70 χρόνια από το τουρκικό πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 κατά των Ελλήνων στην Πόλη

Τη νύχτα της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955, η ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης έγινε στόχος απρόκλητων βιαιοτήτων. Μέσα σε λίγες ώρες εμπορικά καταστήματα, βιοτεχνίες, σπίτια, ακόμα και οι εκκλησίες των Ελλήνων μετατράπηκαν σε ερείπια. Τα γεγονότα αυτά σήμαναν την αρχή του τέλους της κοινότητας των Ρωμιών της Πόλης. Η βίαιη αυτή επίθεση σύντομα συνυφάνθηκε με τις ψυχροπολεμικές πολιτικές εξελίξεις της εποχής, και τα πραγματικά γεγονότα αποσιωπήθηκαν εξίσου γρήγορα. Με αφορμή την 50η επέτειο της μεγάλης καταστροφής, ο Σπύρος Βρυώνης ανασυνέθεσε τα γεγονότα εκείνης της νύχτας στο μεγαλειώδες έργο του: Ο μηχανισμός της καταστροφής: το τουρκικό πογκρόμ της 6ης - 7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης, το οποίο εκδόθηκε στα αγγλικά το 2005. Αυτή η μνημειώδης μελέτη είναι το πρώτο έργο τέτοιου βάθους και εύρους που έχει εκδοθεί σε οποιαδήποτε γλώσσα γι' αυτή την καθοριστική στιγμή της σύγχρονης τουρκικής και ελληνικής ιστορίας. Έχει υμνηθεί ως «magnum opus», ως «πρωτότυπο και βαρυσήμαντο», ως «λαμπρό έργο». Είναι βέβαιο ότι θα αναγνωριστεί ως η απροσπέραστη μελέτη των βίαιων γεγονότων που τόσο αναλυτικά περιγράφει και εξετάζει. Ο τόμος περιλαμβάνει και ένα εκτεταμένο ένθετο με τις μοναδικές φωτογραφίες του Δημητρίου Καλούμενου. Η εξαιρετική φωτογραφική τεκμηρίωση προσδίδει επιπρόσθετο βάρος στις αρχειακές μαρτυρίες που παρουσιάζει ο συγγραφέας και στην ιστορική ανάλυση του πογκρόμ και των συνεπειών του· [από το οπισθόφυλλο του βιβλίου].

«Και τι έγινε άραγε στο μετά το πογκρόμ, η μάλλον τη μετά Μεντερές, εποχή; Ποια ήταν η μοίρα της ελληνικής μειονότητας και των établis στην ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης; Τι αλλαγές επέφερε στους Έλληνες της Τουρκίας η στρατιωτικοποίηση της πολιτικής ζωής; Αυτά το ερωτήματα μας οδηγούν σε θέματα πέρα από τη διαρκώς συρρικνούμενη ελληνική μειονότητα και τις κοινότητες των établis, αφού αυτή η συρρίκνωση επήλθε στο ευρύτερο πλαίσιο της εθνοτικής πολιτικής και των θρησκευτικών εξελίξεων στην Τουρκία. Με άλλα λόγια, στη διαδικασία αυτή συμπεριλαμβάνονταν και εμπλέκονταν όλα αυτά τα εθνοτικά και θρησκευτικά στοιχεία στο εσωτερικό της Τουρκία τα οποία δεν ταίριαζαν στο κεμαλικό σοβινιστικό πρόγραμμα. Μετά τη στρατιωτική παρέμβαση στην πολιτική ζωής της χώρας, ο κλοιός του κεμαλισμού έσφιξε όχι μόνο γύρω από τους Έλληνες αλλά και γύρω από τους Κούρδους, τους Αλεβίτες, τους Ασσύριους χριστιανούς, τους Αρμένιους, τους Εβραίους, τους Dönme και τους ισλαμιστές “φονταμενταλιστές”. Η εσωτερική όξυνση του κεμαλισμού συνέπεσε με την παρουσία δύο ισχυρών πολιτικών δυνάμεων στο εξωτερικό: ο ενισχυμένος ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην πολιτική και την οικονομία της χώρας και η σταδιακή άνοδος του ισλαμικού φονταμενταλισμού στις γειτονικές χώρες της Μέσης Ανατολής. Αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν στην εκδήλωση αντιφατικών δυνάμεων και τάσεων στο εσωτερικό της Τουρκίας την τελευταία δεκαετία τους 20ού αιώνα. Από τη μία πλευρά, ο πρώτος παράγοντας επέβαλε όλο και περισσότερο όμοιες πολιτικές σχετικά με τα ανθρώπινα και τα πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες ως κοινωνικές αξίες θεμελιώδους σημασίας. Από την άλλη, ο δεύτερος παράγοντας ώθησε το Ισλάμ προς μια τάση επιστροφής στις βασικές αρχές της πίστης και, επομένως, σε διάφορες μορφές πολιτικής δράσης».

»Μολονότι το πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 εκτυλίχθηκε πριν από μισό αιώνα, η κληρονομιά του περιπλέκει, ακόμα και σήμερα, σε έναν μεγαλύτερο ιστό περιφερειακών και διεθνών συμφερόντων. Αυτός ο ιστός είναι, πράγματι, το κλειδί για την κατανόηση σημαντικών πτυχών αυτής της εν εξελίξει ιστορίας. Στην πραγματικότητα, η “επιτυχία” του τουρκικού στρατιωτικού τέρατος κατά τη διάρκεια των τελευταίων πενήντα χρόνων έχει καταστήσει το τουρκικό κράτος μόνιμο καταπατητή όχι μόνο των ανθρωπίνων και των πολιτικών δικαιωμάτων των μειονοτήτων του αλλά και των δικαιωμάτων της τεράστιας πλειονότητας του τουρκικού λαού».

ΣΠΥΡΟΣ ΒΡΥΩΝΗΣ. (2007). Ο μηχανισμός της καταστροφής. Το τουρκικό πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης, μτφρ. Λευτέρης Γιαννουδάκης, επιμέλεια Παναγιώτης Σουλτάνης. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», σσ. 653-654, 668.

Ο Θωμάς Κοροβίνης για την Παναγία

«[…] Έγκυροι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα προσωνύμια της Παναγιάς υπερβαίνουν τις 25.000. Θα απαιτούσε ισόβια ερευνητική αφοσίωση και κυριολεκτικώς ψυχοσωματική αυτοθυσία ο αγώνας για την επισήμανση, την καταμέτρηση, την αξιολόγηση, τον χαρακτηρισμό και τη μελέτη όλων συνολικά των μητροπόλεων, μοναστηρίων, ναών, ναϊδρίων, παρεκκλησίων, ξωκλησιών, αγιασμάτων, εκκλησιαστικών ιδρυμάτων, θρησκευτικών, φιλανθρωπικών και λαογραφικών συνδέσμων, πανηγύρεων, νοσοκομείων, οίκων ευγηρίας, ποικίλων κοινωνικής και πολιτιστικής υφής οργανώσεων, επαγγελματικών και άλλων, ακόμη και αθλητικών συνδέσμων, οι οποίοι φέρουν στον τίτλο τους το όνομα της Παναγίας. Φαινόμενο που παρατηρείται βέβαια με διαχρονική διάρκεια όχι μόνον στην ευρύτερη περιφέρεια της Πόλης συμπεριλαμβανομένων της Ίμβρου και της Τενέδου, στην ελληνική επικράτεια σύμπασα, αλλά και στην οικουμενική διασπορά της Ρωμιοσύνης. Γιατί η Παναγία λατρεύεται και τιμάται όσο κανείς Άγιος απανταχού της γης, από το ταπεινότερο ελληνικό νησάκι μέχρι την γη του Πυρός, οπουδήποτε κι αν υφίσταται ελληνορθόδοξη παρουσία». ΘΩΜΑΣ ΚΟΡΟΒΙΝΗΣ. «Το πρόσωπο της παναγίας σε σημαίνοντες νεοέλληνες ποιητές […]». ΠΗΓΗ: Φως Φαναρίου

ΠΗΓΗ: Thanasis Panou

Για μία λέξη (1.700 χρόνια μετά)

Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ

Εορτάζεται φέτος στον χριστιανικό κόσμο η επέτειος των 1.700 χρόνων από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας (το σημερινό Ιζνίκ της Τουρκίας). Έχω την εντύπωση ότι ο εορτασμός θα απασχολήσει πιο πολύ τα λόγια θεολογικά περιβάλλοντα, ο πιστός λαός μάλλον αδιαφορεί σήμερα για τις δογματικές συζητήσεις, όχι άδικα ίσως, γιατί συχνά, μέσα στα περίπλοκα επιχειρήματά τους, χάνεται το πρόσωπο του Χριστού. Έχουν ήδη γίνει ή προγραμματίζονται συνέδρια, ημερίδες, εκδόσεις, αφιερώματα περιοδικών. Η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει πάντως κάθε χρόνο τη μνήμη των πατέρων της συνόδου, την πρώτη Κυριακή μετά την Ανάληψη. Η εορτή θεσπίστηκε το 518, αρχικά μαζί με τις άλλες τρεις πρώτες οικουμενικές συνόδους, αλλά από τον 9ο αιώνα αποσπάστηκε από αυτές και εορταζόταν μόνη της τον μήνα Μάιο (πιθανότατα στις 29), πριν μετακινηθεί στην Κυριακή μετά την Ανάληψη. Φέτος η μνήμη των «αγίων 318 θεοφόρων πατέρων των εν Νικαία» εορτάστηκε την Κυριακή 1 Ιουνίου. Ας εξηγήσουμε με την ευκαιρία ότι δεν ξέρουμε τον ακριβή αριθμό των πατέρων της συνόδου και μάλλον δεν θα τον μάθουμε ποτέ. Ο πρώτος που τους υπολόγισε σε 318, αναθεωρώντας παλαιότερη άποψή του, ήταν ο Ιλάριος Πικταυίου (Πουατιέ). Τον αριθμό του αγίου Ιλαρίου (310-367) τον ακολούθησαν και άλλοι και σύντομα επιβλήθηκε, διότι είχε το πλεονέκτημα, σε σχέση με άλλους υπολογισμούς, ότι αντιστοιχούσε και ταυτιζόταν με τον βιβλικό αριθμό των 318 οικογενών στρατιωτών με τους οποίους ο Αβραάμ βγήκε στον πόλεμο για να ελευθερώσει τον ανιψιό του Λωτ (Γένεσις 14). Το ζήτημα έχει λύσει με οριστικό τρόπο ο Michel Aubineau στη μελέτη του «Les 318 serviteurs d’ Abraham (Gen., XIV, 14) et le nombre des Pères au concile de Nicée (325)», Revue d’ Histoire Ecclésiastique, 61, 1966, σ. 5-43.

Τη Σύνοδο της Νικαίας, την πρώτη που ονομάστηκε Οικουμενική, συγκάλεσε το 325 ο Μέγας Κωνσταντίνος, για λόγους περισσότερο εξασφάλισης της ενότητας της αυτοκρατορίας, μέσω κυρίως του κοινού εορτασμού του Πάσχα, και όχι για να λύσει τη θεολογική έριδα που είχε ανακύψει στην Αλεξάνδρεια ανάμεσα στον επίσκοπό της Αλέξανδρο και στον ιερέα της Άρειο. Όπως και να ‘χει πάντως, η Νίκαια διαμόρφωσε δογματικά τον χριστιανισμό. Το Σύμβολο της Πίστεως που απαγγέλλουμε μέχρι σήμερα στις εκκλησίες είναι το Σύμβολο Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως (η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως θα διατυπώσει το 381 για το Άγιο Πνεύμα ό,τι η Νίκαια για τον Υιό).

Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς ακριβώς θα πουν οι χριστιανοί την αλήθεια του Ευαγγελίου σήμερα, εποχή συντριπτικής νίκης του αρειανισμού, απευθυνόμενοι στους ανθρώπους της σημερινής οικουμένης.

Ο δογματικός πυρήνας της Νικαίας είναι ότι ο Χριστός είναι Θεός, ο Υιός είναι ομοούσιος τω Πατρί. Όλη η συζήτηση και διαμάχη στη Νίκαια και μετά από αυτήν γίνεται για τούτη τη λέξη: ομοούσιος. Αξίζει πράγματι την προσοχή μας. Η επίμαχη λέξη, η οποία μπήκε και στο Σύμβολο, δεν υπάρχει πουθενά στη Βίβλο. Είναι ένας νεολογισμός, φτιαγμένος με υλικά της ελληνικής φιλοσοφίας (ουσία). Η λέξη είχε εισαχθεί στη θεολογική συζήτηση από αρκετούς συγγραφείς πριν από τη Νίκαια, είχε ακουστεί πιθανότατα και στη Σύνοδο της Αντιόχειας του 268 ή 269, η οποία καταδίκασε τον Παύλο Σαμοσατέα.

