Λογοτεχνία και ιστορικό παρελθόν

«Ωστόσο κάθε εποχή, κάθε καθρέφτης, έχει τα δικά του συστήματα ιδεών. Ετούτη ή εκείνη η ερμηνεία, που ένα ιστορικό πρόσωπο ή γεγονός μπορεί να λάβει, ανταποκρίνεται κατ’ αρχήν και με θεμελιώδη τρόπο στο συγκεκριμένο σύστημα ιδεών, στο οποίο συμβαίνει να καθρεφτίζεται τότε που ζει ή συμβαίνει. Κατά δεύτερο λόγο, μπορεί να επιδεχθεί κάποιες από τις ερμηνείες που προκαλεί η διαχρονική περιπέτεια των ιδεών. Έτσι, όταν ένας συγγραφέας γράφει για τα ιστορικά συμβάντα, οφείλει να μελετήσει και το συγχρονικό και το διαχρονικό είδωλο του αντικειμένου του από πηγές και βιβλιογραφία, εφόσον δεν θέλει να υπεραπλουστεύσει αυτό το εξαιρετικό σύνθετο σε ιδέες και πράξεις που είναι η ιστορία, ούτε βέβαια και το εξίσου σύνθετο που είναι η λογοτεχνία. Από κει και πέρα ο δικός του τρόπος, αν κάπου ενδέχεται να συγγενέψει με τρόπους των ιστορικών, ποτέ, και για κανένα λόγο, δεν πρέπει να θεωρείται ότι ταυτίζονται, γιατί από τη φύση τους είναι αδύνατον να ταυτιστούν.

»Στα παραπάνω θα ήθελα να προσθέσω δύο σχόλια: Πρώτον, ότι καμιά εποχή ή αντίληψη δεν επιτρέπεται να θεωρεί τον εαυτό της εξαιρετικά σοφότερο, επομένως επ’ άπειρον αυτάρκη. Δεύτερον, ότι ο καθρέφτης, που ανακαλεί, επιλέγει σύμφωνα με τις δικές του ιδιαιτερότητες εκείνο το οποίο για ένα διάστημα θα τον ενοικήσει ως είδωλο. Για τη λογοτεχνία η συγκίνηση πρέπει, νομίζω, να είναι μια από τις βασικές αιτίες επιλογής, αιτία που θα συμπλέξει βαθιά και για καιρό ένα πολύ συγκεκριμένο υποκείμενο με ένα από τα αμέτρητα σημεία του παρελθόντος. Η κινητήρια δύναμή της (και όχι η μόδα), από κοινού με το σεβασμό για ό,τι έχει οριστικά διαβεί και κάποιος κάποτε τολμά να το ανακαλέσει και το φανταστεί, θα συνδράμουν το συγγραφέα – που μέσα από τα κάτοπτρα του χρόνου δεν μπορεί να γράψει παρά για τη δική του εποχή και την ίδια του τη ζωή. Δίχως αυτή τη θυμική μέθεξη, αλλά δίχως κι αυτό το δέος μπροστά στο τελειωμένο κι όμως ατελεύτητο, αμφιβάλλω αν είναι δυνατή οποιαδήποτε αξία λόγου προσέγγιση του παρελθόντος. Και δεν μιλώ για τη λογοτεχνία μόνο». 

ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ. (1997). «Λογοτεχνία και Ιστορία», στο: “Βασιλεύς ή Στρατιώτης”; Σημειώσεις, σκέψεις, σχόλια για τη λογοτεχνία. Αθήνα: Άγρα, σσ. 63-65.