Χαμάς και Ισραήλ: βία και καταστροφικότητα

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Χαμάς και Ισραήλ ποτίζουν τον κόσμο, για ακόμα μια φορά, με πολύ δάκρυ, πολύ αίμα, πολύ μίσος, πολύ υποκρισία, πολύ πόνο. Η εποχή-μας «ωδίνησεν αδικία, συνέλαβε πόνον και έτεκεν ανομίαν» λέει ο Ψαλμωδός Δαυίδ. Ακόμα ένας πόλεμος… Έχει δίκιο ο Έριχ Φρομ:

«Η πιο σημαντική περίπτωση οργανικής επιθετικότητας είναι ο πόλεμος. Έχει γίνει της μόδας να πιστεύουμε πως ο πόλεμος προκαλείται από το καταστροφικό ένστικτο του ανθρώπου. […]

»Ακόμα και ο ίδιος ο Freud υποστήριξε μια άποψη πολύ πιο ρεαλιστική από τους οπαδούς-του. Στο περίφημο γράμμα-του στον Einstein Γιατί πόλεμος; (1933) δεν υποστήριξε πως ο πόλεμος προκαλούνταν από την ανθρώπινη καταστροφικότατα, αλλά είδε την αιτία-του στις πραγματικές συγκρούσεις ανάμεσα σε ομάδες, που πάντα λύνονται με τη βία αφού δεν υπάρχει ένα νόμος με τον οποίο –όπως στο αστικό δίκαιο- οι συγκρούσεις θα μπορούσαν να λυθούν ειρηνικά. Απέδωσε μόνο βοηθητικό ρόλο στον παράγοντα της ανθρώπινης καταστροφικότατας, γιατί αυτός διευκολύνει την προθυμία των ανθρώπων να αρχίσουν πόλεμο από τη στιγμή που θα τον αποφασίσει η κυβέρνηση. […]

»Η θέση ότι ο πόλεμος προκαλείται από την έμφυτη ανθρώπινη καταστροφικότητα είναι απλά παράλογη για τον καθένα που έχει έστω και την πιο αμυδρή γνώση της ιστορίας. […]

»Ο πόλεμος, σε κάποιο βαθμό, ανατρέπει όλες τις αξίες. Ενθαρρύνει τις βαθιά κρυμμένες ανθρώπινες παρορμήσεις, όπως ο αλτρουισμός και η αλληλεγγύη –εμποδισμένες μέχρι τότε από τις αρχές του εγωισμού και του ανταγωνισμού που δημιουργεί ο καιρός της ειρήνης στο σύγχρονο άνθρωπο- και τις κάνει να εκδηλωθούν. […]

»Για να τελειώνουμε, οι μεγαλύτεροι πόλεμοι στη σύγχρονη εποχή και οι περισσότεροι πόλεμοι ανάμεσα στα κράτη της αρχαιότητας δεν προκλήθηκαν από συσσωρευμένη επιθετικότητα αλλά από την οργανική επιθετικότητα των στρατιωτικών και πολιτικών ελίτ».

ΕΡΙΧ ΦΡΟΜ. (1977). Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότατας, μτφρ. Τζένη Μαστοράκη, τ. Α΄. Αθήνα: Μπουκουμάνη, σσ. 313-314, 319, 320.