Ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας στον Άγιο Θεράποντα Μυτιλήνης. Με αφορμή τη σχολική γιορτή για την Επανάσταση του 1821

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«Η ιστορία είναι ιστορία του ανθρώπου, και επιμένω σ’ αυτό, γιατί υπάρχει μια τάση να νομίζουμε, πάλι, να ξαναπάμε πίσω στον 18ο αιώνα, και να μιλάμε για histoire naturelle. Δηλαδή μια ιστορία χωρίς τον άνθρωπο πλέον. Αλλά επειδή νομίζω ότι η ιστορία είναι αποκλειστικά ιστορία του ανθρώπου, και η ιστορία του ανθρώπου από την στιγμή που έχει συνείδηση ότι μεταβιβάζει κάτι από την μνήμη-του στις επόμενες γενιές, είναι κατ’ εξοχήν σύνθετη επιστήμη και νομίζω ότι έτσι την είδαν οι μεγάλοι διδάσκαλοι της ιστορίας». Κ. Θ. Δημαράς.

«Όχι απλώς τη μάθαινα την ιστορία, με συγκινούσε η ιστορία, με ενδιέφερε όπως διαβάζει κανείς ένα ωραίο μυθιστόρημα. Τη ζούσα δηλαδή πραγματικά. Θα σας πω ένα συμβάν: Όταν μας δίδασκαν την τελευταία περίοδο του ελληνισμού, με την προσπάθεια του Ιουλιανού, μας εξήγησε ο καθηγητής καλά – στραβά, μάλλον καλά, τον περίφημο χρησμό: “Είπατε τω βασιλεί, χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά, ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην, ου παγάν λαλέουσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ”. Τότε με πήραν τα κλάμα. Ήταν μια βιωματική συμμετοχή στην ιστορία». Νίκος Σβορώνος.

Ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας (Λέσβος 1766 – Πίζα 1828) υπήρξε εξέχουσα προσωπικότητα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Γόνος του Αποστόλου και της Μαλαματένιας, από τα Χρύσαφα της Λακωνίας, που μετανάστευσαν στη Λέσβο πριν τη γέννηση του Ιωάννη (αυτό ήταν το όνομά του πριν γίνει επίσκοπος), έκαμε λαμπρές σπουδές στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και 28 ετών χειροτονήθηκε Επίσκοπος Άρτης, ποιμαίνοντάς τη επί έντεκα χρόνια (1794-1805). Οι στενές σχέσεις-του με τον Αλή Πασά λόγω της πολιτικής του ίδιου του Ιγνατίου για προστασία του ποιμνίου-του και η μετέπειτα δράση-του στα Επτάνησα, στη Ρωσία, στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες ως Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας (1810-1828), στη Βιέννη και τέλος στην Πίζα, αλλά και η πλούσια συνεισφορά-του στην καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων μέσω της εκπαίδευσης, η πιθανή μύησή του στη Φιλική Εταιρεία και, κυρίως, η γνωριμία-του με τον Ιωάννη Καποδίστρια, ορθότατα τον καθιστούν ως έναν από τους σημαντικότερους στυλοβάτες της Εθνικής Παλιγγενεσίας.

Ο τάφος-του και η προτομή-του βρίσκονται στον ιερό ναό του Αγίου Θεράποντα Μυτιλήνης. Σ΄ αυτόν κάθε χρόνο, παραμονή της 25ης Μαρτίου, μετά τη σχολική γιορτή που γίνεται στα σχολεία πέριξ του Αγίου Θεράποντα, αντιπροσωπίες μαθητών από την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση συμμετέχουν στην επιμνημόσυνη δέηση και καταθέτουν στεφάνια στην προτομή του Ιγνατίου. Σ' αυτή την εκδήλωση συνόδευσα τον σημαιοφόρο και τους παραστάτες της σημαίας του σχολείου-μου. Μετά την κατάθεση των στεφάνων παρέμεινα για λίγο μπροστά στην προτομή του Ιγνατίου ρωτώντας αρκετούς μαθητές αν γνώριζαν κάτι για την προσωπικότητά του. Δυστυχώς κανένας μαθητής δεν είχε κάτι να πει για τον Ιγνάτιο. Ο «στυλοβάτης της παλιγγενεσίας του έθνους», όπως γράφει στην προτομή-του, ήταν άγνωστος στους μαθητές των σχολείων που συμμετείχαν στην επιμνημόσυνη δέηση.

Είναι γνωστή η σχέση των μαθητών με το μάθημα της Σχολικής Ιστορίας· πρόκειται για σχέση «βαρεμάρας» και ουκ ολίγες φορές εχθρικής στάσης-τους ως προς τον τρόπο που διδάσκεται και αξιολογείται η επίδοσή-τους σ’ αυτή. Όπως, επίσης, είναι γνωστή και η μη αξιοποίηση της Τοπικής Ιστορίας στη διδακτική πράξη. Η Τοπική Ιστορία, παρότι στα προγράμματα σπουδών εδώ και δυο – τρεις δεκαετίες γίνεται λόγος γι’ αυτή, δυστυχώς η ιστορική πολιτιστική κληρονομιά κάθε τόπου παραμένει εκτός διδασκαλίας. Και αν κάτι απ’ αυτή διδάσκεται αυτό οφείλεται στην ευαισθησία και στο ιστορικό κριτήριο κάποιου δασκάλου.

