Στο ΥΠΑΙΘΑ, τωρινό και χθεσινό

Το είπα χίλιες φορές και θα το ξαναπώ άλλες χίλιες. Στο ΥΠΑΙΘΑ, τωρινό και χθεσινό, μέρες σαν τη σημερινή, Παγκόσμια Ημέρα των Εκπαιδευτικών, οι περί την εκπαίδευση υπεύθυνοι καλό είναι να σιωπούν. Τα ανακοινωθέντα κείμενά τους βρίθουν υποκρισίας και ασχετοσύνης. Α.Ι.Κ.

Ένα από τα στιγμιότυπα της ζωής του ΔΑΣΚΑΛΟΥ Μίλτου Κουντουρά.

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: ΜΙΛΤΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΑΣ

5 Οκτωβρίου: Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών

 

Αντώνης Ζέρβας (1953 - 2022): διανοούμενος υψηλού πνευματικού επιπέδου

Στην οκταετή θητεία του στο Παρίσι, ο Αντώνης Ζέρβας σ’ ένα άρθρο δημοσιευμένο στο περιοδικό Ερουρέμ, τχ. 2 (Σεπτέμβριος 1995), πέραν ότι θητεύει στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, θητεύει και στη ζωγραφική του Φράνσις Μπέικον. Απ’ αυτό το άρθρο, με τίτλο «Εικόνος Απορροαί. Μία αυτοβιογραφική πρόφαση» -νέα, συμπληρωμένη και διορθωμένη έκδοση από τις εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2015]- αντιγράφω τέσσερεις παραγράφους... Α.Ι.Κ.

«Κοιτάζοντας τις ζωγραφιές του Μπέικον σου έρχεται η επιθυμία να φωνάξεις. Ναι! Ο άνθρωπος έμεινε δίχως Θεό. Αυτή είναι η αλήθεια. Ίσως αυτό να είναι και το θέλημά Του. Ο τεχνίτης που μπορεί να δείξει τι είναι ο άνθρωπος δίχως Θεό, πλάθει έργο αντάξιο των μεγαλύτερων αγιογράφων. Οι ιδεολόγοι στρέφονται προς την ιερή τέχνη των εικόνων, παραθεωρώντας το παρόν τους. Πόσο βαθύτερη θα ήταν όμως η σχέση τους με την αγιογραφία και πόσο περισσότερο θα φωτίζονταν για να φωτίσουν κι εμάς, αν ξεκινούσαν αίφνης από τις προσωπογραφίες και τις αυτοπροσωπογραφίες ενός Μπέικον που έρχονται τόσο κοντά με ορισμένες αγιογραφίες!

»Αν στα εικονοστάσια νοιώθεις τι πράγμα είναι η εν Χριστώ ζωή και πως οικοδομείται το πρόσωπο, στις εικόνες του Μπέικον αντιλαμβάνεσαι τι μπορεί να είναι ο άνθρωπος δίχως Θεό. Επειδή και κατ’ αρχήν, ο άνθρωπος της χριστιανικής θεολογίας είναι πεπτωκυΐα φύσις. Όλα τα αισθητικά και ηθικά παρελκόμενα έχουν εξαφανιστεί από τις ζωγραφιές του Μπέικον. Παρατήρηση ανεπανάληπτης ακρίβειας. Αναρωτήθηκε κανείς πόσο η σύγχρονη “πίστη” μας μπορεί να κρύβει τον Θεό; Πόσο μπορούν να μας απομακρύνουν από το άκρως εφετόν οι νομοκανόνες των ιερών συνόδων; Ο άνθρωπος του Μπέικον είναι μόνος με τους όγκους, τις πληγές και τα πολύχρωμα καρκινώματα της σάρκας. Αυτός επιτέλους είναι ο άνθρωπος δίχως Θεό εν αληθεία. Για τούτο και ο Μπέικον, όπως πάμπολλοι καλλιτέχνες της χαλασμένης Ευρώπης, είναι και αληθέστεροι θεολόγοι. Τα υπόλοιπα συνεχίζουν και διαιωνίζουν ένα μύθο που δεν θα μάθουμε ποτέ πόσο τον θέλησε ο Θεός.

»Είμαστε τυχεροί που έχουμε ακόμη εκκλησίες, αυτοκρατορικές και ασκητικές. Είμαστε τυχεροί που το κατάφορτο ρητορικό τους μάθημα μένει, θυμίζει και συνδέει· είμαστε τυχεροί που έχουμε τον Άθω και έτσι δεν λησμονούνται τα ιερά γράμματα και ο ιερός βίος. Πρέπει όμως να λογιζόμαστε τυχερότεροι για το λόγο ότι όλα τούτα ένα μας διδάσκουν: κανείς δεν μπορεί να πει πούθε φυτρώνει η σωτηρία και ποιο είναι το θέλημά Του.

