Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ
Προσωπική θέση εκφράζω: Όσοι Εσωτερικοί Κανονισμοί για την λειτουργία των σχολικών μονάδων και να γραφούν, αν δεν λαμβάνουν υπόψη τους δύο βασικές παιδαγωγικές αρχές: την παιδαγωγική αγάπη και την υπομονή, καθίστανται κανόνες για δήθεν καλούς – υπάκουους και δήθεν κακούς – άτακτους μαθητές. Ο Ε. Π. Παπανούτσος, σε καιρό που στο σχολείο ο δάσκαλος ήταν ο φόβος και ο τρόμος των μαθητών –στα 1976- όταν έγραφε τα ωραία δοκίμιά του για την αυστηρότητα ή την επιείκεια και το νόημα των ποινών, με έμφαση διατύπωνε το εξής:
«Αλίμονο στον Δάσκαλο που επιδιώκει με το φόβο να κερδίσει την εκτίμηση των μαθητών του, ή με το χάδι την συμπάθειά τους. Αλλιώς βλέπουν τον “αληθινό” Δάσκαλο τα παιδιά, και αλλιώς τον θέλουν για να τον λογαριάσουν και να τον αγαπήσουν».
Όταν υποχρεώνεσαι να τιμωρήσεις μιαν αταξία των μαθητών, αυτή, γράφει, είναι σοβαρότερη απ’ όταν καλείσαι να βαθμολογήσεις τις επιδόσεις τους· «δεν υπάρχει ίσως λεπτότερο θέμα στη σχολική πράξη από το θέμα της ποινής. Πολλές και ποικίλες είναι οι γνώμες που έχουν διατυπωθεί πάνω σ’ αυτό· οριστικά δεν έχει καμιά νικήσει. Γιατί το ζήτημα είναι από τη φύση του πολυσύνθετο, περίπλοκο. Η περιπτωσιολογία του δεν εξαντλείται με όλες τις αναλύσεις και τις κατατάξεις που έχουν γίνει από τους ειδικούς, ψυχολόγους και παιδαγωγούς».
Το ερώτημα «να τιμωρούμε ή να μην τιμωρούμε τους μαθητές μας», ο αείμνηστος Παπανούτσος το θεωρεί παραπλανητικό, όπως και το ερώτημα «αυστηρότητα ή επιείκεια;»
«Η ποινή είναι κύρωση, και η κύρωση είναι αναπόσπαστη από κάθε πειθαρχικό κανόνα. Το σχολείο είναι μια μικρή κοινωνία, και κάθε κοινωνία, για να μη διαλυθεί χρειάζεται πειθαρχικούς κανόνες. Το συμπέρασμα βγαίνει μόνο του: Δεν γίνεται να λείψουν από το σχολείο οι ποινές. Το ζήτημα είναι: Ποιες ποινές επιτρέπονται στο σχολείο; Πότε και πως πρέπει να αποφασίζονται και να εκτελούνται; Και εδώ το λόγο έχει ο Δάσκαλος ο “γνωστικός” που θέλει να τιμήσει το έργο του και όχι μόνο ξέρει, αλλά και αναδέχεται τις ευθύνες του».
Ο Δάσκαλος που σέβεται τον εαυτό του και αγαπά τους μαθητές του στέκεται με ιδιαίτερη προσοχή στο εξής:
«Το από παιδαγωγικήν άποψη σοβαρότερο μειονέκτημα της τιμωρίας του μαθητή από το Δάσκαλο, είναι ότι την επιβάλλει ο “από θέση του” ισχυρός σ’ ένα “από τη θέση του” αδύνατο. Η “ισχύς” που του δίνει η θέση μέσα στην τάξη, μπορεί εύκολα να παρασύρει το Δάσκαλο (όπως mutatis mutandis τον πολιτικό και τον στρατιωτικό) στην υπεροψία και στην αυθαιρεσία, στην “κατάχρηση εξουσίας”. Και η αδυναμία που αισθάνεται ο μαθητής ν’ αντιδράσει, επειδή η δική του θέση είναι στο θρανίο (εξαρτημένη) και όχι στην έδρα (αυτεξούσια), τον κάνει πολύ συχνά να συμπυκνώνει στα κρυφά την αναχαιτιζόμενη (αντ)επιθετικότητά του, να συσπειρώνεται και ν’ αναζητεί άλλους δρόμους (πλάγιους) και άλλα μέσα (όχι πάντοτε έντιμα) για ν’ ανταποδώσει τα πλήγματα. Έτσι η αίθουσα της τάξης μετατρέπεται σε πεδίο μάχης και η παιδευτική σχέση Δασκάλου και μαθητή αλλοιώνεται ριζικά, γίνεται πολεμική αναμέτρηση».
Αυτά, ο Παπανούτσος τα γράφει το 1976, και εμείς σήμερα κοπτόμαστε πως θα εφαρμόσουμε Εσωτερικούς Κανονισμούς Λειτουργίας των σχολικών μονάδων, οι οποίοι στο σύνολό τους είναι copy paste. Δεν τους αρνούμαι, είναι απαραίτητοι. Απαραίτητοι όμως όταν ο Δάσκαλος ως ζωντανό κι όχι ως τυπικό μέλος ενός συλλόγου διδασκόντων/ουσών λάβει υπόψη του το εξής παιδαγωγικό γεγονός :
«Το σημερινό “παιδί”, σε όλο το φάσμα του, από το “νήπιο” έως τον “νεανία”, έχει λευτερωθεί από τους “κληρονομικούς” ενδοιασμούς, τις πλεγματικές αναχαιτίσεις που παλαιότερα έκαναν το μαθητή να σκύβει παθητικά το κεφάλι και να δέχεται αδιαμαρτύρητα την “αυθεντία” του Δασκάλου, του οποιουδήποτε Δασκάλου. Σηκώνεται και διατυπώνει με θάρρος προς κάθε κατεύθυνση τις απορίες, τις αντιρρήσεις, τις δικές του γνώμες. Και επειδή σήμερα σείεται παντού το κοινωνικό έδαφος από τα προβλήματα που έχουν γεννήσει οι οικονομικές εξελίξεις και οι πολιτικές ζυμώσεις σε όλες τις χώρες του κόσμου, αλλού βαθύτερα και ισχυρότερα, αλλού επιπόλαια και αδύνατα, η “αμφισβήτηση” έχει εισβάλει στα σχολεία όλων των τύπων και των αναβαθμών και έχει κάνει δύσκολο, τραγικά κάποτε δύσκολο το έργο του Δασκάλου».
Τάδε έφη, λοιπόν, ο Ε. Π. Παπανούτσος, στα 1976! Και επίκαιρος εν έτει 2024!
Υ.Γ. Έχουν περάσει σχεδόν δυόμισι χιλιάδες χρόνια από την εποχή του Πλάτωνα και η Πολιτεία του είναι κι αυτή επίκαιρη: Στο 363a-e ο Αθηναίος σοφός συγγραφέας γράφει ότι, στο έδαφος της κολακείας των νέων δεν φυτρώνει η δημοκρατία αλλά η τυραννία.
