Μνήμη μακαριστού Αρχιεπισκόπου Βορείου και Νοτίου Αμερικής ΙΑΚΩΒΟΥ· 15 χρόνια από το θάνατό του (10 Απριλίου 2005)

Γράφει Ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΚΑΙ ΝΟΤΙΟΥ ΑΜΕΡΙΚΗΣ ΙΑΚΩΒΟΥ, Τα άπαντα επί πανανθρωπίνων δικαιωμάτων και εθνικών θεμάτων. Ανέκδοτη Αλληλογραφία Ιακώβου με τους Προέδρους των ΗΠΑ και Προέδρους και Πρωθυπουργούς της Ελλάδος. Συμβολή πρωτογενής στην εκκλησιαστική και πολιτική σκέψη και επικοινωνία, Επιμέλεια: Αθανάσιος Αν. Αγγελόπουλος, εκδ. Ίδρυμα Εθνικού και Θρησκευτικού Προβληματισμού - University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2008, σσ. 1184. 

Αναμφίβολα ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής Ιάκωβος, ο κατά κόσμον Δημήτριος Κουκούζης, υπήρξε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γεννημένος στη μαρτυρική Ίμβρο το 1811, βρέθηκε από πολύ νωρίς κοντά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, σε μια εποχή εντόνων και ραγδαίων αλλαγών για το σύνολο του ρωμαίικου πληθυσμού της Πόλης. Η διακονία του κοντά στον τότε Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Αθηναγόρα και μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη ήταν μια μαθητεία, η οποία καθόρισε και τη μετέπειτα λαμπρή εκκλησιαστική σταδιοδρομία του. Μία επιπλέον σημαντική παράμετρος της προσωπικότητας του Ιακώβου, υπήρξε η συμμετοχή του στο διαχριστιανικό διάλογο, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, ως Αντιπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (Π.Σ.Ε.). Κατά το διάστημα 1955-1958 υπήρξε μέλος των εκκλησιαστικών αποστολών στη Ρουμανία, τη Νέα Ζηλανδία, την Ινδία, την Αιθιοπία, το Ισραήλ, την Ιορδανία, το Λίβανο, τη Συρία, τη Φιλανδία, τη Ρωσία, την Ολλανδία και την Αγγλία. Για τη συνολική προσφορά του στο πλαίσιο δράσης του Π.Σ.Ε., στις 23 Φεβρουαρίου 1995 τιμήθηκε σε εκδήλωση που διοργανώθηκε στην Ατλάντα. 

Η δράση του ως Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής από το 1956 μέχρι το 1996, εκτός από εκκλησιαστική ήταν πολιτική και διπλωματική. Την περίοδο της ποιμαντορίας του κατάφερε να είναι η κυρίαρχη ηγετική φυσιογνωμία ολοκλήρου του Ελληνισμού των Ηνωμένων Πολιτειών, λόγω του ότι κατέστη ο πλέον κατάλληλος και προνομιακός συνομιλητής τής αμερικανικής ηγεσίας και πολιτικής. Υπ΄ αυτές τις προϋποθέσεις, με το πηγαίο ταλέντο και χαρακτήρα του προσπάθησε να εξασφαλίζει πάντοτε την ευνοϊκή αντιμετώπιση από πλευράς των Η.Π.Α., όλων των θεμάτων ελληνικού εθνικού ενδιαφέροντος. 

Απτή απόδειξη όλων των παραπάνω, είναι το παρουσιαζόμενο εδώ βιβλίο: Τα άπαντα επί πανανθρωπίνων δικαιωμάτων και εθνικών θεμάτων. Εκδιδόμενο από τον εκδοτικό οίκο της Θεσσαλονίκης University Studio Press και το Ίδρυμα Εθνικού και Θρησκευτικού Προβληματισμού, περιλαμβάνει σημαντικό μέρος της επιστολογραφίας τού μακαριστού Αρχιεπισκόπου με πολιτικούς ηγέτες των Η.Π.Α., και της Ελλάδας. Η έκδοσή της οφείλετε στην αγάπη και μέριμνα του Ομότιμου Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αθανασίου Α. Αγγελόπουλου, στον οποίο ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος πριν το θάνατό του εμπιστεύθηκε την προσωπική ανέκδοτη αλληλογραφία του προς έκδοση. Στο προλογικό σημείωμα (σσ. XII-XIV), ο επιμελητής του τόμου κ. Αγγελόπουλος ευχαριστεί θερμά τόσο τη Γραμματέα και Υπεύθυνη του Ιστορικού Αρχείου Ιακώβου της Αρχιεπισκοπής Αμερικής στη Νέα Υόρκη κ. Νίκη Καλλέ για την πολύτιμη συμβολή της στη συλλογή του υλικού, όσο και τον Τύπο των Αθηνών, της Θεσσαλονίκης και Νέας Υόρκης, τις εφημερίδες Η Καθημερινή, Απογευματινή, Το Παρόν, Μακεδονία, Εθνικός Κήρυξ, για τις επιμελημένες προδημοσιεύσεις αποσπασμάτων του έργου, υπογραμμίζοντας ότι, ο παρόν τόμος «συνιστά οφειλόμενο ελάχιστο φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης στον Μεγάλο Εκείνο Αρχιεπίσκοπο Ιάκωβο και η έκδοσή του προσφέρεται να υπηρετήσει τους ειδικούς ερευνητές και τους φιλίστορες ευρύτερα που θα θελήσουν τώρα και στο μέλλον να διεισδύσουν και να εισχωρήσουν στο θησαυροφυλάκιο της σκέψεως, της ψυχής και της σύνολης δράσεως του μακαριστού Ιακώβου». Στη συνέχεια στο εισαγωγικό σημείωμά του (σσ. ΧΙΧ-LIV), o κ. Αγγελόπουλος αποτιμά την προσφορά του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου επισημαίνοντας ότι, ο μεγάλος αυτός ιεράρχης διέθετε πολλαπλά πλεονεκτήματα και λειτουργούσε πάντοτε στα πλαίσια της «οικουμενικής αποστολής της Ορθοδόξου Εκκλησίας». Συνεχώς τον απασχολούσαν ζητήματα όπως η ευημερία και δημοκρατία της Ελλάδος, η βελτίωση των ελληνοαμερικανικών και ελληνοτουρκικών σχέσεων, το Κυπριακό και Μακεδονικό Ζήτημα, καθώς επίσης και το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως Ύπατη Κορυφή της Ορθοδοξίας. 