Είναι διάσημη η άποψη του Αντολφ φον Χάρνακ (1851-1930) ότι ο όρος αυτός εξελληνίζει τη βιβλική πίστη, δηλαδή την αλλοιώνει. Για τον Χάρνακ δεν είναι μόνο η Νίκαια και ο άγιος Αθανάσιος που εξελληνίζουν τη βιβλική πίστη, και ο ίδιος ο Άρειος ανήκει στο ρεύμα αυτό του εξελληνισμού. Γενικά, θεωρούσε πως σύνολη η δογματική θεολογία αυτή καθ’ εαυτήν αντιφέρεται προς το βιβλικό πνεύμα και τον βιβλικό Ιησού, και αποκόπτει τη χριστιανική πίστη από την πραγματική ζωή και προσδοκία των ανθρώπων. Το θέμα έχει συζητηθεί επανειλημμένως, από μεγάλους ιστορικούς και θεολόγους και η θέση του Χάρνακ έχει δεχτεί έντονη κριτική από πολλούς (αναφέρω, μεταξύ άλλων, τον καρδινάλιο και σπουδαίο θεολόγο Aλόις Γκρίλμαϊερ (1910-1998). Υπενθυμίζω επίσης ότι ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ υπήρξε διαπρύσιος υποστηρικτής του εξελληνισμένου χριστιανισμού. Για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη, σημειώνω ότι εντελώς απαραίτητο για τη σημερινή συζήτηση είναι το βιβλίο του μεγάλου Αγγλικανού θεολόγου, γνωστού και στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, πρώην αρχιεπισκόπου Κανταουρίας Ρόουαν Ουίλιαμς, «Arius» (spm Press 1987, 2001), στο οποίο ο συγγραφέας προσπαθεί να κατανοήσει τη διδασκαλία του Αρείου αυτοτελώς, όσο είναι δυνατό, και όχι μέσα από την πολεμική του Αθανασίου, η οποία, ως γνωστόν, ασκήθηκε πολλά χρόνια μετά τη Νίκαια.

Μπορεί άραγε να έχει κάποιο νόημα σήμερα αυτή η πανάρχαιη συζήτηση περί ομοουσίου, πέρα από τον κύκλο των ακαδημαϊκών θεολόγων και ιστορικών; Νομίζω πως θα μπορούσε, αν την κατανοήσουμε σωστά. Η αποκεκαλυμμένη αλήθεια χρειάζεται κάθε φορά να διατυπωθεί στον λόγο των ζωντανών ανθρώπων, με σάρκα και οστά, να μεταφραστεί στη γλώσσα τους. Αυτό επιβάλλει η ίδια η θεολογία της Ενσάρκωσης. Η διατύπωση της αλήθειας ότι ο Χριστός είναι Θεός, απευθυνόμενη στους ανθρώπους της ύστερης αρχαιότητας, χρειαζόταν τη γλώσσα της ελληνικής φιλοσοφίας. Αυτό ακριβώς έκανε η Σύνοδος της Νικαίας και συνέχισαν οι Καππαδόκες (διακρίνοντας μεταξύ ουσίας και υποστάσεως). Είπαν την αλήθεια του Ευαγγελίου σε άλλη γλώσσα, διανοίγοντας με αυτόν τον τρόπο νέα πεδία στη σκέψη. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στο κέντρο της χριστιανικής πίστης βρίσκεται το τριαδολογικό και χριστολογικό δόγμα, ο Τριαδικός Θεός και ο Ενσαρκωμένος Λόγος. Το κρίσιμο ερώτημα επομένως και η σημασία του επετειακού εορτασμού της Νικαίας, πέρα από τα συνέδρια, είναι πώς ακριβώς θα την πουν οι χριστιανοί αυτή την αλήθεια σήμερα, εποχή συντριπτικής νίκης του αρειανισμού, απευθυνόμενοι στους ανθρώπους της σημερινής οικουμένης. Η μετάδοση και η συνέχεια της χριστιανικής πίστης είναι πάντοτε πολύπλοκη υπόθεση και απαιτεί μεγάλη δημιουργικότητα, γιατί χρειάζεται διαρκώς καινούργιες διατυπώσεις, καινό λόγο, πράγμα που αυτομάτως σημαίνει διερεύνηση και ανακάλυψη νέων δυνατοτήτων και προσδοκιών της ανθρώπινης ύπαρξης.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Η Μονή της Χώρας και η ιστορία μιας λέξης

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΚΛΗΡΗΣ· Δρ Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σορβόννης.

Ο πρώτος ναός βρισκόταν έξω από τα τείχη του Μεγάλου Κωνσταντίνου, εξ ου και το όνομα. Η ονομασία της Μονής της Χώρας, που πρόσφατα μετατράπηκε σε τζαμί, συνοψίζει τη δραματική ιστορία της: «Χώρα» ονόμαζαν στο Βυζάντιο την πεδιάδα έξω από τα τείχη της πόλεως. Ο πρώτος ναός βρισκόταν έξω από τα τείχη του Μεγάλου Κωνσταντίνου, εξ ου και το όνομα. Οι μεταγενέστεροι ναοί βρίσκονταν εντός των τειχών του Θεοδοσίου Β΄ και αποτελούσαν μέρος του περιβόλου των οχυρώσεων. Η «χώρα» είχε συμπέσει με το τείχος, που έσωζε την Πόλη μέχρι την ανακάλυψη της πυρίτιδας.

Ο σωζόμενος ναός έχει κτιστεί το 1077-1081 από τη Μαρία Δούκαινα, συγγενή του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, και ανακαινίστηκε το 1310-1317 περίπου από τον Θεόδωρο Μετοχίτη, ο οποίος τον διακόσμησε με τα διάσημα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες. Ο Θεόδωρος Μετοχίτης (1270-1332), αστρονόμος, φιλόσοφος και «μεσάζων», δηλαδή πρωθυπουργός επί αυτοκρατορίας Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου (1282-1328), έδωσε στον όρο «χώρα» συμβολικό περιεχόμενο: Ο Χριστός εικονίστηκε ως η «Χώρα των Ζώντων» και η Θεοτόκος ως η «Χώρα του Αχωρήτου». Ο Πλάτων είχε χρησιμοποιήσει τον όρο «χώρα» για να περιγράψει την ύλη ως έναν «χώρο» όπου προβάλλονται οι ιδέες.

Ο Θεόδωρος Μετοχίτης, γνώστης του Πλάτωνος και υπομνηματιστής του Αριστοτέλους, ονόμασε την εικονιζόμενη Παναγία «Χώρα του Αχωρήτου», επειδή, κατά τη βυζαντινή θεολογία, προσφέρει τον «χώρο» για να ενσαρκωθεί ο καθ’ εαυτόν «αχώρητος» Θεός. Πρόκειται για μια χριστιανική ερμηνεία του πλατωνισμού, που ανατιμά την ύλη: Στον πλατωνισμό, η «χώρα» είναι μια φιλοσοφική εκδοχή του χάους του Ησιόδου, μια οθόνη όπου προβάλλονται οι ιδέες, χάνοντας την ενάργειά τους και υφιστάμενες διάθλαση και ποικίλες στρεβλώσεις. Στον χριστιανισμό, ο Λόγος γίνεται ο ίδιος ύλη με τη συνδρομή μιας γυναίκας. Ο Χριστός ονομάζεται εσχατολογικώς «Χώρα των Ζώντων», επειδή, κατά τη χριστιανική πίστη, μετά την κοινή ανάσταση στο τέλος της Ιστορίας θα χωρέσει στην καθολική ανθρώπινη φύση του όσους θα ζουν αιώνια.

Ο στόχος είναι η «περι-χώρησις», ένας αστρονομικός όρος που αρχικά σήμαινε την κυκλική τροχιά γύρω από ένα σώμα, κατέληξε, όμως, διά μέσου των στωικών, να σημαίνει έναν υπαρξιακό «εναγκαλισμό» και εν τέλει τη δυνατότητα συμβίωσης και συνύπαρξης διαφορετικών προσώπων που μπορούν να μοιραστούν τον ίδιο χώρο, αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε «ενσυναίσθηση». Η φιλόσοφος Τζούλια Κρίστεβα εισήγαγε τον όρο «χώρα» στις φεμινιστικές σπουδές, προκειμένου να δηλώσει ένα πρώιμο στάδιο ανάπτυξης, όπου το νεογνό δεν έχει αίσθηση ορίων, συγχεόμενο με το μητρικό σώμα. Πρόκειται για μια εμβίωση της γυμνής υλικότητας της ύπαρξης, κοντά στο κατά Λακάν «Πραγματικό». Η Κρίστεβα επανερμηνεύει με μεταμοντέρνο τρόπο τη χριστιανική καταξίωση της ύλης: Θεωρεί τη «χώρα» ως μια «θηλυκή» και γόνιμη υπονόμευση των ορίων του λόγου στην κατεύθυνση της δημιουργικής αμφισημίας.

Η «περι-χώρηση» υπήρξε διηνεκές πολιτικό διακύβευμα. Ο Θεόδωρος Μετοχίτης έπεσε σε δυσμένεια μετά τον εμφύλιο ανάμεσα στον Ανδρόνικο Β΄ και τον εγγονό του Ανδρόνικο Γ΄ και πέθανε ως μοναχός της Μονής που προίκισε με τη βιβλιοθήκη του. Οι εμφύλιοι των Παλαιολόγων εξασθένησαν το Βυζάντιο με αποτέλεσμα την επικράτηση της οθωμανικής δυναστείας. Η Μονή μετατράπηκε το 1511 σε «Καριγιέ» τζαμί επί Βαγιαζίτ Β΄. Το 1945 έγινε μουσείο σύμφωνα με την πολιτική του κεμαλικού εκσυγχρονισμού, ενώ τις εργασίες επανεύρεσης των ψηφιδωτών ανέλαβε ως το 1958 το αμερικανικό Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών Dumbarton Oaks.

Επί των ημερών του προέδρου Ρετζέπ Ερντογάν εφαρμόζεται μια αντικεμαλική πολιτική «ανακατάκτησης» βυζαντινών ναών, που λειτουργούσαν ως μουσεία. Η χρονική συγκυρία της συγκεκριμένης υλοποίησης απόφασης του τουρκικού Συμβουλίου Επικρατείας απευθύνεται σε τρεις αποδέκτες:

α) Στο εσωτερικό της Τουρκίας, σημαίνει κατάργηση του δυτικού εκσυγχρονισμού του Κεμάλ Ατατούρκ και επικράτηση του νεο-οθωμανισμού. Η έννοια του μουσείου αποτελεί μία εμβληματική εφεύρεση της νεωτερικότητας, συνδεόμενη με τον Μέγα Ναπολέοντα, που εισήγαγε θρησκευτική τέχνη σε εθνικά μουσεία από κοινού με την κοσμική. Στην Τουρκία, ήταν ο εκσυγχρονιστικός κεμαλισμός που προώθησε την εκκοσμίκευση και την προσφορά μιας συνολικής πολιτισμικής κληρονομιάς στο εξωτερικό βλέμμα. Ο Ερντογάν παρουσιάζεται ως νέος Μωάμεθ Πορθητής, που «αλώνει» ξανά την Κωνσταντινούπολη αυτή τη φορά ως κέντρο ευρωπαϊκού και διεθνούς κοσμοπολιτισμού που παραδίδεται στη βαθιά μουσουλμανική Τουρκία της Ανατολίας.

β) Προς την Ελλάδα, ο Ερντογάν λειτουργεί ως διαπραγματευτής-«μποξέρ», που αποσταθεροποιεί τον αντίπαλο συνομιλητή, με ταυτόχρονη επίδειξη πυγμής και πρόταση φιλίας.

γ) Προς τη Δύση, δεδομένου ότι η αναστήλωση της Μονής της Χώρας υπήρξε αμερικανικό εγχείρημα, η κίνηση εντάσσεται σε θεαματικό «πολιτισμικό πόλεμο» στη Μέση Ανατολή, όπου ο τούρκος πρόεδρος προβάλλεται ως υπέρμαχος των μουσουλμάνων.

