Ο Ανδρέας Κάλβος από τις εκδόσεις ΣΥΝΕΧΕΙΑ του Τάκη Συρέλλη, με επιμελητή τον ΔΑΣΚΑΛΟ και ΠΟΙΗΤΗ Γιάννη Δάλλα [2]

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ανδρέας Κάλβος (1792-1869) ποιητής· Γιάννης Δάλλας (1924-2020)· ποιητής, νεοελληνιστής συγγραφέας, δοκιμιογράφος και πανεπιστημιακός δάσκαλος· Τάκης Συρέλλης (1953-), ποιητής και εκδότης: και οι τρεις ποιητές. Αν και στο ποιητικό έργο τους δεν υπάρχει σγμείο σύγκλισης, εκείνο που εδώ αξίζει να τονιστεί είναι ότι, η περιήγηση στη γλώσσα της ποίησής τους για τον καθένα από εμάς όταν τη διαβάζει, τον κάμει να νιώθει ωσάν να βρίσκεται πάνω σ’ ένα πολυτάξιδο καράβι.

Της ποίησης του Κάλβου επιμελητής είναι ο Γιάννης Δάλλας και εκδότης ο Τάκης Συρέλλης. Δύο βιβλία για τον Κάλβο, το ένα φιλολογική επιμέλεια της πρώτης ποιητικής συλλογής του Η Λύρα ή Η Ιωνιάς (Ιόνιος δηλαδή Λύρα) και το άλλο Η ποιητική του Ανδρέα Κάλβου. Η πνευματική συγκρότηση και η τεχνική των Ωδών γραμμένα από τον Δάλλα, εκδόθηκαν από τον δημιουργό του εκδοτικού οίκου ΣΥΝΕΧΕΙΑ, δια χειρός ΣΥΝΕΧΕΙΑ, δια χειρός Τάκη Συρέλλη. Γι’ αυτά τα δύο γράφω σήμερα, κάνοντας όχι βιβλιοπαρουσίαση ή βιβλιοκριτική αλλά προσεγγίζοντάς τα ως εκδοτικά καλλιτεχνήματα, με την απαραίτητη όπου κρίνω ένταξή τους στην Επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Και αυτό γιατί ο Κάλβος και η Εθνική Παλιγγενεσία ταυτίζονται· ο Κάλβος όπως γράφει ο Κ. Θ. Δημαράς «στα τριάντα δύο του χρόνια βρίσκεται μπροστά στη θαυμαστή εμπειρία του Αγώνα· η ποιητική ψυχή του, η διαμορφωμένη πλέον ποιητική ιδιοσυγκρασία του, ο ενθουσιασμός του, τον κινούν να γίνει ποιητής της επαναστατημένης Ελλάδας». Άκρως δηλωτικοί οι τίτλοι μερικών Ωδών του: «Εις δόξαν», «Εις τον Ιερόν Λόχον», «Εις Χίον», «Εις Ελευθερίαν», «Εις Σούλι», «Εις Ψαράν», «Εις Σάμον». Όμως, ας μη σταθώ άλλο εδώ. Άλλωστε έχουν γραφεί πάρα πολλά για τον Κάλβο, τόσο για την ποίησή του όσο και για τις ιδέες του. Ωστόσο, εν τάχει αξίζει να αναφέρω ολίγα τινά για τη βιοτή του, τα οποία διαμόρφωσαν τον ποιητικό χαρακτήρα του. Τα αντλώ από τις Ιστορίες της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Κ. Θ. Δημαρά, από την τελευταία έκδοσή της, την ένατη, στα 2000, λίγα χρόνια μετά το θάνατό του, το 1992, του Λίνου Πολίτη, την ένατη έκδοσή της, στα 1998 και του Mario Vitti, στη δεύτερη έκδοσή της, το 1987. Ο Κάλβος γεννιέται στη Ζάκυνθο, στα 1792. Μητέρα αρχοντοπούλα, η μόνη γυναικεία μορφή που περνάει μέσα στα ποιήματά του, δέκα χρόνια έζησε μαζί της, την έχασε στα 1815· πατέρας τυχοδιωκτικός τύπος, στρατιωτικός, ναυτικός και έμπορος· στο Λιβόρνο γραμματέας ενός από τους Γιαννιώτες εμπόρους Ζωσιμάδες· είκοσι χρονών γνωρίζει τον Ιταλό ποιητή Ούγκο Φώσκολο, από του οποίου την ποίηση εμπνέεται· ταξιδεύει στην Αγγλία και στην Ελβετία όπου ζει με μεταφράσεις βιβλίων για την Αγγλικανική Εκκλησία και από παραδόσεις μαθημάτων· χαρακτήρας ευαίσθητος και υπεροπτικός, στυγνός, περίεργος και απομονωμένος, ευερέθιστος, σοβαρός, σκεπτικός, μοναχικός· έπασχε από τα μάτια του· στα 1820-1821, στην Ιταλία μυείται στον Καρβοναρισμό, επαναστατικό κίνημα που επηρέασε την Φιλική Εταιρεία· πεθαίνει στην Ελβετία τον Νοέμβριο του 1869· οι Ωδές του είναι η μοναδική ποιητική προσφορά του, «μικρή αλλά από πολλές απόψεις σημαντική». Σ’ αυτές «ψάλλει την Ελληνική Επανάσταση, το ξαναγύρισμα της Ελευθερίας στον τόπο όπου γεννήθηκε» γράφει ο Λίνος Πολίτης, αυτή είναι ο «μεγάλος πρωταγωνιστής» του γράφει ο Mario Vitti. Για τις πηγές έμπνευσής του ο Κ. Θ. Δημαράς έχει γράψει μια ωραία μελέτη, στα 1946, στη Νέα Εστία (βλ., του ιδίου, Ελληνικός Ρωμαντισμός, και αναδημοσιευμένη στον τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του Κάλβου, με επιμέλεια Νάσου Βαγενά). Την εκδοτική τύχη των Ωδών, από το 1824 που πρωτοεκδόθηκε Η Λύρα μέχρι και σήμερα, έχει μελετήσει ο Γιάννης Δάλλας, στα δύο βιβλία που ανέφερα παραπάνω. Για τον Δάλλα, έχω να πω ετούτο: κατέχει σημαίνουσα θέση στις περί Κάλβου φιλολογικές σπουδές. Πιστεύω πως όσοι στη βιβλιοθήκη τους έχουν τα βιβλία του Γιάννη Δάλλα, όχι μόνο για τον Κάλβο, αλλά και για τον Κ. Π. Καβάφη, τον Μίλτο Σαχτούρη, τον Διονύσιο Σολωμό και, κυρίως, τις είκοσι ποιητικές συλλογές του, είμαι σίγουρος ότι γνωρίζουν ποια είναι η θέση του στη Νεοελληνική Λογοτεχνική Γραμματεία μας.

