ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!

«Αξίζει […] να φανταστούμε κι εδώ μιαν επανάσταση. Μια επανάσταση όμως αλλιώτικη από τις άλλες: την πειρατεία του χρόνου! Ας υποθέσουμε ότι μια επαναστατική οργάνωση, που έχει στον πυρήνα της παιδιά και ποιητές, καταλαμβάνει το Γραφείο Μέτρων και Σταθμών στο Παρίσι. Δεν θα είναι άλλωστε δύσκολο: ένας φύλακας και εξειδικευμένοι επιστήμονες αποτελούν το προσωπικό τού Γραφείου. Καθώς λοιπόν η Επαναστατική Επιτροπή κηρύσσει την απελευθέρωσή μας από το χρόνο και τον καταπιεστικό του μηχανισμό, μια νέα – άχρονη – εποχή αρχίζει για την ανθρωπότητα. Στο σχετικό διάγγελμά της η Επιτροπή, που αποτελείται από ποιητές και παιδιά, αναφέρει ότι για να αποφευχθούν η σύγχυση και ο πανικός, όπως και άλλες δυσάρεστες συνέπειες, ο παγκόσμιος χρόνος θα σιγήσει οριστικά με την έλευση του Νέου Έτους, ώρα 12 τα μεσάνυχτα ακριβώς. Το διάγγελμα καταλήγει με μια έκκληση στους “προλετάριους όλου του χρόνου” να ενωθούν. 

»Χαράς ευαγγέλια από εκείνη την ιστορική στιγμή που ο παγκόσμιος ιστός τού χρόνου θα παύσει να υπάρχει! Καθώς στο εξής κανένα κρατικό ή ανθρώπινο ρολόι δεν θα μπορεί να πείσει ότι εκείνο έχει το σωστό χρόνο, η απορρύθμιση διαρκώς θα αυξάνεται. Η απελευθέρωση από τον χρόνο θα γίνει παγκόσμια τάξη, πολύ πιο ευεργετική από αυτήν που έχει επιβληθεί σήμερα. Ας φαντασθεί κανείς την καθημερινότητα: οι υπάλληλοι δεν θα υπακούουν σε ωράριο, αλλά στις υποχρεώσεις τους απέναντι στους πολίτες· στα σχολεία ή τα πανεπιστήμια οι καθηγητές θα διδάσκουν μόνον όταν εκδηλώνεται ενδιαφέρον από τους φοιτητές· οι φιλίες και οι κοινωνικές συναντήσεις θα αποκτήσουν εκ νέου χαλαρότητα και νόημα· ενώ ο έρωτας, που από μόνος του αρέσκεται να καταργεί τον χρόνο, θα ανακτήσει και τυπικά τον ελεύθερό του εαυτό. 

»Στον χώρο της δημιουργίας, άλλωστε, μια πραγματική έκρηξη θα αντικαταστήσει το σημερινό τέλμα: συγγραφείς και σκηνοθέτες, καλλιτέχνες ή ποιητές, ζωγράφοι και φιλόσοφοι, απελευθερωμένοι από την απειλή τού χρόνου και τις πολλαπλές δεσμεύσεις που εκείνη επιβάλλει, θα αφεθούν απερίσπαστοι στα κύματα της φαντασίας και της πραγματικής εμπνεύσεως. 

»Εκτός όμως από την αποκατάσταση ευγενέστερων αξιών, που δεν θα υπακούουν στην τυραννία τού χρόνου αλλά στη φυσική ροή του, μια ξεχασμένη εμπειρία θα αρχίσει πάλι να συντροφεύει την ανθρώπινη ζωή: εκείνη της επαφής με τη φύση και τον ουράνιο κόσμο. Η διαδρομή τού χρόνου θα συνοδεύεται ξανά από αλλαγές και θαύματα, όπως καλά εγνώριζαν οι παλιοί ναυτικοί και οι γεωργοί. Η κίνηση των πλανητών και η θέση των αστερισμών, τα καιρικά φαινόμενα και η διαδοχή των εποχών θα ανακτήσουν τη δεσπόζουσα θέση τους στη νέα τάξη πραγμάτων. 

»Καθώς τότε τα ρολόγια θα είναι σταματημένα και σε αχρηστία, οι κυβερνήσεις δεν θα αναλώνονται σε στείρους ανταγωνισμούς. Νηφάλιος ο άνθρωπος, θα ανακαλύψει πάλι ότι ο Ήλιος ανατέλλει καθημερινά και το φως του εισχωρεί ανεπαίσθητα στα σπίτια, ενώ οι κινήσεις των άστρων και των πλανητών συνδέονται με τις εποχές και τη μαγεία τους. Στη νέα αυτή παγκόσμια τάξη, ένα πλοίο θα ορίζει τη ράθυμη αναχώρησή του με τη δύση τού Ήλιου· ή μια σπουδαία συνάντηση των Ευρωπαίων ηγετών, που έχει ορισθεί να γίνει στην Ελλάδα, θα διαρκέσει όσο η Αφροδίτη διακρίνεται στον ουρανό».

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗΣ. (2013). «Η πειρατεία του χρόνου», στο: Ένας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σσ. 329-330.

Στελέχη της εκπαίδευσης: στελέχη των «τυπικών προσόντων». Φεύ!

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Από τον επιθεωρητή στον σχολικό σύμβουλο[*], από τον σχολικό σύμβουλο στον συντονιστή εκπαιδευτικού έργου, από τον συντονιστή εκπαιδευτικού έργου στον σχολικό σύμβουλο… Από το έναν διευθυντή σχολικής μονάδας στον άλλο διευθυντή σχολικής μονάδας, από τον άλλο διευθυντή σχολικής μονάδας στον επόμενο διευθυντή σχολικής μονάδας, που συνήθως είναι το ίδιο πρόσωπο - τα ίδια πρόσωπα και πάει λέγοντας, χρόνια τώρα…

Θέσεις ευθύνης είναι οι σχολικοί σύμβουλοι, οι διευθυντές σχολικών μονάδων, οι διευθυντές πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι περιφερειακοί διευθυντές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο τρόπος που επιλέγονται από τη δεκαετία του ΄80 και μετά, δείχνει τον πολιορκητικό κριό της εκάστοτε εκπαιδευτικής πολιτικής, του εκάστοτε κόμματος που κυβερνά την πολύπαθη πατρίδα μας, κατεπάνω στην εκπαίδευση. Με την απογοήτευση και την απελπισία στα πρόσωπα πολλών εκπαιδευτικών πως, τίποτα δεν αλλάζει στον εκπαιδευτικό διοικητικό μηχανισμό, με τη διαπίστωση ότι αυτός, στην κυριολεξία, περνά παρατεταμένη κρίση, με τις θέσεις ευθύνης να είναι προσωποπαγείς και να στηρίζονται μόνο στα τυπικά προσόντα. Ζούμε στην εποχή των «τυπικών προσόντων». Φεύ! Η αξιολόγηση της προσωπικότητας του υποψηφίου όταν διεκδικεί μια θέση ευθύνης να αφήνεται σε επιτροπές που με την εκμαυλιστική ρητορική τους νομίζουν πως όλα γίνονται αξιοκρατικά. Όμως, αυτή η ρητορική μπάζει από όλες τις μπάντες με την αναξιοκρατία της. Την αναξιοκρατία όχι μόνο των ημερών μας αλλά και παλαιότερων καιρών. Πολλοί θα θυμούνται τι «μαγειρέματα» γίνονταν πριν ολίγα χρόνια, με την επιλογή διευθυντών σχολικών μονάδων μέσα από τους συλλόγους διδασκόντων.

Θα συνταιριάξω εδώ δύο σημαντικούς κατ’ εμέ φιλοσόφους. Κι αυτό γιατί η εκπαίδευση και στο ζήτημα του διοικητικού μηχανισμού της εξαρτάται άμεσα από την πολιτική. Ο πολύς Μοντεσκιέ έλεγε για τους πολιτικούς ότι είναι «πληρωμένοι πράκτορες των χρηματιστών». Κι ο Γάλλος φιλόσοφος - δύο αιώνες μετά τον Μοντεσκιέ - Ζαν Κλωντ Μισεά, με οξύτατο τρόπο καταγγέλλει ότι το σχολείο έχει καταντήσει ένα «μεγάλο πάρκο σχολικών ατραξιόν». Οι «αξιολογητές», λοιπόν, των στελεχών ευθύνης στην εκπαίδευση, στηριζόμενοι στις επιλογές των εκάστοτε πολιτικών του ΥΠΑΙΘ, αξιολογούν μόνο τα «τυπικά προσόντα» του υποψηφίου για μια θέση ευθύνης· ορέγονται ένα σχολείο - εκσυγχρονισμένο το λένε - το οποίο, όμως, «δεν θα είναι ποτέ ικανό να συναγωνιστεί ούτε μια στιγμή τη σπινθηροβόλα, πανταχού παρούσα και αδιάκοπα ανανεούμενη νεανική κουλτούρα».

Όλα θυσιάζονται στο βωμό της καριέρας - πολλά από τα στελέχη της εκπαίδευσης είναι καριερίστες - με τα θεμέλια της εκπαίδευσης να διασαλεύονται επικίνδυνα. Προσδοκία όχι τον καλύτερο αλλά κάθε αποτροπή του μετρίου ή του χειρότερου, που με καλπασμό θεριεύει. Αυτή, δυστυχώς, είναι η εικόνα όταν έρχεται η στιγμή να γίνει επιλογή στελεχών στην εκπαίδευση. Στελέχη δημιουργήματα κλώνων, πιστοί αναμεταδότες μιας «φιλοσοφίας της παιδείας», που μετατρέπει το σχολείο και τη γνώση από αλήθεια που οφείλει να είναι σε χρήση, σχολείου αυστηρά προσκολλημένου στη ζούγκλα της αγοράς εργασίας, σχολείο υποχείριο του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού της μετανεωτερικότητας. Ελπιδοφόρο το πρόταγμα, εκατό σχεδόν χρόνια πριν: «Κλείστε τα σχολειά για να χτίσουμε καινούργια». Το ‘λεγε ο Μίλτος Κουντουράς. Αλλά ποιος σήμερα διαβάζει Μίλτο Κουντουρά; Ανησυχητικό, πράγματι, το ερώτημα.

