Ζίγκμουντ Μπάουμαν - παπα-Ναζάριος - παπα-Στρατής Δήμου

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Μέχρι το επόμενο ναυάγιο με πρόσφυγες και μετανάστες το πολιτικό σύστημα, ελληνικό και ευρωπαϊκό, θα ψάχνει να βρει λύση στο προσφυγικό και μεταναστευτικό φαινόμενο. Με την υποκρισία να περισσεύει και με την ασέβεια κατεπάνω στα άψυχα ανθρώπινα σώματα στον θαλάσσιο τάφο της Μεσογείου, το πένθος θα είναι νηπενθές. Η προσφυγιά και η μετανάστευση είναι αποτέλεσμα των εγκλημάτων που διέπραξε η πάλαι ποτέ αποικιοκρατική Ευρώπη σε λαούς του τρίτου κόσμου. Δεν χωρά αμφιβολία ότι και στην αποικιοκρατία οφείλεται το φαινόμενο των φυλετικών διακρίσεων. Η αντίληψη των κατακτητών για ανωτερότητά τους έναντι των ιθαγενών λαών γέννησε τα τέρατα του ρατσισμού και ξενοφοβίας, τέρατα που και σήμερα είναι κυρίαρχα. Η Ευρώπη καυχάται για τον Διαφωτισμό της και τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Μόνο που αυτό το καύχημα είναι γυμνό.

Ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν στο καταιγιστικό βιβλίο του Ρευστοί Καιροί, όταν αναφέρεται στους πρόσφυγες γράφει ότι: «αποτελούν την ενσάρκωση των “ανθρώπινων αποβλήτων”, χωρίς να έχουν κάποια χρήσιμη λειτουργία να επιτελέσουν στη χώρα άφιξης και προσωρινής παραμονής και χωρίς να υπάρχει ούτε η πρόθεση ούτε η ρεαλιστική προοπτική για αφομοίωση και ενσωμάτωση στο κοινωνικό σώμα». Και συνεχίζει: «οι πρόσφυγες βρίσκονται μεταξύ διασταυρούμενων πυρών ή, για μεγαλύτερη ακρίβεια, είναι δέκτες αντιφατικών μηνυμάτων. Εκδιώκονται με τη βία ή εκφοβίζονται για να φύγουν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους, αλλά τους αρνούνται την είσοδο σε κάποια άλλη. Δεν αλλάζουν χώρους. Χάνουν το χώρο τους πάνω στη γη και πετιούνται στο πουθενά […] Τα στρατόπεδα των προσφύγων ή των αιτούντων άσυλο είναι έξυπνα επινοήματα προσωρινών εγκαταστάσεων που καθίστανται μόνιμα μέσω του αποκλεισμού των εξόδων τους. Επιτρέψτε μου να το επαναλάβω. Οι τρόφιμοι των στρατοπέδων προσφύγων ή των αιτούντων άσυλο δεν μπορούν να επιστρέψουν “εκεί απ’ όπου ήρθαν”, αφού οι χώρες αυτές δεν τους θέλουν πίσω. Οι ζωές τους έχουν καταστραφεί, τα σπίτια τους έχουν υποστεί ζημιές, ισοπεδωθεί ή κλαπεί. Επιπλέον δεν υπάρχει διέξοδος, γιατί καμιά κυβέρνηση δεν θα δει με ευχαρίστηση την εισροή εκατομμυρίων αστέγων και θα κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει την εγκατάσταση των νεοφερμένων»[1].

Ερώτημα πρώτο, καίριο: στο πλαίσιο σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορεί να υπάρξουν μοντέλα συνύπαρξης διαφορετικών λαών. Σαφέστατα ναι! Φτάνει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η δημιουργία ενός μελλοντικού «πολυπολιτισμικού και ανεκτικού “παγκόσμιου” πολίτη»[2]. Ερώτημα δεύτερο, κι αυτό καίριο: ο θεολογικός και ο εκκλησιαστικός χώρος μπορεί να έχει ουσιαστική συμμετοχή σ’ αυτό το εγχείρημα. Σαφέστατα μπορεί! Όχι, όμως, με εκείνη την επιδερμική χρήση της φιλανθρωπίας, αλλά στη βάση της συνιστώσας που θέλει τον ξεριζωμό, τον λιμό και τη γενοκτονία, των προσφύγων και των μεταναστών –κι όχι μόνο αυτών αλλά κάθε κατατρεγμένου και ανέστιου ανθρώπου- να καταλαγιάζει σε αληθινή «κοινωνία ετεροτήτων»[3]. Τότε και μόνον τότε η χριστιανική ανθρωπολογία φαίνεται να αποκτά ουσιαστική σημασία, όταν αναφέρεται στην αρμονική συνύπαρξη[4] ανθρώπων διαφορετικής πίστης και κουλτούρας. Χρέος και αγώνας κάθε χριστιανού είναι η ταύτισή του με τον Άλλο, όσο διαφορετικός κι αν είναι πολιτισμικά και θρησκευτικά. Το παράδειγμα του παπα- Ναζάριου, Ρωμαιοκαθολικού ιερέα, στη εκπληκτική ταινία του Λουίς Μπουνιουέλ, με τίτλο Ναζαρέν, τρανταχτό: προτιμούσε να ζει σε φτωχογειτονιές του Μεξικού ταυτίζοντας τον εαυτό του με πάμφτωχους και περιθωριακούς ανθρώπους. Όπως και το παράδειγμα του αξέχαστου παπα-Στρατή Δήμου, κι αυτό τρανταχτό: ταύτιζε τον εαυτό του με κάθε πρόσφυγα και μετανάστη.

[1] ΖΙΓΚΜΟΥΝΤ ΜΠΑΟΥΜΑΝ. (2008). Ρευστοί καιροί. Η ζωή την εποχή της αβεβαιότητας. Αθήνα: Μεταίχμιο, σσ. 77, 82-83.

[2] ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΚΡΙΔΗΣ. (2005). «Μετανάστευση και ανοχή στη σύγχρονη Ευρώπη», στη: Σύναξη, τχ. 96 (Οκτώβριος – Δεκέμβριος), σ. 53.

[3] ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ. (2005), «Γινόμαστε περισσότερο ο εαυτός μας», στη: Σύναξη. τχ. 96 (Οκτώβριος – Δεκέμβριος), σ. 4.

[4] Για μια πανοραμική ερμηνεία της συνύπαρξης από θρησκειολογική κυρίως πλευράς, σημαντικό είναι το βιβλίο του Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ (ΓΙΑΝΝΟΥΛΑΤΟΥ). (2015). Συνύπαρξη - Ειρήνη - Φύση - Φτώχεια - Τρομοκρατία - Αξίες. Θρησκειολογική θεώρηση. Αθήνα: Αρμός.