Η ίδια η οθωμανική αυτοκρατορία υπήρξε εξόχως πολυπολιτισμική, καθώς βασιζόταν στον διαχωρισμό ανάμεσα σε μουσουλμάνους που πολεμούσαν και σε ραγιάδες-φορολογικά υποκείμενα. Οι αλλόθρησκοι έπρεπε οπωσδήποτε να διασωθούν ως ενθυλακωμένες ετερότητες, για να πληρώνουν φόρους. Το Βυζάντιο, αντιθέτως, απαιτούσε ιδεολογική ομοιογένεια και για αυτό ηττήθηκε από το Ισλάμ. Κατά την πρώιμη νεωτερικότητα, οι δυτικοί περιηγητές σκανδαλίζονταν από την ανεκτική πολυπολιτισμικότητα των Οθωμανών έναντι της ομοιογένειας του νεωτερικού κράτους. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση, η οθωμανική «πολυπολιτισμικότητα» είχε ως συνέπεια το να αποτελούν ξένες μειονότητες την αστική τάξη, γεγονός που οδήγησε με τη σειρά του στις γενοκτονικές πολιτικές των αρχών του 20ού αιώνα, προκειμένου να αναδυθεί τουρκική αστική τάξη. Ο νεο-οθωμανισμός του Ερντογάν στερείται την πολυπολιτισμικότητα του οθωμανικού προτύπου, βασιζόμενος σε εντόπια αστική τάξη. Αποτελεί μια πολυσυλλεκτική ιδεολογία, με την οποία ο Ερντογάν προβάλλεται ως εκπρόσωπος άλλοτε του σουνιτικού Ισλάμ (βλ. Παλαιστίνη), άλλοτε του παντουρανισμού (Κεντρική Ασία), και άλλοτε ως αναβιωτής της οθωμανικής σφαίρας (Βαλκάνια, Αφρική ως Σομαλία).

Η μετατροπή ενός μουσείου ξανά σε θρησκευτικό χώρο αποτελεί μία συμβολική άρση της εκκοσμίκευσης που έχει συνδυαστεί με τη μουσειοποίηση των πολιτισμικών κληρονομιών. Πρόκειται για μια επιθετική πολιτική τουρκικής ομογενοποίησης, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως σύμπτωμα αδυναμίας ενός καθεστώτος που αντιμετωπίζει εσωτερικές δυσκολίες, τις οποίες υπεραναπληρώνει με θεαματικές κινήσεις, αλλά ταυτοχρόνως παράγει επιτελεστικώς αλλαγές τις οποίες το όποιο διάδοχο καθεστώς θα δυσκολευτεί πολύ να αναιρέσει.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ

Η αδυνατότητα των πολιτικών να συγκροτήσουν λόγο ενότητας σημαίνοντος και σημαινόμενου

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Στην τηλεόραση βλέπω την εικόνα του Πρωθυπουργού της πατρίδας μας απέναντι στον Ταγίπ Ερντογάν. Αναδίδει αίσθηση μιζέριας. Η ήττα είναι δεδομένη: ο Τούρκος Πρόεδρος κυριαρχεί, ενώ ο της πατρίδας μας ηγέτης είναι άβολος και άβουλος. Δεν έχει τα κότσια, φοβάται να κουνηθεί παραπέρα, να διακινδυνεύσει την αποφασιστικής σημασίας ρήξη με τον αντίπαλο, με στόχο την νίκη, μέσα στο γήπεδό του. Αναρωτιέμαι, ο Πρωθυπουργός της πατρίδας μας, μιλώντας για την Μονή της Χώρας των Ζώντων, αν είχε διαβάσει όσα γι' αυτήν έχει γράψει ο Θεόδωρος Μετοχίτης -αυτός ο άρχοντας και Μέγας Λογοθέτης του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β΄, που απεικονίζεται στο περιώνυμο ψηφιδωτό πάνω από τη θύρα του δεύτερου νάρθηκα, όπου ο Χριστός κάθεται σε θρόνο και δεξιά του γονατιστός κάθεται ο πανεπιστήμονας και διακεκριμένος ανθρωπιστής του 14ου βυζαντινού αιώνα, προσφέροντας το εν σμικρύνσει ομοίωμα της Μονής της Χώρας στον Παντοκράτορα Χριστό- θα είχε να πει κάτι διαφορετικό απ’ αυτά που ψέλλισε και που είναι μόνο για εσωτερική κατανάλωση;

Ο Μετοχίτης, στο ποίημά του: «Δοξολογία εις Θεόν και περί των καθαυτόν και της Μονής της Χώρας» -πλήρη έκδοσή του ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει εδώ- αναφερόμενος στην εικονογράφηση της Μονής κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο αριστούργημα της βυζαντινής τέχνης που κοσμεί το παρεκκλήσιο, την Ανάσταση του Χριστού. Στους στίχους 1094 – 1103 γράφει για τον Χριστό που «κατήλθε στον Άδη και τον κατέλυσε παίρνοντας ως λεία όλους τους νεκρούς που εκεί ήταν φυλακισμένοι και καθηλωμένοι από αρραγή δεσμά». «Άπαντες», συνεχίζει ο Μετοχίτης, «αναστήθηκαν αφού πρώτα αναστήθηκε ο Χριστός. Αυτά τα γεγονότα απεικονίστηκαν από αγιογράφους, οι οποίοι με μόχθο ιστόρησαν αυτές τις εικόνες».

Αξίζει, εδώ, να σημειώσω ότι ο Μετοχίτης ήταν και πολιτικός: Μέγας Λογοθέτης, επικεφαλής δηλαδή της πολιτικής διοίκησης τους βυζαντινού κράτους. Ο Βασίλειος Ν. Τατάκης, οξυδερκής στη φιλοσοφική κι όχι μόνο σκέψη του, στο κλασικό έργο του Η Βυζαντινή Φιλοσοφία (Αθήνα 1977), γράφει για το πολιτικό αισθητήριο του Μετοχίτη τα εξής αποκαλυπτικά: «Δάσκαλος του Γρηγορά και ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της βυζαντινής γραμματείας, ο Μετοχίτης έχει έντονο το αίσθημα ότι είναι Έλληνας και μια εξίσου αίσθηση των κινδύνων που απειλούν την πατρίδα του, κίνδυνοι οι οποία τον έστρεψαν στην πολιτική. Όταν η πατρίδα κινδυνεύει, μόνο οι αδιάφοροι έχουν το θάρρος να μείνουν μακριά από την πολιτική ζωή. Ο Μετοχίτης συλλαμβάνει σε βάθος την αξία του πολιτισμού της χώρας του και την αξία της συντελούμενης αναγέννησης, αλλά συγχρόνως η καθαρή ματιά του τον κάνει να βλέπει τον επερχόμενο εχθρό, που μέλλει να καταλύσει τα πάντα. Γι’ αυτό φτάνει να καταραστεί την ημέρα που παντρεύτηκε και την ημέρα που έγινε πατέρας. Το τραγικό αυτόν τόνο τον ξαναβρίσκουμε σ’ όλους τους μεγάλους ανθρωπιστές των δύο τελευταίων αιώνων».

Να γιατί και πως πρέπει να είναι ένας πολιτικός όταν η πατρίδα του κινδυνεύει από εχθρούς. Σήμερα, όμως, το θηριώδες πρόβλημα των πολιτικών μας, κάθε λογής και απόχρωσης, η έννοια πατρίδα, για όλους τους, είναι βαρίδι.

Ο Θεόδωρος Μετοχίτης προσφέρει στον Χριστό ομοίωμα της Εκκλησίας. ΠΗΓΗ: ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΤΑΛΜΠΟΤ ΡΑΪΣ. (1994). Βυζαντινή Τέχνη, μτφρ. Ανδρέας Παππάς. Αθήνα: Υποδομή, εικ. 205.

Υ.Γ. Ο Μετοχίτης πιθανόν εικονίζεται και σε μια άλλη παράσταση της Μονής της Χώρας. Σύμφωνα με την Δρ. Μυρτάλη Αχειμάστου – Ποταμιάνου, παλαιοτέρα Διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών, στην καμάρα του κεντρικού διαμερίσματος του παρεκκλησίου «Η Δευτέρα του Χριστού Παρουσία», στο «Θρόνο της Ετοιμασίας μπροστά προσκυνούν ο Αδάμ και η Εύα, ενώ πιο κάτω τελείται η Ψυχαστασία. Στα γωνιακά μέρη, σάμπως σε λοφία τρούλου, είναι δυτικά η έγερση των νεκρών στην ξηρά και στη θάλασσα, και άγγελος προστάτης που άγει στην κρίση την ψυχή – πιθανώς του Μετοχίτη, καθώς σε γραπτή του επίκληση στον αρχάγγελο Μιχαήλ επιζητούσε». Βλ. ΜΥΡΤΑΛΗ ΑΧΕΙΜΑΣΤΟΥ – ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ. (1995). Βυζαντινές Τοιχογραφίες. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, εικ. 129, περιγραφή και σχολιασμός σ. 244.

29η Μαΐου 1453: Η Πόλις Εάλω

«Η συντήρησις της εθνικής μνήμης είναι έργο παντός δυναμένου και αποτελεί χρέος δι’ όλους. Ας γυρίσωμεν λοιπόν προς τα οπίσω. Το παρελθόν διδάσκει και φρονηματίζει. Έχομεν δύο χρονολογίας, που έγιναν σταθμοί της εθνικής μας ιστορίας. Το 1453 και το 1821. Η μεταξύ των απόστασις έχει μήκος χρόνου τεσσάρων αιώνων. Οι δύο σταθμοί είναι και οι δύο όψεις της εθνικής μας ζωής. Γεμάτη άγχος η διανυθείσα πορεία. Ένα τέλος και μια αρχή. Από την επομένην της αποφράδος μέχρι της προηγουμένης της ηρωικής εξορμήσεως πολλά εμεσολάβησαν, πολλά, πάρα πολλά συνέβησαν. Αν δεν επιμείνωμεν εις όλ’ αυτά, τουλάχιστον ας ανιχνεύσωμεν δι’ αυτών τους παράγοντας που εδημιούργησαν το νέο παρόν και ωδήγησαν προς την ασφαλή νίκην, πριν επιχειρηθή ο ιερός αγών υπέρ των όλων».

ΤΑΣΟΣ ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ. (1963). «Από της Αλώσεως εις το 1821», στο: Σχεδιάσματα. Αθήνα: Φέξης, σ. 195.

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: Θεός & Θρησκεία, τχ. 3ο.

«Καραμανλήδες και Βαλαάδες – Ιστορίες Ανταλλαγής», στο Νιχώρι του Βοσπόρου

Δ Ε Λ Τ Ι Ο   Τ Υ Π Ο Υ 

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ· ΘΕΟΤΟΚΕΙΑ 2022. 13 Αυγούστου, ώρα 19:00.

ΟΜΙΛΙΑ: «Καραμανλήδες και Βαλαάδες – Ιστορίες Ανταλλαγής».

Βίοι παράλληλοι δύο πληθυσμιακών ομάδων που ανταλλάχθηκαν. Οι Καραμανλήδες, τουρκόφωνοι χριστιανοί της Καραμανίας, και οι άγνωστοι εν πολλοίς Βαλαάδες, ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι των Γρεβενών και της Νεάπολης Κοζάνης.

ΟΜΙΛΗΤΕΣ: Δρ. Σεχνάζ Σισμάνογλου-Σιμσέκ, επικ. καθηγήτρια Πανεπιστημίου Kadir Has· Αϋτζάν Γιλμάζ, συγγραφέας. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Σερντάρ Κορουτζού, δημοσιογράφος.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ: Έκθεση φωτογραφιών διαγωνισμού «Νικόλαος Μαγγίνας».

13 Ağustos 2022, saat 19.00’da, “Karamanlı ve Valaades Mübadillerin Tarihçesi. Ana dili Türkçe olan Hristiyanlar ve ana dili Yunanca olan Müslümanlar” konuşulacak. Kimisi bir gece daha burada yaşamış, kimisi şafakla beraber yola çıkmış. Sınır taşlarının bilgisine ve ateşin yönüne hâkimler. Mübadelenin “tanıdık” yüzleri, kararmış aynada yeniden parlayacak.

Eş zamanlı olarak, 1.Nikolaos Manginas fotoğraf yarışmasında ödül alan fotoğraflar da etkinlik alanında sergilenecektir.

