Σεπτέμβριος στις βεράντες: και τα μυαλά στα βιβλία

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Σεπτέμβριος στις βεράντες: και τα μυαλά στα βιβλία. Συνεχίζουμε να διαβάζουμε λογοτεχνία. Νέες εκδόσεις αλλά και παλαιότερες. Βιβλία που πριν κάποια χρόνια έχουμε διαβάσει και που, η περιρρέουσα σημερινή πραγματικότητα, μας δείχνει πως κάποια από αυτά μπορούν να χαρακτηριστούν προφητικά - επίκαιρα και τα ξαναπιάνουμε στα χέρια και τα ξαναδιαβάζουμε. Προχθές, από τη βιβλιοθήκη μου, ανέσυρα τα δύο πρώτα βιβλία του Μισέλ Ουελμπέκ. Τα είχα διαβάσει όταν κυκλοφόρησαν. Το πρώτο, Η επέκταση του πεδίου πάλης, εκδόθηκε το 1999, και το δεύτερο, Τα στοιχειώδη σωματίδια, το 2000. Και τα δύο σε μετάφραση Αλέξη Εμμανουήλ, από τις εκδόσεις Εστία. Ο Ουελμπέκ, μέχρι σήμερα, στην ελληνική γλώσσα μετρά πάνω από δέκα βιβλία. Όλα για απαιτητικούς αναγνώστες και, βέβαια, όλα με οξυδερκή ματιά, διαπερνούν τον σημερινό κόσμο και πολιτισμό της Δύσης, πολιτισμό που όπως έλεγε Olivier Clement, βιογραφώντας τρόπον τινά τον Ρώσο μυθιστοριογράφο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, «απειλείται από τον κίνδυνο μιας κούφιας γαλήνης, τόσο που “ένα μέρος της λογοτεχνίας της δεν μπορεί να επιζήσει». Κι όμως, με τον Ουελμπέκ η ευρωπαϊκή λογοτεχνία ζει και μεγαλουργεί.

Στο πρώτο βιβλίο του ο Ουελμπέκ καλεί τον αναγνώστη «ακόμη μια φορά» να κάνει την είσοδό του στο «πεδίο της πάλης». Τον προειδοποιεί: «Οι σελίδες που ακολουθούν αποτελούν ένα μυθιστόρημα. Εννοώ, μια διαδοχή συμβάντων στα οποία πρωταγωνιστώ. Ετούτη η αυτοβιογραφική επιλογή, στην πραγματικότητα δεν είναι καν επιλογή: όπως και να το κάνουμε, δεν έχω άλλη διέξοδο. Αν δεν γράψω όσα έχω δει, θα υποφέρω το ίδιο – κι ίσως λιγάκι παραπάνω. Μονάχα λίγο, επιμένω σε αυτό. Η γραφή διόλου δεν ανακουφίζει. Εισάγει μια υποψία συνοχής, την αίσθηση ενός ρεαλισμού. Πάντα τσαλαβουτάμε σε μια αιματοβαμμένη ομίχλη, όμως υπάρχουν κάποιες σημαδούρες. Το χάος απέχει μόνο λίγα μέτρα. Χλομή επιτυχία, στ’ αλήθεια». Η είσοδος στο πεδίο της πάλης έχει και συνέχεια: «τι αντίθεση με την απόλυτη δύναμη, τη θαυμαστή, της ανάγνωσης! Μια ζωή δοσμένη στο διάβασμα θα είχε εκπληρώσει τις επιθυμίες μου· το γνώριζα κιόλας απ’ τα εφτά μου. Η διάρθωση του κόσμου μού προξενεί οδύνη, δεν μου ταιριάζει και δεν μου φαίνεται πιθανόν ν’ αλλάξει. Στ’ αλήθεια, πιστεύω ότι μια ζωή αφιερωμένη στην ανάγνωση θα μου ταίριαζε περισσότερο. Αλλά δεν μου δόθηκε μια τέτοια ζωή».

