«Σχέσεις Χριστιανικών, Μουσουλμανικών και Εβραϊκών Κοινοτήτων κατά την Οθωμανική Περίοδο στον Ελλαδικό Χώρο»

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

ΔΕΥΤΕΡΑ 1η ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2021, ώρα 20:00. Κοσμά και Δαμιανού. 3η Συνεδρία.

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Δρ. Γρηγόρης Στουρνάρας, «Σχέσεις Χριστιανικών, Μουσουλμανικών και Εβραϊκών Κοινοτήτων κατά την Οθωμανική Περίοδο στον Ελλαδικό Χώρο».

ΑΠΟΚΡΙΣΗ: Βασίλης - Αλέξανδρος Παλαιοδημόπουλος, «Η Σημασία και οι Δυσκολίες Συνύπαρξης Θρησκευτικών Κοινοτήτων Σήμερα».

Στην παρούσα ομιλία θα γίνει μια γενική παρουσίαση για το θέμα της συγκρότησης και λειτουργίας των θρησκευτικών κοινοτήτων, χριστιανικών, μουσουλμανικών και εβραϊκών, κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου στον ελλαδικό χώρο. Μέσα από συγκεκριμένα ιστορικά παραδείγματα θα αναλυθούν οι σχέσεις συνύπαρξης και οι συγκρούσεις σχετικά με τους διάφορους παράγοντες που τις διαμορφώνουν και τις επηρεάζουν, όπως και ποια τα αποτυπώματά τους στον ιστορικό χώρο και χρόνο, από τη μία πλευρά και ταυτόχρονα καλλιέργησε την αγάπη των πιστών για την άσκηση της ιεραποστολής, ανανεώνοντας συνάμα και τη θεολογία εν γένει.

Ο Γρηγόριος Ι. Στουρνάρας είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και διδάκτορας της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Eκπόνησε μεταδιδακτορική έρευνα με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.). Έλαβε υποτροφίες για έρευνα από το ίδρυμα Μax van Berchem (Ελβετία), την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών και Αρχαιολογίας της Αθήνας και το Αμερικάνικο Ερευνητικό Ινστιτούτο της Κωνσταντινούπολης. Συμμετείχε ως επιστημονικός συνεργάτης σε ερευνητικά προγράμματα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και του Υπουργείου Πολιτισμού. Έχει πολυετή διδακτική εμπειρία σε διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Συμμετέχει σε συνέδρια και δημοσιεύει επιστημονικά άρθρα για θέματα ιστορίας της βυζαντινής και οθωμανικής πόλης, Οθωμανική Ιστορία, τις θρησκευτικές κοινότητες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ισλαμικός πολιτισμός.

〰 〰 〰

H συνύπαρξη ανθρώπων που έχουν διαφορετικά πιστεύω κι αντίθετες θρησκευτικές θεωρίες οδηγεί στην έννοια του θρησκευτικού πλουραλισμού. Ο σκοπός είναι να σταματήσει ο διαχωρισμός των ανθρώπων λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων, που οδηγεί σε ρατσισμό. Η θρησκευτική συνύπαρξη έχει δύσκολα σημεία, ώστε να επιτευχθεί στο μέγιστο βαθμό η ελευθερία των θρησκευτικών κοινοτήτων και η παραγωγή θρησκευτικών δραστηριοτήτων στο πλαίσιο που ορίζει ο νόμος της κάθε πολιτείας. Αυτό οφείλεται και στο νομικό καθεστώς που διέπει τις θρησκείες, και ιδίως σε σχέση με την πολιτεία, που ενδέχεται να περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα.

Ο Βασίλειος - Αλέξανδρος Παλαιοδημόπουλος γεννήθηκε στο Μαρούσι και κατοικεί στον Πειραιά. Ολοκλήρωσε τις θεολογικές σπουδές του στην Πατριαρχική Ακαδημία της Κρήτης και μετά την αποφοίτηση του εισήχθη στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας του Ε.Κ.Π.Α., στη Θρησκειολογία, θεματική ενότητα «Φιλοσοφία της Θρησκείας και Ιεραποστολική», όπου και ολοκληρώνει τις σπουδές του. Έχει πτυχίο στην αγγλική και στην κινέζικη γλώσσα. Επίσης, κατέχει διπλώματα προγραμμάτων πληροφορικής από το Πανεπιστήμιο του Cambridge. Από τον Δεκέμβριο του 2019 εργάζεται στον Όμιλο ΟΤΕ στην εξυπηρέτηση πελατών, στον τομέα της διαχείρισης παραπόνων, πορεία αιτήματος και τηλεφωνικές πληρωμές. Τον Αύγουστο του 2019 εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις.