ΠΗΓΗ: ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ

Ανεξάντλητη η δημιουργικότητα του Δάσκαλου και συγγραφέα Ισίδωρου Ζουργού

Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού σε μια ερημική ακτή της Προποντίδας ο Σταυράκιος Κλαδάς αναθυμάται τη μακρόχρονη ζωή του. Νοτάριος και αντιγραφέας ο ίδιος όλα του τα χρόνια, έχοντας αντιγράψει εκατοντάδες συγγράμματα αγίων και ελλόγιμων ανδρών, αποφασίζει, ελεύθερος πια, να συντάξει τη δική του χρονογραφία. Η γραφίδα του αφηγείται τη ζωή του, μια ιστορία εφηβικής μοναξιάς και χειρογράφων. μια περιδίνηση σε διανοητικά διλλήματα, διωγμούς, έρωτες και αγωνίες στην αυγή της δυναστείας των Κομνηνών στα τέλη του 11ου αιώνα. Η ζωή των απλών ανθρώπων κατά τη βασιλεία των Ρωμαίων, ο πολιτισμός του λόγου και της εικόνας, μα πάνω απ’ όλα η αφή της μνήμης. Όλη η αγωνία του ανθρώπου σε ένα βιβλίο, που δεν αφηγείται μόνο την αναζήτηση της ουράνιας βασιλείας, αλλά μνημονεύει την επίγεια ζωή και τη χοϊκή ψυχή.

Μέσα από τις σελίδες του κατοπτρίζεται η βυζαντινή αυτοκρατορία την εποχή που πληθαίνουν οι απειλητικές σκιές από Ανατολή και Δύση. Στο μυθιστόρημα τον πρώτο λόγο δεν έχουν οι αυλικές συνομωσίες και οι πολύνεκρες μάχες, αλλά το φως απ’ τα λυχνάρια των αντιγραφέων, που σκύβουν πάνω από τα συναξάρια των αγίων και τις διατριβές των γραμμάτων. Μέσα από τις σελίδες του αναδύονται ο ύπατος των φιλοσόφων Μιχαήλ Ψελλός, ο όσιος Νικήτας Στηθάτος, επώνυμοι δάσκαλοι, λόγιοι, μοναχοί, αγιογράφοι… Όμως στο κέντρο όλων βρίσκεται ο στίχος ενός αινιγματικού ποιήματος και μια γυναίκα, το εσώτερο ρούχο της ψυχής του ήρωα, το ένδυμα που υποκαθιστά το βασανιστικό ράσο.

Το Περί της εαυτού ψυχής είναι ένα εσωτερικό χρονικό για τον τρόπο που ένας αντιγραφέας γίνεται συγγραφέας, ένα μυθιστόρημα οικογένειας, περιπέτειας και ελευθερίας για το άλλο Βυζάντιο. Ένα σύγγραμμα για τη δύναμη της γραφής και της μνήμης, ένα βιβλίο για αυτήν την ορμή που απαιτεί να αγιογραφήσουμε τα όνειρα με την ανάσα μας, να ονοματίσουμε τα πράγματα του κόσμου εξ αρχής με ανάδοχο τη δική μας ψυχή· [από το οπισθόφυλλο του βιβλίου].

«Όλα αυτά ξεχαρβαλώθηκαν και ρήμαξαν απ’ τη στιγμή που ο εν Χριστώ βασιλιάς Ρωμανός ταπεινώθηκε στο Μάτζικερτ κι άρχισε η μεγάλη υποχώρηση. Σε κείνον τον πόλεμο, όπως κατάλαβα μετά, δε νίκησαν οι Σελτζούκοι παρά το χάος», σ. 25.

«Ποια τύχη ή συγκυρία, ή ποιος του Θεού δάκτυλος έσπρωξε τον Νικήτα Στηθάτο να διαλέξει εμένα από όλους τους αντιγραφείς; Δεν ήταν τίποτε απ’ όλα αυτά, παρά μόνο η ακολουθία ενός λογικού συλλογισμού. Πως θα ήταν ο Ψελλός ευχαριστημένος; Έχοντας ένα ακούραστο νέο γραφιά. Πως δε θα αντιλαμβανόταν ο αντιγραφέας τις αιρετικές κακοδοξίες του; Αν ήταν μικρός και άπειρος στις λεπτές φιλοσοφικές αποχρώσεις, τότε και μόνο τότε δε θα καταλάβαινε», σ. 152.

«Κύριε, βοήθει να στήσω τις λέξεις, για μένα είναι δύσκολο πολύ, καθώς γέρασα κι αυτές γλιστράνε μέσα απ’ τα δάχτυλά μου, άμμος είναι πια οι λέξεις. Χάρισέ μου εσύ τα λόγια, κι εγώ θα τα γράφω. Αν δε μου μιλήσεις εσύ, πω να τα καταφέρω; Η ζωή είναι ένα θαύμα, πώς να τη χωρέσεις σε μια περγαμηνή, πως να κάνεις τα γράμματα σπίτια να την καλοδεχτούν;», σ. 429.

«Κύριε, βοήθει να περισώσω τα σκύβαλα από την ερημάμπελο του βίου μου. Αναρωτιέμαι πάντως για τον τρόπο που η μνήμη και η γραφή καταφέρνουν να τα στριμώχνουν όλα στα δισέλιδα (δηλαδή τα δίστηλα, καθώς στα χειρόγραφα η στήλη ονομάζεται σελίδα) των χειρογράφων. Πως γίνεται οι περιπέτειες των ανθρώπων να μετουσιώνονται σε λέξεις, τι είδους αλχημεία είναι αυτή;», 626.

«Την άνοιξη στη πόλη του Κωνσταντίνου αναμειγνύεται η εαρινή αύρα των θαλασσών της με την αψάδα του νεαρού χόρτου. Κάτω απ’ τη ζέστη του ήλιου οι στέγες αχνίζουν τα μεσημέρια, η υγραμένη γη σχηματίζει την πρώτη κρούστα και οι πέτρες ξαναμυρίζουν πυρίτιο και ασβέστη. Παντού στην πόλη η μούχλα εξαϋλώνεται από το ζεστό φως. Τα παιδιά σκάβουν με μυτερά ξύλα το χώμα στους λαχανόκηπους γυρεύοντας φωλιές από ασπάλακες, ενώ οι γέροι κάθονται στα κατώφλια φορώντας καπέλα από λυγαριά ή ψάθα. Υπάρχουν όμως και γέροι που δεν έχουν αναπαμό», σ. 708.

ΥΠΕΞ: Αποτροπιασμός και λύπη για τον βανδαλισμό της Αυτοκρατορικής Πύλης στην Αγία Σοφία

Οι εικόνες του βανδαλισμού της Αυτοκρατορικής Πύλης της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, Μνημείου Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς μας προκαλούν αποτροπιασμό και λύπη, υπογραμμίζει σε ανακοίνωσή του το υπουργείο Εξωτερικών.

Επίσης, το υπουργείο καλεί τις αρμόδιες αρχές να πράξουν τα δέοντα ούτως ώστε οι υπεύθυνοι να οδηγηθούν ενώπιον της δικαιοσύνης, καθώς και να αποκατασταθούν άμεσα οι ζημιές στο Μνημείο.

Αντιδράσεις στην Τουρκία

Σάλος ξέσπασε στην Τουρκία μετά τη δημοσιοποίηση φωτογραφιών από τις καταστροφές στην «Αυτοκρατορική Πύλη» της Αγίας Σοφίας. Στην καταγγελία προχώρησε η Ένωση Ιστορίας της Τέχνης. «Ανακαλύψαμε ότι η ιστορική Αυτοκρατορική Πύλη της Αγίας Σοφίας βρίσκεται σε μία τέτοια κατάσταση και τη φωτογραφίσαμε, γύρω στις 20:45 σήμερα το βράδυ (18.04.2022)”, παραθέτοντας και τη σχετική φωτογραφία», ανέφερε σε ανάρτησή της στο Twitter.

Ο τουρκικός τύπος, ακόμη και ο φιλοκυβερνητικός επικρίνει εντονότατα την εικόνα από τις ζημιές που έχει υποστεί η ιστορική πύλη, μιλώντας για «σοκαριστική, επονείδιστη εικόνα». Στο χώρο της Αγίας Σοφίας έσπευσαν μέλη της Ένωσης Ιστορίας της Τέχνης, καθώς και ιστορικοί τέχνης οι οποίοι φωτογράφισαν το σημείο που υπέστη ζημιές.

Ο Ένωση απευθύνθηκε στις αρχές καθώς θεωρεί «η ζημία στην Αγία Σοφία συνιστά ποινικό αδίκημα και ζητά βοήθεια προκειμένου να εντοπιστεί ο υπαίτιος από τις κάμερες. Ο υπεύθυνος ασφαλείας ενημέρωσε πως δεν υπάρχει υλικό από τις κάμερες και πως η πύλη θα επιδιορθωθεί».

Από τον 6ο αιώνα

Η «Αυτοκρατορική Πύλη» είναι μία εξαιρετικής τέχνης ξύλινη δίφυλλη θύρα που οδηγεί στον κυρίως ισόγειο χώρο του μνημείου. Η πύλη από δρυ, έχει ύψος επτά μέτρων και περιβάλλεται από μπρούτζινο πλαίσιο. Χρονολογείται από τον 6ο αιώνα, ενώ τα φύλλα της καλύπτονται από μπρούτζινες στρογγυλές πλάκες. Σύμφωνα με την παράδοση, κατασκευάσθηκε από ξύλα της Κιβωτού του Νώε.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Κρανίου Τόποι

«”Η ψυχολογία του ανθρώπου που εγκαταλείπει το σπίτι του στον κατακτητή”, έλεγε μια από τις πιο δραστήριες και μορφωμένες γυναίκες της Κύπρου, που άφησε κι αυτή τα πάντα στον τουρκικό τομέα της Λευκωσίας, “είναι παράξενη. Πιστεύεις πως θα ξαναγυρίσεις σ’ αυτό. Κι αισθάνεσαι σαν να το λεηλατείς εσύ ο ίδιος, αν πάρεις πράγματα από μέσα…”», (σ. 14).

«Οι ιεροί τόποι της Καινής Διαθήκης είναι γεμάτοι με κτίσματα που το αρχιτεκτονικό τους ύφος είναι τόσο ανήσυχο, όσο και η ιστορία των προσκυνημάτων. Παρεκκλήσια, μοναστήρια, στοές, αυλές, κρύπτες, υπόγεια στριμώχνονται γύρω από το μεγάλο ναό της Αναστάσεως», (σ. 40).

«Τι έχει να προσφέρει το Κάιρο σ’ ένα νέο άνθρωπο που έρχεται από τον “έξω κόσμο”; Η Αίγυπτος του Λόρενς Ντάρελ έχει αντικατασταθεί από κάτι που μοιάζει περισσότερο με το λασπόχτιστο “λαβύρινθο” του Στρατή Τσίρκα», (σ. 49).

«Στα αραβικά κράτη μπορεί κανείς να βρει τη μαγεία, την ποίηση, την αποφασιστικότητα, το σχεδιασμό για το μέλλον. Εκείνο που είναι αδύνατο να βρει είναι η νηφαλιότητα», (σ. 64).

«Κανένας αυτοκινητόδρομος στον κόσμο δεν παρουσιάζει τόσο μεγάλη κίνηση και τέτοια ποικιλία σχημάτων, όσο ο ορεινός δρόμος του Λιβάνου που συνδέει τη Βηρυτό με τη Δαμασκό, το Αμάν, τη Βαγδάτη και την Τεχεράνη», (σ. 65).

«Το θαμπό απόγευμα η Αγία Σοφία της Τραπεζούντας, βυζαντινό μνημείο για το οποίο γράφτηκαν πολλοί τόμοι – τελευταία μια ογκώδης μελέτη, έκδοση του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, του διάσημου βυζαντινολόγου Ντέιβιντ Τάλμποτ Ράις – είναι ένας μελαγχολικός μάρτυρας της μεγάλης ιστορίας του ελληνισμού σ’ αυτά τα χώματα», (σ. 91).

«Σ’ αυτή την αυτοκρατορική πόλη, που τη σεριανίζουν οι γλάροι απ’ το ξημέρωμα ως τη δύση του ήλιου, υπάρχουν ακόμα στο Μπεμπέκι και στα Θεραπειά εξοχικά σπίτια ήσυχα, που κοιτάζουν τη θάλασσα μέσα από κήπο πνιγμένο στις μανόλιες», (σσ. 114-115).

«Πουθενά στον κόσμο η σύγκρουση του παλιού με το καινούργιο, η αντιπαράθεση των σύγχρονων αναγκών με ογκόλιθους της Ιστορίας δεν είναι τόσο δραματικά παρούσα όσο στην Κωνσταντινούπολη. Βασιλεύουσα από γεννησιμιού της, κρατάει ακόμα την ηγεμονική της θωριά, παρόλο που η φτώχεια κατατρώει τα σπλάχνα της και το ανθρώπινο δράμα είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού στα πιο παλιά ακριβώς και ιστορικά της σημεία», (σ. 122).

