«… να ελπίζεις πέραν κάθε ελπίδας…»

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Διάβασα τη Σεροτονίνη του Μισέλ Ουελμπέκ, στον καιρό της πανδημίας, όταν ο φόβος και η απελπισία του Κορονοϊού είχε κυριαρχήσει σε μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας εκτός, βέβαια, των αντιεμβολιαστών, των γνωστών ψεκασμένων. Προχθές, σε γραφικό ταβερνάκι, με ξαδέρφια που, λόγω δουλειάς, έχουν σχέση με την ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική, η συζήτηση ήρθε στη Σεροτονίνη του Ουελμπέκ και στη εξέγερση των Γάλλων αγροτών με τα «κίτρινα γιλέκα», κίνημα που, δυστυχώς, κι αυτό ηττήθηκε, όπως και πολλά άλλα στη σύγχρονη πολιτική και κοινωνική περιρρέουσα πραγματικότητα. 

Όμως, πέρα από την άριστη πλοκή της υπόθεσης του μυθιστορήματος για τις ευρωπαϊκές αγροτικές ποσοστώσεις, εκείνο που, εδώ, θέλω να επισημάνω είναι το εξής:  όσες κι όσοι έχουν διαβάσει τη Σεροτονίνη θα έχουν, πιστεύω, διαπιστώσει πως ο Ουελμπέκ, ως ένας σύγχρονος μηδενιστής συγγραφέας, αναζητά το Θεό με εξαιρετική λογοτεχνική μαστοριά: απελπισία, ελπίδα, αβεβαιότητα και αναζήτηση της πίστης συνυπάρχουν. Γράφει: 

«Δεν ήλπιζα τίποτα, συνειδητοποιούσα απόλυτα πως δεν είχα τίποτα να ελπίζω, η ανάλυσή μου για την κατάσταση μου φαινόταν πλήρης και βέβαιη. Υπάρχουν ορισμένες ζώνες του ανθρώπινου ψυχισμού που παραμένουν άγνωστες, επειδή έχουν εξερευνηθεί ελάχιστα, επειδή ευτυχώς είναι λίγοι εκείνοι που βρέθηκαν αναγκασμένοι να τις εξερευνήσουν, και όσοι το έκαναν δεν διατήρησαν κατά κανόνα αρκετά τα λογικά τους για να δώσουν μια αποδεκτή περιγραφή τους. Οι ζώνες αυτές δεν μπορούν να προσεγγιστούν παρά μόνο με τη χρήση παράδοξων, ακόμα και παράλογων διατυπώσεων, από τις οποίες η έκφραση να ελπίζεις πέραν κάθε ελπίδας είναι η μόνη που μου έρχεται στ’ αλήθεια κατά νου. Δεν είναι σαν τη νύχτα, είναι πολύ χειρότερα· και μολονότι προσωπικά δεν είχα την τύχη να ζήσω αυτή την εμπειρία, έχω την εντύπωση πως ακόμα κι όταν βυθίζεσαι στην αληθινή νύχτα, την πολική νύχτα, αυτή που κρατά έξι μήνες συνεχόμενα, παραμένει η έννοια ή η ανάμνηση του ήλιου. Εγώ είχα μπει σε μια νύχτα χωρίς τέλος, ωστόσο παρέμεινε βαθιά μέσα μου κάτι, που λιγότερο από ελπίδα, ας πούμε αβεβαιότητα. Θα μπορούσαμε εξίσου να πούμε πως ακόμα κι όταν κανείς έχει χάσει προσωπικά το παιχνίδι, όταν έχει παίξει το τελευταίο του χαρτί, παραμένει σε κάποιους –όχι σε όλους, όχι σε όλους- η ιδέα πως κάτι στον ουρανό θ’ αναλάβει ξανά δράση, θ’ αποφασίσει αυθαίρετα να κάνει μια νέα μοιρασιά, να ξαναρίξει τα ζάρια, και τούτο, ακόμα κι όταν δεν έχει νιώσει ποτέ κανείς, σε καμιά στιγμή της ζωής του, ούτε την παρέμβαση ούτε καν την παρουσία οποιασδήποτε θεότητας, ακόμα κι όταν έχει επίγνωση πως δεν αξίζει ιδιαιτέρως την παρέμβαση μιας ευμενούς θεότητας, ακόμα κι όταν αντιλαμβάνεται, βλέποντας τη συσσώρευση λαθών και αμαρτιών που αποτελεί τη ζωή του, πως το αξίζει λιγότερο απ’ τον καθένα».