Την εκδήλωση μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ: https://uoa.webex.com/meet/evivoulg

Όταν ο Μάρτιν Χάιντεγκερ πρωτοταξίδεψε στην Ελλάδα

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Στα 1962 ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, με το κρουαζιερόπλοιο «Γιουγκοσλαβία» πρωτοταξίδεψε στην Ελλάδα, στη «γενέθλια γη της Εσπερίας». Το δρομολόγιο περιλάμβανε τη Βενετία, το Ιόνιο Πέλαγος, το Κατάκωλο Ηλείας, την Κόρινθο, το Ναύπλιο, την Κρήτη, τη Ρόδο, τα Δωδεκάνησα, τη Δήλο, τον Πειραιά και την Ιτέα. Ο κορυφαίος φιλόσοφος, μαζί με τη γυναίκα του Ελφρίντε Πέτρι, την «αγαπημένη του ψυχούλα», όπως την αποκαλεί στην αλληλογραφία τους (Κωστή Παπαγιώργη, "Ο μικρός αραπάκος") επισκέφθηκαν την Ιθάκη, την Ολυμπία, τη Φαιστό, τη Δήλο, την Ακρόπολη, το Σούνιο, τους Δελφούς. Σ’ αυτό το ταξίδι ο Χάιντεγκερ δεν είναι ο γνωστός ταξιδευτής - τουρίστας των κρουαζιερόπλοιων. Είναι ο φιλόσοφος του τοπίου «με τη βοήθεια “ποιητών και νοητών”», με καίρια τα ερωτήματα που τίθενται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: Διαμονές. Ταξίδι στην Ελλάδα: «Πώς είδε την Ελλάδα ένας ξένος μεγάλος φιλόσοφος; Ποιες σκέψεις του προκάλεσαν οι αρχαιότητες αλλά και οι ίδιοι οι τόποι, ο Ψηλορείτης, η πεδιάδα της Νεμέας, η κοιλάδα του Πλειστού, ο βράχος του Σουνίου, το Αρχιπέλαγος; Πώς κατορθώνει να συνδυάσει τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα αγάλματα μεταξύ τους και με το τοπίο, κι όλα αυτά με τον Όμηρο, τον Πίνδαρο, τον Αισχύλο, τον Ηράκλειτο, τον Πλάτωνα, τον Χαίλντερλιν;». Αξίζει να διαβάσει κανείς αυτό το βιβλίο, γιατί όπως επισημαίνει ο Γιώργος Φαράκλας, που έγραψε τον πρόλογο και έκαμε τη μετάφραση, εδώ έχουμε ένα στοχασμό του κατοικείν, μια σκεψη του τοπίου.

Στο εν λόγω βιβλίο δημοσιεύονται τρεις υδατογραφίες της Ελφρίντε Πέτρι. Μία ως θέμα έχει τη Λέσβο. Οι άλλες δύο την Πάτμο και την Αίγινα. Έχω τη γνώμη πως αυτές οι υδατογραφίες, μαζί με το κείμενο του Χάιντεγκερ ανταμείβουν τον αναγνώστη με αρώματα λέξεων και χρωμάτων.

Παρακάτω παραθέτω την υδατογραφία με τη Λέσβο, καθώς κι ένα απόσπασμα από το βιβλίο.

«Οι θεοί της Ελλάδας και ο ανώτατος θεός τους, αν ποτέ έλθουν, θα επανακάψμουν μόνο μεταμορφωμένοι σ’ έναν κόσμο που η ανατρεπτική αλλαγή του οφείλεται στον τόπο των θεών που υπήρξε η αρχαία Ελλάδα. Αν όσα σκέφθηκαν οι διανοητές της αρχαίας Ελλάδας, ενώ άρχιζε η φυγή των θεών, δεν είχαν ειπωθεί σε μια γλώσσα αυτοφυή και αν τα ειρημένα δεν είχαν έπειτα μετασχηματισθεί σε εργαλείο αλλότριας κοσμοθεώρησης, δεν θα κυριαρχούσε τώρα η ως προς το ίδιόν της ακόμη κρυμμένη εξουσία της πανδαμάτορος νεώτερης τεχνικής και της σύστοιχης προς αυτήν επιστήμης και βιομηχανικής κοινωνίας. Αν δεν υπήρχε λοιπόν μία αινιγματική σχέση που συνδέει την βία του νεώτερου κόσμου με την αλλοτινή φυγή των θεών, εμείς που αναζητούμε κάτι σωτήριο μέσα στο έσχατο κίνδυνο της πιθανής πλήρους αυτοκαταστροφής του ανθρώπου δεν θα χρειαζόμασταν έναν αναμιμνησκόμενο λογισμό μακράς εμβέλειας για την απουσία των διαφυγόντων θεών, δεν θα χρειαζόμασταν να σκεφτόμαστε από πριν το πεδίο μίας έλευσης του αλλαγμένου σχήματός τους».

ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΪΝΤΕΓΓΕΡ. (1998). Διαμονές. Ταξίδι στην Ελλάδα. Πρόλογος, μετάφραση Γιώργος Φαράκλας. Επιμέλεια Νίκος Καλταμπάνος. Αθήνα: Κριτική, σσ. 29-31.