»Εκείνος που πιστεύει και έχει την πεποίθηση ότι γνωρίζει τους κρύφιους δρόμους της Θείας Χάριτος, καλό θα ήταν να αθληθεί και στη σύγχρονη πραγματικότητα. Να ασκηθεί στον βόρβορο της Δύσης για να νοιώσει προσωπικώς αν πράγματι ισχύει το προπατορικό αμάρτημα· αν πράγματι η ενανθρώπιση του Σωτήρος είναι ζήτημα του νυν. Κι αν νοιώθει έτσι, τότε θα νοιώσει και το αισθητικό παράδειγμα του Μπέικον. Διαφορετικά οι έτοιμες καλολογίες και η αλήθεια της παράδοσης θα μείνουν καλολογίες και αλήθεια της παράδοσης χωρίς καμμία προσωπική μετοχή και άθληση».

ΑΝΤΩΝΗΣ ΖΕΡΒΑΣ. «Εικόνος Απορροαί. Μία αυτοβιογραφική πρόφαση», Ερουρέμ, τχ. 2 (Σεπτέμβριος 1995) 166-167.

Γεννημένος Ποιητής

«Δικαιολογημένα λοιπόν ο Ελύτης τον χαρακτηρίζει “Ελληνοσύρο μάγο”, με μόνη διαφορά ότι ο Ρωμανός ήταν Έλλην στη γλώσσα του και ουσιαστικά ξένος προς τους συρογλώσσους της ιδιαίτερης πατρίδας του. Η άνθιση της τέχνης του συμβάδιζε με τη δυναμική του κέντρου μέσα στο οποίο ενετάχθη αλλά και με της εποχής του τα ανοίγματα – εποχή δόξας και μεγαλείου. Στο θρόνο ηγεμόνευε ο Ιουστινιανός· πλάι του η “κυπρία” Θεοδώρα. Το όνομά τους συνδέεται με γεγονότα ή πράξεις που συντελούν σε καθοριστικές αλλαγές και οδηγούν στην πολυδύναμη ανάπτυξη της αυτοκρατορίας […]

»Το φωτοστέφανο που στόλιζε την ποίηση του Ρωμανού μας δίνει ακριβώς την εικόνα που είχαν γι’ αυτόν οι άνθρωποι της εποχής του και οι αμέσως επόμενοι. Η πρώτη κιόλας ποιητική του εμφάνιση από του άμβωνος (φαίνεται κι από το αρχαίο Συναξάριο ότι ο ύμνος ψαλλόταν εκεί) συνδέεται από το σημείον της θεοπνευστίας. Άσχετα από την ιστορικότητα ή όχι του θαύματος (το θαύμα είναι ακριβώς η κατάργηση του ιστορικού χρόνου), στεκόμαστε στο φυσικό και αυτονόητο για την εποχή του Ρωμανού γεγονός της κατάποσης χάρτου. Η θεία έμπνευση εισέρχεται στο σώμα του ποιητή ρεαλιστικά και αυτός εγείρεται, ώριμος και πλήρης, όπως η Αθηνά, που βγαίνει με τ’ άρματά της από το κεφάλι του πατέρα της. Κείνο που συμπεράνουμε από την ιστόρηση του θαύματος, είναι ότι ο Ρωμανός γεννήθηκε Ποιητής, του είχε οριστεί με θεία εντολή ν’ ακολουθήσει τον θεσπέσιο δρόμο της υμνογραφικής δημιουργίας […]

»Με λίγα λόγια έχουμε μπροστά μας έναν ποιητή του οποίου η αξία θα πρέπει εξ όνυχος να συλλάβουμε, μη λησμονούντες, επίσης, ό,τι κατ’ ανάγκην λειτουργούμε μονόχορδα – μας διαφεύγει το μέλος που έντυνε τον ύμνο. Πρέπει ακόμα να στοχαζόμαστε πως η σύγχρονη εκκλησιαστική μελωδία (και μαζί της οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις μας) δεν σχετίζονται με τα μελίσματα και τους τρόπους της αρχαίας εκκλησιαστικής μελωδίας του 6ου αιώνα. Είναι βασικό για τον ακροατή αλλά και το μεταφραστή να θυμούνται πως ο ύμνος δεν προοριζόταν προς ανάγνωση παρά ως ψαλμωδία. Χάρη στη σύζευξη του λόγου με τον ήχο αποκτούσε ο ύμνος την πραγματική σημασία και την υπόστασή του. Η σχέση του υμνωδού με το εκκλησίασμα ήτανε μυστική και είχε ως αποτέλεσμα τούτος να γίνεται ο ενδιάμεσος, το γλυκόφθογγο όργανο που εξέφραζε με το έργο του τα αισθήματα των πιστών. Για ν’ αληθεύει το ρηθέν του Μεγάλου Αθανασίου: “Αυτός ο άνθρωπος ψαλτήριον γενόμενος”».

Ρωμανού του Μελωδού. (1997). Τρεις Ύμνοι: Εις την Γέννησιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Εις την Ανάστασιν του Κυρίου. Εις την Ανάληψιν του Κυρίου. Εισαγωγή – μετάφραση Κυριάκος Χαραλαμπίδης. Αθήνα: Άγρα, σσ. 10-11, 12, 13-14.