[*] Φράγκος, Π. Χρήστος. (1986). «Από τον Επιθεωρητή στον Σχολικό Σύμβουλο». Στο Επίκαιρα Θέματα Παιδείας. Αθήνα: Gutenberg, σσ. 145-152.

Αλβανίας Αναστάσιος: Ικεσία ειρήνης

«Θεὸς ὢν εἰρήνης, Πατὴρ οἰκτιρμῶν,

τῆς μεγάλης βουλῆς σου τὸν Ἄγγελον,

εἰρήνην παρεχόμενον, ἀπέστειλας ἡμῖν·»

(Καταβασίες της εορτής των Χριστουγέννων)

Ο πόθος για ειρήνη έχει γίνει τον τελευταίο καιρό πόνος καθημερινός, κραυγή και ικεσία εκατομμυρίων ανθρώπων. Οδύνη ατέρμονη κυριαρχεί από τον ολέθριο, απαράδεκτο πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Συγχρόνως πολεμικές συγκρούσεις εξακολουθούν στη Συρία, στην Υεμένη και γενικότερα στην Ασία και την Αφρική, ενώ συχνές είναι οι τρομοκρατικές ενέργειες σε πολυπληθή δυτικά αστικά κέντρα. Δεν έπαυσαν να ταλαιπωρούν την οικουμένη και άλλης μορφής πόλεμοι, οικονομικοί, διπλωματικοί, ιδεολογικοί. Η βία και η αυθαιρεσία έφτασαν να βεβηλώνουν ακόμη και χώρους ιερούς. Τα συμφέροντα των ποικιλώνυμων ισχυρών χρησιμοποιούν ως πολεμικό όπλο την παραπληροφόρηση, για να υποδουλώσουν τη σκέψη και τη συνείδηση πολλών.

Η εορτή των Χριστουγέννων όχι μόνο τονίζει το αίτημα και τον πόθο για ειρήνη, αλλά αποκαλύπτει και πώς μπορεί να εδραιωθεί. Η έλευση του Λυτρωτού του κόσμου, του Ιησού Χριστού, η οποία χαιρετίζεται με τον αγγελικό ύμνο «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» (Λουκ. 2:14), αποτελεί την πραγματοποίηση της προφητείας του Ησαΐου (8ος αι. π. Χ): «ὅτι παιδίον ἐγεννήθη ἡμῖν, … καὶ καλεῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ μεγάλης βουλῆς ἄγγελος, θαυμαστὸς σύμβουλος, Θεὸς ἰσχυρός, ἐξουσιαστής, ἄρχων εἰρήνης, πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος·… καὶ τῆς εἰρήνης αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ὅριον…» (Ησ. 9:6-7).

Η ειρήνη δεν είναι απλώς ευχή, είναι θείο δώρο και επίτευγμα της συνεργίας του ανθρώπου με τον Θεό. Η ακτινοβολία της θείας χάριτος είναι δεδομένη, η ανθρώπινη προσπάθεια αναμενόμενη. Η Ορθόδοξη Χριστιανική εμπειρία αναφέρεται σε μια πολυεδρική ειρήνη με τον εαυτό μας, με τους συνανθρώπους μας, με τον Θεό, με την κτίση. Τα Χριστούγεννα συμπυκνώνουν εν σπέρματι σε πλαίσιο προφητικό τις μεγάλες αλήθειες, που ξετυλίγονται ολοκληρωτικά στη ζωή του Χριστού, κορυφώνονται στο Πάθος και την Ανάσταση και προβάλλονται από την Εκκλησία σε μεγάλες εορτές.

Εκ πρώτης όψεως το αντίθετο της ειρήνης θεωρείται ότι είναι ο πόλεμος. Είμαι πεπεισμένος ότι το αντίθετο της ειρήνης είναι κατά βάθος ο εγωκεντρισμός, με τις ποικίλες μορφές του, αλαζονεία, υπερηφάνεια, εγωπάθεια, μεγαλομανία⸱ αυτός καταστρέφει τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και των λαών και υποδαυλίζει τις μικρές και μεγάλες συγκρούσεις. Μέσα στο φως της Γεννήσεως του Χριστού διευκρινίζεται επίσης ότι ο εγωκεντρισμός υπερνικάται με την αγάπη και την ταπεινοφροσύνη, που αποτελούν θεμελιώδη προαπαιτούμενα για την εδραίωση της ειρήνης.

Η καρδιά του χριστιανικού μηνύματος είναι ότι: «Οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» (Ιω. 3:16). Οι εκφράσεις της αγάπης που προσδιορίστηκαν από τη χριστιανική πίστη αδιάκοπα ακτινοβολούν στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού και εκείνων, που με αφοσίωση Τον ακολουθούν. Όπως ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής επιμένει: «Πολλοί έχουν πει πολλά περί αγάπης, αν όμως την αναζητήσεις, θα την βρεις μόνο στους μαθητές του Χριστού, επειδή μόνον αυτοί είχαν την αληθινή Αγάπη δάσκαλο της αγάπης» (Περί ἀγάπης Δ΄ Ἑκατοντάς, 100).

Ο Υιός και Λόγος του Θεού δεν έγινε άνθρωπος, για να μας δώσει μια γενική αόριστη θεωρία περί αγάπης, αλλά για να την αποκαλύψει μένοντας ανάμεσά μας. Να καταυγάσει με το φως της θεογνωσίας την αλήθεια ότι: «Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστί, καὶ ὁ μένων ἐν τῇ ἀγάπῃ ἐν τῷ Θεῷ μένει καὶ ὁ Θεὸς ἐν αὐτῷ» (Α΄ Ιω. 4:16). Η δέσμη φωτός της αγάπης εμπεριέχει όλο το φάσμα των αρετών. Τη δικαιοσύνη, την αγαθωσύνη, τη συχωρητικότητα, την αλήθεια, βασικά προαπαιτούμενα για την στερέωση της ειρήνης.

Ο Παντοδύναμος και Απερινόητος Υιός και Λόγος του Θεού, προσλαμβάνει, κατά το άπειρο έλεός Του, την ανθρώπινη φύση, για να την εξυψώσει με τρόπο ασύλληπτο στον ανθρώπινο νου στην κατά χάριν θέωση. Ο Θεάνθρωπος ήρθε ως βρέφος, ως αθώο παιδί και με την όλη ζωή και θυσία Του, προτρέπει: «Μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν» (Μτ 11:29).

«…Ὅθεν θεογνωσίας, πρὸς φῶς ὁδηγηθέντες…».

Με αισθήματα ευγνωμοσύνης για το εκπληκτικό φως θεογνωσίας, που μας χαρίζει με τη Γέννησή Του ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, ας Τον δοξολογήσουμε αναπτύσσοντας την ειρήνη, με τον εαυτό μας, με τους συνανθρώπους μας, με τον Θεό, και ας αγωνιζόμαστε να είμαστε συνεργοί Του, κατά την εντολή: «Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται» (Μτ. 5:9).

Ευλογημένα Χριστούγεννα! Ειρηνοφόρο, με ασάλευτη υγεία, το Νέο Έτος!

ΠΗΓΗ: ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ

«Η γέννηση του Χριστού παραμένει πια μια επέτειος άγονη και χωρίς αίσθημα»

ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΙΣ. (1980). «Η Γέννηση του Χριστού και οι αμαρτίες των νεαρών μαθητών που παραβιάζουν τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας», στο: Τα Σχόλια του Τρίτου. Αθήνα: Εξάντας, σσ. 101-105.

ΧΡΙΣΤΟΣ και ΧΡΟΝΟΣ

«Εκκλησία και κόσμος δεν είναι δύο κύκλοι που βρίσκονται, ας το πούμε έτσι, ο ένας δίπλα στον άλλο, ή ίσως μόνο εφάπτονται ή τέμνονται. Δεν είναι ούτε δύο κύκλοι που συμπίπτουν. Πρέπει μάλλον να φανταστούμε δύο ομόκεντρους κύκλους που έχουν ως κοινό κέντρο τους το Χριστό. Ολόκληρη η κυκλική επιφάνεια (Β₁ – Β₂)  είναι το βασίλειο του Χριστού. Ο εσωτερικός κύκλος (Β₁) είναι η Εκκλησία, η επιφάνεια που βρίσκεται ανάμεσα στις δύο περιφέρειες (Β₂) είναι ο κόσμος.