Στη Σεροτονίνη ο Ουελμπέκ προχωρά ακόμα πιο πέρα από την αναζήτηση μιας οποιασδήποτε θεότητας. Καυτηριάζει τη μεταχριστιανική Ευρώπη και τον μεταμοντέρνο Ευρωπαίο άνθρωπο. Εξού και η χριστιανική ελπίδα και προσδοκία είναι πραγματική όσο ποτέ άλλοτε. Οι δύο τελευταίες σελίδες της Σεροτονίνης είναι άκρως αποκαλυπτικές. Ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος διερωτάται και απαντά ταυτόχρονα:

«υποκύψαμε σε ψευδαισθήσεις ατομικής ελευθερίας, ζωής με ανοιχτούς ορίζοντες, με απεριόριστες δυνατότητες; Μπορεί, ήταν στο πνεύμα της εποχής αυτές οι ιδέες· δεν τις τυποποιήσαμε, δεν μας άρεσε αυτό· αρκεστήκαμε να συμμορφωθούμε, να τις αφήσουμε να μας καταστρέψουν· και μετά, για πολύ, πολύ καιρό, να μας κάνουν να υποφέρουμε».

Ο Ουελμπέκ μας θυμίζει ότι το μεγάλο πεδίο αναζήτησης του Θεού διανοίγεται μπροστά μας όταν: 

«ο Θεός ασχολείται μαζί μας στην πραγματικότητα, μας σκέφτεται κάθε ώρα και στιγμή, και μας δίνει οδηγίες εξαιρετικά ακριβείς, μερικές φορές. Αυτά τα ξεσπάσματα αγάπης που φουσκώνουν στα στήθη μας μέχρι που μας κόβουν την ανάσα, αυτές οι στιγμές φώτισης, αυτές οι στιγμές έκστασης, οι ανεξήγητες βάσει της βιολογικής μας φύσης ως απλών πρωτευόντων, είναι εξόχως πρόδηλα σημάδια».

»Και καταλαβαίνω, σήμερα, την οπτική του Χριστού, την επανειλημμένη δυσαρέσκειά του μπροστά στην σκληρότητα των καρδιών: έχουν όλα τα σημάδια και δεν τα λαμβάνουν υπόψη. Πρέπει στ’ αλήθεια να δώσω τη ζωή μου κι από πάνω γι’ αυτούς τους βρομιάρηδες; Πρέπει στ’ αλήθεια να γίνω τόσο ξεκάθαρος; 

»Φαίνεται πως ναι»[*].

Κι άλλοτε έχω υποστηρίξει ότι, ο μυθιστορηματικός Ουελμπέκ είναι προφητικός, επίκαιρος αλλά και ιδιαίτερα οξύς στην κριτική του για ζητήματα που ταλανίζουν σήμερα τον ευρωπαϊκό πολιτισμό όπως, λόγου χάριν, τα ηθικά ζητήματα της καύσης των νεκρών και της ευθανασίας, στο εξαιρετικό μυθιστόρημά του Ο χάρτης και η επικράτεια, μτφρ. Λίνα Σιπηνάτου, εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2010.

[*]Τα αποσπάσματα στις σελίδες 278 & 316. Η Σεροτονίνη, σε μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2019.