Οι δύο εκδόσεις Η Ιωνιάς και Η ποιητική του Ανδρέα Κάλβου. Η πνευματική συγκρότηση και η τεχνική των Ωδών, που εξέδωσε ο Τάκης Συρέλλης στον εκδοτικό οίκο του ΣΥΝΕΧΕΙΑ κουβαλούν μέσα τους καλλιτεχνικές αναζητήσεις και προσωπικές αισθητικές περί του βιβλίου απόψεις. Ως εκδότης ο Τάκης Συρέλλης νιώθει το νόημα του βιβλίου: και με το χρώμα του χαρτιού, και με το σχήμα, αλλά και με το πνεύμα του συγγραφέα – επιμελητή Γιάννη Δάλλα. Ο Κάλβος δεν μπορούσε να τυπωθεί έχοντας υπόψη μόνο το «παζάρι» και τον πειρασμό της εμπορικότητας που, πιθανόν, μπορεί να έχει η ποίησή του ακόμη και σήμερα, στην επέτειο των 200 χρόνων από το 1821. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο τα βιβλία των Ωδών, ως εκδοτικό και βιβλιοδετικό αποτέλεσμα δεν θα ήταν αποτέλεσμα βαθιάς γνώσης της ομορφιάς και της τέχνης του βιβλίου. Ο εκδοτικός, λοιπόν, οίκος ΣΥΝΕΧΕΙΑ (σήμερα δεν υπάρχει πια) και ο δημιουργός τους Τάκης Συρέλλης, σέβονται την μακραίωνη ιστορία του βιβλίου: πιστός στο πολυτονικό σύστημα γραφής, με βαρείες, οξείες, υπογεγραμμένες, περισπωμένες· αντικριστή παράθεση των κειμένων: Η Ιωνιάς στοιχειοθετημένη στο χέρι από τον Αντώνη Περούλη, στην αριστερή σελίδα η φωτογραφική εικόνα του χειρογράφου, όπως σώζεται στο Τμήμα Χειρογράφων της Αγίας Γενεβιέβης στο Παρίσι, και στη δεξιά η πιστή τυπογραφική αναγραφή του χειρογράφου. Ενώ, Η ποιητική του Ανδρέα Κάλβου. Η πνευματική συγκρίτηση και η τεχνική των Ωδών, στοιχειοθετημένη με στοιχεία κάσας από τον Νίκο Μπλαζουδάκη και βιβλιοδετημένη με χονδρό εξώφυλλο, όπως και για τα δύο βιβλία αναγράφεται στον κολοφώνα τους, με το τυπογραφικό σήμα να παραπέμπει σε αντίστοιχα σήματα και κοσμήματα εκδοτικών οίκων της εποχής της Τουρκοκρατίας, τότε που το βιβλίο ήταν πνευματικό αγαθό.

Σπανίζουν σήμερα εκδοτικοί όπως η ΣΥΝΕΧΕΙΑ του Τάκη Συρέλλη. Σπανίζουν γιατί οι σημερινοί τυπογράφοι είναι απλοί εκδότες, μικρής ή μεγάλης εμβέλειας, εμπορικής κυρίως· στόχος τους η βιομηχανοποιημένη - εμποροποιημένη παραγωγή βιβλίων. Κακά τα ψέματα, στις μέρες μας δεν έχουμε εκδόσεις βιβλίων αψεγάδιαστων, ανεπίληπτων, καλά επιλεγμένων και φροντισμένων τυπογραφικά.

Τον Ανδρέα Κάλβο, όπως μας το δίνει ο Γιάννης Δάλας και ο Τάκης Συρέλλης, σήμερα τον ενθυμούμεθα ποιητικά, φιλολογικά, ιστορικά και εκδοτικά – ως «αμιλλητήριο», «στοιχειωμένη λέξη» για τον Κάλβο κι «(ας μην έχομε προσωπογραφία του»), όπως γράφει ο Ζήσιμος Λορεντζάτος· αμιλλητήριος σημαίνει φιλόνικος, εριστικός, και τέτοιος ήταν ο Κάλβος - τον έχουμε λοιπόν τον Κάλβο μπροστά μας. Του οφείλουμε μια ανάγνωση των Ωδών του, οφείλουμε και τη διδασκαλία τους στους μαθητές μας, ανάγνωση μνήμης των 200 χρόνων από το 1821.