«Η ευσπλαχνία τού Θεού δεν έχει όρια»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Προς Θεού ό,τι γράφω για τους αντι-κορονοϊστές συνανθρώπους μας και ιδιαίτερα για τους ιερείς, δεν το γράφω κακοπροαίρετα, καλοπροαίρετα το γράφω. Κι εγώ γόνος ιερατικής οικογένειας είμαι. Δεν γεννήθηκα χθες. Όμως, δεν μπορώ να αφήσω ασχολίαστη τη «θεολογική αφασία και βλακεία» που πλουσιοπάροχα και κουτοπόνηρα από κάποιους «πιστούς οπαδούς» μερικών κληρικών πλασάρεται σε συνανθρώπους μας, κυρίως σε απλοϊκά γεροντάκια που, με την παρουσία τους στους ιερούς ναούς, δείχνουν απλά, τίμια και ειλικρινά την πίστη τους. 

Ταπεινοί εκπρόσωποι του Θεού όπως θέλουν να τους λένε, καιρός είναι να κατανοήσουν τα εξής:  ας μη σοβατίζουν τους τοίχους με έναν χριστιανισμό μίσους, κι ας μη λένε στα γεροντάκια ότι τον κορονοϊό τον έστειλε ένας «φονιάς» Θεός, γιατί θέλει να μας τιμωρήσει, μιας και απομακρυνθήκαμε από κοντά του ούτε, βέβαια, ότι ο διάβολος έχει το χέρι του πάνω απ’ το Θεό. Έτσι γίνονται βλάσφημοι και βέβηλοι. Γράφει ο  Οικουμενικός Πατριάρχης μας Βαρθολομαίος Β΄ τους παρακάτω ποιητικούς προσευχητικούς και λυτρωτικούς στίχους: «Ου φιλημά σοι δώσω, καθάπερ ο Ιούδας, / αλλ' ως ο ληστής ομολογώ σοι: / Μνήσθιτί μου, Κύριε, εν τη Βασιλεία σου. // Τίποτα πέρα απ’ την απελπισία του / δεν ξέρουμε για τον Ιούδα. / Η ευσπλαχνία τού Θεού δεν έχει όρια. / Όμως εσύ λευτέρωνέ μας, Κύριε, / απ’ τον Ιούδα που καθένας φέρνει μέσα του / όταν ο πόθος των χρημάτων ή της δύναμης / μας κυριεύει. // Κύριε, θύμιζέ μας, / πως τα σπαθιά που διαπερνούν, οι ράβδοι που συντρίβουν / μπορούν να δώσουν θάνατο μα όχι να νικήσουν. / Πάρα πολύ συχνά οι Εκκλησίες μας / κήρυξαν διωγμό για τους εχθρούς των. / Δώσε τώρα στους χριστιανούς / τη δύναμη της ταπεινής αγάπης». 

Το ποίημα του Οικουμενικού Πατριάρχη από το βιβλίο: OLIVIER CLEMENT. (1997). Η αλήθεια ελευθερώσει ημάς. Συνομιλώντας με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο Β΄. Αθήνα: Ακρίτας, σσ. 316-317.

Πάσχουσα κι αληθινή αγάπη

«Η ίδια η ζωή κάνει καταφάνερη την αλήθεια για την αγάπη, που είναι συγκεκριμένη και αγωνιστική, στο περιρρέον κλίμα τής ζωής, ενός σώματος, μιας κοινότητας. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι διαβολική ενέργεια σημαίνει ιδίωση, ανέραστη ζωή, διάσπαση, απομόνωση και κόσμο κατά την ιωάννεια σημασία. […] Για τη συγκεκριμένη αγάπη, τη μόνη αληθινή, αποκαλυπτικό είναι ένα μικρό πεζό τού Ντίνου Χριστιανόπουλου. Πρόκειται για τη φημισμένη τραγουδίστρια του ’30, τη ντίβα τού παλαιού λαϊκού τραγουδιού Ρόζα Εσκενάζη. Πετυχημένη τραγουδίστρια με ευτυχισμένη οικογένεια, στοργική και τρυφερή και με μύριες όσες καλοσύνες, στον πόλεμο και την κατοχή κατάντησε ερείπιο με σαλεμένα τα μυαλά της. Την πέταξαν σ’ ένα καλύβι, στην άκρη της Αθήνα. Ένας φορτηγατζής, πρώην χωροφύλακας – τον είχε κάποτε βοηθήσει, ή ήταν ένα κρυφό του ειδύλλιο – την ανακάλυψε και ήθελε να την πάρει μαζί του, στην Κορινθία. Δεν ήθελε ν' αποχωριστεί το βρομερό κοτέτσι της. Κι έτσι μόνος του την υπηρετούσε εκεί και τη ντάντευε, μόνος του έκανε τη λάτρα στο καλύβι της, την τάιζε, την έλουζε, τη χτένιζε, την έβγαζε περίπατο, τριάντα ολόκληρα χρόνια. Κι όταν η Ρόζα πέθανε, τρελή κι αλλοπαρμένη, την πήρε και την έθαψε στην Κορινθία. Κι ο Ντίνος Χριστιανόπουλος καταλήγει: Κερδίζεις την εμπιστοσύνη σου στον άνθρωπο, όταν μαθαίνεις τέτοιες ιστορίες[1]».

ΝΙΚΟΣ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ. (1999). Ο Σατανάς. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, σσ. 170, 171-172. 

[1] ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ. (1991). Η κάτω βόλτα. Διηγήματα και μικρά πεζά. Θεσσαλονίκη: Διαγώνιος, σσ. 127-128.

