Ο «τρώγων» και «πίνων» τα ζωοποιά, άχραντα και πάναγνα μυστήρια ζωοποιείται και θεοποιείται

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 

Να λοιπόν ακόμη ένα εντυπωσιακό σύμπτωμα, πασίδηλο της σημερινής εικόνας της Εκκλησίας, στα τόσα άλλα, βέβαια, που την κάμουν σταδιακά να απομακρύνεται από τον άνθρωπο, πιστό και μη πιστό: κι αυτή ενεπλάκη στον πανικό που παγκοσμίως έχει σπείρει ο κορονοϊός. Να μεταλαμβάνουν ή να μη μεταλαμβάνουν οι πιστοί Σώμα και Αίμα Χριστού; Ιδού το «κορυφαίο» δίλημμα των ημερών. Τώρα τί απάντηση να δώσει κανείς στον αγώνα για μετοχή στη Ζωή που είναι ο Χριστός; Αλλά και στο ανερμήνευτο φαινόμενο του ζην; Μπροστά στην πραγματικότητα – και για τις δύο πλευρές, του χριστιανού που είναι και διαρκώς οφείλει να γίνεται συνεπής με τον εαυτό του, αλλά και του αδιάφορου για την χριστιανική πίστη, καθώς φαίνεται και οι δύο πλευρές, ξεπέφτουν σε απλουστευτικές θεωρήσεις και συμβάσεις. Αυτές με ιδιαίτερα καυστικό λόγο – και καλά κάμει - τις κρίνει και δεν τις ανακρίνει, αγαπητός φίλος και συνάδελφος θεολόγος στο ιστολόγιό του [εδώ] και [εδώ]. 

Κατ’ εμέ, η Εκκλησία έκαμε λάθος που ενεπλάκη στο παραπάνω δίλημμα. Κι αυτό για δύο λόγους. Εν συντομία τους καταγράφω: 

Πρώτον, για πολλοστή φορά, στους κόλπους της άνοιξε το δρόμο σε αρκετούς ευσεβιστές εκπροσώπους της για αφοριστικά κηρύγματα εναντίον στρατευμένων μηδενιστών και χριστιανομάχων. Αν ζούσε ο Φρίντριχ Νίτσε και τους άκουγε, θα ξανάγραφε τον Αντίχριστο. Ανάθεμα κατά του Χριστιανισμού. Παρεμπιπτόντως, εδώ, να σημειώσω ότι πριν έξι χρόνια το εν λόγω έργο επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg, με πρόλογο, μετάφραση και σχόλια του Βαγγέλη Δουβαλέρη και εισαγωγή, φιλολογική επιμέλεια και σχόλια του Ήρκου Ρ. Αποστολίδη. Πρόκειται για μια φροντισμένη έκδοση. Προσοχή όμως: διαβάζοντάς το κανείς χρειάζεται ψυχραιμία, αυτοσυγκράτηση και ταυτόχρονα πνευματική νηφαλιότητα για να μη δούμε το βιβλίο στην πυρά. Κατά πως λέει κι Άγγελος Τερζάκης: «Σάμπως να είταν ο Νίτσε που έφταιξε την ανθρωπότητα τέτοια που είναι…»· (διατηρώ την ορθογραφία του συγγραφέα). 