Υ.Γ. Σημαντική είναι η βιβλιοπαρουσίαση που έκαμε ο Νικόλας Α. Σεβαστάκης στην Ελευθεροτυπία: Η Ελλάδα του Χάιντεγκερ

Μεσοπόληδες και Απλάνθρωποι

Γράφει ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ

Ο «Μέσος Πολίτης» είναι ένα φάντασμα. Ή ένα βολικό κατασκεύασμα με πολλούς πατεράδες: τους πολιτικούς, τους δημοσιογράφους, τους ερευνητές της κοινής γνώμης και, κυρίως, όποιους από εμάς νιώθουμε ανώτεροι του άνευ ιδιαιτέρων γνωρισμάτων «Μέσου Πολίτη». Επειδή έχουμε κάνει κάποιες σπουδές παραπάνω, λες και μετράει πάντα αυτό στη διαμόρφωση χαρακτήρα, επειδή γεννηθήκαμε σε τζάκι με μεγάλη καμινάδα ή επειδή μας μοιράνανε τέσσερις Μοίρες όταν γεννηθήκαμε. Με τέταρτη την Αλαζονεία.

Σαν αυτοανακηρυγμένοι ανώτεροι λοιπόν, χλευάζουμε στην παρέα μας τον Μεσόπολη –για να τον βαφτίσουμε– και του παραδίδουμε μαθήματα χρηστής συμπεριφοράς. Την ίδια στιγμή, σε άλλες παρέες, οι εκεί αυτοπροσδιορισμένοι «ανώτεροι» κατατάσσουν την αφεντιά μας στους Μεσοπόληδες. Και μας ειρωνεύονται. Κύκλος τ’ ανθρώπινα. Συνήθως φαύλος.

Ο «Μέσος Πολίτης» κυκλοφορεί και με το παρανόμι «Απλός Ανθρωπος», μονολεκτικά Απλάνθρωπος. Θα μπορούσε να είναι τιμητικό το «Απλάνθρωπος». Χρησιμοποιείται όμως με μάλλον μειωτικές προθέσεις από όσους θαυμάζουν τον εαυτό τους, με ευθυκρισία απαράμιλλη, σαν χαρακτήρα σύνθετο, πολυεπίπεδο, βαθύ. Πλούσιο σε αισθήματα και σκέψεις, όχι ρηχό.

Ορισμένες στιγμές, λοιπόν, το φάντασμα του Μέσου ή Απλού Ανθρώπου παίρνει σάρκα και οστά. Και φωνή. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο όταν η Ιστορία αποκτά εξαιρετική πυκνότητα αλλά και στις θεωρούμενες ακύμαντες περιόδους. Στα ορόσημα, πάντως, στις καμπές της Ιστορίας, τότε που οι μονάδες συναθροίζονται σε λαό, σε κοινωνία, και συλλειτουργούν ως λαός, πρωταγωνιστής και ρυθμιστής είναι ο κακολογημένος Απλός Ανθρωπος. Ο Άγνωστος Πολίτης. Ο οποίος δεν ταυτίζεται απολύτως με τον Άγνωστο Στρατιώτη που τιμάμε στο Σύνταγμα κι όπου αλλού. Γιατί στρατιώτης, τις στιγμές αυτές, είσαι και στα μετόπισθεν. Δίχως κανένα όπλο.

Η σύγχρονη ιστοριογραφία έχει πάψει να βλέπει την ύλη της σαν άθροισμα μικροπεριόδων σφραγισμένων από την ηγεμονία κάποιου «μεγάλου», σαν κι αυτούς που, κατά τον είρωνα Καβάφη, μόλις εκλείψουν, «αμέσως πάντα βρίσκεται κανένας άλλος», επίσης «απαραίτητος» και ανεπανάληπτος. Έχει στραφεί στην ανάδειξη των «μετόπισθεν». Η φετινή επέτειος της 28ης Οκτωβρίου, εγκιβωτισμένη στη μεγάλη επέτειο των διακοσίων χρόνων από το 1821, μας θυμίζει ότι, όσες κι αν υπήρξαν οι ξεχωριστές μορφές στο προχθές της Ελλάδας και στο χθες της, ο ρόλος των αμάχων, των αναλώσιμα ανωνύμων, υπήρξε καθοριστικός. Αλλά ναι, πρόκειται για τον «λαϊκισμό των ιστορικών».

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

«Όραμα Ελληνικό»

ΚΩΣΤΑΣ Ε. ΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΣ. (1992). «Όραμα Ελληνικό», στο: Αυτοψία της Εποχής. Δοκίμια. Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων, σσ. 191-196.