«Είναι λίγες οι πόλεις με τόσο σωρευμένη Ιστορία και τόσο τεράστια σημασία όσο η Κωνσταντινούπολη. Βασίλισσα των πόλεων που ελέγχει ακόμα την είσοδο στο μυστηριακό κόσμο της Ασίας, διατηρεί ακέραιη τη μαγεία της», (σ. 140).

«Είναι αλήθεια πως όσα άφησε το 1922 η φωτιά και το μαχαίρι οι Τούρκοι βιάστηκαν να τα σκεπάσουν με κολοσσιαία κτήρια. Να κάνουν τη Σμύρνη Ιζμίρ. Μπλοκ πολυκατοικιών, εργατικών κατοικιών και συγκροτημάτων κάθε είδους και κάθε γούστου υψώνονται σήμερα ασφυκτικά ένα γύρω. Εκατομμύρια τόνοι μπετόν λες και θέλουν να καταπλακώσουν την ενοχή. Να εξαφανίσουν τη μνήμη. “Μισή μέρα αρκετή για να δείτε τη Σμύρνη”, σημειώνουν οι ξενόγλωσσοι τουριστικοί οδηγοί. “Η Σμύρνη έχει χάσει τον ίσκιο της, όπως τα φαντάσματα…” γράφει ο Σεφέρης. Κρατούσε όμως ως το θάνατό του το κλειδί του οικογενειακού σπιτιού στη Σκάλα. Ένα σπίτι που βρίσκεται ακόμα κλειστό μπροστά στη θάλασσα», (σ. 141).

ΜΑΡΙΑ ΚΑΡΑΒΙΑ. (³1994). Κρανίου Τόποι. Ταξίδια στην Ανατολική Μεσόγειο. Αθήνα: Καστανιώτη.

Η Αγία Σοφία «τζαμί – αποθήκη»

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΝ. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ· Ομότιμου Καθηγητή Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ / Διευθύνοντος Συμβούλου Ιδρύματος Εθνικού & Θρησκευτικού Προβληματισμού

«Η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία της του Θεού Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως». Το Μέγα Μοναστήρι από Μουσείο – Κορωνίδα Οικουμενικής Τέχνης και Πολιτισμού σε τζαμί – αποθήκη καραγκοζ-μπερντέ. Οι Γεωθρησκευτικές και Γεωπολιτικές ουτοπίες της νέο-οθωμανικής ηγεσίας, της Τουρκίας του Κεμάλ Ατατούρκ.

15 Αυγούστου – Πάσχα της Παναγίας

Το δίδαγμα Μωάμεθ, ιδρυτού της Θρησκείας του Ισλάμ. Ο Ιούλιος 2020 θα μείνει στην ιστορία της πολιτισμένης, θρησκευομένης και μη, Διεθνούς Κοινότητος ορόσημο ακραίου βιασμού και ανείπωτης βεβηλώσεως των ιερών και οσίων του ανθρωπίνου, του νοός και της καρδίας, πνεύματος και της κορωνίδας της καλλιτεχνικής δημιουργίας του, στο πρόσωπο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας της του Θεού Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως.

Ο Μωάμεθ, ιδρυτής της θρησκείας του Ισλάμ (571-632 μ.Χ.) ουδόλως σχεδίαζε να διαπράξει τέτοιου είδους βεβηλώσεις απέναντι στον τότε σύνοικο Κόσμο της Χριστιανοσύνης και δη της κατ’ Ανατολάς Ορθοδοξίας. Τέτοιες δράσεις αντέβαιναν στη δική του θεολογία. Παράδειγμα αποδεικτικό είναι η ιστορική Ι. Μονή Αγίας Αικατερίνης Σινά, των χρόνων εκείνων, στην αραβική χερσόνησο – έρημο του Σινά, που λάμπει ως σήμερα, ως σημείο διαθρησκειακής συνυπάρξεως.

Ο Μωάμεθ, λοιπόν, και οι οπαδοί του προστάτευαν το Μοναστήρι και την ελληνορθόδοξη Αδελφότητά του. Ένεκα τούτου, οι μοναχοί έκτισαν εντός της Μονής, δίπλα στην Εκκλησία, ένα ωραίο μιναρέ για να μπορούν ο Ίδιος και οι εντόπιοι οπαδοί του Βιδουΐνοι, όταν περνούσαν από κει, στην πολύ αφιλόξενη έρημο του Σινά, να εισέρχονται στο Μοναστήρι, να προσεύχονται στο μιναρέ τους και να τυγχάνουν της μοναστηριακής φιλοξενίας. Συνύπαρξη, in citu, μέσα από την θρησκευτική και κοινωνική ετερότητα, υπόδειγμα – μήνυμα διαχρονικό, πανανθρώπινο, έκτοτε ως σήμερα.

Η Αγία Σοφία «τζαμί – αποθήκη καραγκιοζ-μπερντέ»

Την Πέμπτη – Παρασκευή 30 & 31 Ιουλίου 2020, με Συνεργάτη μας βρεθήκαμε στην Πόλη, με μοναδικό ιερό σκοπό το προσκύνημα στην Αγία Σοφία, το μοναδικό αυτό οικουμενικό Μνημείο, σύμβολο θρησκευτικής και πολιτισμικής συνυπάρξεως διά της παντοειδούς ετερότητος. Ήταν η 51η φορά στην Αγία Σοφία από την πρώτη, το 1971, κατά μόνας ή με συνεκδρομείς ή αντιπροσωπίες και επιστημονικές αποστολές. Η τελευταία, τον Οκτώβριο του 2019. Την Παρασκευή, 31 Ιουλίου, μεγάλη μουσουλμανική γιορτή, των θυσιών του Αβραάμ, το κουρμπάνι (ο Αβραάμ κρίκος μεταξύ των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών: Εβραϊσμού, Χριστιανισμού και Μουσουλμανισμού), εισήλθαμε στο Μέγα Μοναστήρι. Δυσάρεστη έκπληξη, σοκαριστική. Σκεφθήκαμε και μονολογήσαμε ότι είμαστε σε ένα «τζαμί – αίθουσα καραγκιόζ-μπερντέ». Αν καλύψεις με μπερντέδες, τους πιο πολύτιμους έστω, τα μνημεία – ψηφιδωτά οικουμενικής υψίστης, αφθάστου, μοναδικής τέχνης ασχέτως της θρησκευτικής σημασίας των, για τα οποία το οικοδόμημα ad hoc κτίσθηκε, τότε, όπως είναι τώρα (24 Ιουλ. κ.ε.), αυτό μετατρέπεται σε αίθουσα – αποθήκη, όσο προσεγμένη και να είναι και περιποιημένη, ακόμη και με τα πιο πολύτιμα χρυσάφια και διαμάντια της Γης.

Δε συνιστά δικαιολογία το γεγονός ότι το Μνημείο, Ορθόδοξος Ιερός Ναός, είναι κατάκτηση του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή και με εντολή του τζαμί. Η πράξη αποδεικνύεται μέγα ιστορικό λάθος. Όφειλε να διδαχθεί από τον Προφήτη του, Μωάμεθ Α’, τον ιδρυτή της θρησκείας του. Μα και ο ίδιος, πολύ νέος, στα τότε πλαίσια διπλωματικών – κοινωνικών σχέσεων μεταξύ Βυζαντινών και Οσμανλήδων, ήλθε στην Κωνσταντινούπολη. Είχε, μάλιστα, προβλεφθεί να υπάρχει μιναρές για τις προσωπικές θρησκευτικές ανάγκες του, ως υψηλού προσκεκλημένου, κατά τα πρότυπα της Αγίας Αικατερίνης Σινά. Ο Κεμάλ Ατατούρκ, αντιθέτως, ως ιδρυτής του νέου τουρκικού Κράτους, μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του Πορθητή, ενήργησε με πολιτική ωριμότητα, αποδίδοντας το Μνημείο – Σύμβολο ως Μουσείο στον οικουμενικό πολιτισμό, βάσει των γεωπολιτικών δεδομένων της νέας, της σημερινής Διεθνούς Κοινότητος, με το ευρύ σκεπτικό Μωάμεθ Α’, ιδρυτή του Ισλάμ.

Εκλαμβάνεται, εύλογα, η πράξη της μετατροπής αυτής, πέραν της περιφρονήσεως του, υπό κατάρα τώρα, Ατατούρκ, ως πανανθρώπινη προσβολή κύρια απέναντι στον χριστιανικό, και δη της κατ’ Ανατολάς Ορθοδοξίας, Κόσμο. Απέναντι, συνεκδοχικά, σε όλο τον πολιτισμένο Κόσμο, διαφόρων θρησκευτικών πεποιθήσεων, μηδέ των ισλαμικών – και δη του αραβικού κόσμου – εξαιρουμένων. Σαν να λέμε σήμερα εμείς οι Νεοέλληνες ότι, mutatis mutandis, το Φατιγιέ Τζαμί (=το τζαμί του Φατίχ, δηλ. του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή) των Αθηνών (κάτω από την Ακρόπολη, δίπλα στην Εκκλησία των Ταξιαρχών) που το ίδρυσε ο ίδιος, ελθών στην Αθήνα ως Πορθητής, το 1475 περίπου, ως σύμβολο της κατακτήσεως των Αθηνών, του λίκνου του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, ενσωματωμένου όμως στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με διάδοχό της τώρα τον ίδιο (1453 κ.ε.), θα έπρεπε να το μετατρέψουμε, αφού το περιποιηθούμε δεόντως σε Εκκλησία της του Θεού Σοφίας. Το επανακτήσαμε και το απελευθερώσαμε από την οθωμανική τυραννία, μετά την ίδρυση του σημερινού Ελληνικού Κράτους (1821 – 1828), που τώρα, το 2021, του χρόνου, γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Ευτυχώς ότι οι Κυβερνήτες της Ελλάδος σήμερα διαθέτουν πολιτικό νου ώριμο και νηφάλιο και όχι τον τρικυμιώδη της νέο-οθωμανικής, οπισθοδρομικής ως τον Πορθητή, πολιτικής ηγεσίας της Γείτονος. Οι περίοδοι των αυτοκρατοριών παρήλθαν ανεπιστρεπτί : των Φαραώ, του Μεγ. Αλεξάνδρου, των Ρωμαίων, των Βυζαντινών, των Οθωμανών, των Αυστροούγγρων, Γερμανών, Αγίας Ρωσίας κλπ. Τον πολιτισμό τους διά των Μνημείων τον σεβόμαστε.

Το Φατιγέ (ή Φετιγέ) Τζαμί, λοιπόν, ναι μεν είναι υπό την κρατική έννομη τάξη της Ελλάδος, όμως, λόγω της φύσεως και του πνεύματος του Μνημείου, έχει οικουμενικές κάποιες διαστάσεις, έστω και αναντίστοιχες σε σχέση με την Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας, ευκαιρίας δοθείσης, εκφράζει τη συγκίνησή του για το Φετιγέ Τζαμί. Είχε προτείνει, στην αρχή του «πάρε-δώσε», το άνοιγμα της Θεολογικής Σχολής Χάλκης με το άνοιγμα του Φετιγέ ως τζαμιού. Σε ψήφισμα τότε του Ιδρύματος υπενθυμίζαμε ότι ο λόγος για δύο διαφορετικά, ουσιωδώς θέματα. Η επαναλειτουργία της Σχολής, που ιδρύθηκε με σουλτανική βούλα, το 1843 – 1844, εις εφαρμογή των προνομίων του Πορθητή στο Πατριαρχείο των Ρωμιών, είναι χρέος της ίδιας της Πολιτείας, που την κατήργησε το 1971. Το έκαμε για να στραγγαλίσει το νου και το πνεύμα της Μειονότητος των Ρωμιών και του Πατριαρχείου. Είναι υπόλογος η Ηγεσία της Τουρκίας για το έγκλημα αυτό κατά των Δικαιωμάτων Παιδείας – και δη Θεολογικής. Για το Φετιγέ προτείναμε να αναδειχθεί σε Μουσείο, όπως η Αγιά Σοφιά, και μια φορά το χρόνο εις μεν το Φετιγέ να επιτρέπεται μουσουλμανική προσευχή, εις δε την Αγιά Σοφιά Θεία Λειτουργία – Προσευχή του Πατριάρχου των Ρωμιών. Αυτή θα μπορούσε να είναι η σχετική αντιστοιχία και δυνατότητα πανανθρωπίνου μηνύματος συνυπάρξεως διά της θρησκευτικής και κοινωνικής και εθνικής ετερότητος.

