Μίλαν Κούντερα

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΠΟΥΚΑΛΑ

Λήμμα «ΨΕΥ∆ΩΝΥΜΟ (Pseudonyme)» από το «Προσωπικό Λεξικό του Μίλαν Κούντερα»: «Ονειρεύομαι έναν κόσμο όπου οι συγγραφείς θα ήταν υποχρεωμένοι από τον νόμο να κρατούν κρυφή την ταυτότητά τους και να χρησιμοποιούν ψευδώνυμα. Τρία πλεονεκτήματα: δραστικός περιορισμός της γραφομανίας· μείωση της επιθετικότητας στη λογοτεχνική ζωή· εξαφάνιση της βιογραφικής ερμηνείας ενός έργου». Σαράντα λέξεις όλες κι όλες, αποκαλύπτουν καθαρά και ξάστερα τον στοχαστικό και τον είρωνα, τον βαθύτατο γνώστη των ανθρωπίνων και τον ασύλληπτα ευθύβολο ιστορητή τους. Ναι, για να αληθεύει το «εξ όνυχος τον λέοντα», προϋποτίθεται ένας λέων. Ή ένας Μίλαν. Μίλαν Κούντερα. Ελάχιστοι σκέφτηκαν πάνω στην τέχνη του μυθιστορήματος όσο αυτός, και όπως αυτός. Και ελάχιστοι το ανανέωσαν όσο αυτός.

Το «Προσωπικό Λεξικό» του Κούντερα είναι κεφάλαιο του βιβλίου του «Η τέχνη του μυθιστορήματος», που κυκλοφόρησε στην Εστία λίγες μέρες πριν από τον θάνατό του, σε μετάφραση του Γιάννη Η. Χάρη από την οριστική έκδοση του γαλλικού πρωτοτύπου. Ασπίδα με τρεις γερές στρώσεις το ψευδώνυμο στη σκέψη του Κούντερα, περίπου όπως οι τελετουργικές ασπίδες ορισμένων βασιλέων προ Χριστού. Για να πολεμιούνται ισάριθμα κακά. Με πρώτη τη γραφομανία. Αν η Δόξα δεν βρίσκει έτοιμη την ονοματεπώνυμη κεφαλή σου, για να τη στεφανώσει, μπορεί και να τα καταφέρεις να αποκοιμίσεις μέσα σου το άγχος δημοσιότητας, που όταν το μεταμφιέζεις σε πάθος γραφής, καταλήγεις να εκδίδεις πιο γρήγορα απ’ όσο νιώθεις και στοχάζεσαι. Αν ο Κούντερα είχε αγχωθεί με το Βραβείο Νομπέλ, ίσως και να ‘χε τυπώσει άλλα τόσα μυθιστορήματα, για να ανανεώνει συνεχώς τη θέση του στη φημολογούμενη «επετηρίδα».

Η ενδολογοτεχνική επιθετικότητα έπειτα. Κανένας δεν σπαταλάει την κακία του για να επιτεθεί σε ψευδώνυμα, άγνωστα φαντάσματα, γιατί δεν νιώθει να απειλούνται οι «ιδέες» του, η εικόνα, η εξουσία του. Αν ο Κούντερα είχε στρατεύσει την τέχνη του σε κάποιο λάβαρο, κομμουνιστικό ή αντικομμουνιστικό, δεν θα ‘πεφτε θύμα της σπερμολογούσας κακοήθειας. Επέλεξε να ασκηθεί γράφοντας στην τέχνη των ερωτήσεων, και να μας τη μάθει, αρνούμενος την τεχνική των αγέρωχων απαντήσεων.

Τέλος, κίνδυνος αιώνιος, η εξίσωση της βιογραφίας ενός λογοτέχνη με τη γραφή του. Για να τον αποτρέψει ο Κούντερα, είχε καταλήξει στο συνοπτικότερο δυνατό βιογραφικό στο «αυτί» των βιβλίων του: «Γεννήθηκε στην Τσεχία. Από το 1975 ζει στη Γαλλία». Τέλος.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