Στη σκιά των ιστορικών γεγονότων

Στη σκιά των ιστορικών γεγονότων που σημάδεψαν την ιστορία αυτών των «πρώτων» διακοσίων ετών, στο υπόβαθρο της ελληνικής κοινωνίας, το ρεύμα του θυμού δεν έπαψε ποτέ να παρασύρει με την ορμή του τη συλλογική μας συμπεριφορά. 

Πώς επηρέασε τις εμφύλιες συγκρούσεις που ξεκίνησαν από την εμβρυακή κιόλας ηλικία του νεοελληνικού κράτους; Πώς λειτούργησε ως κινητήρια δύναμη της Μεγάλης Ιδέας που αποδείχθηκε αυτοκτονική; Πώς οι «θυμωμένες πληγές» του Μακρυγιάννη έγιναν ο συναισθηματικός οδηγός της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας; Και πώς ο «θυμός», που σήμαινε ψυχή στον Όμηρο, έφτασε να σημαίνει για τους Νεοέλληνες οργή και να θεωρείται ως πιστοποιητικό γνησιότητας της εθνικής μας ταυτότητας, ταυτίζοντας υποσυνείδητα την ψυχή μας με την οργή;

Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος στο σύντομο αυτό κείμενο συνθέτει το ψυχογράφημα των δύο πρώτων αιώνων της ιστορίας του νεοελληνικού κράτους. Ένα κράτος που παλεύει να βρει τα όρια ενός οργισμένου Έθνους· [από το οπισθόφυλλο του βιβλίου].

«Λέγεται πως ο Καβάφης διάβαζε τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο ως livre de chevet, βιβλίο που έχεις στο κομοδίνο και σε λυτρώνει από τον κάματο και τις σκέψεις της ημέρας. Δεν ξέρω αν είναι αλήθεια, δεν θυμάμαι καν πού το διάβασα, όμως δεν χρειάζεται να είναι αλήθεια. Φτάνει η ποίηση του Καβάφη για να το πιστοποιήσει. […] 

»Έργο αναφοράς είναι η βιογραφία που του αφιέρωσε ο Κ. Θ. Δημαράς. Εκεί μαθαίνουμε για τα προβλήματα που αντιμετώπισε με τον διορισμό του, για την ισόβια οικονομική του δυσπραγία, για την αξιοπρέπειά του. Του άρεσε, λέγεται, να ντύνεται κομψά και ο Δημαράς παρατηρεί ότι φορούσε κίτρινα γάντια. Ως το τέλος της ζωής του κάθε χρόνο έκανε ένα ταξίδι στις πόλεις της Ευρώπης για να ζητήσει από του φίλους του βοήθεια για την Ελλάδα. Ήταν χτυπημένος από τη μοίρα. Ο γιός του, ο ποιητής Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, αυτοκτόνησε νεότατος. Ο τάφος του ιστορικού βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο. Τελευταία φορά που τον επισκέφθηκα, πριν από χρόνια, ήταν σε πλήρη εγκατάλειψη, όπως και το έργο του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου.

»Προ καιρού η επιτροπή για τους εορτασμούς των διακοσίων ετών αναφέρθηκε σ’ αυτόν με ένα tweet, αν δεν κάνω λάθος. Το μόνο που βρήκαν να πουν ήταν ότι απάντησε στον Φαλμεράιερ και στις θεωρίες του για τον εκσλαβισμό των Ελλήνων με ένα σύντομο κείμενο που φέρει τον τίτλο “Περί της εποικήσεως σλαβικών τινών φυλών εις την Πελοπόννησον”. Τον αναφέρουν επίσης ως υπέρμαχο της Μεγάλης Ιδέας που επηρέασε αρκετούς από τους πολιτικούς της εποχής του. Ξεμπερδεύουν δε με το έργο του λέγοντας ότι έπαιξε ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής ιδεολογίας. Με δυό λόγια, για τους σημερινούς κήνσορες πάσης προόδου, οι οποίοι κρίνουν τη δημιουργία βάσει δικών τους ιδεολογικών συντεταγμένων, ο Παπαρρηγόπουλος δεν ήταν τίποτε παραπάνω από ένας επίδοξος προπαγανδιστής της Μεγάλης Ιδέας. Αναρωτιέμαι πόσοι απ’ αυτούς έχουν διαβάσει την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους και πόσοι είναι εις θέσιν να συλλάβουν το μεγαλείο μιας αφηγηματικής ιδιοφυίας που οδηγεί τον αναγνώστη ξεκινώνοντας από τη βαθιά μυθολογία, τον Κρόνο και τη Ρέα, και φτάνει μέσα από τον λαβύρινθο των αιώνων ως την Επανάσταση του 1821. Και πόσοι είναι εις θέσιν σήμερα να αντιληφθούν τη γενναιοδωρία της συγγραφικής του δημιουργίας, που οικοδόμησε έναν καθεδρικό ναό για να κατοικήσει η εθνική συνείδηση και για να αποκτήσει η αντίληψη περί “πατρίδος” ένα ορίζοντα ευρύτερο από το χωριό και τις πληγές του κάθε εγώ – όσο ηρωικό κι αν ήταν».

ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΛΥΛΟΣ. (2020). Τα πρώτα διακόσια χρόνια είναι δύσκολα. Δύο αιώνες νευρικής κρίσης. Αθήνα: Μεταίχμιο, σσ. 98, 103-105.