Σύγκρουση θρησκειών και πολιτισμών. Εισερχόμαστε, λοιπόν, σε μια νέα περιπετειώδη περίοδο ακραίου θρησκευτικού φανατισμού και σκοταδισμού, αντιπαλότητος και συγκρούσεως θρησκειών και πολιτισμών, εν προκειμένω, ειδικότερα, Ισλάμ και Χριστιανισμού. Τη «σύγκρουση» προφήτευσε, κρούσας, έγκαιρα, τον κώδωνα του κινδύνου, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος. Ο οποίος, ειρήσθω, είναι ο μόνος θεσμικός αυθεντικός πνευματικός ιερουργός – λειτουργός των Αχράντων Μυστηρίων στο Θυσιαστήριο της του Θεού Σοφίας. Πως αυτό; Εις διαδοχή των προκατόχων του Πατριαρχών – Αρχιεπισκόπων Κωνσταντινουπόλεως από το 537 μέχρι το 1453 μ.χ., επί χίλια χρόνια, και κατά την ιεροκανονική χρονική τάξη ως σήμερα. Κατ’ αυτήν την τάξη, ανθρώπινα «χίλια έτη ως μία ημέρα». Ποιος ξέρει, τι η Θεία Πρόνοια επιφυλάσσει στο μέλλον για το ΜΝΗΜΕΙΟ αυτό!

Πάντως, όχι τζαμί – αίθουσα καραγκιόζ-μπερντέ, όχι βουδιστικός ναός, όχι ναός των Φαραώ, όχι ναός του Δωδεκαθέου των Αρχαίων Ελλήνων, όχι φράγκικος ναός του 1204, όχι τζαμί του 1453, όχι μνημείο από το 1934 ως το 2020, όχι ακόμη-ακόμη ιερός οίκος ανοχής ή λουτρά – απόπατος («Θου, Κύριε, φυλακίν τω στόματί μου»), όχι στάβλος ζώων, όπως π.χ. ο Ι. Ναός της Παναγίας στο χωριό Κιρμίρ (=Κυρά Μηριάμ), πατρίδα του Ηλία Καζάν, που είδαμε, ιδίοις όμασι, στην Μικρά Ασία, σε μια ειδική αποστολή μας εκεί προ χρόνων και διαμαρτυρηθήκαμε με ψήφισμα για το βάρβαρο αυτό γεγονός, η Αγία Σοφία, έστω και εξωτερικά και πνευματικά εσωτερικά, παραμένει αιωνίως στην ιστορική και θρησκευτική και πολιτισμική πανανθρώπινη συνείδηση, η αυτή του 537, επί Μ. Ιουστινιανού, με τον αρχικό κύριο σκοπό ιδρύσεώς της. Κρίμα, επιπλέον, που είδαμε από τηλεοράσεως νεαρό δημοσιογράφο, παρά το πλευρό της σημερινής νέο-οθωμανικής εξουσίας, να λέγει : «Είναι η Αγία Σοφία ιδιοκτησία μας. Μπορούμε και να την πυρπολήσουμε και να την ισοπεδώσουμε». Εκεί οδηγεί ο φανατισμός. Οι τζιχαντιστές του ISIS πόσα μνημεία δεν κατέστρεψαν πρόσφατα στη Συρία! Και υπήρξαν αυτοί νέο-οθωμανικά δημιουργήματα.

Το γεωθρησκευτικό και γεωπολιτικό φάντασμα της νέας περιπέτειας της του Θεού Σοφίας. Ο Πρόεδρος της Γείτονος φιλοδοξεί θρησκευτικό ηγετικό ρόλο στον κόσμο του Ισλάμ. Θέλει τον εαυτό του προστάτη, αφ’ υψηλού, του Ισλάμ, τουλάχιστον στον σουνιτικό κλάδο του. Εισηγείται όμως όχι λύση, αλλά περαιτέρω διαίρεση στο Ισλάμ. Ιδίως απέναντι στο μετριοπαθές Ισλάμ. Εκφραστής αυτού ο Αραβικός Κόσμος (π.χ. Σαουδαραβία – Αίγυπτος, Αραβικά Εμιράτα κλπ.), όμως διά της ιστορίας ανωτέρου πολιτισμού, σε σχέση μ’ αυτόν των ονείρων και πιστευμάτων του. Ουδέποτε η Τουρκία θα επιτύχει κάτι τέτοιο, λόγω κακής προϊστορίας με τον Αραβικό Κόσμο και κατωτέρου πολιτισμού.

Στα σχέδιά του, λοιπόν, και η χρήση – εργαλειοποίηση της Αγίας Σοφίας ως Τζαμιού. Και τα ερωτήματα : Μπορεί όμως ένα κλοπιμαίο πνευματικό σύμβολο, και μάλιστα χριστιανικό, να υποσκελίσει την Μέκκα και την Μεδίνα του Μωάμεθ Α’, του ιδρυτή του Ισλάμ; Επειδή ο Πορθητής – τελικά και ο ίδιος εκπορθηθείς διά της διαλύσεως της αυτοκρατορίας του, τον α’ παγκόσμιο πόλεμο 1914-1918 – την μετέτρεψε σε τζαμί; Μάλιστα, με την ίδια ονομασία «Αγία Σοφία» και τώρα προστέθηκε και το επίθετο «μέγα», ως τζαμί; Κατά το ιστορικό επίθετο «Μέγα Μοναστήρι» ή «Μεγάλη Εκκλησία»; Αλήθεια, τα μεγαλοπρεπή και ωραιοπρεπή μουσουλμανικά τεμένη (π.χ. Σουλεϊμανιγέ, δίπλα στην Αγιά Σοφιά) εις ουδέν λογίζονται; Και πως θα γίνει προστάτης; Με τους ISIS και τους τζιχαντιστές που απέστειλε στην Τρίπολη της Λιβύης, δημιουργήματά του; Η Διεθνής Κοινή, των πολιτών, των πολιτειών και των πολιτισμών, Γνώμη στο σύνολό της, με πρώτο τον Αραβικό Κόσμο, αποδοκιμάζει τα γεωθρησκευτικά αυτά οράματα -φαντάσματα. Ακόμη και η Κοινή Γνώμη της Τουρκίας, στη συντριπτική πλειοψηφία της, γύρισε την πλάτη της, με αδιαφορία στωική στις φιέστες εντός και πέριξ της Αγίας Σοφίας που την κατέστησαν, από πολύ θρησκευτικό σεβασμό!, σκουπιδότοπο και βήμα συνθημάτων και πλακάτ τζιχαντιστικών, όπως τα έδειχνε η τηλεόραση. Μόνο ως complex inferiority μπορούν να εξηγηθούν τα γεγονότα αυτά, με τον Γεν Δ/ντη Θρησκευμάτων να κραδαίνει τη σπάθα, του Πορθητή, προφανώς, εντός της Αγίας Σοφίας. «Άρτον και θεάματα» θέλει ο λαός.

Θα ήταν καλοδεχούμενος και ο Πάπας Ρώμης, προσκληθείς στην Αγιά Σοφιά, όπως διαδόθηκε. Προηγουμένως όμως του υπενθύμισαν ότι το 1204 μ.Χ. οι Σταυροφόροι του, με τις ευλογίες του Πάπα, του χρόνου εκείνου, εσύλησαν και βεβήλωσαν την Αγιά Σοφιά. Απέκρυψαν όμως τη δική τους βεβήλωση, όταν ο Πορθητής επέτρεψε τα στίφη των Οθωμανών να την λεηλατήσουν επί τρεις ημέρες και την Πόλη και ειδικά και την Αγία Σοφία. Αφού κατέσφαξαν εντός του Ναού τους χιλιάδες κατοίκους που βρήκαν τάχα καταφύγιο στον Ναό. Εισήλθε μετά τρεις ημέρες ο Πορθητής στην Αγία Σοφία με το άλογό του, πατώντας στα πτώματα, για να θαυμάσει τι;

Βέβαια, για να λέμε «του στραβού το δίκαιο», όπως λέγει ο λαός, ο Πρόεδρος της Τουρκίας, αφού επανέφερε τον Πορθητή στην Αγία Σοφία, μετατρέποντάς την σε τζαμί, θυμήθηκε την ανακαίνιση της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο και κάλεσε τους Ορθοδόξους να την προσκυνήσουν, το Δεκαπενταύγουστο. Του χρόνου όμως δεν αποκλείεται και η Παναγία Σουμελά να μετατραπεί και αυτή σε τζαμί, όπως έγινε με την Αγία Σοφία Τραπεζούντος και τη Μονή της Χώρας του Αχωρήτου στην Πόλη. Όλα, βλέπετε, είναι «ιδιοκτησία» του. Το όλο σκηνικό θυμίζει «θρησκευτικό αλαλούμ» τρικυμισμένης αλλοπρόσαλλης νοημοσύνης, όπως περιγράφει την κατάσταση ο Διεθνής Τύπος. Χρειάζεται όμως ακόμη μια «αντιμεταρρύθμιση» σε εκείνη του Κεμάλ Ατατούρκ. Η κατάργηση των «φραγκοραπτάδων» και των «φραγκοκουρείων». Και ενδυματολογικά θα οπισθοδρομήσει μέχρι του Πορθητή. Όλο αυτό το γεγονός συμπυκνώνεται στην διατύπωση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερωνύμου, ο οποίος, εκφράζοντας την καταδίκη εκ μέρους της Εκκλησίας της Ελλάδος για την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, δήλωσε ότι πρόκειται για «εργαλειοποίηση της θρησκείας» προς σκοπούς γεωπολιτικούς, τους κάτωθι:

Το γεωπολιτικό νόημα. Το γεωθρησκευτικό ζήτημα έρχεται να κουμπώσει με το γεωπολιτικό ζήτημα της Τουρκίας. Η νέο-οθωμανική ηγεσία της Γείτονος τα κατάφερε να εξελιχθεί σε πρωταθλητή γεωπολιτικής ανωμαλίας, ταραχής και αστάθειας. Π.χ. Κουρδικό, Ιρακινό Κουρδιστάν, Συριακό – Κουρδικό, Λυβικό Τζιχάντ, Τουρκο-κυπριακό, θαλάσσιες ζώνες – υδρογονάνθρακες, κράτος απολυταρχικό με δημοκρατική επίφαση, οικονομία σε ξύλινα πόδια και αυτόκλητη υπερπροστασία μουσουλμανικών Μειονοτήτων εκτός Τουρκίας, διωγμοί όμως διαχρονικοί μη μουσουλμανικών Μειονοτήτων στο εσωτερικό. Καταλαβαίνει καλά ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ στο πρόσωπο της Ελλάδος και της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι το μεγάλο, το ανυπέρβλητο πρόβλημα στα γεωπολιτικά πειρατικά σχέδια. Δυο φορές (Φεβρ. και Ιουλ. – Αυγ. 2020) πήρε τις δέουσες απαντήσεις με τον φράχτη του Έβρου και το θαλάσσιο τείχος στο Καστελόριζο.

Το ΥΠΕΞ της Τουρκίας μάς υπενθυμίζει: «να ξυπνήσουμε οι Έλληνες από το όνειρο του Βυζαντίου» και «το ρίξιμο στη θάλασσα της Σμύρνης», το 1922. Τους απαντούμε να πάψουν να κοιμούνται με το όνειρο του Πορθητή. Οι αυτοκρατορίες παρήλθαν ανεπιστρεπτί. Άλλο πράγμα είναι οι πολιτισμοί, που μας κληροδότησαν οι Βυζαντινοί, οι Οθωμανοί : τα μνημεία, π.χ. τέχνης και πολιτισμού, με πρώτη της Αγία Σοφία, οφείλουμε να σεβόμαστε, αυθεντικά και όχι στρεβλωμένα και κλεμμένα. «Μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα», όπως λέγει ο λαός.