Στην Επέκταση του πεδίου πάλης, ο Ουελμπέκ κάνει λόγο για το πως στις δυτικές κοινωνίες λειτουργεί ο μηχανισμός σεξουαλικής επιλογής. «Η σεξουαλικότητα είναι ένα σύστημα κοινωνικής ιεράρχησης», γράφει. Η αναζήτηση ερωτικού συντρόφου «είναι αυτό που αποκαλείται “ο νόμος τη αγοράς”». Μια ακόμα εκδοχή της σεξουαλικής επανάστασης και της ερωτικής ελευθερίας του καιρού μας! Εδώ κι αν είναι επίκαιρος ο Ουελμπέκ!

Στο δεύτερο βιβλίο του Τα στοιχειώδη σωματίδια, ο Ουελμπέκ από την ανθρώπινη σεξουαλικότητα περνά στον ταραχώδη χώρο της βιολογίας: με επιστημονικούς όρους περιγράφει μια νέα μορφή ευγονικής, η οποία θεμελιώνεται στην τροποποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Στις δεκατρείς σελίδες του επίλογου, υπό μορφή δοκιμίου κι όχι λογοτεχνικού έργου, γράφει ότι ο «Χουμπσετζάκ λανσάρισε το 2013 το διάσημο σλόγκαν του, το οποίο έμελλε να δώσει το αλληθινό έναυσμα ενός κινήματος της κοινής γνώμης σε πλανητική κλίμακα: “Η ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ ΔΕΝ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΑΛΛΑ ΓΕΝΕΤΙΚΗ”». Ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας κλείνει το βιβλίο του γράφοντας πως «αυτό το βιβλίο είναι αφιερωμένο στον άνθρωπο». Είναι η τελευταία φράση του. Όμως, πριν από αυτή τη φράση, για το ανθρώπινο είδος και τη μακρά ιστορία του στη γη γράφει πως: «η Ιστορία υπάρχει· επιβάλλεται, κυριαρχεί, η εξουσία της είναι αναπόφευκτη. Ωστόσο, πέρα από τον αυστηρό ιστορικό ορίζοντα, η υπέρτατη φιλοδοξία αυτού του βιβλίου είναι η απότιση φόρου τιμής σε αυτό το άτυχο και θαρραλέο είδος που μας δημιούργησε. Αυτό το δυστυχισμένο και χαμερπές είδος, που λίγο διέφερε από τον πίθηκο, και που ωστόσο κουβαλούσε εντός του ευγενικές επιθυμίες. Αυτό το βασανισμένο, αντιφατικό, ατομικιστικό και εριστικό είδος, με τον άμετρο εγωισμό, που φορές ήταν ικανό για ανείπωτες πράξεις βίας, αλλά και που ποτέ του δεν έπαψε να πιστεύει στην καλοσύνη και την αγάπη. Αυτό το είδος, επίσης, που για πρώτη φορά στην ιστορία του κόσμου κατόρθωσε ν’ αντιμετωπίσει τη δυνατότητα της ίδιας του της υπέρβασης και που, λίγα χρόνια αργότερα, κατόρθωσε να βάλει σ’ εφαρμογή αυτή την υπέρβαση. Τη στιγμή όπου οι στερνοί εκπρόσωποί του σβήνουν, θεωρούμε πρέπον να αποτίσουμε στην ανθρωπότητα αυτό τον ύστατο φόρο τιμής. Φόρο τιμής που, κι αυτός επίσης, θα καταλήξει να εξαφανιστεί και να χαθεί μες στην άμμο του χρόνου. Είναι ωστόσο απαραίτητο, για μια φορά τουλάχιστον, ετούτος ο φόρος τιμής να αποδοθεί».

Αν και τυπικά ήρθε το τέλος του καλοκαιριού, αν και κάθε αποχαιρετισμός του είναι και ένας μικρός «θάνατος», επιμένουμε: Σεπτέμβριος στις βεράντες: και τα μυαλά στα βιβλία!