Το φταίξιμο, συνήθως, γιατί οι μαθητές βαριούνται το μάθημα της Ιστορίας (στο εξής μτΙ) το ρίχνουμε σ’ αυτούς: οι μαθητές φταίνε γιατί είναι ανιστόρητοι. Πρόκειται για μια νοοτροπία που σ’ ό,τι αφορά στον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος εκείνο που, συνήθως, θεωρείται πρωτεύον είναι η μέτρηση γύρω από την επίδοσή τους σε βαθμούς. Οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να μάθουν ιστορικά γεγονότα και ημερομηνίες και να εξεταστούν σ’ αυτές για να πάρουν έναν βαθμό, με βαθμολογική κλίμακα στο μεν Δημοτικό από το 1 έως το 10, στο δε Γυμνάσιο και Λύκειο από το 1 έως το 20. Η κατάταξη, βέβαια, γίνεται πάντοτε με τα υποκειμενικά κριτήρια όσων διδάσκουν το μτΙ. Εξού και οι χαρακτηρισμοί σε κακούς, καλούς, μέτριους, πολύ καλούς και άριστους μαθητές. Ποτέ δεν γίνεται έχοντας ως βιάση την αξιολόγηση της μεταδοτικότητας των δασκάλων και αν αυτοί έχουν ισχυρή διδακτική προσωπικότητα, αν εμπνέουν τους μαθητές, αν είναι καλά καταρτισμένοι στο γνωστικό αντικείμενο που διδάσκουν (εδώ στο μτΙ) και αν έχουν τις κατάλληλες ψυχοπαιδαγωγικές γνώσεις.

Για όλα αυτά το ερώτημα που προκύπτει είναι σημαντικό, στοιχειώνει κάθε εκπαιδευτικό που διδάσκει Σχολική Ιστορία: διδάσκουμε Σχολική Ιστορία ως «manager του διδακτικού αντικειμένου», με εκείνο το «επινόημα που ακούει στο σεμνότατο, παράδοξα νηπιώδες όνομα “καλές πρακτικές”», με στόχο να εξετάσουμε τους μαθητές αν γνωρίζουν ιστορικά γεγονότα και ημερομηνίες ή, διδάσκουμε Σχολική Ιστορία γιατί είναι πράξη ιστορικής συνείδησης και ιστορικού κριτηρίου που, και τα δύο αυτά οφείλουν να τα έχουν οι μαθητές, ούτως ώστε να ορίζουν, να αναγνωρίζουν, να εξηγούν, να εκτιμούν και να αξιολογούν όσα συνέβησαν στο ιστορικό παρελθόν της πατρίδας όπου ζουν και που μετέχουν στο σημερινό πολιτισμό-της; Εδώ ταιριάζει το τετράστιχο του Κύπριου ποιητή Κώστα Μόντη: «Ποιο “κράτος”, κύριοι, ποιο “κράτος”; / Σ’ αλλεπάλληλους σωρούς “κρατών” πατάμε. / Δεν καταλαβαίνετε πως με τεχνητά μέσα / κρατάμε την Ιστορία στη ζωή;».

Το πρόβλημα στη Διδακτική της Σχολικής Ιστορίας δεν μπορεί να παραμένει άλυτο. Έναντι του «δογματικού [ιστορικού] καταναλωτισμού στην εκπαίδευση»[*], ο Ιγνάτιος Ουγγρβλαχίας, για να επανέλθω σ’ αυτόν, στους μαθητές της Μυτιλήνης θα μπορούσε να είναι γνωστή προσωπικότητα αν ο χώρος όπου βρίσκεται ο τάφος και η προτομή-του κάθε χρόνο παραμονή της 25ης Μαρτίου γίνονταν χώρος επιτόπιας «σχολικής τάξης» με στόχο την ανάδειξη της συνεισφοράς-του στην Εθνική Παλιγγενεσία και όχι οι μαθητές να είναι απλώς και μόνο θεατές ενός άψυχου κατασκευάσματος από μάρμαρο και μπρούτζο.

Ως δάσκαλοι, στη γιορτή για την Επανάσταση του 1821, στους μαθητές-μας δεν αφήνουμε τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο «πάρεξ ελευθερία και γλώσσα».

[*] Η εντός παρενθέσεων ορολογία προέρχεται από το βιβλίο του: Αντώνη Συρναίου. (2020). Η Ιστορία ως επιπτύχωση. Από μια ιστοριογραφία βουλιμική σε μια υδροκεφαλική Διδακτικής της Ιστορίας. Αθήνα: Γρηγόρη· εντός αγκύλης η προσθήκη είναι δική μου. Τα παραθέματα του Κ. Θ. Δημαρά και του Νίκου Σβορώνου από το βιβλίο: Η μέθοδος της Ιστορίας. Ιστοριογραφικά και αυτοβιογραφικά σχόλια. Συνεντεύξεις με του Στέφανο Παπάζογλου και Νίκο Αλιβιζάτο, εκδ. Άγρα. Αθήνα1995, σσ. 17-18 & 86, βιβλίο πνευματική παρακαταθήκη όχι μόνο για όσους ασχολούνται με την επιστήμη της Ιστορίας αλλά και για όσους τη διδάσκουν στις τρεις εκπαιδευτικές βαθμίδες.