»Ο εσωτερικός κύκλος βρίσκεται σε πιο στενή σχέση με το Χριστό από ό,τι ο εξωτερικός, αλλά ο Χριστός είναι στο κέντρο. Έτσι το ερώτημα αν πρόκειται για δύο περιοχές ή για μία μόνο δεν υπάρχει στην Καινή Διαθήκη. Η σχέση είναι πιο σύνθετη. Αυτό θα γίνει πιο φανερό ειδικά στη στάση της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας απέναντι στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

»Η εσωτερική περιοχή αποτελείται, βέβαια, κι αυτή από αμαρτωλούς ανθρώπους, που όμως πιστεύουν στο λυτρωτικό έργο του Χριστού. Με αυτή την πίστη τους γνωρίζουν την κυριαρχία του Χριστού πάνω τους και πάνω στην κτίση ολόκληρη. Το υπόλοιπο των ορατών και αόρατων κτισμάτων βρίσκεται επίσης κάτω από τη διακυβέρνηση του Χριστού, αλλά προς το παρόν το αγνοεί. Μπορεί να βρίσκεται α ν ε π ί γ ν ω σ τ α κάτω από την κυριαρχία του Χριστού, αφού είναι πράγματι υποταγμένοι σ’ αυτόν. Αλλά η Εκκλησία έχει το καθήκον να διακηρύττει σ’ όλο τον κόσμο ότι τα πάντα βρίσκονται κάτω από την ίδια κυριαρχία, είτε ανήκουν στην Εκκλησία, είτε όχι. Επειδή η Εκκλησία μόνο γνωρίζει αυτόν τον Κ ύ ρ ι ο ν   Χ ρ ι σ τ ό ν, έχει την υποχρέωση να κηρύττει αυτήν την κυριαρχία σ’ εκείνους που ακόμα και χωρίς να το ξέρουν, είναι υποταγμένοι σ’ αυτόν, και που εκτελούν το έργο που τους έχει ανατεθεί».

OSCAR CULLMANN. (1980). Χριστός και Χρόνος: Χρόνος και Ιστορία στη ζωή του Αρχέγονου Χριστιανισμού. Γενική φροντίδα: Σάββας Αγουρίδης. Μετάφραση: Αρχιμ. Πολ. Κουμάντος. Επιμέλεια Κειμένου: Αικατερίνη Χιωτέλη, Αθήνα: Κέντρο Βιβλικών Μελετών Άρτος Ζωής, σσ. 185-186.

Ξαναδιαβάζοντας τον «Ανήφορο» του Νίκου Καζαντζάκη: Η «προϊστορία» του μυθιστορήματος και ορισμένες επισημάνσεις για την πρόσφατη έκδοση του μέχρι πρότινος ανέκδοτου έργου.

Του ΜΙΧΑΗΛ ΠΑΣΧΑΛΗ· Ομότιμου Καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστήμιου Κρήτης

Τον Μάιο του 1946 ο Νίκος Καζαντζάκης παρέδωσε στο τυπογραφείο του Δημητράκου το μυθιστόρημα «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», που είχε γράψει στο διάστημα 1941-1943, και στις 2 Ιουνίου έφυγε ατμοπλοϊκώς για την Αγγλία, προσκεκλημένος του Βρετανικού Συμβουλίου.

Ο «Ζορμπάς» υπήρξε το πρώτο επιτυχημένο μυθιστόρημα του Καζαντζάκη (στο εξής: Κ.) από όσα έγραψε μετά την «Ασκητική» και έγινε ανάρπαστο στο εξωτερικό. Η απήχησή του οφείλεται στο γεγονός ότι ο συγγραφέας αναγνώρισε την αυτόνομη και σύνθετη λειτουργία της μυθοπλασίας, ότι δηλαδή ένα μυθιστόρημα δεν μπορεί να αποτελεί απλή εφαρμογή ενός ιδεολογικού προγράμματος, όπως είχε συμβεί με τα μυθιστορήματα «Toda-Raba» (1934) και «Le Jardin des Rochers» («Ο Βραχόκηπος», 1939) - μάλιστα στο δεύτερο μυθιστόρημα ο Κ. είχε ενσωματώσει σχεδόν ολόκληρη την «Ασκητική»!).

Στους βασικούς παράγοντες της επιτυχίας του «Ζορμπά» περιλαμβάνεται ο πλούσιος διακειμενικός ορίζοντας του μυθιστορήματος, δηλαδή ο διάλογος με τα έργα κορυφαίων δημιουργών: την «Οδύσσεια» του Ομήρου, την «Πολιτεία» του Πλάτωνα, τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη και την «Τρικυμία» του Σαίξπηρ (βλ. Πασχάλης, «Από τον Όμηρο στον Σαίξπηρ: Μελέτες για τα κρητικά μυθιστορήματα του Νίκου Καζαντζάκη», Ηράκλειο, ΕΚΙΜ, 2015).

Για να αντιληφθεί κάποιος τον κύριο λόγο που ο Κ. δεν δημοσίευσε τον «Ανήφορο», πρέπει να έχει υπόψη του όσα ανέφερα παραπάνω. Αλλά προηγουμένως είναι ανάγκη να κατανοήσει τι είδους μυθιστόρημα είναι ο «Ανήφορος». Αυτό μπορεί να γίνει αν διαβάσει το έργο σε αντίστιξη με τον «Ζορμπά» και αντικριστά με τις σ. 517-538 της βιογραφίας του Καζαντζάκη «Νίκος Καζαντζάκης. Ο ασυμβίβαστος» δια χειρός της Ελένης Καζαντζάκη (1977).

Στην Αγγλία, όπου έφτασε στις 8 Ιουνίου, ο Κ. σκόπευε να γράψει ένα βιβλίο με τίτλο «Post-war Conversations with English Intellectual Personalities» («Μεταπολεμικές συνομιλίες με Άγγλους διανοούμενους»). Μέσω αυτών των συνομιλιών πίστευε ότι θα υλοποιούσε το σχέδιό του για την ίδρυση μιας «Διεθνούς του Πνεύματος» που θα αντιμετώπιζε τον μεγάλο κίνδυνο που, κατά τη γνώμη του, απειλούσε μεταπολεμικά τον ανθρώπινο πολιτισμό (βλ. αναλυτικά την ομιλία του από το BBC στις 18-7-26).

Όμως, απογοητεύτηκε εντελώς από τις επαφές που είχε με τους Άγγλους «ιντελεκτιέλ», τους οποίους περιγράφει πολύ αρνητικά στους συνομιλητές του (πλην της Ελένης, στην Τέα Ανεμογιάννη, στον B. Knös και στον Παντελή Πρεβελάκη). Αυτό είχε ως συνέπεια να τροποποιήσει τον αρχικό σχεδιασμό του για το υπό εκκόλαψη βιβλίο. Από το Κέιμπριτζ έγραφε στην Ελένη στις 30-7-1946: «… πρέπει να μείνω… και να γράψω το βιβλίο. (…) Έχω το σχέδιο του βιβλίου. Θα 'ναι μυθιστόρημα, γιατί οι εδώ διανοούμενοι δεν μου έδωκαν υλικό. Τρία μέρη: Κρήτη, Αγγλία, Μοναξιά. Και θ' απαντήσω στα ερωτήματα που έθεσα».

Το μεγαλύτερο μέρος του «Ανήφορου» αποτελεί εφαρμογή ενός ιδεολογικού προγράμματος. Τα «ερωτήματα» στα οποία αναφέρεται ο Κ. ήταν επτά τον αριθμό και τα είχε απευθύνει στους Άγγλους διανοούμενους (Πρεβελάκης, «Τετρακόσια γράμματα», 1984, 545-547), αλλά αυτοί τα απαξίωσαν σε τέτοιο βαθμό που ούτε καν ασχολήθηκαν μαζί τους.

Άκρως σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο Κ., όπως έγραφε ξανά και ξανά στην Έλλη Λαμπρίδη που ετοίμαζε την αγγλική μετάφραση, σκόπευε «να τοποθετήσει όλη την «Ασκητική» στο γ' μέρος του βιβλίου», δηλαδή αυτή που «γράφει» ο Κοσμάς στο τέλος του μυθιστορήματος και ετοιμάζεται να αντιγράψει στο καινούριο τετράδιο - είδαμε ότι ο Κ. είχε κάνει κάτι ανάλογο στον «Βραχόκηπο». Όπως ήταν ο αρχικός σχεδιασμός του βιβλίου «Post-war Conversations with English Intellectual Personalities», στο μέρος του μυθιστορήματος που τιτλοφορείται «Αγγλία» κυριαρχούν οι συζητήσεις του Κοσμά με Άγγλους καθηγητές, διανοούμενους και άλλους συνομιλητές, οι οποίες επενδύονται τώρα με μια στοιχειώδη μυθοπλασία, κυρίως τον εξ αποστάσεως «διάλογο» με τη Νοεμή, και με εμβόλιμες αφηγήσεις. Το τελευταίο μέρος («Νοσταλγία») προσαρμόζει στο νέο ιδεολογικό πλαίσιο, μάλλον αδόκιμα, αρκετές σελίδες από το «Ταξιδεύοντας: Αγγλία» (1939-1941).

Από αυτή τη σκοπιά, ο «Ανήφορος» συνιστά σαφέστατη οπισθοδρόμηση στο προ του «Ζορμπά» είδος καζαντζακικού μυθιστορήματος. Ειδικά αν συνεκτιμήσει κανείς το γεγονός ότι το μεγάλο άλμα που έκανε ο Κ. με τον «Ζορμπά» ήταν ακριβώς να απορρίψει την ιδέα ενός μυθιστορήματος που συγκροτείται από διαδοχικούς διαλόγους ανάμεσα στον αφηγητή και τον κεντρικό ήρωα («οι κουβέντες με τον Ζορμπά», βλ. Πασχάλης 2015, ΙΙ,2)

Γιατί όμως αυτή η οπισθοδρόμηση, αφού ο Κ. είχε ήδη αποκηρύξει με τον «Ζορμπά» το είδος του μυθιστορήματος που αποτελεί πρόσχημα για την προβολή ενός ιδεολογικού προγράμματος; Υποθέτω ότι ο Κ. δεν είχε ακόμη συνειδητοποιήσει πλήρως το τεράστιο βήμα που έκανε με τον «Ζορμπά» - θεωρούσε τη συγγραφή μυθιστορημάτων πάρεργο αλλά η ενθουσιώδης υποδοχή του «Ζορμπά» θα τον κάνει να αλλάξει γνώμη. Έτσι η πίεση του επίκαιρου ιδεολογικού προγράμματος στάθηκε ισχυρότερη από τις αισθητικές απαιτήσεις της μυθιστοριογραφίας. Για λίγο όμως. Μέχρι τον Ιανουάριο του 1947 ο Κ. πιέζει τη Λαμπρίδη να του στείλει την αγγλική μετάφραση του «Ανήφορου» - προβληματική, όπως φαίνεται από τα σχόλια του Κ. - αλλά, όταν τελικά την παίρνει στα χέρια του, το ενδιαφέρον του υποχωρεί μέχρις εξαφανίσεως.