Ποιο «ρίξιμο στη θάλασσα της Σμύρνης» μάς υπενθυμίζουν; Του άμαχου πληθυσμού, που έπρεπε, κατά την συμφωνία ανταλλαγής πληθυσμών, να πάρει τα καράβια για να έλθει στην Ελλάδα και αντιστοίχως του μουσουλμανικού πληθυσμού της Ελλάδος να προσφύγει στην Τουρκία; Και με ψευτοδίκη ερρίφθη στον όχλο ο πνευματικός ηγέτης Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομος; Έτσι είναι «το πεδίο τιμής»;

Να σας υπενθυμίσουμε, τι έγινε 100 χρόνια, πριν το 1922, δηλαδή το 1821 ως το 1828, με την Ελληνική Επανάσταση. Π.χ., όχι απλώς το ρίξιμο στη θάλασσα αλλά στα κατάβαθα της θάλασσας του Αιγαίου του οθωμανικού και αιγυπτιακού στόλου, με χιλιάδες ναύτες και τους ναυάρχους – πασάδες, διαδόχους του Πορθητή. Πρωταγωνιστές στο «πεδίο της τιμής»: Παπανικολής, Κανάρης, Μιαούλης, Σαχτούρης. Οι ιστορικοί της Τουρκίας τούς γνωρίζουν καλά. Τα ίδια και χειρότερα έπαθε ο οθωμανικός στόλος στους βαλκανικούς πολέμους, του 1912-1913. Δεν τολμούσε να βγει από τα Στενά, με αποτέλεσμα να επανέλθει το σημερινό, του Περικλέους, «Μέγα το της θαλάσσης Κράτος», η Νησιωτική Ελλάδα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Διάλογος, λοιπόν, με βάση το σημερινό Διεθνές – και όχι το οθωμανικό – Δίκαιο και το Δίκαιο της θάλασσας. Και σεβασμός των Αρχών της UNESCO για τα οικουμενικά μνημεία πολιτισμού, με πρώτη την Αγία Σοφία. Άλλως, «μωραίνει Κύριος ον βούλεται απωλέσαι». Άλλως, «όποιος θέλει ειρήνη ετοιμάζεται να αμυνθεί περί πάτρης». Οι δυο λαοί μας είναι στενά δεμένοι με πολλούς δεσμούς φιλίας. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η μόνη αλήθεια, στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενώσεως των λαών και των πολιτισμών των. Πιστεύουμε στην ευρωπαϊκή και όχι στην οθωμανική προοπτική της Τουρκίας. Η πρώτη είναι τελεσφόρος. Η δεύτερη συνιστά περιπέτεια οπισθοδρομική και αδιέξοδη.

ΠΗΓΗ: Ίδρυμα Εθνικού & Θρησκευτικού Προβληματισμού

Η Αγία Σοφία του Ισμαήλ Καντερέ

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Προχθές το μεσημέρι βρέθηκα στο Book and Art, βιβλιοπωλείο φάρο πολιτισμού στη Μυτιλήνη (εδώ)· ας μη το παραλείψω, οφείλω το παρακάτω ευχαριστήριο: η Βάλια άριστη βιβλιογνώστρια και ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου, ότι βιβλίο ζητώ και παραγγέλνω άμεσα μου το φέρνει. Ψάχνοντας στα ράφια άκουσα τη συζήτηση που έκαμαν τέσσερεις καλοί θαμώνες του βιβλιοπωλείου – ένας εξ αυτών ήταν ο σύζυγος της Βάλιας - για την Αγία Σοφία. Οι απόψεις-τους νηφάλιες με αφορμή το βαρύ κλίμα των ημερών για αυτήν. Με παρότρυνση της Βάλιας κατέθεσα κι εγώ τον προβληματισμό μου, αναλύοντας στους αγαπητούς συζητητές τη θέση του καλού καθηγητή στη Θεολογική Σχολή ΑΠΘ κ. Πέτρου Βασιλειάδη, που το 2014 σε ειδική μελέτη-του - τιτλοφορείται «Το τουρκικό πείραμα και το μέλλον της Αγίας Σοφίας» - καταλήγει στην παρακάτω πρόταση· απευθυνόμενος προσωπικά στον Ερντογάν, τότε πρωθυπουργό της Τουρκίας γράφει τα εξής αποκαλυπτικά: «[…]Προσωπικά υποστηρίζω ένα είδος επιστροφής όλων των τόπων λατρείας στην αυθεντική-τους χρήση. Αντίθετα από όλους σχεδόν τους οπαδούς της εκκοσμίκευσης, που επιμένουν στην παρούσα χρήση-τους ως μουσείων, προτιμώ να υπάρχουν – εν μέρει τουλάχιστον – ως λατρευτικοί τόποι. Αυτό λοιπόν που θα τολμούσα, πολύ φιλικά, να συμβουλέψω τον Τούρκο Πρωθυπουργό, βασισμένος και στην εμπειρία-μου από την προώθηση του διαθρησκειακού διαλόγου, είναι να εξετάσει την πιθανότητα να επιτρέψει στην Αγία Σοφία να χρησιμοποιηθεί, όχι μονομερώς από Μουσουλμάνους, αλλά επίσης και από (Ορθοδόξους) Χριστιανούς. Τρεις ώρες τις Παρασκευές για ισλαμική προσευχή, τρεις ώρες τις Κυριακές για Ορθόδοξη Λειτουργία, και την υπόλοιπη εβδομάδα να παραμένει ένας πολιτιστικός χώρος για όλους από κοινού, και για όλον τον κόσμο.[…]». Ολόκληρη η μελέτη του καθηγητή Πέτρου Βασιλειάδη είναι αναρτημένη στο Academia.edu. 

Φεύγοντας από το βιβλιοπωλείο, περπατώντας στο στενό δρομάκι που οδηγεί στο ναό του Αγίου Συμεών, ήρθε στο νου-μου το βιβλίο του Ισμαήλ Καντερέ, διάσημου Αλβανού λογοτέχνη και συγγραφέα - τα βιβλία-του, όλα σχεδόν, κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου – Η Εκκλησία της Αγίας Σοφίας & άλλες ιστορίες. Αμέσως πήρα τηλέφωνο τη Βάλια και της είπα να το διαβάσει. Εχθές μου είπε ότι το παράγγειλε για να το διαβάσει πρώτα ο σύζυγός της. 

Η ιστορία της Αγίας Σοφίας του Ισμαήλ Καντερέ, ως λογοτέχνημα έχει νομίζω την αξία-της, αν όμως λάβουμε υπόψη μας όσα γράφει ο βαθύς γνώστης του έργου του Καντερέ Γάλλος συγγραφέας και λογοτέχνης Eric Faye στον πρόλογό του: «πιο σημείο του κόσμου μπορεί, καλύτερα από την Κωνσταντινούπολη, να συμβολίσει την συνάντηση των δύο αυτών τεκτονικών πλακών, της Ευρώπης και της Ασίας; Και, στην ίδια την Κωνσταντινούπολη, ποιο άλλο σημείο μπορεί καλύτερα να ανακαλεί αυτήν την σύγκρουση από την Αγία Σοφία; Από την πλατεία με τα τζαμιά, η θέα απλώνεται ως την Ασία απ’ όπου, στα 1453, ήρθαν εκείνοι που προκάλεσαν την πτώση του Βυζαντίου. Βρισκόμαστε μετά το 1453, η πόλη έχει μόλις αλλάξει όνομα. Ένα αρχιτέκτονας (ο Γκιαούρ, ερμαφρόδιτος κι ο ίδιος που τον έχουμε στα Ταμπούρλα της βροχής) θα μετατρέψει την Αγία Σοφία σε τόπο λατρείας τού Ισλάμ, διατηρώντας όμως ορισμένα από τα χριστιανικά χαρακτηριστικά της. Κάτω απ’ τον ίσκιο αυτού του οικοδομήματος συγκεντρώνονται όλα τα σύμβολα των Βαλκανίων: λαοί άλλοτε εκχριστιανισμένοι κι άλλοτε εξισλαμισμένοι· ονόματα άλλοτε εξισλαμισμένα, κι άλλοτε εκβουλγαρισμένα (δεκαετία του 1980)· τόποι λατρείας μεταμορφωμένοι, την εποχή του κομμουνισμού, σε αθλητικές αίθουσες ή μουσεία· τα Βαλκάνια δεν έπαψαν να είναι σαν τον Ιανό, με ένα πρόσωπο ασιατικό και ένα ευρωπαϊκό»[1]. 

Από λογοτεχνικής σκοπιάς τα αποσπάσματα που παρακάτω παραθέτω από την 23 σελίδων ιστορία «Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας», έχουν την αξία τους και συμπλέουν με ιστορικά γεγονότα. Υπό την αυστηρή, βέβαια, προϋπόθεση: «ο λογοτέχνης δεν υποκρίνεται τον ιστορικό. Η δική του ευαισθησία, όταν επιχειρεί τη σύνδεση του δικού-του παρόντος και μιας στιγμής του παρελθόντος, επικεντρώνεται στη μελέτη της ανθρώπινης ψυχής και περιπέτειας μέσα από το πλαίσιο που του παρέχουν συγκεκριμένοι βίοι ή περιστατικά. Γι’ αυτό εξάλλου και υποστηρίζει ότι η εστίαση ενός λογοτέχνη σε ένα ιστορικό θέμα εντάσσεται στη διαχρονική σταθερή σχέση της λογοτεχνίας και του “παρελθόντος”», όπως πολύ σωστά γράφει η Ρέα Γαλανάκη[2]. Ετούτη η διαχρονικότητα της σχέσης της λογοτεχνίας με την Ιστορία, νομίζω πως στη σύντομη ιστορία του Καντερέ για την Αγία Σοφία είναι πραγματικότητα. Λέτε ο Ερντογάν να διάβασε τον Καντερέ και να μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τζαμί. Χαριτολογώ, βέβαια! Είναι προφανές ότι είναι αδύνατον. Ο Τούρκος Πρόεδρος αλλού έχει το μυαλό του: στο σουλτανάτο-του! 

Ιδού τα αποσπάσματα: 

[…]«Μεγαλειότατε, είναι αδύνατο να κάνετε πιο ωραία την Αγία. Σοφία», τόλμησε ν' αρθρώσει ο αρχιτέκτονας.

Ο σουλτάνος χαμογέλασε. Ο Γκιαούρ ήταν ο μόνος που τον αποκαλούσε Κύριο και Μεγαλειότατο, όπως συνήθιζαν οι χριστιανοί, κι αυτό του άρεσε. 

«Ναι, είναι δυνατό, Γκιαούρ», απάντησε. «Θα μετατρέψω την Αγία Σοφία από εκκλησία σε τζαμί. Κι εσύ, που είχες το θάρρος να πεις όχι, θα επιφορτιστείς μ' αυτό το έργο». 

Όλοι οι παρευρισκόμενοι περίμεναν να δουν τον αρχιτέκτονα να πέφτει στα γόνατα, να ζητάει συγχώρεση για το πρώτο-του «όχι», να προφέρει ένα δεύτερο πριν παραδώσει την ψυχή-του, να αναλύεται σε ευχαριστίες για την εμπιστοσύνη που του έδειχναν, να διαμαρτύρεται: «Σκοτώστε με, αλλά είμαι ανίκανος γι’ αυτή την πράξη», να ζητάει μια αναβολή, χρήματα, το θάνατο… Εκείνος όμως δεν έκανε τίποτε απ’ όλ’ αυτά στεκόταν μονάχα σαν απολιθωμένος, με το πρόσωπο άσπρο σαν σεντόνι. 

«Διάλεξα εσένα γιατί είσαι ο πιο ικανός και... ο πιο ενδεδειγμένος για κάποιον άλλο λόγο», συνέχισε ο σουλτάνος. «Εσύ μόνο βρίσκεσαι στην τομή: ούτε χριστιανός, ούτε μουσουλμάνος... Άκουσα ακόμα πως είσαι ένα πλάσμα υβριδικό, ούτε άντρας ούτε γυναίκα...». Το πρόσωπο του αρχιτέκτονα είχε γίνει πιο άσπρο απ' τον ασβέστη. Ο αυτοκράτορας είχε πάλι καρφώσει με τα μάτια το συνομιλητή-του στο μέσο του κορμιού-του. «Εμείς πιστεύουμε πως οι ερμαφρόδιτοι είναι ιεροί», πρόσθεσε με την ίδια κουρασμένη φωνή. «Να γιατί σου εμπιστεύομαι την καρδιά του κόσμου...». 

