Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης για τα Άγια Θεοφάνεια

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Αναδημοσιεύσω δύο κείμενα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη για τη σημερινή γιορτή των Θεοφανείων, τα οποία βρίσκονται στον πέμπτο τόμο των Απάντων του. Πρόκειται για κείμενα από την εκκλησιαστική του αρθρογραφία που, αν και μικρή σε έκταση, έχει «πολεμικό» θα λέγαμε «πυρήνα», με στόχο την «ακαινοτόμητη τήρηση της τυπικής τάξεως, την ορθή τέλεση της λατρείας». Την κριτική τους έκδοση έκαμε ο γνωστός και κορυφαίος κατ’ εμέ παπαδιαμαντολόγος Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, παρά τις κατά καιρούς αβλεψίες του.

Τα αναδημοσιεύω γιατί συχνά πολλοί φιλακόλουθοι γινόμαστε μάρτυρες μιας νοοτροπίας, που θέλει τη εορτή των Θεοφανείων να κυριαρχείται από νεωτερισμούς, που ουδεμία σχέση έχουν με τη γνήσια παράδοσή μας. Εντός των ναών, δυστυχώς, κάποιοι ιερείς μας, στην κυριολεξία κάμουν ό,τι τους κατέβει στο κεφάλι, λένε ένα σωρό αθεολόγητα πράγματα, με αποτέλεσμα να χάνεται το εκκλησιαστικό και θεολογικό νόημα της εορτής. Πριν ολίγα χρόνια, κατά την ώρα που ψαλλόταν το Απολυτίκιο της εορτής, το γνωστό τοις πάσοι «Εν Ιορδάνη…», είχα γίνει μάρτυρας ακόμη και περιστεριών να πετούν πάνω από την καταβύθιση του Τιμίου Σταυρού στην κολυμβήθρα. Κάποια στιγμή μάλιστα, τα δύστυχα περιστεράκια ξέφυγαν από το σκοινί όπου τα κρατούσε ένα παιδάκι, άρχισαν να πετούν μέσα στο ναό, με αποτέλεσμα μερικοί από τους εκκλησιαζόμενους να τα κυνηγούν για να τα πιάσουν. Δεν είναι δύσκολο κανείς να καταλάβει τι γίνονταν εντός του ναού...

Πιστεύω, λοιπόν, ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο Παπαδιαμάντης μπορεί να γίνει ένας πολύ καλός οδηγός, όχι μόνο για το πώς οφείλουμε να τελούμε τη συγκεριμένη εορτή αλλά και για τα τελετουργικά ακόμα γύρω από το Μυστήριο του Βαπτίσματος. Κι αυτό για τον εξής απλό λόγο: ο λαός του Θεού, για τον οποίο τόσα πολλά και χρήσιμα γράφει ο Παπαδιαμάντης, σ’ όλα τα έργα του, είναι λαός που ζει και πορεύεται στον κόσμο όπως οι πρώτοι χριστιανοί· «ο Παπαδιαμάντης υπερασπίζεται έναν αγροτικό, προνεωτερικό χριστιανισμό, μια Εκκλησία που δεν κινείται προς τον κόσμο αλλά που προστατεύει τον εαυτό της από την κίνηση του κόσμου προς αυτήν, δηλαδή από αυτό που λένε εκκοσμίκευση. Νοσταλεί έναν κόσμο που χάθηκε, και θρηνεί για την απώλειά του», γράφει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης. (2018). «Η εκκλησιαστική αρθρογραφία του Παπαδιαμάντη», στο: Ο στεναγμός των πενήτων. Δοκίμια για τον Παπαδιαμάντη. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σ. 98. Ίσως, κάποια στιγμή οι ιερείς μας καταλάβουν πως δεν πρέπει να είναι «το σμήνος» των «αξέστων» και «ακαλλιέργητων», που οι σεβασμιώτατοι ιεράρχες μας σωρηδόν «χειροτονώσιν».

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ. (1998). «Τα Άγια Θεοφάνεια» & «Θεοφάνεια», στο: Άπαντα, τ. Ε΄. Κριτική Έκδοση Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος. Αθήνα: Δόμος, σσ. 79-81 & 140-141.