Τι μεσολάβησε; Ο Κ. έστειλε στη «Νέα Εστία» το κεφάλαιο III του «Ανήφορου» από την ενότητα «Κρήτη», που δημοσιεύτηκε στις 15-3-1947 με τίτλο «Ο θάνατος του παππού», συνοδευόμενο από τη σημείωση «Ένα κεφάλαιο από το τελευταίο βιβλίο που γράφτηκε στο Cambridge: "Ο Ανήφορος"». Ήταν μια έμμεση αλλά σαφής δήλωση του Κ. ότι ως μυθιστοριογράφος είχε αποστασιοποιηθεί από το ιδεολογικό πρόγραμμα της «Αγγλίας». Ο Κ. μιλάει με περηφάνια για την Κρήτη και τις μεγάλες ψυχές του παππού (του) και των καπεταναίων, ενώ ηχούσαν πλέον δυνατά στα αφτιά του τα μηνύματα από την επιτυχία του επίσης κρητικού «Ζορμπά». Σύντομα το αφήγημα θα μεταφραστεί στα αγγλικά και τα σουηδικά.

Πώς ο Καζαντζάκης ξανάγραψε τον «Ανήφορο»

To κεφάλαιο που αφηγείται τον θάνατο του Καπετάν Σήφακα, αφού αποδεσμεύτηκε από τον «Ανήφορο», θα αναδυθεί το 1949-1950 ως κεφάλαιο XIII του «Καπετάν Μιχάλη». Και τα δύο είναι κομβικής σημασίας για τη μυθιστοριογραφική πορεία του Κοσμά στα αντίστοιχα έργα.

Στον «Ανήφορο» ο Κοσμάς φεύγει από το χωριό του καπετάν Σήφακα και λίγο αργότερα θα ταξιδέψει για την Αγγλία για να υλοποιήσει το ιδεολογικό του πρόγραμμα και τελικά να πάρει τον «ανηφορικό δρόμο» (201) που συνίσταται στη διατύπωση του «μετακομμουνιστικού του Πιστεύω». Αντίθετα, στον «Καπετάν Μιχάλη» ο Κοσμάς φεύγει από το χωριό και «ανηφορίζει» προς την κορυφή της Σελένας, όπου ο θείος του καπετάν Μιχάλης αντιστέκεται στους Τούρκους με ελάχιστους συντρόφους. Θα απομείνει μόνος μαζί του και θα σκοτωθεί δίπλα του.

Με απλά λόγια, ο «Ανήφορος» είναι ένας από «τους επτά προδρόμους» (Peter Bien) του «Καπετάν Μιχάλη», σε ολοκληρωμένη μεν αλλά ατελή μυθιστοριογραφική μορφή. Ο Κ. δεν είχε κανένα λόγο να τον δημοσιεύσει. Τον ξανάγραψε σε οριστική μορφή με τον «Καπετάν Μιχάλη», δημιουργώντας, στο χνάρι του «Ζορμπά», ένα ευρύτερο μυθοπλασιακό πλαίσιο στο οποίο ενέταξε τον Κοσμά. Το νέο μυθιστόρημα εξελίσσεται όλο στην Κρήτη, έχει επιβλητικό πρωταγωνιστή και απαιτητικό διακειμενικό ορίζοντα (ομηρική «Ιλιάδα», σαιξπηρικός «Οθέλλος»).

Είναι άκρως σημαντικό εν προκειμένω ότι ο Κ., αναγγέλλοντας στον Πρεβελάκη τα πρώτα του βήματα στη συγγραφή του «Καπετάν Μιχάλη» (2-12-49), θα επανέλθει στη γλώσσα της οδυσσειακής «Νέκυιας» που είχε χρησιμοποιήσει παλαιότερα για την «ανάσταση» του Ζορμπά: «Μάχουμαι ν' αναστήσω το Ηράκλειο της παιδικής μου ηλικίας. (…). Γιατί χιλιάδες πρόσωπα πεθαμένα ανεβαίνουν στη μνήμη μου και ζητούν μια μικρή θέση στον ήλιο (…). Ξέρουν πως άλλη σωτηρία ανάστασης δεν έχουν» (πβ. Πασχάλης 2015, 67-71).

Η έκδοση του «Ανήφορου»

Σύμφωνα με την ανάλυση που προηγήθηκε, η έκδοση του «Ανήφορου» από τη «Διόπτρα» αποτελεί εξ ορισμού πολύ σημαντικό γεγονός και εντάσσεται σε ένα πρόγραμμα (επαν)έκδοσης όλων των έργων του Κ. Εντοπίζονται, ωστόσο, ορισμένες αστοχίες και παραλείψεις που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, αν η έκδοση είχε ανατεθεί σε έναν πεπειραμένο επιμελητή, πολύ καλό γνώστη του Καζαντζάκη, όπως είχαν προτείνει άλλοι μελετητές και ο γράφων σε ανύποπτο χρόνο. Αυτό θα διευκόλυνε τον κεντρικό σχεδιασμό, την αντιμετώπιση των επιμέρους ζητημάτων με ενιαίο τρόπο και τον τελικό έλεγχο όλων των εκδόσεων.

Το κείμενο

Η έκδοση περιορίστηκε στη µεταγραφή του χειρόγραφου του «Ανήφορου», διότι δεν υποδείχθηκε να συνεκτιµηθούν οι βελτιώσεις και διορθώσεις (όπως: «γεµάτα σπόρο» αντί «µετά το σπόρο») που επέφερε ο Κ. στον «Θάνατο του παπ(π)ού» οκτώ µήνες αργότερα. Αυτές αντιπροσωπεύουν την τελική βούληση του συγγραφέα. Ας σηµειωθεί ακόµη ότι στη «Νέα Εστία» ο Κ. «έσπασε» πολλές παραγράφους για να προβάλει χωριστά τους διαλόγους (το ίδιο συµβούλευε τη Λαµπρίδη να κάνει και στην αγγλική µετάφραση).

Γλωσσικός υπομνηματισμός

Αυτός έγινε µε βάση το «Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη» του Βασίλη Γεώργα (Ηράκλειο, ΠΕΚ, 2022) αλλά είναι από πολλές απόψεις προβληµατικός. Περιορίζοµαι να παραθέσω τα σχόλια του ίδιου του Γεώργα: «Στο συγκεκριµένο µυθιστόρηµα υπάρχουν 125 υποσελίδιες ερµηνευτικές σηµειώσεις από τις οποίες οι 30 περιέχουν µικρές ή µεγάλες αστοχίες (ποσοστό σχεδόν 25%). Το πρόσωπο που επιµελήθηκε αυτά τα ερµηνευτικά σχόλια φαίνεται ότι αντέγραψε - φύρδην µίγδην, απρόσεκτα, επιπόλαια - αποσπάσµατα από το ερµηνευτικό / σηµασιολογικό τµήµα των αντίστοιχων ληµµάτων του Γλωσσαρίου. Τα ερµηνευτικά σχόλια έπρεπε να περιοριστούν στη σηµασία που έχει η λέξη στον "Ανήφορο", όχι να επεκταθούν και σε σηµασίες που βρίσκονται µεν στο Γλωσσάρι αλλά σε άλλα έργα του Καζαντζάκη».

Πρόλογος και Επίμετρο

Δίνω µόνο τρία παραδείγµατα. Το πρόσωπο του Κοσµά δεν εµφανίζει «έκζεµα» (14) αλλά πρήζεται, σε βαθµό που σχεδόν του κλείνει τα µάτια και το στόµα (όπως του Κ. στην «Αναφορά» και του Μανολιού στον «Χριστό»)· η αιτία δεν είναι «ένα τραγικό συµβάν» (δηλαδή η αυτοχειρία της Νοεµή), αλλά το γεγονός ότι, όπως εξηγεί στον Κοσµά ο «Βιεννέζος οβραίος γιατρός» (που θυµίζει τον Βίλχελµ Στέκελ), η ψυχή του αντέδρασε στο ενδεχόµενο «απιστίας στην πεθαµένη», µε την κοπέλα που γνώρισε στο Στράτφορντ, και «νίκησε κατά κράτος το σώµα» (247-249). Ακόµη, η έκκληση του Κ. που δηµοσιεύτηκε τον Σεπτέµβριο του 1946 δεν αποτελούσε «την κατακλείδα των συζητήσεων που είχε µε τους άγγλους διανοούµενους» (12), αλλά ο Κ. «την είχε σχεδιάσει στο µυαλό του από την Αίγινα» και την είχε διαβάσει από το BBC στις 18-7-1946 (Ελένη 1977, 522-524).