Διεθνές Διαδικτυακό Συνέδριο: ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ και ΣΛΑΒΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ. Πτυχές μιας διαχρονικής σχέσης

Οι Εργασίες του Συνεδρίου θα μεταδοθούν Διαδικτυακά μέσω του Καναλιού του Προγράμματος στο Youtube: https://www.youtube.com/channel/UCJOa5Cg1GpICEFrXtdI6EZg

ΠΗΓΗ: ORTHODOXIA INFO

Όταν η Αριστερά αγαπούσε τη γνώση

Γράφει ο ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Ο Αντόνιο Γκράµσι, εκ των ιδρυτών του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μαρξιστές διανοητές του περασμένου αιώνα. Στο θεωρητικό του έργο είναι αφιερωμένο το βιβλίο του Δημήτρη Δημητράκου «Ηγεμονία και λόγος» (εκδόσεις Επίκεντρο). Θα σταθώ σε ένα από τα βασικά στοιχεία της γκραμσιανής σκέψης. Στον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζει την «παιδεία», την οποία και διαχωρίζει ουσιαστικά από την πολιτική. «Δύο αλληλοδιαπλεκόμενα αλλά απολύτως διακριτά πεδία», γράφει ο Δημητράκος. Η εκπαίδευση έχει ως πρώτιστο στόχο τη μετάδοση γνώσεων. Αυτή επιτυγχάνεται με την καλλιέργεια του ενδιαφέροντος. Εργαλείο της μετάδοσης είναι η πειθαρχία. Βάση της είναι μια «κουλτούρα με οικουμενικούς ορίζοντες». Την ονομάζει ουδέτερη γνώση (cultura disinteressata). Αυτή αποσκοπεί στη διαμόρφωση μιας πολυδιάστατης και ποικιλόμορφης καλλιέργειας, η οποία όμως οφείλει να ομογενοποιεί τα επιμέρους στοιχεία της, ώστε να λειτουργεί ως αξιακό σύστημα. Είναι εντυπωσιακό πόσο καίρια ακούγεται η σκέψη ενός μαρξιστή του Μεσοπολέμου στον σημερινό μας κόσμο. Διαβάζεις για «ουδέτερη γνώση» με οικουμενικούς ορίζοντες και αμέσως το μυαλό σου πάει στα κλασικά γράμματα, στην αφετηρία. Και αντιλαμβάνεσαι πόσο βαθιά είναι η καταστροφή που επιφέρει η σύγχρονη πολιτική ορθότητα, όταν διεκδικεί την ηγεμονία στη σύγχρονη εκπαίδευση, μη αποδεχόμενη την αρχή της «ουδέτερης γνώσης». Oταν κριτήριο γνώσης γίνεται το χρώμα του δέρματος ή το φύλο.

Δεν ξέρω πόσοι και ποιοι από τη δική μας Αριστερά έχουν διαβάσει Γκράμσι, ακόμη κι αν αρέσκονται να αναφέρουν το όνομά του πού και πού. Θα τους συνέστηνα να διαβάσουν το βιβλίο του Δημητράκου. Ιδιαίτερα όσοι εξ αυτών ασχολούνται με την εκπαίδευση. Μπορεί να αναθεωρήσουν κάποιες από τις απόψεις τους, που αντιμετωπίζουν την εκπαίδευση αποκλειστικά και μόνον ως μηχανισμό αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας. Σημείο των καιρών. Ομνύουν στο όνομα του Μπουρντιέ, αλλά αγνοούν τον κλασικό Γκράμσι. Με αποτέλεσμα να μπαίνουν στην τάξη και να νομίζουν ότι δίνουν ιδεολογικό αγώνα. Με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα. Oποιον μάλιστα τολμάει να μιλήσει για πειθαρχία, να τον αναθεματίζουν ως αντιδραστικό φασίστα.

Καθηγητής στη Σχολή Ευελπίδων μου είπε προχθές πως πρωτοετής φοιτητής του τον ρώτησε τι σημαίνει η λέξη «απόβαση». Και αυτός έχει περάσει Πανελλήνιες. Μετάδοση γνώσεων, είπατε; Πειθαρχία, είπατε; Αχρείαστες να ‘ναι. Το σχολείο έχει ως πρώτιστο καθήκον τη διαμόρφωση ενεργών πολιτών. Ως εκ τούτου, από την ανάγνωση του Πλάτωνα ή τη μετάδοση της ιδέας ότι η επιστημονική σκέψη είναι κριτική σκέψη και όχι αποστήθιση τύπων, θεωρείται προοδευτικότερη η σημασία της διεμφυλικής ταυτότητας και του «κοινωνικού» φύλου. Ο Γκράμσι και η σημερινή Αριστερά δεν μιλούν την ίδια γλώσσα.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Τσογλάνια - καθώς πρέπει - αλητεία

 

