Τὸ νόημα τῆς ἐκκοπῆς τοῦ θελήματος καὶ τὰ Μακαριανὰ κείμενα

Τοῦ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ΨΑΛΤΟΥ· Θεολόγου Καθηγητῆ - Δρ Κοινωνικῆς Ἀνθρωπολογίας καὶ Ἱστορίας.

Ἡ ἔννοια τοῦ θελήματος καὶ τὸ αἴτημα τῆς ἐκκοπῆς του εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ σημαντικὰ ζητήματα τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ὡστόσο, ἡ κατανόηση αὐτοῦ τοῦ ζητήματος συνδέεται μὲ μία σειρὰ ἀπὸ ἑρμηνευτικὲς ἐκδοχές.

Γιὰ παράδειγμα, στὰ κείμενα τοῦ Εὐαγρίου ἀπὸ τὸν Πόντο, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ πονηροὶ λογισμοὶ δὲν σχετίζονται μόνο μὲ τὴν ὕλη, τὸ νόημα τῆς ἐκκοπῆς τοῦ θελήματος ἔχει νὰ κάνει κυρίως μὲ αὐτή. Γιὰ τὸν Εὐάγριο, λέει ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ: «ὁ νοῦς δὲν θὰ δεῖ τοὺς θεϊκοὺς τόπους μέσα του, ἂν δὲν ἀνυψωθεῖ πάνω ἀπὸ ὅλες τὶς σκέψεις τὶς σχετικὲς μὲ τὴν ὕλη».

Ὡστόσο, ὑπάρχει καὶ μία ἄλλη τάση τῆς ἀσκητικῆς γραμματείας, ἡ ὁποία θεωρεῖ ὅτι τὸ ζήτημα τῆς ἐκκοπῆς τοῦ θελήματος εἶναι πολὺ πιὸ σύνθετο ἀπὸ τὴν ἀπάρνηση τῆς ὕλης. Γιὰ παράδειγμα, στὸ Γεροντικὸ λέει ὅτι ἂν ἡ ἀποχὴ ἀπὸ τὸ κρέας, δίνει τροφὴ στὴν οἴηση, τότε καλύτερα αὐτὴ νὰ σταματήσει.

Τὰ θεμελιώδη καὶ πιὸ ἀντιπροσωπευτικὰ κείμενα αὐτῆς τῆς τάσης, τὰ ὁποῖα ἐπηρέασαν καὶ μιὰ σειρὰ ἀπὸ μεταγενέστερα, εἶναι κάποια κείμενα τοῦ 4ου αἰῶνος, τὰ ὁποία φέρουν τὸ ὄνομα τοῦ Ἁγίου Μακαρίου του Αἰγυπτίου, ποὺ ἑορτάζει στὶς 19 Ἰανουρίου. Ἡ πραγματικὴ πατρότητα αὐτῶν τῶν κειμένων, ποὺ εἶναι γνωστὰ ὡς Μακαριανά, ἀποτελεῖ ἄινιγμα (βλ. https://immsdramas.gr/?p=1975).

Στὰ κείμενα αὐτὰ τὸ ζήτημα τῆς πνευματικῆς ζωῆς δὲν εἶναι ἡ αἰχμαλωσία τοῦ νοῦ στὸ σῶμα, ἀλλὰ ἡ αἰχμαλωσία ὁλοκλήρου τοῦ ἀνθρώπου στὸ πνεῦμα τοῦ πονηροῦ: «Ὁ πονηρὸς ἄρχων, αἰχμαλωτεύσας τὸν ἄνθρωπον ἀπ’ ἀρχῆς, οὕτω περιέθηκε καὶ ἐνέδυσε τὴν ψυχὴν ἐν τῇ ἐξουσία τοῦ σκότους… οὐκ ἀφῆκεν οὔτε ἐν μέλος αὐτῆς ἐλεύθερον ἀπ’ αὐτοῦ, οὐ λογισμούς, οὐ νοῦν, οὐ σῶμα, ἀλλ’ ἐνέδυσεν αὐτὴν πορφυρίδα τοῦ σκότους».

Ὑπὸ τὸ πρίσμα αὐτὸ, ἡ ἐκκοπὴ τοῦ θελήματος δὲν ἔχει τὸ νόημα τῆς ἀπάρνησης τῆς ὕλης, ἀλλὰ τῆς ἀπάρνησης τοῦ νὰ νομίζεις ὅτι εἶσαι κάτι: «μὴ οἴεσθαι ἐν ἐαυτοῖς εἶναι τί». Μὲ τὴν ἐκκοπὴ αὐτὴ ἡ πνευματικὴ ζωὴ μπορεῖ νὰ γίνει πηγὴ εὐφροσύνης, καθὼς οἱ ψυχὲς ποὺ «οὐ πεποίθασιν ἐν ἐαυταῖς οἰόμεναι εἶναι τί… εὐφροσύνης ἐπουρανίου χάριτος μέτοχοι γίνονται».

ΠΗΓΗ: Ἱερὰ Μονὴ Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Πρασινάδας