Το πάλαι ποτέ Γυμνάσιο Μυτιλήνης

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Αναμφίβολα το πάλαι ποτέ Γυμνάσιο Μυτιλήνης υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα εκπαιδευτήρια του ευρύτερου Μικρασιατικού χώρου, και υπό στη σημερινή του μορφή, ως Πρότυπο ΓΕ.Λ. Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, εξακολουθεί να δίνει το πρωτοποριακό του στίγμα στα εκπαιδευτικά πράγματα της Λέσβου. 

Ένα σημαντικό σχολείο στην καρδιά της πόλης, στον ιστορικό ίσκιο του Κήπου, το Γυμνάσιο Μυτιλήνης, με μια αδιάκοπη παρουσία και προσφορά στα γράμματα, στις τέχνες και στις επιστήμες, από τα μέσα του 19ου αιώνα, καταδεικνύει μια πορεία γεμάτη από αγώνες και επιτεύγματα διαπερνώντας τις «συμπληγάδες» της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας της πόλης, διαμορφώνοντας την εκπαιδευτική, ιστορική και πολιτιστική φυσιογνωμία της. Μόρφωσε πολλές γενιές νέων της Μυτιλήνης και της Λέσβου, ιδιαίτερα σε δύσκολες περιόδους: Τουρκοκρατία – μέχρι την απελευθέρωση της νήσου, το 1912 – Μικρασιατική Καταστροφή (1922), Κατοχή (1941-1944).

Το Γυμνάσιο Μυτιλήνης στο πολυκύμαντο ταξίδι του μέσα στον ιστορικό χρόνο έχει δύο εκδοχές ζωής. Η μια είναι το σχολείο που βίωσαν οι παλαιότεροι, σε δύσκολες ιστορικές συγκυρίες, κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Η άλλη, είναι το γνωστό σήμερα Πρότυπο ΓΕ.Λ. του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που διαρκώς οι νεότεροι καλούνται να ψηλαφούν, γινόμενοι ζωτικοί οδοδείκτες γι’ αυτούς που έρχονται μετά απ’ αυτούς.

Μια θεσμοθετημένη, λοιπόν, κοινότητα ανθρώπων που, στο διάβα του ιστορικού χρόνου, διαρκώς αλλάζει σύνθεση, δεσμούς και στόχους, υπήρξε αυτή του Γυμνασίου Μυτιλήνης, από το 1840 μέχρι σήμερα. Ένα σχολείο με τους εκατοντάδες μαθητές και καθηγητές του, να έχουν «αφήσει εποχή», είτε με το έργο τους, είτε με τις ιστορίες τους, που πλέχθηκαν γύρω από την παρουσία τους. Ένα σχολείο, αρχιτεκτονικό στολίδι για τη Μυτιλήνη από το χθες στο σήμερα, με αίθουσες διδασκαλίας, σημεία αναφοράς για την ιστορία της εκπαίδευσης, με μαυροπίνακες, με μια βιβλιοθήκη με σπάνια χειρόγραφα και παλαιά βιβλία, αλλά και με αίθουσες ψηφιακά εξοπλισμένες, μία νέα σύγχρονη σχολική βιβλιοθήκη, εργαστήρια πληροφορικής, φυσικής και χημείας, αίθουσα φιλολόγων και έναν περιμετρικό αύλειο χώρο κοντά στη φύση, μέσα στην καρδιά της αστικής ζωής της πόλης.

Το Ιστορικό Γυμνάσιο Μυτιλήνης

Όπως μαρτυρεί ο Μοσχονήσιος συγγραφέας Ευστράτιος Δράκος περιγράφοντας τη Μυτιλήνη του 1907, το νέο Γυμνάσιο οικοδομήθηκε στη θέση του παλιού, γιατί εκπαιδευτικές ήταν οι ανάγκες που ανάγκασαν τη Δημογεροντία Μυτιλήνης, στο ίδιο οικόπεδο, στα 1888, να ξεκινήσει την ανέγερση νεώτερου σχολικού κτιρίου, με έντονα νεοκλασσικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, το οποίο αποπερατώθηκε το 1891. Τον θεμέλιο λίθο έβαλε την 1η Σεπτεμβρίου 1887 ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Καλλίνικος. Ελάχιστοι σήμερα γνωρίζουν ότι, χάρη στην οικονομική στήριξη αυτού του Πατριάρχη Αλεξανδρείας επούδασαν δύο επιφανείς δάσκαλοι του Γυμνασίου Μυτιλήνης, ο πολυπράγμων Λέσβιος λόγιος Δημήτριος Βερναρδάκης και ο δεινός φιλόλογος πλατωνιστής Ιωάννης Ολύμπιος, καταγόμενος από τη Σκοτίνα Πιερίας.

Στην Αίθουσα Τελετών, εκεί που και σήμερα βρίσκεται η Ιστορική Βιβλιοθήκη, στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχε και μουσείο που η φιλοξενούσε πολλές επιγραφές, ιδίως των ρωμαϊκών χρόνων και το οποίο ιδρύθηκε χάρη στην ιδέα που είχε ο Γενικός Πρόξενος της Αγγλίας στην Οδησσό Grenville.