«Ο τρόμος της Ιστορίας»

«[…] Με συντομία θα ήταν απαραίτητο να φέρουμε αντιμέτωπους “τον ιστορικό άνθρωπο” (τον μοντέρνο άνθρωπο), ο οποίος συνειδητά και με τη θέλησή του δημιουργεί την ιστορία, με τον άνθρωπο των παραδοσιακών πολιτισμών, ο οποίος, όπως έχουμε δει, είχε αρνητική στάση απέναντί της. Είτε την καταργεί περιοδικά, είτε την υποτιμά, ανακαλύπτοντας συνεχώς μεταϊστορικά πρότυπα και αρχέτυπα γι’ αυτήν, είτε τελικά της αποδίδει μεταϊστορικό νόημα (κυκλική θεωρία, εσχατολογικές σημασίες κ.λπ.), ο άνθρωπος των παραδοσιακών πολιτισμών δεν έδινε καμιάν αξία στο ιστορικό γεγονός καθ’ εαυτό· με άλλα λόγια, δεν το θεωρούσε ως μια ειδική κατηγορία τού ίδιου τού τρόπου τής ύπαρξής του. Όμως για να συγκρίνουμε τους δύο αυτούς τύπους τής ανθρωπότητας, προϋποτίθεται μια ανάλυση όλων των μοντέρνων “ιστορικισμών” και μια τέτοια ανάλυση για να είναι πραγματικά χρήσιμη, θα μας απομακρύνει από το κύριο θέμα αυτής της μελέτης. Παρ’ όλα αυτά είμαστε υποχρεωμένοι να θίξουμε το πρόβλημα του ανθρώπου συνειδητά και με τη θέληση του ιστορικού, γιατί ο μοντέρνος κόσμος στις μέρες μας δεν έχει προσχωρήσει ολοκληρωτικά στον ιστορικισμό. Είμαστε ακόμη μάρτυρες μιας διαμάχης μεταξύ δύο κόσμων: της αρχαϊκής αντίληψης, που θα την ονομάζαμε αρχετυπική και αντιϊστορική, και της μοντέρνας, μετα-εγελιανής αντίληψης, που επιχειρεί να είναι ιστορική. Θα περιοριστούμε στην εξέταση μιας μόνο αλλά σημαντικής πλευράς τού προβλήματος: των λύσεων που προσφέρονται από την ιστορικιστική αντίληψη για να δώσουν τη δυνατότητα στον μοντέρνο άνθρωπο να αντέξει τη διαρκώς πιο ισχυρή πίεση της σύγχρονης ιστορίας». 

ΜΙΡΤΣΕΑ ΕΛΙΑΝΤΕ. (1999). Κόσμος και Ιστορία. Ο Μύθος της Αιώνιας Επιστροφής, μτφρ. Στρατής Ψάλτου. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σσ. 179-180.

Ο Πατροκοσμάς ο Αιτωλός του +παπα-Γιώργη Μεταλληνού

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Στα 1999, ευρισκόμενος στη Μυτιλήνη κι αρχίζοντας τη διδακτική μου διακονία σε διάφορα σχολεία απομακρυσμένων χωριών του νησιού, ένα από τα περιοδικά που τότε κυκλοφορούσαν σ’ αυτήν την Αιολίδα πόλη, μού ζήτησε να βρω δύο προσωπικότητες εγνωσμένου ιστορικού κύρους, οι οποίες θα κατέθεταν άρθρο τους για ένα αφιέρωμα που ετοίμαζε για τα 220 χρόνια από την κοίμηση του Πατροκοσμά του Αιτωλού. Το περιοδικό υπό τον τίτλο Πορεία και εκδότρια την κα Ελένη Γιακαλή, σύζυγο του τέως Δημάρχου Μυτιλήνης Νάσου Γιακαλή, φρόντισε να αφιερώσει κάποιες σελίδες τού περιοδικού στον μεγάλο διδάχο τού Γένους Κοσμά τον Αιτωλό. Η πρόσκληση που προσωπικά έκαμα προς τον μακαριστό πια +παπα-Γιώργη Μεταλληνό (εκοιμήθη στις 19 Δεκεμβρίου 2019, ο Θεός ας αναπαύει την ψυχή του), να αποστείλει σχετικό άρθρο του είχε το ευχάριστο για εμένα αποτέλεσμα να μου εμπιστευθεί την επιλογή εκτεταμένου αποσπάσματος από το βιβλίο του Παράδοση και Αλλοτρίωση, βιβλίο ορόσημο για τις σπουδές γύρω από πρόσωπα και γεγονότα του Ελληνισμού των τεσσάρων τελευταίων αιώνων. Παραθέτω μικρό ενδεικτικό απόσπασμα που αναφέρεται στον οραματισμό τού Πατροκοσμά για το δούλο Γένος.

«Αληθινή πίστη (Ορθοδοξία), γνήσια παιδεία (ελληνορθόδοξη), αυθεντική κοινωνικότητα (κοινοβιακό ιδεώδες) είναι το τριαδικό ιδανικό τού αγίου Κοσμά, που θέλει για θεμέλιο της ενότητας του Γένους. Εδώ όμως αναδύεται δικαιολογημένα το ερώτημα: Ποιος ήταν ο απώτερος οραματισμός του; Σε τι απέβλεπε ο αγώνας του; Δεν είναι δύσκολο να απαντήσουμε, γιατί το διατρανώνει ο ίδιος στο κήρυγμά του. 