Γλωσσική και υφολογική εξέλιξη

To κεφάλαιο III του «Ανήφορου» (1946), o «Θάνατος του παπ(π)ού» (1947), και το κεφάλαιο XIII του «Καπετάν Μιχάλη» προσφέρουν εξαιρετική πρώτη ύλη, για να µελετήσει κάποιος συγκριτικά τη γλωσσική και υφολογική εξέλιξη του µυθιστοριογράφου Καζαντζάκη. Ειδικά στον «Καπετάν Μιχάλη», η γλώσσα γίνεται πιο ιδιωµατική, πιο παραστατική και πιο γλαφυρή, ενώ αφαιρούνται στοιχεία αδύναµα, ακόµη και λογικές-ψυχολογικές αστοχίες. Στην έκδοση υπάρχουν γενικόλογες αναφορές στη γλώσσα του Κ. (260-261) αλλά δεν γίνεται νύξη σε αυτό το νέο, σηµαντικό στοιχείο.

Πραγματολογικός σχολιασμός

Εµπόδιο στην απρόσκοπτη ανάγνωση του έργου του Κ. για τον µέσο αναγνώστη δεν στέκεται µόνον η γλώσσα αλλά και το περιεχόµενο. Το γεγονός ότι σε αυτό το εκδοτικό ξεκίνηµα δεν υπήρξε µέριµνα για έναν στοιχειώδη πραγµατολογικό σχολιασµό αποτελεί δυσάρεστη έκπληξη. Για παράδειγµα, το κεφάλαιο IX που εξελίσσεται στο Στράτφορντ απαιτεί ολοφάνερα έναν τέτοιου είδους σχολιασµό.

ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ

«Μια μέρα γεννήθηκε στη μακρινή Βηθλεέμ ο έρωτας»

«Μια μέρα γεννήθηκε στη μακρινή Βηθλεέμ ο έρωτας
στην κοιλιά του καρπού λησμονημένος
και του έδωσαν το όνομα Καρπός
όλα τ’ άστρα των παιδιών αγαπημένων
με τους άνεμους όταν λευκάζουν το χειμώνα.
Εγώ ήμουνα εκείνο τον καιρό στην πέτρα
οι καμπάνες οδηγούσαν από χαλκό μεγάλο
ένα τραγούδι νοσταλγίας αιχμάλωτης…
Εντούτοις άκουσα το σπήλαιο
κι ανεβαίνοντας
σ’ ένα βαθύ άλογο πήγαινα σ’ αυτό
κρατώντας ευωδιαστή φασκομηλιά προς τη θέρμη
του βρεφικού δέρματος όνομα βαθύ και ανάερο.
Δεν έβρισκε λαλιά ο πλατύς ελαιώνας για να φωνάξει
κι ο θάνατος έφευγε στ’ αστέρια
μονάχα το άστρο νικούσε το πλήθος που είναι τ’ αστέρια
λάμποντας το Ένα.
Ο θεός έκραζε τη λαλιά:
Δίδαξέ με
στο άστρο στρεφόμενος, είπε,
και τα μαρτύρια γεννήθηκαν απάνω απ’ τις λάμψεις
χαρίζοντας ηρεμία στην έμψυχη κλίμακα.
Μια γυναίκα λευκή
αποθέωνε τον άντρα ψηλά στον αέρα μοβ
η αδαμική χάρη σε κάθε σώμα γνωρίζει τον τρόμο, είπε,
κ’ η χρονιά ζύγωσε στην καρδιά μου με χιόνι θαμμένη.
Μοιράζεται τη θλίψη με τις πέτρες
μοιράζεται με τη βροχή
ο ταπεινός μοιράζεται τη θλίψη
με τον ήλιο, πάλιν είπε,
και βλέπει τις ρίζες της φλόγας όπως ανεβαίνει
πιάνει τις ρίζες αυτές ανάμεσα
στο ξύλο
στους τρυγμούς ανάμεσα στις γαλάζιες φάσεις.
Ιδού λοιπόν ο χρόνος είναι χιόνι
δεν είναι ρολόγι –
και κρατούσε το θήλυ πότε τα φεγγιστά νερά
πότε μαύρες πέτρες της Δήλου.
Σαν είδα το σπήλαιο
συγκρατήθηκα στην πρώτη φλέβα του βράχου μας
ενώ με κάλεσε το ακέραιο γαϊδούρι κινώντας
και τα δυο του χέρια
μα όμως ευγένεια φανερώνοντας ήρθε και το βόδι
πειθήνιο στον ήλιο της νύχτας
για να δω το δοκιμασμένο χρυσάφι.
Κι αντίκρισα το χρυσάφι
καθώς ένα φτωχαδάκι του τόπου μας
ήτανε το βρέφος στη μητρική βύθιση
ολομόναχο με τ’ άστρα.
Ώσπου χάραξε…
Στο σπήλαιο – μιας ηλικίας χαμένης – δεν υπήρχαν
ειμή μόνο σταλακτίτες
που κρέμονταν δεν υπήρχαν
ειμή μόνο σταλαγμίτες ανυψούμενοι.
Εγώ ο σταλαγμίτης
ολοένα
πλησιάζω το σταλαχτίτη που με κράζει απεγνωσμένα
για να εγγίσουν κάποτε τα στάγματα
τη μεγάλη ένωση…».

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ. (1995). «Τα Χριστούγεννα του σταλαγμίτη», στο: Τα Ποιήματα (1961 – 1978), τ. Α΄. Αθήνα. Ίκαρος, σσ. 90-91.

Αύριο είναι Γιορτή

1ο Στον όγκο του χρόνου υπάρχει η στιγμή.

Επίσημη την τοιμάσαμε, τη θελήσαμε,

τοιμάσαμε την έκσταση, θελήσαμε τον θαυμασμό.

τοιμάσαμε την ανάταση, θελήσαμε τη χαρά,

τοιμάσαμε τη γιορτή, θελήσαμε τον εαυτό μας

γεμάτον έκσταση, θαυμασμό και χαρά.

«Εν ανθρώποις ευδοκία».

Βγαίνουν οι άνθρωποι,

λαλούν οι άνθρωποι στην παγερή έναστρη νύχτα

που λάμπει ιώδης και μαύρη,

κρυστάλλινη, διαυγής, διάφανη, άυλη.

Οι άνθρωποι είναι πολλοί μαζί

και μιλούν, γελούν κι απαντούν ο ένας στον άλλο,

πηγαίνουν ν’ ακούσουν και δεν ακούν

τη φωνή του ανθρώπου καν μέσα τους.

Ήσυχοι, κουρασμένοι, ανύποπτοι,

στέκονται και περπατούν, διαβαίνουν.

Οι άνθρωποι είναι γελαστοί.

Αύριο είναι γιορτή,

αύριο είναι διασκέδαση,

αύριο είναι ανάπαψη.

Οι άνθρωποι χαίρονται, χαίρονται,

πηγαίνουν, περπατούν, διαβαίνουν,

βλέπουν ό,τι έμαθαν να βλέπουν.

2ο Δάκρυα εμποδίστε μου το βλέμμα.

Δάκρυα κλείστε μου τα μάτια.

Δάκρυα σκοτίστε μου το κοίταγμα.

Ψυχή χτυπημένη,

νικημένη απ’ τον ίδιον εαυτό μου,

ψυχή μου αφανισμένη απ’ το βάρος,

του ανθρώπινου σώματος δύσκολο βάρος,

δεν έχεις φωνή, ψυχή μου, ν’ ακουστεί,

για ν’ ακούσεις στης νύχτας το φέγγος

υπερούσια λόγια, ψυχή μου, δεν τοίμασες

συνοδεία αγγέλων στη νύχτα του σκότους δεν

τοίμασες,

συνοδεία μέσ’ τη νύχτα για σένα δεν τοίμασες.

Σωπαίνεις και δεν ακούς

τη φωνή της έναστρης νύχτας ακόμα,

κινούνται τάστρα, το φέγγος κινείται

ιώδες και μαύρο, γαλάζιο,

κινούνται τακίνητα πάντα ακόμα,

ψυχή μονάχη, δίχως φωνή

παραμένεις, δίχως ακοή περιμένεις ακόμα

δεν έχεις φωνή να φωνάξεις

τον εαυτό σου στους άλλους

ανάμεσα να χαθείς, να βρεθείς

να μην είσαι μονάχη, ψυχή μοναχή.

3ο Γέλια και μιλήματα,

φωνές γλυκές παιδιάτικες,

ψιλές φωνές γυναικείες

και βαρειές αντρικές.

Ακούν όλοι∙ εκκλησία

τους κλείνει η έκκληση,

καλούν το παιδί

που υπάρχει υπέροχο,

την ασώματη υπερέχουσα ύλη

που το γεννά απείραχτη,

άφθαρτη, αειπάρθενη, διαρκής

παρθένος στους αιώνες των αιώνων.

4ο Αμήν αμήν λέγω, Κύριε,

συγχώρησε την αδυναμία μου,

χώρον χάρισε στην αδυναμία μου, Κύριε,

με την αδυναμία μου να χωρέσω στην έκκληση

της ψυχής μου. Συγχώρεσε

την σκληρή κατάπτωση,

της σκληρότητας ψυχρής την κατάσταση,

της στείρας ψυχρότητας την κατάκτηση,

της σκληρότατης πτώσης τη στάση,

της ψυχής τη στειρότητα.

Εκείνος που δεν γεννά, δεν γεννάται,

δεν αναγεννάται ποτέ, Κύριε,

της Γέννησης «σκήνωσον εν εμοί»,

ο την Σάρραν και την Ελισσάβετ

γονίμους διδάξας, προς δόξαν σου αιώνιαν.

ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ. (2000). «Παραμονή της Γέννησης», στο: Τα Ποιήματα (1940-1995), τ. Α΄. Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων, σσ. 47-49.

Καλό βράδυ!