Η Ιστορική Βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Μυτιλήνης

Η Ιστορική Βιβλιοθήκη περιλαμβάνει έναν σημαντικό αριθμό χειρογράφων και πολλές αρχέτυπες, παλαίτυπες και παλαιές εκδόσεις. Αυτές οι συλλογές προήλθαν από δωρεές τόσο δασκάλων που δίδαξαν στο Γυμνάσιο όσο και από Λέσβιους μαικήνες των γραμμάτων

Πιο σημαντικές δωρεές ήταν του Ιγνατίου Σαρδέλλη, του Μητροπολίτου Μυτιλήνης Μελετίου Φωτίου, του Ασημάκη Μουζάλα, της Ελληνικής Σχολής Σηλυβρίας και τελευταία του Σταύρου Παρασκευαΐδη. Ολίγα τινά για δύο από αυτές: η δωρεά του Μητροπολίτη Μυτιλήνης Μελετίου Φωτίου, στα 1886, αριθμεί 3000 περίπου τόμους, ενώ η τελευταία μεγάλη δωρεά βιβλίων των αδελφών Στράτου και Παναγιώτη Παρασκευαΐδη, γιοί του γυμνασιάρχου Σταύρου Παρασκευαΐδη, φιλόλογοι και οι τρεις τους, έγινε το 2013 και περιλαμβάνει 2000 περίπου βιβλία, πολλά εξ αυτών σπάνια, φιλολογικού και ιστορικού περιεχομένου.

Πρώτος καταγραφέας των χειρογράφων ήταν ο δεινός βυζαντινολόγος, ιστοριοδίφης και καθηγητής της Μεσαιωνικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης Αθανάσιος Παπαδόπουλος – Κεραμεύς. Τί συνιστά ο εν λόγω Έλλην λόγιος του δεύτερου μισού του 19ου και της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα για την ελληνική φιλολογική και θεολογική επιστήμη, νομίζω, ότι είναι απαραίτητο εδώ συνοπτικά να σημειώσω. Ο Αθανάσιος Παπαδόπουλος - Κεραμεύς υπήρξε για τα ελληνικά γράμματα της καθ’ ημάς Ανατολής ότι υπήρξε ο έτερος μεγάλος ιστοριοδίφης και λόγιος του 19ου αιώνα Κωνσταντίνος Σάθας για τα ελληνικά γράμματα στη Δύση. Ο πρώτος ερεύνησε αρχεία και βιβλιοθήκες πολλών πνευματικών κέντρων της Ανατολής: Κωνσταντινούπολης, Σμύρνης, Λέσβου, Πόντου, Μακεδονίας, Θράκης και Ιεροσολύμων, ο δεύτερος ερεύνησε αρχεία και βιβλιοθήκες της Δύσης: Βενετίας, Μονάχου, Βιέννης.

Τα χειρόγραφα της Ιστορικής Βιβλιοθήκης του Γυμνασίου Μυτιλήνης, ο Αθανάσιος Παπαδόπουλος – Κεραμεύς τα κατέγραψε όταν από τον Ιούλιο μέχρι και τον Οκτώβριο του 1883, έχοντας μαζί του τις αναγκαίες συστατικές επιστολές, μεταξύ των οποίων και του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωακείμ Γ΄, βρέθηκε στη Λέσβο, όπου ερεύνησε τα πλούσια αρχεία της Μονής Λειμώνος, της Μονής Πυθαρίου και Υψηλού, των χωριών Μανταμάδου, Αγιάσου, Πλωμαρίου και Μολύβου και, βέβαια, του Γυμνασίου Μυτιλήνης. Σε αυτό διευκολύνθηκε από τους κορυφαίους φιλολόγους Γρηγόριο Βερναρδάκη και τον αδελφό του Δημήτριο. Τα 45 εκ των 74 χειρόγραφα που μελέτησε και κατέγραψε ο Αθανάσιος Παπαδόπουλος – Κεραμεύς, δημοσίευσε σε ένα από τα σημαντικότερα έργα του, τη Μαυρογορδάτειο Βιβλιοθήκη. Πρόκειται για μια συλλογή κωδίκων με σπάνια χειρόγραφα από τον 9ο μέχρι και τον 18ο αιώνα, όπως λόγου χάριν έργα του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου Νύσσης, του Ιωσήφ Βρυεννίου, του Γρηγορίου Παλαμά, του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνος, του Ιωάννου Δαμασκηνού, του Θεοφάνους Νικαίας, του Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου και άλλων βυζαντινών και μεταβυζαντινών συγγραφέων.

Την καταγραφή των χειρογράφων ολοκλήρωσε ο Αθανάσιος Τσερνόγλου, λόγιος φιλόλογος και καθηγητής στη Θεολογική Σχολή Χάλκης, με «περγαμοαϊβαλιώτικες ρίζες», ο οποίος αφιέρωσε τρία ολόκληρα χρόνια (1960-1963) στην ανασυγκρότησή της, καταγράφοντας όλα τα διασωθέντα χειρόγραφα και έντυπα της Ιστορικής Βιβλιοθήκης.

Καθώς φαίνεται στη σκλαβωμένη Λέσβο η πνευματική αναπτέρωση αρχίζει στο τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα. Η ίδρυση του πρώτου Γυμνασίου της Μυτιλήνης και η συγκρότηση βιβλιοθήκης και μουσείου στους κόλπους του στα 1840, αποτέλεσαν το υπόστρωμα της παιδευτικής ανάτασης του υπόδουλου τότε ελληνικού Γένους.

Απ’ αυτήν την ευσύνοπτη παρουσίαση της συλλογής των χειρογράφων και της συλλογής των εντύπων της Ιστορικής Βιβλιοθήκης του Γυμνασίου Μυτιλήνης διαπιστώνουμε ότι, πρόκειται για μια βιβλιοθήκη σημαντικής αξίας, όχι μόνο λόγω της σπανιότητας των εκδόσεων που περιλαμβάνει, αλλά γιατί το βιβλίο αποτέλεσε και αποτελεί το άκος της ψυχής.