»Ο άγιος Κοσμάς απέβλεπε σε μια Πατρίδα “κατοικία του Θεού, κατοικία των αγγέλλων”. Ο αγώνας του αποσκοπούσε στη χριστοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, στην εκκλησιαστικοποίηση, δηλαδή στην ενχρίστωσή της. Τούτο όμως θα ήταν δυνατόν μόνο με την ορθοδοξοποίηση του Έθνους. Με τον αναβαπτισμό του στην ορθόδοξη παράδοσή του. Σήμερα, οι συμβιβασμένες και εκκοσμικευμένες συνειδήσεις μας θα τον αποκαλούσαν ουτοπιστή. Ήταν όμως τόσο ουτοπιστής, όσο ο Κύριος ή οι Απόστολοι Του. Δεν είναι όμως ουτοπισμός αυτό που τον συνέχει, αλλά πνευματοκρατικός ρεαλισμός. Έθεσε τα θεμέλια της νεώτερης ελληνικής κοινωνίας και έγινε ο πρωταγωνιστής για τη δημιουργία τού νεώτερου ελληνικού ήθους, για την αναγέννηση του Ελληνισμού, όχι μόνο φυλετικά νοουμένου», (βλ. +Πρωτοπρ. Γ. Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ. (1986). «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Απόστολος της ενότητας του Γένους», στο: Παράδοση και αλλοτρίωση. Αθήνα: Δόμος, σ. 107).

Στο σημείο αυτό εγείρονται τα εξής δύο καίρια ερωτήματα: Πρώτον, στο σημερινό ελλαδικό κρατίδιο, είναι άραγε αναγκαία μια ανασύστασή του, που να τείνει στον επαναπροσδιορισμό της ιστορικής κληρονομιάς, και που να έχει ως βάση τον οραματισμό τού Πατροκοσμά του Αιτωλού; Και δεύτερον, υπό τη σημερινή πλήρως εκκοσμικευμένη νοοτροπία τού λαού μας, είναι πράγματι ουτοπικό και φαντασιακό το όραμα του Πατροκοσμά για μια χριστιανική Ρωμηοσύνη; 

Την απάντηση σ’ αυτά τα δύο ερωτήματα, οφείλουμε κάποτε να αναζητήσουμε στην προσωπική τού καθενός μας αυτοσυνειδησία, για να ξαναβρούμε τη χαμένη ταυτότητά μας, για να ξανασταθούμε μια μέρα πάλι στα πόδια μας. 

Αγίου Κοσμά του Αιτωλού σύντομες βιογραφίες από δύο λογίους της εποχής του, τον Καισάριο Δαπόντε και τον Σέργο Μακραίο

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Σήμερα 24 Αυγούστου μνημονεύομε Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, τον Ισαπόστολο. «Νέο Πρόδρομο» τον χαρακτηρίζει ο κορυφαίος ιστορικός Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, στον τέταρτο τόμο της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού (Θεσσαλονίκη 1973), που στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς του Ελληνισμού στον Ασιάτη δυνάστη (18ος αιώνας), περπάτησε ακόμη και τις πιο απόμερες γωνιές της πατρίδας μας, κυρίως στη Δυτική Ελλάδα και με το απλό κήρυγμά του εισέδυσε στα μύχια της ψυχής κάθε απλού υπόδουλου Έλληνα, ενθουσιάζοντάς τον και συγκινώντας τον βαθύτατα, ούτως ώστε να πετύχει ο αγώνας για διαφωτισμό και απελευθέρωση του Γένους από τους Τούρκους. Οι Διδαχές του, διακόσια σαράντα ένα χρόνια από το θάνατό του (24 Αυγούστου 1779), εξακολουθούν να είναι όχι μόνο επίκαιρες αλλά κι ένα επαναστατικό και καινοτόμο μάθημα Ιστορίας και Θρησκευτικών για τα σημερινά σχολιαρόπαιδα: πρόκειται για σημάδια αντίστασης στην με ραγδαίους ρυθμούς αλλοτρίωση που βιώνουν τα ίδια, οι οικογένειές τους και οι δάσκαλοί τους. 

Οι παρακάτω μικρές βιογραφίες γράφτηκαν από τον Καισάριο Δαπόντε (Σκόπελος 1714 - Μονή Ξηροποτάμου· Άγιον Όρος 1784), σημαντικό Έλληνα ποιητή και χρονογράφο του 18ου αιώνα και από τον Σέργιο Μακραίο (Φουρνά Αγράφων 1734/1740 – Κωνσταντινούπολη 1819) διδάσκαλο - σχολάρχη της Μεγάλης του Γένους Σχολής, συγγραφέα διδακτικών και εκκλησιαστικών έργων. Παρότι και στις δύο υπάρχουν δύο λαθάκια – ο Δαπόντες γράφει ότι ο Άγιος Κοσμάς αποκεφαλίστηκε ενώ απαγχονίστηκε, τον χαρακτηρίζει όμως άγιο, και ο Μακραίος ως ημερομηνία θανάτου του γράφει την 25η Αυγούστου 1779 αντί την 24η – νομίζω πως ως μαρτυρίες καταδεικνύουν πόσο σημαντική ήταν η προσωπικότητα και η δράση του Πατροκοσμά.

Η συνέχεια εδώ: Nulla Dies Sine Linea

Καλέ μου παπά... «ο Θεός αγάπη εστί»

«Χρειάζεται πολύ να προσέξουμε μήπως αυτό που ονομάζουμε το φονικό του Θεού δεν είναι παρά μοναχά το φονικό του ανθρώπου. (Και μάλιστα με τα ίδια μας τα χέρια)».

ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ. (2009). Collectanea. Αθήνα: Δόμος, σ. 76 [152].

Για τον «Χαμένο Παράδεισο»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ο πρωινός καφές στον ιστορικό Κήπο της Μυτιλήνης είχε την έκπληξή του! Γνωστός συντοπίτης, με τον οποίον κάθε φορά που συναντιόμαστε λέμε καλημέρα, βλέποντας μετανάστες και πρόσφυγες από την αφρικανική ήπειρο να περπατούν στην αγορά της Μυτιλήνης, άρχισε να «ψέλνει» τον γνωστό «εξάψαλμο», κατά πάντων: «προδότες όλοι όσοι υποδέχονται πρόσφυγες και μετανάστες - η πατρίδα και η θρησκεία μας κινδυνεύει» Φευ! Προσπάθησα να καθησυχάσω την αγωνία του, εις μάτην όμως. Για τον αγαπητό γνωστό –συχνά τον βλέπω και σε στασίδι της Εκκλησίας να προσεύχεται– η σημερινή παγκόσμια μετακίνηση πληθυσμών, που δημιουργεί το γνωστό μεταναστευτικό φαινόμενο είναι αποτέλεσμα συνωμοσίας κατά της Ελλάδας και της Ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Φευ! Μια ακόμη προσπάθεια που έκαμα να κατευνάσω την μήνι του, λέγοντάς του πως δεν είναι δυνατόν όσα συμβαίνουν να είναι συνωμοσία, κι αυτή κατέληξε στο κενό. Φεύγοντας ο γνωστός συντοπίτης θυμήθηκα όσα για τον «χαμένο παράδεισο» γράφει ο καταξιωμένος φιλόσοφος και συγγραφέας George Steiner στο βιβλίο του Νοσταλγία του απολύτου. Στο απόσπασμα που ακολουθεί, νομίζω, πως με σαφή τρόπο ο Steiner, επικαλούμενος τη σκέψη του κορυφαίου Γάλλου ανθρωπολόγου Claude Levi-Strauss, καταγράφει το βαρύ τίμημα που  σήμερα πληρώνει η Δύση έναντι πολλών λαών της αφρικανικής ηπείρου, κι όχι μόνο: «Όταν συνάντησε αυτά τα αμυδρά απομεινάρια της Εδέμ, ο δυτικός άνθρωπος ανέλαβε να τα καταστρέψει. Σφαγίασε αναρίθμητους αθώους πληθυσμούς. Ισοπέδωσε τα δάση, έκαψε τις σαβάνες. Στη συνέχεια έστρεψε την καταστροφική μανία του στα ζωικά είδη. Το ένα μετά το άλλο κυνηγήθηκαν ανελέητα μέχρι να εξαφανιστούν ή να οδηγηθούν στην τεχνητή επιβίωση στους ζωολογικούς κήπους. Αυτή η καταστροφή συχνά υπήρξε σκόπιμη, ήταν άμεσο αποτέλεσμα των στρατιωτικών κατακτήσεων, της οικονομικής εκμετάλλευσης, της επιβολής ενιαίων τεχνολογιών στη ζωή των ιθαγενών. Εκατομμύρια άνθρωποι χάθηκαν ή απώλεσαν την εθνική τους κληρονομιά και ταυτότητα. Ορισμένοι παρατηρητές μιλούν για είκοσι εκατομμύρια θύματα μόνο στο Κονγκό από την αρχή της βελγικής ηγεμονίας. Γλώσσες, που η καθεμιά τους κωδικοποιούσε μια μοναδική θεώρηση του κόσμου, εξαφανίστηκαν κάτω από τον οδοστρωτήρα της λήθης. Ο ερωδιός και η φάλαινα κυνηγήθηκαν σχεδόν μέχρις εξαλείψεως. Πολλές φορές, άλλωστε, η καταστροφή επήλθε από λάθος ή ακόμα και από φιλανθρωπία. Τα δώρα που έφερε ο λευκός άνθρωπος – φάρμακα, υλικά, δώρα θεσμικά – αποδείχθηκαν μοιραία για τους αποδέκτες. Είτε ήρθε για να κατακτήσει είτε για να προσηλυτίσει, να εκμεταλευτεί ή να παράσχει ιατρική φροντίδα, ο δυτικός άνθρωπος έφερε τον όλεθρο. Κυριευμένοι, θα λέγαμε, από ένα είδος αρχέτυπης λύσσας εξαιτίας του αποκλεισμού μας από τον Κήπος του Παραδείσου, κυριευμένοι από κάποια βασανιστική ανάμνηση εκείνης της ατίμωσης, σκαλίσαμε παντού τη γη αναζητώντας ίχνη της Εδέμ και, όπου τα βρήκαμε, τα ξεπαστρέψαμε».

GEORGE STEINER. (2007). Νοσταλγία του απολύτου, μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου. Αθήνα: Άγρα, σσ. 61-62. 