Αυτά ήταν τα τελευταία του λόγια, και δεν πρόσμεναν απόκριση. Γυρίζοντας τη ράχη-του στην ομήγυρη, βγήκε, ακολουθούμενος από τη φρουρά-του.[…] 

[…]Ήταν δίχως αμφιβολία το μοναδικό οικοδόμημα στον κόσμο που υποβαλλόταν στη δοκιμασία μιας παρόμοιας μετάλλαξης. Ο αρχιτέκτονας δεν πίστευε πως ήταν ικανός να ξεριζώσει από μέσα-της το χριστιανισμό, έλπιζε μάλλον να την κάνει την πρώτη εκκλησία που θα φιλοξενούσε κάτω απ’ την ίδια στέγη τις δύο μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες.[…] 

[…]Περνούσαν με κόπο τις βούρτσες-τους με τον ασβέστη πάνω στα πρόσωπα του Χριστού και της μητέρας-του. Όμως το στρώμα ήταν τόσο λεπτό που, μόλις στέγνωνε, άφηνε να ξαναφανούν καταρχήν το αγκάθινο στεφάνι, το πρώτο που έμοιαζε να σκίζει το κάλυμμα, έπειτα οι πληγές της σταύρωσης, και στη συνέχεια όλα τ’ άλλα. 

Οι αρχιμάστορες έρχονταν να τον συμβουλευτούν· στα πρόσωπά τους διάβαζες την ερώτηση που δε διατύπωναν: θα πύκνωναν επιτέλους τον ασβέστη; Ο αρχιτέκτονας έκανε το αντίθετο: τον αραίωνε, λες και ήθελε να του δώσει τη διαύγεια του ουρανού».[…]. 

[...]Πλησίασε την κολώνα, πρόσεξε πάνω-της μια αχνή κηλίδα από υγρασία, έπειτα έκλεισε τα μάτια. Όταν τα ξανάνοιξε, έλπιζε πως κάποιο σημάδι θα είχε φανερωθεί μες στο χλομό κύκλο της κηλίδας. Μα ο κύκλος είχε μείνει απαράλλαχτος, ίσως λιγάκι πιο πυκνός, αλλά με μια γραμμή στη μέση σαν από κάποιο ράγισμα. Πλησίασε κι άλλο, ακούμπησε το μέτωπό του στον κορμό και περίμενε. Η κολόνα ήταν παγωμένη. Κι όμως, ένοιωθε ολοένα και πιο καθαρά ένα συγκρατημένο χτύπο που προερχόταν μάλλον απ’ το μέτωπό του. «Μίλα μου», ψιθύρισε ο αρχιτέκτονας πιέζοντας όλο το κορμί-του πάνω-της. «Δος μου ένα μήνυμα, αν σου είναι μπορετό».[..][3]

Τα παραπάνω αποσπάσματα είναι ενδεικτικά της λογοτεχνικής μαστοριάς του Καντερέ να μεταδώσει τον συμβολισμό της Αγίας Σοφίας, στη δυαδικότητα των τόπων «όπου διαφορετικοί πολιτισμοί έρχονται σε επαφή». Κι αυτό γιατί ο Καντερέ «δεν είναι ούτε μουσουλμάνος ούτε χριστιανός». 

[1] ΙΣΜΑΗΛ ΚΑΝΤΕΡΕ. (1996). Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας και άλλες ιστορίες, μτφρ. Δέσποινα Σαραφείδου. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σσ. 10-11. 

[2] ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ. (1997). «Λογοτεχνία και Ιστορία», στο: Βασιλεύς ή στρατιώτης. Σημειώσεις, σκέψεις, σχόλια για τη λογοτεχνία. Αθήνα: Άγρα, σσ. 66-67. 

[3] Τα αποσπάσματα στις σσ. 21-22, 27, 28, 33.

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ. Η Ιστορία δεν τελείωσε!

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 

Πόσο δίκιο είχε ο μακαρίτης Παναγιώτης Κονδύλης όταν στο επίμετρο του βιβλίου του Θεωρία του Πολέμου έγραφε ότι, το ελληνικό κράτος σε καμιά φάση δεν μπόρεσε να προστατεύσει αποτελεσματικά τον ευρύτερο Ελληνισμό και να αναστείλει τη συρρίκνωση ή τον αφανισμό του! Αυτό, πράγματι, συμβαίνει ετούτες τις ημέρες που ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας στην Πόλη μετατρέπεται σε τζαμί. Το ελλαδικό κρατίδιο αδυνατεί να προστατεύσει τον Ελληνισμό. Τάχαμου αντιδρά. Εκ των υστέρων η αντίδραση, δυστυχώς. Και τι αντίδραση: στο πλαίσιο της ευρωλιγούρικης μεταπρατικής νοοτροπίας. Παγκόσμιο μνημείο του πολιτισμού ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας, λένε. Ωραία, ποιος το αμφισβητεί; Όμως, αυτή είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη, εσκεμμένα αποκρύπτεται. Και αποκρύπτεται γιατί μάλλον δεν τη γνωρίζουν καλά οι λογής – λογής πολιτικάντηδες του ελλαδικού κρατιδίου – πόσοι άραγε από δαύτους που το παίζουν Ορθόδοξοι Χριστιανοί είδαν ποτέ την Αγία Σοφία ως σφραγίδα που αποτυπώνει τη μετάβαση από τον αρχαιοελληνικό στο βυζαντινό και μεταβυζαντινό πολιτισμό; - κι αν τελικά γνωρίζουν συντρίβουν ετούτη την αλήθεια, διότι ως καλοί μεταπράτες που είναι, αρνούνται να δουν την Αγία Σοφία ως έμβλημα και σύμβολο ολάκερου του Ελληνισμού, που μέσα της πάντα θα υποστασιάζεται η Μεγάλη Ιδέα. Συνελόντι ειπείν, η Αγία Σοφία πρωτίστως είναι ζήτημα θεμελιώδες του απανταχού – οικουμενικού Ελληνισμού και κατόπιν ζήτημα του παγκόσμιου πολιτισμού. Κι ας μην ξεχνάμε: «... αποδράσας ταις χερσί του Πατριάρχου από των βασιλικών πυλών, έδραμε μόνος μέχρι του άμβωνος και επεκτείνας τας χείρας εις τον ουρανόν, είπε: Δόξα τω Θεώ, τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργον επιτελέσαι· Νενίκηκά σε, Σολομών!» Τάδε έφη αυτοκράτωρ Ιουστινιανός Α΄, ο Μέγας. 

Σχέδιο της Αγίας Σοφίας του Π. Α. ΜΙΧΕΛΗ. (1993). Η Αγία Σοφία. Αθήνα: Ίδρυμα Παναγιώτη & Έφης Μιχελή, σ. 15.

Αγιά Σοφιά: σιωπηλό κέντρο του Χριστιανισμού και του Ελληνισμού, για πάντα

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Π. ΣΤΑΘΑΚΗΣ. (1997). Η Αγία του Θεού Σοφία. Το μυστικό φως της Μεγάλης Εκκλησίας και το αρχιτεκτονικό του ένδυμα. Εισοδικό: π. Αθανάσιος Γιέφτιτς. Πρόλογος: π. Σταμάτης Σκλήρης. Αθήνα: Ίνδικτος, σσ. 89-91.

Τα πρώτα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

«Το ανά χείρα βιβλίο δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει μια λεπτομερή ιστορική καταγραφή της περιόδου 324-451, αλλά να περιγράψει την ανάδυση του μεσαιωνικού Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους. Για να το εκφράσουμε διαφορικά, επιδίωξή μας είναι δείξουμε πως και γιατί το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος αναγεννήθηκε, ώστε να αποτελέσει σιγά – σιγά αυτό που σήμερα ονομάζουμε ως Βυζάντιο.

Πρόκειται για μια συναρπαστική περίοδο της ευρωπαϊκής ιστορίας, η οποία μόλις απέβαλε το στίγμα της “παρακμής” και της “πτώσης” αποκάλυψε τον πλούτο και το βάθος της. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα η σχετική έρευνα έχει προχωρήσει πολύ και διερευνώνται πεδία που παλαιότερα είχαν παραμεληθεί, όπως ο καθημερινός βίος ή η ιστορία της σεξουαλικότητας. Κι ακόμα, οι πηγές ξαναδιαβάζονται, νέες παράμετροι συνεκτιμούνται και τα γεγονότα φωτίζονται απρόσμενα και δημιουργικά από διάφορες γωνίες.

Οι καινούργιες αυτές θεωρήσεις βρήκαν τη θέση τους και σε αυτό το βιβλίο, με συνέπεια η εικόνα του πρώιμου Βυζαντίου και των πρωταγωνιστών του να εμφανίζεται συχνά διαφορετική από την παραδοσιακή. Δεν περιοριστήκαμε όμως στη μελέτη και τη χρήση της σύγχρονης βιβλιογραφίας. Η συγγραφή του βιβλίου αποτέλεσε την αφορμή για να διαβάσουμε ή να ξαναδιαβάσουμε τις πηγές κι ο αναγνώστης θα βρει συχνά αναφορές, σκέψεις ή και αμφισβητήσεις που τις αφορούν. Τα κείμενα αυτά είναι πλούσια όχι μόνο σε πληροφορίες, αλλά και σε ιδέες κι αισθήματα, περιέχουν τους φόβους και τις αγωνίες, τις ελπίδες και τις προσδοκίες των συγγραφέων και του κόσμου τους, δίνοντάς μας πιο ολιστικά την εικόνα μιας εποχή που, χωρίς ίσως να το έχει συνειδητοποιήσει η ίδια, στάθηκε το μεταίχμιο και η ανατολή ενός νέου κόσμου». 

ΦΩΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ. (2020). Βυζάντιο (324-451). Η ανάδυση μιας νέας αυτοκρατορίας. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, σσ. 12-13.

Η ελπίδα... «δεν πεθαίνει το ρωμαίικο!»

«Μα ποιος ζει χωρίς ελπίδα, τζάνουμ; -Ναι, θα ξαναγυρίσουν όλοι πίσω, με λέγει. Και θα πιάσουν πάλι το πόστο τους. Θα έλθουν να δουλέψουνε οι γιατροί, οι φαρμακοποιοί, οι διδάσκαλοι, οι έμποροι, οι δικηγόροι. Θα επιστρέψουν όλοι σου οι γείτονες, οι μανάβηδες, οι κασάπηδες, οι τσαγκάρηδες, οι ποτοποιοί. Θα πάρουν πίσω τα σπίτια τους, που τους τα δέσμευε το κράτος. Θα αγοραστούν και θα ενοικιαστούν καινούργια. Θα ξαναζωντανέψουν τα σοκάκια των Ταταούλων. Θα ντυθείς πάλι μασκαράς, γιατί θα σηκωθεί η διαταγή που βγάλανε το’43· την Καθαρή Δευτέρα· το Μπακλαχοράνι θα γίνεται ξανά ελεύθερα, μέσα σε μεγάλο ξεφάντωμα. Παντού θα ακούς τον ήχο ελεύθερα, μέσα σε μεγάλο ξεφάντωμα. Παντού θα ακούς τον ήχο της αγαπημένης σου λατέρνας. Θα ξαναγεμίσουνε τα σχολεία με παιδιά και το εκκλησίασμα θα ξεχειλίζει απ’ τους ναούς. Όταν κατεβαίνεις στο Πέρα, θα χαίρεσαι τα ελληνικά τραγούδια απ’ το στόμα των μαθητών στα διαλείμματα του Ζαππείου και του Ζωγραφείου. Στα Ταξίμι, στο Σταυροδρόμι, στο Τουνέλι, στον Κουλά, σε όλη την Πόλη, παντού, θα ακούγεται ξανά η ελληνική λαλιά. Δεν πεθαίνει το ρωμαίικο!»- 

ΘΩΜΑΣ ΚΟΡΟΒΙΝΗΣ. (2012). ’55. Αθήνα: Άγρα, σ. 447.

«Πραγματική Βασιλεύουσα!»

«Ώσπου άρχισαν να μας υποδέχονται σαν προπομποί της βυζαντινής πρωτεύουσας έρημες ακτές και ξέρες. Ξαφνικά, μείναμε από θαυμασμό με το στόμα ανοιχτό. Όπως γεννά σπάνια η φύση καλλονές, το ίδιο φειδωλή είναι στη δημιουργία μοναδικών τοπίων, όπως η θέα της Κωνσταντινούπολης καθώς την αντικρίσαμε από τη θάλασσα του Μαρμαρά. Έμοιαζε θρονιασμένη πάνω σε επτά λόφους με τους τρούλους της Αγίας Σοφίας σαν κορώνες της, τις τρεις θάλασσες στα πόδια της, να την κυκλώνουν σα φύλακές της πανύψηλα τείχη, τυλιγμένη μέσα στα μαβιά πέπλα του δειλινού. “Πραγματική Βασιλεύουσα!”, έκοψα τη σιωπή». 

ΤΑΣΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ. (1998). Μεσαιωνικό Τρίπτυχο. Αφηγήματα. Αθήνα: Εστία, σσ. 31-32.