Ο «θρησκευόμενος» άνθρωπος των Χριστουγέννων

«Ο σημερινός άνθρωπος έχει χτίσει το σπίτι-του χωρίς παράθυρα, ή μάλλον με παράθυρα που κοιτάζουν μόνο προς το ναρκισσιστικό αυτοείδωλό του. Δεν βλέπει και δεν περιμένει τίποτα έξω από τον εαυτό-του και τον ατομικό-του κόσμο. Το σπίτι-του δεν αερίζεται και γι’ αυτό βρωμάει. Δεν βλέπει φως και δεν τρέφεται από πουθενά. Η αιχμαλωσία-του είναι πιο σκληρή από την αιχμαλωσία του Ισραήλ στη Βαβυλώνα. Το σκοτάδι που τον περιβάλλει είναι πιο βαθύ από την πιο σκοτεινή παραμονή των Χριστουγέννων. Χειρότερο απ’ όλα είναι ότι ένα τέτοιο σπίτι με τέτοια παράθυρα δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να διατηρεί την ελπίδα ότι κάποτε θα μπορέσει να δει τη λάμψη του Θεού μέσα στην καρδιά-του. Έτσι, “ως άνθος μαραίνεται” και αργοπεθαίνει από ασφυξία και ασιτία». 

π. ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΟΦΙΝΑΣ. (2010). Χριστουγεννιάτικη θλίψη. Αθήνα: Αρμός, σσ. 36-37.

Ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης στη ΣΥΝΑΞΗ

ΠΗΓΗ: ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία Έκδοση Σπουδής στην Ορθοδοξία

Διαβάστε εδώ το Προλογικό Σημείωμα

Πίστη των Χριστιανών και άριστος βίος των αρχαίων Ελλήνων

«Από τη στιγμή που ο Χριστιανισμός παύει να είναι πίστη ή τρόπος ζωής – ο άριστος βίος των αρχαίων Ελλήνων – και γίνεται ιδέα, φαντάζει για μένα το ίδιο αν είσαι χριστιανός ή άθεος. Όπως παράλληλα φαντάζει το ίδιο αν είσαι ιδεαλιστής, σύμφωνα με την ορολογία της νεότερης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας. Αφρόψαρα του νου όλα αυτά, που δεν κατεβαίνουν ποτέ στα μεγάλα βάθη της ζήσης μας». 

ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ. (2009). Collectanea. Αθήνα: Δόμος, σ. 151 [326]. 

ΣΑΠΦΩ: Τα Ποιήματα

 

Καλό απόγευμα!!!

Για τη Σχολική Βία

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«Δύναμη και βία είναι πράγματα αντίθετα· όταν η μία επικρατεί απόλυτα, η άλλη απουσιάζει». Hannah Arendt, Περί Βίας.

Πριν λίγες ημέρες βρήκα το χρόνο και διάβασα το υλικό μιας επιμορφωτικής εκπαιδευτικής συνάντησης για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας – από τις πάρα πολλές που έχουν γίνει για το θέμα αυτό κατά το παρελθόν. Το υλικό είναι αναρτημένο στο Διαδίκτυο, σε Διεύθυνση Περιφερειακού Κέντρου Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, και πράγματι είναι λίαν ενδιαφέρον και κατατοπιστικό, χάρη στις φιλότιμες προσπάθειες που κατέβαλαν οι υπεύθυνοι διοργανωτές, υποδεικνύοντας σε εμάς τους (αδαείς;) εκπαιδευτικούς, καινοτόμες τις ονοματίζουμε τα τελευταία χρόνια -«μηδείς ακαινοτόμητος εισίτω», γράφει ο Αντώνης Α. Σμυρναίος, στο εξαιρετικό βιβλίο του Λατρεία και νεύρωση στην Παιδαγωγική της Καινοτομίας- μη τιμωρητικές μεθόδους για να αντιμετωπίσουμε τη σχολική βία. 

Σ’ όλες αυτές τις επιμορφωτικές συναντήσεις, που με την εξ αποστάσεως πια εκπαίδευση έχουν γίνει της μόδας –να μην ξεχνάμε το ρητόν της «εκπαιδευτικής πανδημίας»: «Η WebEx ήρθε για να μείνει»- εισηγητές και εισηγήτριες έχουν την εντύπωση πως κομίζουν «γλαύκας εις Αθήνας». Δεν φτάνει που περιχαρακώνουν το ζήτημα αντιμετώπισης της σχολικής βίας εντός των σχολικών ορίων, αδυνατούν να δουν τη βία που καλλιεργείται και αναπαράγεται οπόταν η περιρρέουσα κοινωνική, οικονομική, θρησκευτική, πολιτική και εκπαιδευτική πραγματικότητα είναι ελλειμματική. Το ερώτημα, νομίζω, ότι είναι καίριο: πως είναι δυνατόν μια κοινωνία, σαν τη σημερινή, να αποδεχθεί χωρίς βία κάθε μορφής διαφορετικότητα όταν η ίδια με κάθε τρόπο αρέσκεται να προβάλλει -και να λατρεύει συγχρόνως- πολυποίκιλες ιδεοληψίες ουκ ολίγων μελών της;

Για τη βία στα σχολεία και τη βία γενικότερα, μέρος της οποίας είναι και η σχολική, έχω την ταπεινή γνώμη, ότι είναι πια καιρός να τη δούμε και να την αντιμετωπίσουμε φέρνοντας στο προσκήνιο και ξανασυζητώντας τα ανθρωπιστικά ιδεώδη τα οποία θέτουν στο περιθώριο κάθε εξουσιαστική επιβολή πάνω σε συνανθρώπους, σεβόμενοι απόλυτα τον κάθε Άλλο ο οποίος έχει δικαίωμα στην ετερότητα, στη διαφορετικότητα. 

Προς επίρρωση των παραπάνω απόψεών μου επικαλούμαι όσα γράφει η Ρετζίνα Σβάρτς, στο ωραίο βιβλίο της Βία και Μονοθεϊσμός. Η Κατάρα του Κάιν, σε μετάφραση Φώτη Τερζάκη και επιστημονική θεώρηση του Βασίλη Αδραχτά, στις εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2000. Οι απαρχές της βίας βρίσκονται «στη διαμόρφωση της ταυτότητας» στη «φαντασιακή δημιουργία της ταυτότητας, ως πράξης διακρίσεων και διαχωρισμού από τους άλλους, κατασκευής ορίων και χάραξης γραμμών, είναι η πιο συχνή και θεμελιακή πράξη βίας την οποία διαπράττουμε. Βία δεν είναι μόνο αυτά που κάνουμε στον άλλο. Είναι και κάτι πιο πρωταρχικό. Βία είναι η ίδια η κατασκευή του άλλου. Αυτή η διαδικασία είναι πανούργα: από τη μια η δραστηριότητα των ανθρώπων οι οποίοι ορίζουν τους εαυτούς τους ως ομάδα είναι αρνητική. Η ομάδα υφίσταται ως τέτοια χάρη σ’ εκείνους οι οποίοι δεν ανήκουν σ΄ αυτήν. Από την άλλη, αυτοί οι ξένοι –οι τόσο απαραίτητοι για τον αυτοκαθορισμό εκείνων οι οποίοι ανήκουν στην ομάδα- εκλαμβάνονται επίσης ως απειλή για τους τελευταίους. Κατά ειρωνικό τρόπο ο απόβλητος πιστεύεται ότι απειλεί τα όρια που έχουν χαραχθεί για να τον αποκλείσουν, τα όρια τα οποία η ίδια η ύπαρξή του διατηρεί. Εξ ορισμού εκτός, αλλά πάντοτε απειλώντας να εισβάλλει μέσα, ο άλλος τοποθετείται σε μια ευαίσθητη ζυγαριά η οποία βρίσκεται πάντα εκτός ισορροπίας, επειδή ο φόβος και η επιθετικότητα βαραίνουν συνεχώς στη μια ή στην άλλη πλευρά. Η ταυτότητα που χαλκεύεται εναντίον του άλλου υπαγορεύει τη διαρκή αστυνόμευση των ευπαθών ορίων της. Η ιστορία έχει δείξει ότι στο όνομα των ταυτοτήτων μας –θρησκευτικών, πολιτισμικών, εθνικών, φυλετικών, σεξουαλικών- διαπράττουμε και υφιστάμεθα τις πιο ωμές φρικαλεότητες».

Αλέκος Κοντόπουλος, «Αφηρημένο». ΠΗΓΗ: Paletaart – Χρώμα & Φως

Συνοδικότητα άνευ γυναικών; Για τη θεολογική και εκκλησιαστική υπέρβαση της ιεροποίησης των δομών της πατριαρχικής κοινωνίας

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗ

Θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στη Teva Regule, Πρόεδρο της Ορθοδόξου Θεολογικής Ενώσεως Αμερικής και Μέλος του Δ.Σ. του Κέντρου Διακονισσών «Αγία Φοίβη», που με την εισήγησή της «Reception and Inspiration of Synodal Process», μας υπενθύμισε την αρχική σημασία των όρων σύνοδος και συνοδικότητα, όρων που προέρχονται από τη σύνθετη ελληνική λέξη σύν+οδός. Οι όροι αυτοί παραπέμπουν στην κοινή πορεία και τη συνάντηση του λαού του Θεού, της σύναξης των πιστών, του πληρώματος της εκκλησίας, προκειμένου να αποφασίσουν για σημαντικά θέματα της εκκλησιαστικής πίστης και ζωής. Αυτή η κατανόηση της συνοδικότητας θα πρέπει, ωστόσο, να συμπληρωθεί με την εσχατολογική προοπτική και τη διάσταση του μέλλοντος. Θα πρέπει να εκφράζει όχι μόνο το «ήδη» αλλά και το «ούπω», όχι μόνο όσα έχουν ήδη πληρωθεί αλλά και ό,τι εκκρεμεί και αναμένεται να πληρωθεί στο μέλλον. Αν αυτή η πορεία και η συνάντηση, όπως αποτυπώνεται στον συνοδικό θεσμό, αφορά πρωτίστως τη συμμετοχή των επισκόπων, σε καμία περίπτωση δεν αποκλείει τη συμμετοχή των λαϊκών, όπως μαρτυρούν πολλά γραπτά τεκμήρια και θεσμικά παραδείγματα που προέρχονται από την Ορθόδοξη παράδοση, αλλά επιπλέον και η θεολογία της γενικής ιερωσύνης (των πιστών), όπως αυτή τόσο όμορφα περιγράφεται από την Teva Regule στην ενότητα της εισήγησής της που αφορά τους βαπτισμένους και τους κεχρισμένους χριστιανούς και τη συμμετοχή τους στο τριπλό λειτούργημα του Χριστού: του Προφήτη, Ιερέα και Βασιλιά.