«Μια Εβραία εναντίον των Εβραίων»

«Σήμερα είμαι της άποψης πως το κακό δεν είναι ποτέ ριζικό, αλλά μονάχα ακραίο, και ότι δεν έχει ούτε βαθύτητα ούτε κάποια δαιμονική διάσταση. Το κακό δύναται να κατακυριεύει τα πάντα και να σαρώνει τον κόσμο ολόκληρο, ακριβώς γιατί διασπείρεται σαν μύκητας. [...] Εδώ έγκειται η ρηχότητά του». - ΧΑΝΝΑ ΑΡΕΝΤ 

«Μια Εβραία εναντίον των Εβραίων»: Απλουστεύοντάς τη σε υπερβολικό βαθμό, και αυτό ακριβώς έπραξε μεγάλο τμήμα της διεθνούς εβραϊκής κοινότητας, κάπως έτσι θα μπορούσε να συνοψίσει κανείς την οξύτατη πολεμική που ξέσπασε στις αρχές της δεκαετίας του '60 με αφορμή την έκδοση του Eichmann in Jerusalem: A report on the Banality of Evil της Χάννα Άρεντ. Ο παλαιός της φίλος Γκέρσομ Σόλεμ, στενός φίλος και συνεργάτης του Βάλτερ Μπένγιαμιν, σιωνιστής και μέγας ειδικός στην Καββάλα και την εβραϊκή παράδοση, αντέδρασε αμέσως με μία επιστολή οξείας κριτικής προς τη Χάννοα Άρεντ, και βεβαίως αυτή του απάντησε. Ο επιστολικός τους διάλογος είναι το αντικείμενο του παρόντος βιβλίου, με το οποίο εγκαινιάζεται η σειρά «Δύο επιστολές» των Εκδόσεων Άγρα. 

Στη νέα αυτή σειρά θα δημοσιεύονται δύο επιστολές προσωπικοτήτων, που εκφράζουν ένα ιστορικό διακύβευμα είτε στο χώρο της πολιτικής είτε της φιλοσοφίας, των τεχνών, της Ιστορίας· [από το οπισθόφυλλο του βιβλίου].

GERSHOM SCHOLEM – HANNAH ARENDT. (2017). Δύο επιστολές για τη ρηχότητα του κακού. Εισαγωγή – μετάφραση – σημειώσεις Παναγιώτης Τσιαμουράς. Αθήνα: Άγρα.

Η μάσκα των θορύβων

ΡΟΥΛΑ ΑΛΑΒΕΡΑ. (1971). «Η μάσκα των θορύβων»,  στο: Νέα Πορεία, (Ιανουάριος-Απρίλιος), τχ. 191-194: 13-14.

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ: ακροβατώντας ανάμεσα σε πίστη και απιστία

«Βουρ στα ζωύφια λατινικά. / Παναγία θεοτόκε νοικοκυρά μου / μη μ’ αφήνεις ανυπεράσπιστο στα σκυλιά / με τόσες όμορφες εικόνες σου / σ’ αυτό το σκουπιδότοπο (στο ύψος Παρθενώνας). / Θα συνεχίσω την ποίηση μονάχα για πλάκα / θα την κάνω κουρμπάνι / στα γοερά μου πεύκα κρεμαντούλα / ενάντια στου χρόνου την εφεύρεση / δοξάζοντας το πληγωμένο μάλαμα: τη μοναξιά μου / στα νόστιμα ερέβη που με περιμένουν / εκείθε απ’ τα κωμικά σας έαρα / προς τα ερείπια του σύμπαντος μονήρη / προς του νερού την κρέμαση στα βάραθρα / – μιαν ασώματη ρητορεία. / Τι τα 'θελε και τα ’φερνε τα γράμματα / ο Δαναός στην Αργολίδα. / Μόνον αυτοί που τρέφουν όνειρα απολαμβάνουν / την πραγματικότητα».

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ. (1994). «Ora et Labora», στο: Τα Ποιήματα (17979-1991), τ. Β΄. Αθήνα: Ίκαρος, σ. 26.

«Σου έδωσα την Ποίηση»

«Η πυρά σου / δυο χιλιάδες χρόνια τώρα / δεν έσβησε∙ / — όμως, ξέρεις, δε βγάζει πια καπνό... // Σου έδωσα την Ποίηση, / όλα τα αντίδωρα της ζωής  / — και του θανάτου. - Σου έδειξα τις επτά αβύσσους, μέσα μου, / και τις άλλες επτά, εκτός μου. / Και Εσύ μου έδειξες το περίπτερο / απ’ όπου αγοράζεις τα αντισυλληπτικά... // Υπάρχουν έρωτες που δε γνωρίζουν τους τρόπους του θανάτου. / Πεισμώνουν, εμμένουν, δε σήπονται / διασχίζουν τους αιώνες / — γίνονται ο Θεός / μέσα από τον πολύ πόνο Τους...». ΚΩΣΤΗΣ ΜΟΣΚΩΦ.

Ντίνος Χριστιανόπουλος (1931 - 2020): Βυζαντινός και Μεταβυζαντινός· αιωνία του η μνήμη...

ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ. (1997). Πίσω απ’ την Αγια-Σοφιά. Θεσσαλονίκη: Ιανός, σσ. 16-21.

ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: «Ενός λεπτού σιγή»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«πόρνοι και καταδόται / βασιλείαν θεού ου κληρονομήσουσι // Θεέ μου / είναι τρομερό / να με βάζεις με τους χαφιέδες». ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ. (1988). Ανυπεράσπιστοι και υπερασπισμένοι καημοί. Επιλογή ποιημάτων από τον Παναγιώτη Σ. Πίστα. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, σ. 31.

