόσμο, η ουσία της ανθρώπινης ζωής πέρ’ από τη συλληπτή παρουσία της, το νόημα του θανάτου περ’ από τη φύση του θανάτου, το άπειρο πέρ’ από το συμβολικό μαθηματικό άπειρο, το αιώνιο κ α ι μέσα στο χρόνο κ α ι πέρ’ από το χρόνο, ο Θεός. Λίγο είναι, τάχα, να ξεκινούμε προς το άπειρο, προς το Θεό; Δε μας χρειάζεται τίποτε περισσότερο παρά να ξεκινούμε.

***

Έτσι, η μεταφυσική δε μπορεί να προχωρήσει πέρ’ από τα προλεγόμενα, πέρ’ από το προοίμιο. Το προοίμιο της μεταφυσικής, το ουσιαστικό και τίμιο, δεν είναι είναι η εισαγωγή σ’ ένα βιβλίο που μπορεί να γραφεί, αλλά είναι η εισαγωγή σ’ ένα βιβλίο που δεν μπορεί ποτέ να γραφεί. Έτσι, όμως, το προοίμιο γίνεται και κάτι πολύ περισσότερο· γίνεται προμήνυμα.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛΟΠΟΥΛΟΣ. (1956). Μεταφυσικής Προλεγόμενα. Ο άνθρωπος – Ο κόσμος – Ο Θεός. Αθήναι.

Καλή Ανάσταση!

 

ΠΗΓΗ: Αντίφωνο

«Η προοπτική των εσχάτων δεν δικαιώνει των ηθικολόγων τη μυωπική αφέλεια. Αυτοί πιστεύουν πως θα νικήσουν τον θάνατο με την ταπεινοφροσύνη ή την ατομική αποφυγή της γενετήσιας μίξης. Όμως, στην προοπτική των εσχάτων, ο θάνατος νικιέται μόνο με τον θάνατο- και απαρχή ο Νύμφιος, ο θανάτω θάνατον πατήσας. Παραίτηση από τη φιλοδοξία της αυτοζωής, ταπεινή αποδοχή του θανάτου, και η αποδοχή κατάφαση στον έρωτα του ανιστώντος τους νεκρούς».

«Κάθε χούφτα χώμα, μια χούφτα θάνατος. Σβυσμένα ροδοπέταλα, σβυσμένα μάτια, αφανισμένη ανατριχίλα καλλίγραμμης σάρκας, ξέπλεκα οστά πουλιών, ζώων, ανθρώπων. Τόση μοναδικότητα πνιγμένη στο ίδιο πάντα ουδέτερο χώμα, στο αδηφάγο στόμα της γης που μας περιμένει όλους. Το χώμα ψηλαφητός θάνατος, το επέκεινα αψηλάφητη ελπίδα».

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ. (1995). Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων. Αθήνα: Δόμος, σσ. 149-150, 154.

ΧΡΙΣΤΟΣ και ΧΡΟΝΟΣ

«Εκκλησία και κόσμος δεν είναι δύο κύκλοι που βρίσκονται, ας το πούμε έτσι, ο ένας δίπλα στον άλλο, ή ίσως μόνο εφάπτονται ή τέμνονται. Δεν είναι ούτε δύο κύκλοι που συμπίπτουν. Πρέπει μάλλον να φανταστούμε δύο ομόκεντρους κύκλους που έχουν ως κοινό κέντρο τους το Χριστό. Ολόκληρη η κυκλική επιφάνεια (Β₁ – Β₂)  είναι το βασίλειο του Χριστού. Ο εσωτερικός κύκλος (Β₁) είναι η Εκκλησία, η επιφάνεια που βρίσκεται ανάμεσα στις δύο περιφέρειες (Β₂) είναι ο κόσμος.

»Ο εσωτερικός κύκλος βρίσκεται σε πιο στενή σχέση με το Χριστό από ό,τι ο εξωτερικός, αλλά ο Χριστός είναι στο κέντρο. Έτσι το ερώτημα αν πρόκειται για δύο περιοχές ή για μία μόνο δεν υπάρχει στην Καινή Διαθήκη. Η σχέση είναι πιο σύνθετη. Αυτό θα γίνει πιο φανερό ειδικά στη στάση της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας απέναντι στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

»Η εσωτερική περιοχή αποτελείται, βέβαια, κι αυτή από αμαρτωλούς ανθρώπους, που όμως πιστεύουν στο λυτρωτικό έργο του Χριστού. Με αυτή την πίστη τους γνωρίζουν την κυριαρχία του Χριστού πάνω τους και πάνω στην κτίση ολόκληρη. Το υπόλοιπο των ορατών και αόρατων κτισμάτων βρίσκεται επίσης κάτω από τη διακυβέρνηση του Χριστού, αλλά προς το παρόν το αγνοεί. Μπορεί να βρίσκεται α ν ε π ί γ ν ω σ τ α κάτω από την κυριαρχία του Χριστού, αφού είναι πράγματι υποταγμένοι σ’ αυτόν. Αλλά η Εκκλησία έχει το καθήκον να διακηρύττει σ’ όλο τον κόσμο ότι τα πάντα βρίσκονται κάτω από την ίδια κυριαρχία, είτε ανήκουν στην Εκκλησία, είτε όχι. Επειδή η Εκκλησία μόνο γνωρίζει αυτόν τον Κ ύ ρ ι ο ν   Χ ρ ι σ τ ό ν, έχει την υποχρέωση να κηρύττει αυτήν την κυριαρχία σ’ εκείνους που ακόμα και χωρίς να το ξέρουν, είναι υποταγμένοι σ’ αυτόν, και που εκτελούν το έργο που τους έχει ανατεθεί».

OSCAR CULLMANN. (1980). Χριστός και Χρόνος: Χρόνος και Ιστορία στη ζωή του Αρχέγονου Χριστιανισμού. Γενική φροντίδα: Σάββας Αγουρίδης. Μετάφραση: Αρχιμ. Πολ. Κουμάντος. Επιμέλεια Κειμένου: Αικατερίνη Χιωτέλη, Αθήνα: Κέντρο Βιβλικών Μελετών Άρτος Ζωής, σσ. 185-186.

Η Δημιουργία του Κόσμου στα Θρησκευτικά και τη Φυσική