Η σημερινή παρουσίαση μας θυμίζει επίσης όλα τα μεγάλα θέματα που επεξεργάστηκαν και συζήτησαν οι Ορθόδοξοι θεολόγοι του 20ού αιώνα, όπως: την Τριαδολογική θεμελίωση της Εκκλησίας, την περιχωρητική σχέση των τριών θείων προσώπων που ενώνονται με αμοιβαία αγάπη παρέχοντας έτσι το πρότυπο της τέλειας κοινωνίας και τη σωστή ισορροπία μεταξύ ενότητας και διαφορετικότητας, τη διαλογική φύση της Τριαδικότητας και την επίδρασή της στην εκκλησιαστική διοίκηση, την Εκκλησία ως ευχαριστιακή κοινότητα στην οποία καλούμαστε να συμμετέχουμε, αλλά και την Εκκλησία ως κοινωνία, μια κοινωνία με τον Θεό και μεταξύ μας που βασίζεται στην αποκάλυψη της Τριάδας, την εκκλησιολογία της κοινωνίας και πολλά άλλα.

Χάρηκα ιδιαιτέρως που διαπίστωσα ότι στην ενότητα για την Τριαδολογική θεμελίωση, η εισήγηση της Teva αναφέρεται στην αείμνηστη Ορθόδοξη μοναχή και πατρολόγο Nona Verna Harrison. Θα ήταν ακόμη καλύτερα αν αυτή η Τριαδολογική προσέγγιση συνδεόταν με το ζήτημα του αποκλεισμού των γυναικών από την εκκλησιαστική ζωή, όπως παρουσιάζεται στα γραπτά της Ορθόδοξης αυτής θεολόγου, αλλά και στο έργο της Catherine LaCugna, της αείμνηστης Ρωμαιοκαθολικής θεολόγου που θεμελίωσε τη φεμινιστική της θεολογία στην τριαδική θεολογία των Καππαδοκών Πατέρων.

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ

«Τα παιδιά του Δεκέμβρη»

«Στην αυγή του 2011 δεν μπορείς να μιλήσεις για τη νεολαία χωρίς να περάσεις από δύο ιστορικά ορόσημα: τον Δεκέμβρη του 2008 και το Μνημόνιο του 2010. Και τα δύο αυτά μείζονα ρήγματα στην κανονικότητα της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας προοικονομούνται στις ποικίλες συμπεριφορές της νεολαίας κατά την παρελθούσα 25ετία, την αδρά 25ετία του ευδαιμονισμού και της ζωής με δανεικά. Σ’ αυτή την περίοδο εδραιώνονται, αφενός, η μόνιμη υπογεννητικότητα της πυρηνικής οικογένειας, και επαγγελματικά, η επέλαση του ατομικισμού και του υλισμού, η διάχυση της ψηφιακής και τηλεπικοινωνιακής κουλτούρας σε όλη τη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα.

»Στην περίοδο αυτή, δηλαδή, έχουμε ανάδυση νέων ανθρωπολογικών τύπων, και η νεολαία, τα παιδιά των παιδιών της Δημοκρατίας και της Μεταπολίτευσης, φέρει όλα τα καινοφανή χαρακτηριστικά της νέας εποχής. Είναι άνθρωποι νέου τύπου, και σαν τέτοιους δυσχεραίνονται ή και αδυνατούν να τους κατανοήσουν ακόμη και οι γονείς τους, οι οποίοι από βίωμα, εμπειρία και παιδεία προέρχονται από τον κόσμο πριν από την παγκοσμιοποίηση και της γενικευμένη δικτύωση».

ΝΙΚΟΣ Γ. ΞΥΔΑΚΗΣ. (2011). «Τα παιδιά του Δεκέμβρη», στο: Τάξη και Αταξία. Εισαγωγή – Επιμέλεια Μάριος Κουκουνάρας – Λιάγκης. Αθήνα: Ακρίτας, σσ. 243-244.

Άρθρο του π. Ιωάννη Χρυσαυγή στην «Κ»: Φοβάται η Εκκλησία τη δημοκρατία;

Γράφει ο π. ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΑΥΓΗΣ

Η διαδικασία εκλογής επισκόπων με το πέρασμα των αιώνων έχει αλλάξει και εξελιχθεί σημαντικά. Ένα χαρακτηριστικό αυτής της αλλαγής έχει να κάνει με την κατάργηση της συμμετοχής των λαϊκών στην ανάδειξη του επισκόπου τους.

Η αναμενόμενη εκλογή νέου Αρχιεπισκόπου για την αρχαία Εκκλησία της Κύπρου, η οποία διατηρεί και την αρχαία παράδοση της συμμετοχής λαϊκών, αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να προβληματιστούμε για τον ρόλο των λαϊκών στην επιλογή υποψηφίων προς χειροτονία γενικά και ειδικότερα για την εκλογή τους στον ανώτατο βαθμό της ιεροσύνης.

Ήδη στην Κύπρο οι μητροπολίτες και επίσκοποι, εκείνοι που διεκδικούν τον αρχιεπισκοπικό θρόνο, έχουν εκδηλώσει δημοσίως τις τελευταίες ημέρες την πρόθεσή τους να είναι υποψήφιοι. Η εκλογική διαδικασία που θα εξελιχθεί τις επόμενες εβδομάδες γίνεται με βάση τον ισχύοντα καταστατικό χάρτη της Εκκλησίας της Κύπρου. Προβλέπει τη συμμετοχή όλων των βαπτισμένων ορθοδόξων κατοίκων της Κύπρου στην ψηφοφορία μεταξύ των υποψηφίων για την κατάρτιση του τριπροσώπου. Τα ονόματα των τριών πλειοψηφούντων θα υποβληθούν στην Ιερά Σύνοδο, η οποία στη συνέχεια θα εκλέξει από αυτούς τον νέο πρόεδρό της.

Στο μεταξύ, ήδη έχει ξεκινήσει μια πλήρης «προεκλογική» εκστρατεία κατά τα πρότυπα των πολιτικών εκλογών, με διάφορες δημοσκοπήσεις και παρασκηνιακές συνδιαλλαγές, έντονη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενώ δεν θα λείψουν βεβαίως και οι «θεωρίες συνωμοσίας», οι εκτοξεύσεις κατηγοριών για «κλεμμένες» ψήφους, μέχρι και οι υποψίες για «στημένες» εκλογές. Με άλλα λόγια εκτυλίσσεται ένας προεκλογικός αγώνας που διαθέτει όλες τις πιθανές παγίδες που χαρακτηρίζουν τις πολιτικές εκστρατείες, με τη μόνη διαφορά ότι εδώ οι πρωταγωνιστές είναι εκκλησιαστικοί άνδρες.

Η Εκκλησία της Κύπρου είναι η μόνη και τελευταία από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες που διατηρεί την αποστολική πρακτική της εκλογής επισκόπων και με λαϊκή ψήφο και συνοδική επικύρωση. Οι υπόλοιπες Ορθόδοξες Εκκλησίες έχουν –βολικά και αυτάρεσκα– υιοθετήσει ή διαμορφώσει ένα σύστημα εκλογής στον ανώτατο βαθμό ιεροσύνης κεκλεισμένων των θυρών. Έτσι, οι άλλες Εκκλησίες είναι βέβαιο ότι δεν θα υπεισέλθουν στην εκλογική διαδικασία της Εκκλησίας που ίδρυσε ο Απόστολος Βαρνάβας, ασφαλώς στο όνομα της αποχής από κάθε παρέμβαση στα εσωτερικά μιας αυτοκέφαλης Εκκλησίας. Προσωπικά όμως αναρωτιέμαι αν η σιωπή αυτή υποδηλώνει ουσιαστικά κάποια δόση αμηχανίας αλλά και αποστροφής απέναντι στο ενδεχόμενο της μετατροπής μιας «δημόσιας» ή «δημοκρατικής» διαδικασίας, όπως θα έπρεπε να είναι η εκλογή ενός Αρχιεπισκόπου, σε μια «ιδιωτική» ή «πνευματική» υπόθεση.

Ίσως χρειάζεται να αναφερθεί ότι στη συζήτηση για τη συμμετοχή λαϊκών ή ειδικών συμβούλων στις συνοδικές συνεδριάσεις που καθορίζουν την εκκλησιαστική θέση ή την κατεύθυνση έναντι σύγχρονων κοινωνικών ζητημάτων και προκλήσεων, οι επίσκοποί μας συνήθως διαμαρτύρονται ισχυριζόμενοι ότι κάτι τέτοιο θα μετέτρεπε την ιεραρχία σε έναν δημοκρατικό θεσμό ή θα οδηγούσε στον εκπροτεσταντισμό της Εκκλησίας. Αποτιμώντας μάλιστα τα οφέλη σε σχέση προς τις ζημίες από τη συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου στην εκλογή ενός νέου Αρχιεπισκόπου, τόσο οι επίσκοποι όσο και μερικοί λαϊκοί θεολόγοι είναι επιρρεπείς στο να εκφράσουν τη δυσπιστία τους για τα αποτελέσματα.