Χαρακτήρισαν τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, ποιητή, δοκιμιογράφο και στιχουργό, «μάλλον συντηρητικό, ιδιότυπο χριστιανό». Διαφωνώ. Γι’ αυτή τη διαφωνία ας μου επιτραπεί το σύντομο παρακάτω σχόλιο, ελαχίστη πρόσφορα στην εγκόσμια ζωή τού Θεσσαλονικιού λογοτέχνη, που εχθές 11 Αυγούστου 2020 μας άφησε χρόνους, ταξιδεύοντας στην άλλη ζωή, την αιώνια. Ο Χριστιανόπουλος όταν μεταφράζει το Άγιο και Ιερό Ευαγγέλιο κατά τον Ματθαίο κι όταν, επίσης, μεταφράζει την Επί του Όρους ομιλία τού Κυρίου από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κεφάλαια Ε΄ - Ζ΄ (εκδ. Μπιλιέτο, Θεσσαλονίκη 2007), δεν είναι ο πιστός χριστιανός που, συνήθως, στην εξωτερική του μορφή συναντάμε πολλές φορές στις εκκλησιές. Ένας τέτοιος χριστιανός είναι αυστηρά τυποποιημένος, περιορισμένος και περίκλειστος στο δικό του χώρο και στη δική του συνείδηση. Και είναι προφανές ότι, έναν τέτοιο χριστιανό ο Χριστιανόπουλος τον βλέπει αδιάφορα στην ποίησή του· γιατί ο ίδιος αναζητά το Θεό στα πιο απροσδόκητα μέρη και στους πιο απροσδόκητους ανθρώπους, ανθρώπους αμαρτωλούς, που οι προσευχές τους γίνονται δάκρυ μετανοίας. Τα ποιήματά του: «Εκατόνταρχος Κορνήλιος», «Μαγδαληνή», «Μαρία η Αιγυπτία», «Στίχοι της Αγίας Άννης για τον Άγιο Σεβαστιανό» (από τη συλλογή Εποχή των ισχνών αγελάδων, 1950-1951), «Μυστικός Δείπνος», «Έγκλημα της μοναξιάς» (από τη συλλογή Ξένα γόνατα, 1952-1957), είναι ποιήματα αυτοβιογραφικά και άκρως εξομολογητικά, όπου ιερά πρόσωπα (βιβλικά και εκκλησιαστικά) λειτουργούν ως σύμβολα και εικόνες τού Θεού για λυτρωμό τού ποιητή. Τύψεις και μετάνοια, στον Χριστιανόπουλο, αποκαλύπτουν την αγωνία μιας βαθιάς θρησκευτικής συνείδησης, με κέντρο την αγάπη τού Θεού προς τον άνθρωπο.

Ο Χριστιανόπουλος γνώριζε πως ο κόσμος μπορεί να ζήσει μέσα στην αγάπη του Θεού, γι’ αυτό και επί σαράντα χρόνια, όπως ο ίδιος γράφει στο σημείωμα τού μεταφραστή, καταπιάνεται με τη μετάφραση τού Κατά Ματθαίου Ευαγγελίου (εκδ. Το Ροδακιό, Αθήνα 1996), το οποίο θεωρεί «το πιο αυθεντικό αλλά και το πιο πλήρες – σ’ αυτό βασίστηκαν οι ευαγγελιστές Μάρκος και Λουκάς», διότι «έχει αρχιτεκτονική συγκρότηση και διασώζει αρκετά καλά τη ζωντάνια τής κοινής ελληνικής και τον ποιητικό χαρακτήρα τής αραμαϊκής στην εποχή τού Χριστού». Η αγάπη του μάλιστα γι’ αυτό το Ευαγγέλιο χαρακτηρίζεται κι από το γεγονός ότι, «είναι το πιο ωραίο, γιατί περιέχει ολόκληρη την επί του όρους ομιλία και περιγράφει με τον δραματικότερο και αναλυτικότερο τρόπο τα πάθη του Κυρίου».

Μέσα από μια τέτοια, λοιπόν, ματιά με το λογοτεχνικό του έργο ο Ντίνος Χριστιανόπουλος στάθηκε απέναντι σε λογής λογής ηθικολόγους, «φανερούς και μασκαρεμένους», δίνοντάς τους ξεκάθαρη απάντηση: «Εσείς που βρήκατε τον άνθρωπό σας / κι έχετε ένα χέρι να σας σφίγγει τρυφερά, / έναν ώμο ν’ ακουμπάτε την πίκρα σας, / ένα κορμί να υπερασπίζει την έξαψή σας, // κοκκινίσατε άραγε για την τόση ευτυχία σας, / έστω και μια φορά; / είπατε να κρατήσετε ενός λεπτού σιγή / για τους απεγνωσμένους;» («Ενός λεπτού σιγή» , από τη συλλογή Ανυπεράσπιστος καημός, 1955-1970).

«Είμαι εναντίον... των κουλτουριάρηδων»

«Νομίζω πως το κακό αυτό, που όλο και φουντώνει, οφείλεται όχι μόνο στην ημιμάθεια των περισσότερων κουλτουριάρηδων αλλά και στον εγωισμό τους. Δε θα μπορέσουν ποτέ οι άνθρωποι αυτοί να ακούνε περισσότερο απ’ όσο μιλούνε, να σκέφτονται περισσότερο απ’ όσο γράφουν, και να περνούν κάθε πληροφορία από το κόσκινο της κρίσης. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει κανείς να είναι ταπεινός, να μη νομίζει πως αυτός τα ξέρει όλα και κανείς άλλος. Να μη λέει διαρκώς “εγώ νομίζω”, “εγώ πιστεύω”, “έχω τη γνώμη”, και τα συναφή. Μέσα σ’ αυτό το βραχυκύκλωμα ημιμάθειας κι εγωισμού, χωρούνε αριστεροί και δεξιοί, εφημερίδες και τηλεόραση, και ορθόδοξοι και νεο-ορθόδοξοι. Μια φορά ένας κομμουνιστής μού πιπίλιζε τον Μαρξ σαν καραμέλα και τελικά αποδείχτηκε πως δεν είχε διαβάσει ούτε μια σελίδα από το “Κεφάλαιο”. Μα και πόσοι χριστιανοί δεν έχουν μεσάνυχτα απ’ το ευαγγέλιο; Κι άσε εκείνους που δεν διαβάζουν λογοτεχνία, αλλά μόνο τις βιβλιοπαρουσιάσεις, κι έτσι είναι σαν να τα έχουν διαβάσει όλα!»

ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ. (1990). Τα αλαμπουρνέζικα ή η γλώσσα των σημερινών κουλτουριάρηδων. Μια συζήτηση με τον Περικλή Σφυρίδη. Θεσσαλονίκη: Τα Τραμάκια, σ. 15.

Αποχαιρετισμός στον Ντίνο Χριστιανόπουλο (Θεσσαλονίκη 1931 - Θεσσαλονίκη 11 Αυγούστου 2020)

ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣTΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ. (1988). «Εγκαταλείπω την Ποίηση», στο: Ανυπεράσπιστοι και υπερασπισμένοι καημοί. Επιλογή ποιημάτων από τον Παναγιώτη Σ. Πίστα. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, σ. 41.

Κάτι… σαν μαθητικό «συναξάρι»

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ετούτες τις μέρες, σε πανέμορφη παραλία τού νησιού μας, ναι σε παραλία (!) διαβάζω ξανά το Ημερολόγιο (1973-1983) του +πατρός Αλέξανδρου Σμέμαν, στη νέα έκδοσή του, που έγινε τον Οκτώβριο του 2018, έκδοση φροντισμένη από τις εκδόσεις Ακρίτας, σε μετάφραση Ιωσήφ Ροϊλίδη και με επιμέλεια του Βασίλη Αργυράδη. Την προηγούμενη έκδοση του 2002, πριν λίγα χρόνια την είχα δώσει για να τη διαβάσει ένας μαθητής μου, ύστερα από μια συζήτηση στη σχολική τάξη για την Εκκλησία, η οποία με κάποιες μικρές παύσεις, κράτησε δύο περίπου μήνες (Χριστούγεννα 2015 – Φεβρουάριος 2016). Δεν του ζήτησα ποτέ να μου επιστρέψει το βιβλίο, του το χάρισα, ως ένα μικρό έπαθλο, για την επιμονή του τότε που ήταν μαθητής, να αναζητά την Εκκλησία όχι ως θεσμική δομή αλλά ως ζωή. Τύχη αγαθή, έφερε και τους δύο να ξανασυναντηθούμε όχι στο σχολείο φυσικά, αλλά στην παραπάνω πανέμορφη παραλία, όπου ο παλαιός καλός μαθητής μου με είδε να διαβάζω το Ημερολόγιο του +π. Σμέμαν. Σήμερα τελειόφοιτος πανεπιστημιακής σχολής θετικών επιστημών, όταν είδε το βιβλίο που διάβαζα θυμήθηκε τις παλαιές καλές ημέρες στο σχολείο. Τον ρώτησα αν κάτι του έμεινε από κείνες τις συζητήσεις μας στη σχολική τάξη. Κι ευθέως μου απάντησε: «στον Σμέμαν, κύριε, κατάλαβα το πραγματικό νόημα της Εκκλησίας». Τέτοιες απαντήσεις και, κυρίως, τέτοιες στάσεις ζωής νομίζω, πως, σήμερα για τους νέους ιδιαίτερα, γεννούν την ελπίδα ότι, η Εκκλησία, όταν την αγαπάς και την πονάς, είναι Εκκλησία για όλους τους ανθρώπους, αδιάφορο αν αυτοί έχουν την αυταρέσκεια του άθεου, του αγνωστικιστή, του αδιάφορου για τη θρησκεία ή του πιστού, ακόμη και του ευσεβιστή τής «επικρατούσας θρησκείας». 

Όταν η Εκκλησία εκλαμβάνεται ως θρησκεία γίνεται σέκτα και δεν αντιστέκεται στις προκλήσεις των καιρών. Γι' αυτό και οι περισσότεροι χριστιανοί αδυνατούν να δουν Εκκλησία και Ζωή ως μια ενιαία πραγματικότητα. Καταπώς γράφει κι ο μακαριστός Αλέξανδρος Σμέμαν την Παρασκευή, 16 Φεβρουαρίου, 1973 στο Ημερολόγιό του: «Η “θρησκεία” είναι ό,τι καλύτερο και ό,τι χειρότερο κατέχει ο άνθρωπος. Όχι μόνο ό,τι καλύτερο, αλλά και ό,τι χειρότερο: το ψεύδος τής θρησκευτικότητας, η μικρότητα κάποιων “πιστών”, η σκυθρωπή, ατάλαντη σοβαρότητά τους. Είναι αυτό όντως δυνατό αν κάποιος πιστεύει στον Θεό; Στο Αιώνιο και στο Ουσιώδες; “Τα πάντα βρίσκονται αλλού” (Julien Green: “Tour est ailleurs”)», (σ. 18).  

Εκπαίδευση και Αξιοκρατία

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Για ένα χρόνο στις Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης θα επιλεγούν υπηρεσιακοί Διευθυντές. Εχθές ανακοινώθηκε το Συμβούλιο που θα τους κρίνει και θα τους επιλέξει. Πρόεδρός του είναι ο Παναγιώτης Πανταζάκος, Καθηγητής Φιλοσοφίας στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ, με διδασκόμενο γνωστικό αντικείμενο την Ηθική. Στο πλούσιο συγγραφικό έργο τού Ελλογιμωτάτου Καθηγητή συγκαταλέγονται δύο βιβλία. Για όποιον αγαπά την Ηθική και τη Φιλοσοφία εν γένει, καλό είναι να τα διαβάσει: το πρώτο - ογκωδέστατο (πάνω από 500 σελίδες) - έχει τίτλο Ηθική και Μεταηθική και το δεύτερο, Περί Καθήκοντος. Δοκίμια Σύγχρονης Συστηματικής Ηθικής Φιλοσοφίας· και τα δύο κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καρδαμίτσα.

