Ο ορθόδοξος μυστικισμός

«Ο ορθόδοξος μυστικισμός αποβάλλει τον υποκειμενισμόν, λυτρώνει από την μόνωσιν, προφυλάσσει από τον πανθεϊσμόν, διότι δεν καλεί εις ένωσιν μετά του Θεού, αλλ’ εις μυστικήν αναγέννησιν εν κοινωνία, εν Εκκλησία. Ο Θεός υπέρκειται του υπαρκτού, είναι άμικτος αυτού, αλλ’ η ενέργεια αυτού χαρίζεται εν Αγίω Πνεύματι· αυτή είναι η δύναμις της σωτηρίας, την οποίαν αισθάνεται μυστικώς η ύπαρξις και πληρούται γαλήνης λυτρουμένη του πάθους της και της διαλεκτικής της υπαρκτικής σκέψεως μεταξύ χρονικού και αιωνίου. Εδώ ευρίσκεται η δύναμις δια να αχθή τις εις πραγματικήν θεολογίαν και φιλοσοφίαν και υπέρβασιν των υπερβολών και καταχρήσεων του ορθού λόγου. Ο Μυστικισμός όμως ούτος στηρίζεται εις το εκκλησιαστικόν φρόνημα της ορθοδόξου παραδόσεως και τον πνευματολογικόν αυτής χαρακτήρα, τα οποία παρημέλησεν εν τη μονομερεία του υποκειμενισμού του ο Kierkegaard. Δια τον ορθόδοξον μόνον εν τη εκκλησιαστική κοινωνία και δια της από κοινού μετοχής εις την μυστηριακήν ζωήν, εις την ενέργειαν του Θεού εν Αγίω Πνεύματι υπάρχει η αληθής εν Χριστώ ύπαρξις ουχί πλέον εν τη μάζη, αλλ’ εν τη αληθεί εν αλλήλοις κοινωνία. Δια τούτο πάσα υποκειμενιστική τάσις, πάσα φυγή από της εκκλησιαστικής ζωής, πάσα ενόρασις αυτής ως μαζικής καταστάσεως ελέγχεται ως εσφαλμένη βασικώς τοποθέτησις του ζητήματος της πραγματικής εν Χριστώ υπάρξεως».

ΝΙΚ. Α. ΝΗΣΙΩΤΗ. (1969). Υπαρξισμός και χριστιανική πίστις κατά τον Seren Kierkegaard και τους συγχρόνους υπαρξιστάς φιλοσόφους Karl Jaspers, Martin Heidegger και Jean – Paul Sartre. Αθήναι, σσ. 303-304.

Ο θείος γνόφος

«Ο Διονύσιος διακρίνει δύο δυνατάς θεολογικάς οδούς: η μία πηγάζει από βεβαιώσεις (θεολογία καταφατική ή θετική) η άλλη πηγάζει από αρνήσεις (θεολογία αποφατική ή αρνητική). Η πρώτη μάς οδηγεί εις την γνώσιν τίνα του Θεού – είναι μία ατελής οδός, η δευτέρα μάς οδηγεί εις την τελείαν άγνοιαν, είναι η τελεία οδός, η μόνη αρμόζουσα έναντι του Θεού φύσει αγνώστου. Πράγματι όλαι αι γνώσεις έχουν ως αντικείμενον το υπάρχον. Ο Θεός όμως ευρίσκεται πέραν αυτού του υπάρχοντος. Διά να τον προσεγγίση τίς θα έπρεπε να αρνηθή ό,τι είναι κατώτερον Αυτού, δηλαδή ό,τι υπάρχει. Εάν βλέποντες τον Θεόν γνωρίζωμεν εκείνο το οποίον βλέπομεν, δεν έχομεν ιδεί Αυτόν τούτον τον Θεόν, αλλά κάτι το νοητόν, κάτι το κατώτερον Αυτού. Διά της αγνωσίας γνωρίζει η Εκκλησία τίς Εκείνον ο Οποίος ευρίσκεται υπεράνω όλων των αντικειμένων των δυνατών γνώσεων. Εκκινών τίς εξ αρνήσεων, ανέρχεται εκ των κατωτέρων βαθμίδων του είναι εις τα ύψη παραμερίζων προοδευτικώς ο,τιδήποτε δύναται να γίνη γνωστόν, ώστε να πλησιάση τον Άγνωστον υπό τον γνόφον της τελείας αγνωσίας. Διότι καθώς το φως – και κυρίως το άπλετον φως – καθιστά τα σκότη αόρατα, ούτως η γνώσις των δημιουργημάτων – και κυρίως η υπερβολική γνώσις – καταργεί την αγνωσίαν, η οποία είναι η μόνη οδός δια να φθάση τίς εις Αυτόν τον ίδιον τον Θεόν».

V. LOSSKY. (21973). Η Μυστική Θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας, μτφρ. Στέλλας Κ. Πλευράκη. Θεσσαλονίκη, σ. 25.