Ωστόσο, αναλογιζόμενοι την ισχύουσα διαδικασία εκλογής, δεν θα έπρεπε να μας προβληματίζει το γεγονός ότι η «δημοκρατία» υποτιμάται ή ακυρώνεται με σκοπό την προστασία της «ιεραρχίας»; Μήπως πρέπει να ανησυχούμε που η «Εκκλησία» τείνει να θέτει εαυτήν υπεράνω και απέναντι στον «κόσμο»; Μήπως πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί για τη σύνοδο εκείνη που εκδηλώνει μειωμένη εμπιστοσύνη απέναντι στην κοινωνία; «Ο κόσμος δεν επιλέγει πάντα τον καλύτερο υποψήφιο», μου λένε. Και τότε πώς μπορεί ένα «μυστικό» κονκλάβιο που συνεδριάζει πίσω από κλειστές πόρτες να «επιλέγει πάντα τον καλύτερο υποψήφιο»; Τι ακριβώς φοβόμαστε όταν πρόκειται για τον δήμο, τη δημοκρατία ή τη δημόσια σφαίρα; Εντέλει, τι νόημα έχει οι λαϊκοί να αναφωνούν «Άξιος!» στο τέλος μιας χειροτονίας αν δεν γνωρίζουν τίποτα για τον νέο επίσκοπο; Βέβαια «το πνεύμα όπου θέλει πνει» (Ιωάν. 3.8), ακόμη και «και των θυρών κεκλεισμένων … διά τον φόβον» (Ιωάν. 20.19). Εμείς όμως έχουμε ανάγκη από ανοικτές πόρτες και διαφάνεια.

Αντί η συμμετοχή των λαϊκών στην εκλογή επισκόπων να εκλαμβάνεται ως ανταγωνιστική, θα ήταν ίσως σκόπιμο και χρήσιμο η εκλογική διαδικασία να ενταχθεί στο πλαίσιο της κοινωνίας. Ας μη λησμονούμε ότι εκτός από τη μυστηριακή υπάρχει και η ευχαριστιακή διάσταση στην εκλογή ενός επισκόπου ή αρχιεπισκόπου. Οπως ακριβώς δεν θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει η Λειτουργία (που ετυμολογικά και κυριολεκτικά σημαίνει «έργο του λαού») ως έργο αποκλειστικά και μόνο του κλήρου χωρίς την παρουσία και συμμετοχή του ποιμνίου, έτσι και η εκλογή επισκόπου ή στην προκειμένη περίπτωση Αρχιεπισκόπου περιλαμβάνει και ενσωματώνει τα δύο βασικά συστατικά από τα οποία συγκροτείται η Εκκλησία –δηλαδή, τον ​​κλήρο και τον λαό– σε ζωντανό οργανισμό με σώμα και ψυχή. Δεν μπορεί να υπάρξει θεία ευχαριστία χωρίς την παρουσία λαϊκών. Και δεν θα έπρεπε να υπάρχει επισκοπική εκλογή χωρίς τη συμμετοχή λαϊκών.

Περιττό να πούμε, ωστόσο, ότι το γενικότερο ζήτημα της διαφάνειας αποτελεί μόνιμο πρόβλημα για την Εκκλησία. Όχι επειδή η ιεραρχία δεν κατανοεί επαρκώς τη σημασία της στη σύγχρονη εποχή, αλλά ακριβώς επειδή αναγνωρίζει πλήρως τη βαρύτητα και τις προεκτάσεις της για έναν πατριαρχικό θεσμό, που πολλές φορές λειτουργεί σαν ένα μεσαιωνικό σύστημα στον σύγχρονο κόσμο. Γι’ αυτό σε κάθε τέτοια περίπτωση επιστρατεύεται το ισχυρό άλλοθι της παράδοσης ενάντια σε όποιον και ό,τι θα τολμήσει να αμφισβητήσει την καθιερωμένη πρακτική. Τότε είναι που εκείνοι που έχουν την εξουσία διατυπώνουν αμφιβολίες αδιακρίτως για «φιλελευθερισμό», «νεωτερικότητα» και «εκκοσμίκευση».

Αυτό που προσωπικά με εκπλήσσει ιδιαίτερα στην εκλογική διαδικασία που εκτυλίσσεται στην Κύπρο αυτό το διάστημα είναι ο άμεσος και απερίφραστος τρόπος με τον οποίον οι υποψήφιοι προβάλλουν χωρίς αναστολές και ενδοιασμούς τα προσόντα τους ή διαμορφώνουν με ειλικρίνεια και ευτολμία τις προτάσεις τους.

Φαίνεται, βεβαίως, μάλλον περίεργο και ασυνήθιστο για ένα θεσμό όπως η Εκκλησία, που έχει συνηθίσει, επικαλούμενη λόγους προστασίας, να κλείνεται στην απομόνωση και τη μυστικότητα. Αυτό όμως συνεπάγεται, άραγε, ότι είναι λάθος μια διαδικασία που συμπεριλαμβάνει τη συμμετοχή των λαϊκών; Θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί μια τέτοια διαδικασία ως ένα εφαρμόσιμο μοντέλο προς μίμηση εάν μπορούσαν να θεσπιστούν βασικοί σχετικοί κανόνες; Δεν είναι πιο ιδιοτελές, επισφαλές και υποκριτικό να επιλέγουμε και να προωθούμε μονάχα «τους ημετέρους» χωρίς συνεννόηση ή συνεργασία με «τους υπολοίπους» –αυτό που άλλωστε με τεχνικούς όρους ονομάζεται «πλήρωμα»– της Εκκλησίας;

Εκφράζοντας την ταπεινή μου γνώμη θα έλεγα ότι μάλλον θεωρώ πιο έντιμο και πιο αμερόληπτο για τους υποψηφίους προς εκλογή –γενικά στην περίπτωση των επισκόπων ή των μητροπολιτών, αλλά σίγουρα στην περίπτωση των Αρχιεπισκόπων ή των Πατριαρχών– να υποβάλλονται σε δημόσια εξέταση ή ακόμη και σε προσωπικό έλεγχο. Δεν θα ήταν άραγε ωφέλιμο για όλους να αποκτήσουν μια εικόνα για τις απόψεις των υποψηφίων για μια τόσο σημαντική θέση γύρω από θεμελιώδη ζητήματα, όπως ο ρόλος της Εκκλησίας στην κοινωνία, η επιστήμη και η τεχνολογία, ο πόλεμος και η βία, η πολιτική και η οικονομία; Μια τέτοια διαδικασία θα προφύλασσε την ίδια την Εκκλησία από παθογένειες που ενδεχομένως εμφανίζονταν κατόπιν εκλογής προκαλώντας μεγαλύτερο κακό σε αυτήν. Και πάλι οι βασικοί κανόνες και οι τελικές αποφάσεις θα ήταν υπόθεση αποκλειστικά και μόνο των επισκόπων, χωρίς, ωστόσο, ο ρόλος των λαϊκών να αποκλείεται προκλητικά. Η κάθε Εκκλησία μπορεί μάλιστα να αναλάβει πρωτοβουλία να επαναφέρει τη συμμετοχή των λαϊκών στην εκλογική διαδικασία, σύμφωνα με τη δική της ιδιοπροσωπία και παράδοση.

Και στην πορεία ίσως η αναφώνηση «Άξιος!» γίνει ξανά η σφραγίδα της επιδοκιμασίας, όπως άλλωστε ξεκίνησε, αντί για μια απλή εκδήλωση προσωπολατρίας, όπως έχει καταντήσει. Ξέρω ότι κάτι τέτοιο είναι μάλλον ένα όνειρο απατηλό. Όμως τίποτε δεν μας εμποδίζει από το να θέσουμε σε λειτουργία τη φαντασία μας για μερικές ημέρες. Σίγουρα πάντως θα ήταν μια καλύτερη και καταλληλότερη διαδικασία από το να περιμένει κανείς μοιρολατρικά να βγει κάποια «ομόφωνη εκλογή» σαν άσπρος καπνός από καρικατούρες βατικάνειων καμινάδων!

Ο πατήρ Ιωάννης Χρυσαυγής, Αρχιδιάκονος του Οικουμενικού Θρόνου και κληρικός της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής, είναι απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ο Αναστάσιος της χαράς, της ελπίδας και της οικουμένης ολάκερης!!!

 

Πικρός και επώδυνος κόσμος

Σχόλιο: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Οι ποιητές δίνουν νόημα στην πορεία του ανθρώπινου γένους, ιδιαίτερα σε καιρούς όπως ο σημερινοί, που αιώνιες αρχές και αξίες γκρεμίζονται παταγωδώς και οράματα σβήνουν. «ΑΝΟΜΙΕΣ εμίαναν τα χέρια μου, πώς να τ’ ανοίξω; / Κουστωδίες γεμίσανε τα μάτια μου, που να κοιτάξω; / Γιοί των ανθρώπων, τι να πω; / Τα φριχτά σηκώνει η γης κι η ψυχή τα φριχτότερα!» ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ. (1993). Το Άξιον Εστί. Αθήνα: Ίκαρος, σ. 56.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΚΟΡΟΣ. «Κεράκι στην έναστρη νύχτα», 2013, Λάδι σε ξύλο, 90x77εκ. ΠΗΓΗ: Zoumboulakis Gallery