Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος και ο Β. Τατάκης για τον άγιο Γρηγόριο Θεολόγο

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ 

Ξεφυλλίζοντας σήμερα έναν τόμο της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους του εθνικού μας ιστοριογράφου Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, για τις ανάγκες μιας μικρής μελέτης που ετοιμάζω γι' αυτόν, η ματιά μου έπεσε στην ευμενή κρίση του για έναν από τους κορυφαίους Πατέρες της Εκκλησίας μας, τον άγιο Γρηγόριο Θεολόγο, ο οποίος ήταν ένας εξαιρετικός «ζωγράφος» του προφορικού και του γραπτού λόγου. Κατά τον Κ. Παπαρρηγόπουλο: «τον Γρηγόριον προσηγόρευσαν κατ' εξοχήν θεολόγον, αλλ' έπρεπεν μάλλον να επονομάσωμεν ποιητήν του Χριστιανισμού». Όμως, δεν είναι μόνον ο Κ. Παπαρρηγόπουλος που θεωρεί τον Γρηγόριο Θεολόγο σημαντικό για την εποχή του ποιητή. Ο Βασίλειος Τατάκης, σημαντική προσωπικότητα της πνευματικής ζωής τον περασμένο αιώνα, γράφει πως ο Γρηγόριος υπήρξε γόνιμος ποιητής, με πολύμορφο ποιητικό έργο. Ο ίδιος, κατά τον Τατάκη, χαρακτήριζε τα ποιήματά του ως «τερπόν φάρμακον τοις νέοις και των όσοι μάλιστα χαίρουσι λόγοις, πειθούς αγωγόν εις τα χρησιμότερα». Και οι δύο αυτοί χαρακτηρισμοί για το ποιητικό έργο του Γρηγορίου, επαληθεύονται από τους παρακάτω στίχους του Ύμνου εις τον Θεόν, που συμπεριέλαβε στον 29ο Δογματικό Λόγο του. Ας τους απολαύσουμε σε ελεύθερη μετάφραση: 

«Ω, εσύ ο επέκεινα πάντων! Πως αλλιώς να σε ψάλλω; 

Πως να σε υμνήσει λόγος, εσύ δεν είσαι ρητός με λόγο. 

Νους πως να σε στοχαστεί; Κανένας δεν σε χωρεί. 

Μόνος εσύ είσαι άφραστος, αφού γέννησες όσα λαλούνται. 

Μόνος εσύ είσαι άγνωστος, γέννησε όσα νοούνται. 

Όλα σε υμνολογούν, όσα λαλούν κι όσα όχι. 

Όλα σε δοξάζουν, όσα νοούν κι όσα όχι. 

Διότι κοινοί είναι οι πόθοι, κοινές κι οι ωδίνες όλων 

γύρω σου· σ' εσέ προσεύχονται τα πάντα, σ' εσέ τα πάντα, 

κατανοώντας το μυστήριό σου, εκφέρουν ύμνο σιγανό. 

Όλα μέσα σε σένα μένουν, προς εσένα όλα μαζί βαδίζουν. 

Κι εσύ είσαι το τέλος όλων, κι ένας και όλα και κανένας, 

μη όντας ούτε ένας ούτε τα πάντα. Πανώνυμε, 

πως να σε αποκαλέσω τον μόνο ανονόμαστο; Ποιός νους ουράνιος 

θα εισδύσει πέρα από τα συνεφένια πέπλα; Έλεος δείξε 

ως εσύ ο επέκεινα πάντων! Πως αλλιώς να σε ψάλλω;» 

Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και Βασίλειος Καισαρείας· Τοιχογραφία από τη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου της Σκριπούς Βοιωτίας. (Βλ. Β. ΤΑΤΑΚΗΣ. (1960). Η συμβολή της Καππαδοκίας στη χριστιανική σκέψη. Αθήνα: Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, σ. 145).