Στα Διαδικτυακές ειδήσεις πολλοί είναι εκείνοι που καλούν τον Δάσκαλο Παναγιώτη Πανταζάκο να εφαρμόσει αυτά που διδάσκει στους φοιτητές του: τη στηλίτευση έλλειψης ηθικής. Έχω τη γνώμη ότι γι’ αυτό ουδείς πρέπει να αμφιβάλλει. Για έναν Δάσκαλο θα ήταν παράδοξο να μην εφαρμόζει αυτά που διδάσκει και, μάλιστα, έναν Δάσκαλο Φιλοσοφίας. Αλλού οφείλουμε να αναζητήσουμε τη λύση τού χρόνιου προβλήματος: την επιλογή για τέτοιες θέσεις μετριοτήτων, των κοινώς χαρακτηριζόμενων κομματάνθρωπων κι όχι των αρίστων. Παρά ταύτα ευχόμαστε να επιλεγούν άξιοι Διευθυντές Εκπαίδευσης, με αξιοκρατικά κριτήρια. Ας πρυτανεύσει κάποτε σ’ αυτόν τον τόπο το κριτήριο της αξιοκρατίας. Είναι από τα desiderata στο χώρο τής εκπαίδευσης.

Όμως, παρά τις ευχές που προφανώς πολλοί κάνουμε, δυστυχώς, η πραγματικότητα φοβάμαι ότι θα είναι θολή. Το αίτημα για αξιοκρατία θα θαφτεί κάτω από το τραπέζι, και για ακόμη μια φορά το θεμελιώδες ζήτημα τι στελέχη εκπαίδευσης θέλουμε, θα αντανακλά την περιβάλλουσα κουλτούρα, η οποία με αριστοτεχνικό ύφος καταγράφεται ευθύς αμέσως: «Το να σε κάνουν αρχηγό με το ζόρι, χωρίς να σε ξέρουν, είναι άγνοια που σημαίνει θα μάθεις να διοικείς στου κασίδη το κεφάλι και αυτοί ας υποστούν τη μοίρα τους. Το να σε κάνουν αρχηγό σπρώχνοντας, ξέροντας με ποιόν έχουν να κάνουν σημαίνει αυξημένο αίσθημα ευθύνης εκ μέρους τους και ότι βρέξει ας κατεβάσει· που σημαίνει εκ μέρους σου, ότι έχεις το δικαίωμα να τους αλλάξεις τον αδόξαστο, μπορείς και να πετύχεις πύρρεια νίκη. Το να σε κάνουν αρχηγό επειδή ήρθε η σειρά σου σημαίνει no fucking choice· στην ανοβρία καλό είναι και το χαλάζι· προσπάθησε να διαψεύσεις κάθε προκατειλημμένη αντίληψη για τον εαυτό σου· μπορεί να αποδειχθείς, ο ηγέτης. Το να σε κάνουν αρχηγό επειδή το αξίζεις αλλά και το ήθελες σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αιτιολογίες για αποτυχίες, πρέπει να σε φάνε». ΣΑΒΒΑΣ ΤΣΙΛΕΝΗΣ. (2002). «Πατρικός μονόλογος ή δεκαπέντε συμβουλές προς ναυτιλλόμενους», στο: Η Κινστέρνα, τχ. 1ο & 2ο (Δεκέμβριος), σσ. 119-120.

Μακάρι οι παραπάνω αράδες να διαψευστούν. Όμως, όσοι διακονούμε την εκπαίδευση αξίζει συχνά να προβληματιζόμαστε όχι μόνο βάσει των παραπάνω συμβουλών προς ναυτιλλόμενους αλλά και με βάση τα δύο παρακάτω ερωτήματα του Πλάτωνα: «Οίσθ’ ουν, ην δ’ εγώ, ότι και ανθρώπων είδη τοσαύτα ανάγκη τρόπων είναι, όσαπερ και πολιτειών; ή οίει εκ δρυός πόθεν ή εκ πέτρας τας πολιτείας γίγνεσθαι, αλλ᾽ ουχί εκ των ηθών των εν ταις πόλεσιν, α αν ώσπερ ρέψαντα τάλλα εφελκύσηται;»· που σημαίνουν: «Γνωρίζεις λοιπόν ότι κατ’ ανάγκη θα υπάρχουν και άλλα τόσα είδη ανθρώπινων χαρακτήρων, όσα και πολιτειών; Ή νομίζεις ότι οι πολιτείες γίνονται από δρυ τάχα ή από πέτρα, και όχι από τα ήθη των πολιτών, όσα κατά τη διεύθυνση που θα πάρουν θα παρασύρουν στον ίδιο δρόμο και όλα τα άλλα;», Πλάτων, Πολιτεία, VIII, 544d,e.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΓΚΑΡΑΣ. «Το πανηγύρι της Παναγιάς», λάδι σε μουσαμά, 83Χ98cm.

«… τη στιγμή της μεταμόρφωσης»: άθλημα του κοινωνείν

ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ. (2000). «Κοινωνία», στο: Τα Ποιήματα, τ. Α΄. Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων, σ. 42.