Άφατη η γοητεία της μουσικής και του χορού

Η αγωνία στον υπαρξισμό

«Κατ’ αρχάς, τι εννούμε με τον όρο “αγωνία”; Ο υπαρξιστής δηλώνει πρόθυμα ότι ο άνθρωπος είναι αγωνία. Τούτο σημαίνει το εξής: ο άνθρωπος που παίρνει θέση υπέρ μιας επιλογής και που συνειδητοποιεί ότι δεν επιλέγει μονάχα τι θα είναι ο ίδιος, αλλά ότι λειτουργεί επίσης ως νομοθέτης που ταυτόχρονα αποφασίζει τι θα είναι η ανθρωπότητα ολόκληρη, δεν μπορεί ν’ αποφύγει το αίσθημα της ολοσχερούς και βαθιάς ευθύνης. Βεβαίως, πολλοί άνθρωποι δεν δείχνουν ν’ αγωνιούν. Ισχυριζόμαστε, όμως, ότι η άνθρωποι αυτοί κρύβουν απ’ τον εαυτό τους την αγωνία τους, ότι επιχειρούν να της ξεφύγουν. Ασφαλώς, πολλοί πιστεύουν ότι με τις πράξεις τους δεν παίρνουν θέση για κανέναν άλλον πέραν του εαυτού τους. Κι όταν κάποιος ρωτάει: “μα αν όλοι κάνουμε το ίδιο;”, αυτοί ανασηκώνουν αδιάφορα τους ώμους κι απαντούν: “Δεν κάνουν όλοι το ίδιο”. Αλλά στην πραγματικότητα πρέπει πάντα ν’ αναρωτιώμαστε: “Τι θα γινόταν αν όλοι κάναμε το ίδιο;”. Από το ανησυχητικό αυτό ερώτημα δεν μπορούμε να ξεφύγουμε παρά μόνο μέσω μιας μορφής αυτοεξαπάτησης. Ο άνθρωπος που λέει ψέματα και ύστερα δικαιολογεί τον εαυτό του δηλώνοντας: “δεν κάνουν όλοι το ίδιο” είναι ένα άνθρωπος που νιώθει άβολα με τη συνείδησή του, γιατί με την ίδια την πράξη τού να πει ψέματα έχει ήδη αναγνωρίσει μια καθολική αξία στην ψευδολογία».

ΖΑΝ – ΠΩΛ ΣΑΡΤΡ. (2020). Ο υπαρξισμός είναι ανθρωπισμός, μτφρ. Αντώνης Χατζημωυσής. Εισαγωγή – Σημειώσεις Αρλέτ Ελκαΐμ – Σαρτρ. Αθήνα: Δώμα, σσ. 34-35.

Ο Σαρτρ έδωσε τη διάλεξη Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός τον Οκτώβριο του 1945, θέλοντας να παρουσιάσει σε συνοπτική μορφή τις βασικές θέσεις της φιλοσοφίας του και να την υπερασπιστεί απέναντι σε ορισμένες συχνές παρανοήσεις. Η διάλεξη δόθηκε από στήθους και κυκλοφόρησε ως βιβλίο λίγο αργότερα, ελάχιστα επανεπεξεργασμένη. Το βιβλίο αναδείχτηκε στο πιο πολυδιαβασμένο, πιθανότατα, φιλοσοφικό κείμενο του 20ού αιώνα.

Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, λέει ο Σαρτρ, αλλά θέλει να φαντάζεται τον εαυτό του δέσμιο. Το κάνει αυτό, γιατί θέλει ν' αποποιηθεί την ευθύνη που συνεπάγεται η ελευθερία του. Οι άνθρωποι πλάθουν φαντάσματα - το θεό, τη μοίρα, τη φύση, την ιστορία, την κοινωνία - που υποτίθεται ότι τους υποχρεώνουν να φέρονται όπως φέρονται. Επικαλούμενοι τα φαντάσματα αυτά, μπορούν κατόπιν να δηλώσουν: «Δεν έφταιγα εγώ γι' αυτό που έκανα, δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Δεν είμαι εγώ υπεύθυνος γι' αυτό που είμαι, κάτι άλλο, έξω από μένα, μ' έκανε έτσι».

Μέσω αυτής της θεμελιώδους αυτοεξαπάτησης οι άνθρωποι προσπαθούν να κρύψουν απ' τον εαυτό τους την αγωνία που συνεπάγεται το γεγονός ότι ο καθένας μας αναπόφευκτα ορίζει μόνος το δικό του πεπρωμένο. Όπως λέει ο Σαρτρ, «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος»· [από το οπισθόφυλλο του βιβλίου].

Σκηνή θαυμάσια με τον Χρήστο Βακαλόπουλο

«Κωνσταντινούπολη, Πάτμος, Πειραιάς, Κατάκωλο, Βενετία. Ένα πλωτό σκηνικό ορθώνεται μπροστά της, το κρουαζιερόπλοιο Orient Express από μακριά την χαιρετάει κι από κοντά τής λέει ότι βρίσκεται στο σωστό μέρος, σ’ έναν κόμβο της διαδρομής από την πιο μελαγχολική Ανατολή στην πιο κουρασμένη Δύση και πίσω πάλι. Κάποτε το ταξίδι αυτό συνοδευόταν από ποταμούς αίματος και τώρα κατεβαίνουν από την πλωτή καθεδρική για επίσκεψη στο μοναστήρι αδιάφοροι επισκέπτες με ομοιόμορφες τσάντες. Είναι πιο επικίνδυνοι από τους σταυροφόρους γιατί δεν ξέρουν τι κάνουν, δεν γνωρίζουν ότι είναι ένας στρατός χωρίς αρχηγούς που δεν πρόκειται να σταματήσεις πριν ρίξει το ίδιο αδιάφορο φωτογραφικό βλέμμα και στο τελευταίο κομμάτι του αληθινά πολιτισμένου κόσμου, εκείνου του κόσμου που δεν καμώνεται ότι είναι πολιτισμένος, εκείνου του κόσμου που κουράστηκε να είναι πολιτισμένος. Είναι πιο επικίνδυνοι από τους σταυροφόρους γιατί δεν ικανοποιούνται με τίποτα, δεν έχουν κανένα στόχο, ο κόσμος έχει φωτογραφηθεί χιλιάδες φορές κι εκείνοι επιμένουν χωρίς να ξέρουν γιατί το κάνουν, έρχονται κατά κύματα και δεν εκτονώνονται ποτέ, τους πέρασε η ιδέα ότι αν φωτογραφίζεις αντί να χύνεις αίμα, θα απομακρυνθεί μια για πάντα ο όλεθρος, αλλά πέφτουν έξω γιατί η καταστροφή είναι πιο κοντά παρά ποτέ και κανένα παχύρρευστο στρώμα εικόνων δεν πρόκειται να την ξορκίσει».

ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ. (1992). Η γραμμή του ορίζοντος. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», σ. 75.

Οκτωβριανή συμφωνία... μελωδία

Φασισμοί - ναζισμοί - εθνικισμοί - φανατισμοί στην εκπαίδευση

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Αναρωτιέμαι γιατί εκπλησσόμαστε με τους ναζιστικούς θύλακες που ευδοκιμούν εντός των σχολικών τοιχών; Μήπως, τελικά, βιαζόμαστε να επιρρίψουμε τις ευθύνες μόνο στο ηλικιακό φάσμα 15 έως 20 χρονών; Ο πολύς Γιώργος Σεφέρης, χρόνια πριν, τα Χριστούγεννα του 1968, στο Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄, έγραφε το δίστιχο «Από βλακεία»: «Ελλάς· πυρ! Ελλήνων· πυρ! Χριστιανών· πυρ! / Τρεις λέξεις νεκρές. Γιατί τις σκοτώσατε;». Το ‘γραφε για τότε, το επαίσχυντο 1968, αλλά πιστεύω πως θα το ‘γραφε και σήμερα, αν ζούσε. 

Κακά τα ψέματα, αγαπητές μου αναγνώστριες κι αγαπητοί μου αναγνώστες. Η σημερινή εκπαίδευση δεν έχει μέλλον… Ο «ανέμελος καταναλωτής» έφηβος, το «πρόβατο των φροντιστηρίων», ο «λοιδωρούμενος ως φύτουλας», ο «κάγκουρας», το «χουλιγκάνι», ο άνεργος, που η δήθεν σχολική αγωγή λέει πως τον μορφώνει και τον οπλίζει με «δεξιότητες» για να γίνει δόλωμα σε μια τεχνοκρατούμενη αγορά εργασίας, αναζητά διέξοδο. Κι αυτή, δυστυχώς, η διεξόδος γίνεται αδιέξοδος· την αναζητά σε πολλούς –ισμούς, ολοκληρωτισμούς, φασισμούς, ναζισμούς, εθνικισμούς, φανατισμούς, φονταμενταλισμούς… Το τραγικό στην προκειμένη περίπτωση είναι πως εμείς οι δάσκαλοι στα σχολειά κι εμείς οι γονείς στο σπίτι, πότε δεν καθίσαμε σοβαρά να συζητήσουμε με τους μαθητές και τα παιδιά μας τί τέλος πάντων πραγματικά είναι η πατρίδα, η θρησκεία, η οικογένεια. Εξού και τα ιδεολογήματα του τύπου «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια».

«Το σχολειό είναι θεσμός γραπτού πολιτισμού» και για να σωθεί, κάποια στιγμή… λέω κάποια στιγμή - και νομίζω πως είναι καιρός να τη σκεφτούμε σοβαρά αυτή τη στιγμή -, η εκπαίδευση οφείλει να πετάξει στον κάλαθο των αχρήστων τον χρησιμοθηρικό της χαρακτήρα και να γίνει ΠΑΙΔΕΙΑ. Αλλιώς το αυγό του φιδιού θα συνεχίζει να σπάει, γεννώντας το αποφθεγματικό τερατούργημα: «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», συνοδευμένο με αγκυλωτούς σταυρούς.

5 Οκτωβρίου: σήμερα γιορτάζουν οι εκπαιδευτικοί; Χρόνια Πολλά;

«Η κριτική […] για την αλλοτρίωση της αυθεντικής παιδείας και της μετατροπής της από διαδικασία μετάδοσης από γενιά σε γενιά των κορυφαίων επιτευγμα΄των του ανθρώπινου πνεύματος σε παροχή διαπιστευτηρίων και δεξιοτήτων για επιβίωση και κατίσχυση εντός του παγκοσμιοποιημένου πλανητικού χωριού συνεχίζεται αμείωτη ως τις μέρες μας […]».

π. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΚΑΝΑΣ. (2011). «Έχουν οι χριστιανοί ως χριστιανοί κάτι να προσφέρουν στην περί παιδείας συζήτηση;», στο: Τάξη + Αταξία. Οι νέοι φωνάζουν. Εισαγωγή – Επιμέλεια Μάριος Λιάγκης – Κουκουνάρας. Αθήνα: Ακρίτας, σ. 97.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΑΪΤΗΣ, «Ανθρωπάκια»· κατασκευή από ζωγραφισμένο ξύλο, 217χ285χ10εκ.

Ένα πλησίασμα στην ελλληνική γλώσσα

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«Η βάση, πάντως, του ύφους είναι το να μιλάει κανείς σωστά ελληνικά» - «έστι δ’ αρχή της λέξεως το ελληνίζειν» γράφει στη Ρητορική του ο Αριστοτέλης. Επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε ετούτο το απόφθεγμα του Σταγειρίτη φιλοσόφου μπορεί κανείς να το αφουγκραστεί, να το δει, να το νιώσει στην αγωνία πολλών συναδέλφων φιλολόγων, οι οποίοι κάθε μέρα, μέσα στις σχολικές τάξεις, κάνουν τιτάνιο αγώνα για να διασωθεί η σωστή χρήση (γραφή και ομιλία) της γλώσσας μας. Το να μιλάει και να γράφει κανείς σωστά ελληνικά μπορεί να βοηθηθεί διαβάζοντας το βιβλίο της Μαρίας Ζαφειρίου, συναδέλφισσας στο Πρότυπο ΓΕ.Λ. Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με λίαν πρωτότυπο τίτλο: «Οι λέξεις στο διάβα τους…» και με υπότιτλο: «Η σημασιολογική τους μεταβολή από το απώτερο χθες στο σήμερα». Αν και λεξικό ετούτο το βιβλίο, έχω την ταπεινή γνώμη ότι στοχεύει σε τέσσερεις βασικούς άξονες (έναν γενικότερο για τη γλώσσα και τρεις ειδικότερους για την ελληνική γλώσσα), τους οποίους ευθύς αμέσως καταγράφω.

1ος) Η γλώσσα, από το «απώτερο χθές στο σήμερα», είναι ο διαμορφωτής της ανθρώπινης σκέψης. Με σαφήνεια το διατυπώνει η συγγραφέας στο προλογικό της σημείωμα. Γράφει για λέξεις, με τη «φυγόκεντρο φορά τους», με τον αντίστοιχο «μορφολογικό τους τύπο», που στον «επικοινωνικό περίγυρο» των ανθρώπων δείχνει αν σωστά κατέχουν τη γλώσσα που ομιλούν, αν εν τέλει, εκφράζονται με ακρίβεια και βαθιά γνώση της γλώσσας τους. Η παραπομπή της στον πατέρα της σύγχρονης γλωσσολογίας Ferdinand de Saussure (Φερντινάν ντε Σωσσύρ 1857-1913), που θέλει τη γλώσσα σαν ένα φύλλο χαρτιού πάνω στο οποίο ως ήχοι με λέξεις καταγράφονται οι σκέψεις των ανθρώπων, φέρνει στο προσκήνιο τη διαχρονία της γλώσσας, στη μακρά διάρκεια του χρόνου· τον «εγγράμματο νου» μέσα από το «προφορικό παρελθόν», όπως επισημαίνει ο Walter J. Ong στο κλασικό πια βιβλίο του «Προφορικότητα και Εγγραμματοσύνη». Εξού και μόχθος πολλών σήμερα φιλολόγων, εδώ και της συγγραφέως - κι αυτό την τιμά ιδιαίτερα -, να συμβιβάσουν θα ‘λεγα το παραδοσιακό μοντέλο γραμματισμού με το σύγχρονο.

2ος) Η καλή γνώση της γλωσσικής διαχρονίας της ελληνικής, από την αρχαιότητα δια μέσου του Βυζαντίου και του Νέου Ελληνισμού στο σήμερα, για τη συγγραφέα φαίνεται να προσφέρει ισχυρή βοήθεια, στο σχολείο ειδικότερα, στην προσπάθεια να οργανώσουν οι μαθητές μας σωστά τη συνάντησή τους με αυτή.

3ος) Ετούτη η διαχρονία, η μεγαλύτερη άλλωστε από κάθε άλλη γλώσσα, προσφέρει στους μαθητές μας πλουσιότατο γλωσσικό υλικό, «πολιτισμικό φορτίο», στον «άξονα του χρόνου». Και αυτό γιατί η ελληνική γλώσσα ήταν, είναι και θα συνεχίσει να είναι εκείνο το φίλτρο που υποδέχεται και διυλίζει πάμπολλα στοιχεία της ιδιοσυστασίας του ελληνικού πολιτισμού.