Ο δεύτερος λόγος που, κατ’ εμέ, η Εκκλησία έκαμε λάθος κι ενεπλάκη στην περί κορονοϊού και Θείας Κοινωνίας συζήτηση είναι ο εξής: κι εδώ, δυστυχώς, άφησε ανοιχτό το πεδίο σε κάθε άσχετο (ο χαρακτηρισμός μου είναι επιεικής), αλλά και σε εκπροσώπους της για υπονόμευση και κατάκριση θεμελιωδών διδασκαλιών της για τη Θεία Ευχαριστία. Με αποτέλεσμα να ακούγονται και να γράφονται «θεολογικές» απόψεις βαθιά ριζωμένες στο σχολαστικισμό της Δυτικής Θεολογίας. Εξού και τα «θεολογικά – εκκλησιαστικά μαργαριτάρια» των ημερών: «μετουσίωση» του άρτου και οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Κι αυτά λέγονται όχι από απλούς πιστούς, αλλά από κληρικούς στα κηρύγματά τους. Ας είναι, θα πει κανείς. Μικρόβιο είναι ο κορονοϊός και Θεού θέλοντος θα περάσει, κι όλα θα ξεχαστούν όπως, άλλωστε, παλαιότερα ξεχάστηκε και η συζήτηση για το AIDS vs Θείας Κοινωνίας. Έχω τη γνώμη πως τέτοια ζητήματα φέρνουν την Εκκλησία αντιμέτωπη με το ίδιο τον εαυτό της, με τον ίδιο τον Χριστό. Κατηγορεί τον Ιούδα ότι τον πρόδωσε, αλλά τον προδίδει και η ίδια με τα διλήμματα που θέτει για τη Θεία Ευχαριστία. 

Κι επειδή φορτικός λόγος γίνεται αιώνες τώρα για τη «μετουσίωση», ας θυμηθούμε τι λέγει ο αξέχαστος πανεπιστημιακός δάσκαλος Νίκος Ματσούκας: «Η ορθόδοξη παράδοση, κατά την κοινή γραμμή της διπλής μεθοδολογίας, δεν εξήγησε ποτέ τον τρόπο της μεταβολής ή της μεταποίησης του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Η επιστήμη […] ήταν για την περιγραφή των κτιστών πραγμάτων […] ενώ η χαρισματική θεολογία γεύεται και βλέπει εμπειρικά τα μυστηριακά γεγονότα. Το έργο της άκτιστης ενέργειας δεν εξετάζεται ως προς τον τρόπο τέλεσης επιστημονικά. Αρκεί μονάχα η γνώση του πράγματος ως μετοχή σ’ αυτό. Και τούτη είναι η μοναδική οδός θεογνωσίας κατά την ορθόδοξη θεολογία. Η σχολαστική θεολογία εντούτοις, σύμφωνα με τη διαλεκτική, και όχι την αποδεικτική μέθοδο, όπως την ονόμαζε ο Γρηγόριος Παλαμάς, επιχείρησε έρευνα και του τρόπου μεταβολής του άρτου και του οίνου. Έτσι επινόησε τη λεγόμενη μετουσίωση (transubstantiatio). […] Κατά τη μεταβολή λοιπόν λένε οι σχολαστικοί, “μεταποιείται” το είδος, δηλαδή η αόρατη ουσία, ενώ η ύλη μένει ως έχει. Έτσι έχουμε κατά την ύλη ψωμί και κρασί, ενώ κατά την ουσία το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Η εξήγηση αυτή, όπως καταλαβαίνει κανείς εύκολα, ενώ είναι ευφυής και επιστημονικά ικανοποιητική, σήμερα δεν ισχύει, μια και η επιστήμη δεν έχει ως δικό της πόρισμα την αριστοτελική φιλοσοφία. Πρόκειται λοιπόν για μια ιστορική απλώς αναφορά σε τούτο τον όρο, και μόνο φιλολογικό ενδιαφέρον προξενεί. Απεναντίας η διπλή μεθοδολογία των ορθόδοξων πατέρων, με τον αντίστοιχο αποφατισμό, ξέφυγε από τέτοιες παγίδες. Ρητά και κατηγορηματικά ο Ιωάννης Δαμασκηνός κάνοντας λόγο για τη μετουσίωση του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού μας λέει πως, αν ζητούμε και τον τρόπο της μεταβολής, μας αρκεί μονάχα η πληροφορία ότι γίνεται διαμέσου των ενεργειών του Αγίου Πνεύματος». 

Συνεπώς, το ερώτημα για την Εκκλησία πάντοτε θα είναι καίριο: έως πότε εκπρόσωποί της θα λειτουργούν ενάντια στην εκκλησιαστική και θεολογική αυτοσυνειδησία;