Το όλο έργο διαιρείται σε δύο μέρη. Το πρώτο, επιγράφεται Επιστολογραφία Αρχιεπισκόπου Βορείου και Νοτίου Αμερικής Ιακώβου με τους Προέδρους των ΗΠΑ 1959-1998 (σσ. 1-550) και περιλαμβάνει την αλληλογραφία του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου με Αμερικανούς Προέδρους Truman, Eisenhower, Cennedy, Johnson, Nixon, Ford, Carter, Reagan, Bush, Clinton. Ενδεικτικό δείγμα της αλληλογραφία αυτής είναι η αποστολή τηλεγραφήματος στον πρόεδρο των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον, στις 20 Ιουλίου του 1974, κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, όπου ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος με δυναμικό τρόπο επισημαίνει: «Η ειρήνη στον κόσμο διακυβεύεται εν μέρει λόγω του - ελλιπούς αποφασιστικότητας - ρόλου μας στην αποσόβηση πολέμων που φαίνονται στον ορίζοντα. Οι ίδιες οι προσπάθειές σας για ειρήνη στον κόσμο δείχνουν να υπονομεύονται από ένα συμμαχικό έθνος, την Τουρκία. Νιώθοντας βαθύ πόνο και φόβο, σας παροτρύνω εκ μέρους όλων των συμπατριωτών μου στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον κόσμο να ασκήσετε όλη σας την επιρροή διά την κατάπαυση του πυρός που θα επέτρεπε ένα λογικό διάλογο υπέρ της ειρήνης. Η προσευχή μου είναι ο Θεός να σας δώσει τη δύναμη να επέμβετε υπέρ της ελευθερίας με δικαιοσύνη και ειρήνη», (σ. 150). 

Το δεύτερο μέρος (σσ. 551-1088) περιλαμβάνει την αλληλογραφία του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου με Έλληνες ηγέτες, όπως ο Κ. Καραμανλής, ο Γ. Παπανδρέου, ο Κ. Τσάτσος, ο Α. Παπανδρέου και ο Κ. Μητσοτάκης. Στην εν λόγω αλληλογραφία ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος αναδεικνύεται άριστος γνώστης τόσο των αμερικανικών όσο και των ελληνικών και διεθνών πολιτικοκοινωνικών εξελίξεων, καταφέρνοντας με το δυναμικό χαρακτήρα του να δημιουργεί την αίσθηση στους υψηλούς συνομιλητές του, πως απέναντί τους είχαν έναν άτυπο μεν καταλυτικό δε σύμβουλό τους επί ποικίλων θεμάτων, του οποίου η γνώμη είχε ιδιαίτερη βαρύτητα. 

Το συνεχές ενδιαφέρον του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Ιακώβου για την απανταχού προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών πολιτικών και θρησκευτικών ελευθεριών, υπήρξε κινητήριος μοχλός της πολύπλευρης δράσης του, για την οποία άλλωστε τιμήθηκε το 1980 από τον τότε πρόεδρο των Η.Π.Α., Κάρτερ με το Μετάλλιο της Ελευθερίας. Αξιοσημείωτο στην περίπτωση αυτή είναι το γεγονός πως σε πολλές επιστολές και τηλεγραφήματά του ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος αναφέρεται σε θέματα που αφορούν περιοχές, όπως η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας και οι δυσκολίες που συνεχώς αντιμετωπίζει, αλλά και οι προτάσεις του για τα ανθρωπιστικά ζητήματα προσφύγων του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία. 

Του όλου έργου προηγούνται: Προλεγόμενο Μήνυμα του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χριστοδούλου, Μήνυμα του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Αμερικής Δημητρίου (σσ. XV-XVII), και έπεται αναλυτικό Ευρετήριο Ονομάτων και Πραγμάτων (σσ. 1089-1134). Όπως ήδη παραπάνω ετόνισα, τη γενική εποπτεία της έκδοσης έχει ο Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ και Πρόεδρος του Ιδρύματος Εθνικού και Θρησκευτικού Προβληματισμού που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη Αθανάσιος Αν. Αγγελόπουλος, ενώ για την επιμέλεια των κειμένων εργάστηκαν ο Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης, Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., ο Βασίλειος Δ. Κουκουσάς, Καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., και οι Παναγιώτης Ν. Τζουμέρκας, Θωμάς Παπαστεργίου, Γρηγόριος Λιάντας.