4ος) Στο σημερινό γλωσσικό μας αισθητήριο, βιβλία – λεξικά όπως αυτό της κας Ζαφειρίου, μπορούν να λειτουργήσουν ως γόνιμη συνεισφορά στο γλωσσικό ζήτημα, το οποίο μέσα από τις χρόνιες αντιμαχόμενες παρατάξεις του, στοχεύει να βγάλει από το αδιέξοδο τη γνωστή αντιπαράθεση: καθαρεύουσα ή δημοτική, αρχαία ή κοινή νεοελληνική. Για να είναι και να παραμείνει ζωντανή η ελληνική γλώσσα, νομίζω πως οφείλoυμε να λάβουμε σοβαρά υπόψη τη συνάντηση καθαρεύουσας και δημοτικής, αρχαίας και κοινής νεοελληνικής μακριά, βέβαια, από τις γνωστές υπερβολές και γλωσσικές ατασθαλίες.

Στο βιβλίο ανθολογούνται – ευρετηριάζονται πάνω από 500 λέξεις. Δεν γνωρίζω ποιο ήταν το κριτήριο της συγγραφέως για την επιλογή των συγκεκριμένων λέξεων. Εκείνο, πάντως, που το κάνει ενδιαφέρον είναι η γνωριμία του αναγνώστη με λέξεις από την αρχαία ελληνική στη νέα ελληνική γλώσσα, με τις απαραίτητες ενδεικτικές φράσεις, αντλημένες από την αρχαιοελληνική και μεσαιωνική γραμματεία.

Στην εποχή της εικόνας, η οποία κυριαρχεί στην εκπαίδευση, εύλογα είναι δύο ερωτήματα. Σε τι μπορεί να οφεληθεί ένας μαθητής διαβάζοντας το βιβλίο της κας Ζαφειρίου; Πως γίνεται να αρνηθεί την εικόνα και στα χέρια του να πιάσει ένα «λεξικοβιβλίο» - ας μου επιτραπεί αυτός ο νεολογισμός –, μέσω του οποίου θα κάνει ένα μεγάλο άλμα και από την εικόνα ριάλιτι, ο μαθητής των ριάλιτι, θα αποδείξει ότι γύρω του δεν υπάρχουν η τηλεόραση, το κινητό τηλέφωνο και ο ηλεκτρονικός υπολογιστής; Η απάντηση, νομίζω, πως δεν είναι και τόσο δύσκολη. Θα αναφέρω αυτό που έλεγε ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, σπουδαίος Κολομβιανός συγγραφέας, γράφοντας πως στην εποχή μας, καμιά εικόνα δεν μπορεί να εξαλείψει την αυτοκρατορία των λέξεων. Οι λέξεις, για τον νομπελίστα λογοτέχνη, θα συνεχίσουν τη θριαμβευτική τους πορεία στο μέλλον. Ο άνθρωπος είναι συνυφασμένος με τις λέξεις και τανάπαλιν οι λέξεις με τον άνθρωπο. Είναι αδύνατον να υπάρξει επικοινωνία δίχως λέξεις, δίχως προφορικό και γραπτό λόγο.

Δύο εισαγωγικά σημειώματα, ένα της κας Μαρίας Χ. Παπαδανιήλ, Περιφερειακής Διευθύντριας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Βορείου Αιγαίου, κι ένα της Ροζαλίας Χατζηλάμπρου, Επίκουρης Καθηγήτριας Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή Ε.Κ.Π.Α., δίνουν τον τόνο γιατί το βιβλίο της κας Ζαφειρίου είναι σημαντικό, διότι η δύναμη των λέξεων στη ζωή κάθε ανθρώπου είναι αναντίρρητη. Είναι ρυάκι που ποτίζει τον λόγο του ανθρώπου, είναι «πουλιά που δεν ξέρουν από σύνορα», αν κρίνουμε από τις τόσο όμορφες ζωγραφιές που η κόρη της συγγραφέως Αργυρούλα φρόντισε να κοσμίζει το βιβλίο της μητέρας της. 

Σε μελλοντική επανέκδοση του βιβλίου χρήσιμο θα ήταν η συγγραφέας να προσθέσει αναλυτικό και χρηστικό συνάμα πίνακα συντομογραφιών, για τα α.ε., που σημαίνει αρχαία ελληνική, φρ., που σημαίνει φράση, ν.ε., που σημαίνει νέα ελληνική, αλλά και πίνακα παραπομπών συγγραφέων από την αρχαιοελληνική και μεσαιωνική γραμματεία, όπως Ξεν. Ιπ., που σημαίνει Ξενοφώντος, Περί Ιππικής.

Θα τελειώσω με την ευχή καλοτάξιδο να είναι το βιβλίο της κας Ζαφειρίου. Πρόκειται για μια ευχή που την ακούμε συχνά σε παρουσιάσεις βιβλίων. Όμως, το μέλλον κάθε βιβλίου είναι άγνωστο. Όταν θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία και μετά από καιρό θα κοσμεί τα ράφια βιβλιοθηκών, θα έχει την αξία του, αν τα κύτταρά του - εδώ οι λέξεις -, θα είναι αποτυπωμένα/ες στους αναγνώστες του. Εύχομαι οι αναγνώστες του να είναι πολλοί. Καλοτάξιδο, λοιπόν...