Επιστήμη και Μεταφυσική

Το βιβλίο μου τούτο πραγματεύεται θέματα που η επιστημονική έρευνα δεν μπορεί να τα πλησιάσει. Δε μπορούμε, όμως, να πραγματευτούμε τα θέματα αυτά, με υπεύθυνη φιλοσοφική διαγωγή, χωρίς να προϋποθέσουμε την επιστήμη. Λέγοντας “επιστήμη”, εννοώ προπάντων τη φυσική επιστήμη. Η μεταφυσική αρχίζει όπου σταματάει η φυσική.

***

Σταματάει, όμως, ποτέ της η φυσική; Και αρχίζει ποτέ της πραγματικά η μεταφυσική;

Η φυσική, και γενικότερα η επιστημονική προσπάθεια του ανθρώπου να συλλάβει, με κριτήρια λογικά, τον κόσμο και τον εαυτό του, δε σταματάει, βέβαια, ποτέ. Κάθε στιγμή νομίζει ότι σταματάει κάπου, αλλά κάθε στιγμή προχωρεί και πιο πέρα. Σε ποια, όμως, κατεύθυνση; Πάντοτε στην ίδια· στην κατεύθυνση που οδηγεί εκεί όπου το άγνωστο μ π ο ρ ε ί να γίνει γνωστό. Υπάρχουν, όμως, όρια που χωρίζουν το άγνωστο αυτό από κάποιο άλλο που η επιστήμη μπορεί μόνο να το επισημάνει. Στα όρια αυτά αρχίζει η μεταφυσική.

Όπως, όμως, η φυσική νομίζει κάθε στιγμή ότι σταματάει κάπου, και πάντα προχωρεί πιο πέρα, έτσι και η μεταφυσική νομίζει κάθε στιγμή ότι αρχίζει από κάπου, και πάντα πρέπει να ξαναρχίζει. Αν η μια δεν έχει όρια, η άλλη δεν έχει αρχή· σωστότερα, αν η φυσική πρέπει αδιάκοπα να επαληθεύει το τέρμα της, η μεταφυσική πρέπει να επαληθεύει αδιάκοπα την αρχή της.

***

Η μεταφυσική δεν μπορεί, ουσιαστικά, να κάνει τίποτε άλλο παρά να ξεκινάει. Κι’ αυτό δεν είναι διόλου λίγο. Ξεκινάει, τάχα, σε μια κατεύθυνση; Η κατεύθυνση είναι το σύμπαν πέρ’ από το φυσικό κόσμο, η ουσία της ανθρώπινης ζωής πέρ’ από τη συλληπτή παρουσία της, το νόημα του θανάτου περ’ από τη φύση του θανάτου, το άπειρο πέρ’ από το συμβολικό μαθηματικό άπειρο, το αιώνιο κ α ι μέσα στο χρόνο κ α ι πέρ’ από το χρόνο, ο Θεός. Λίγο είναι, τάχα, να ξεκινούμε προς το άπειρο, προς το Θεό; Δε μας χρειάζεται τίποτε περισσότερο παρά να ξεκινούμε.

***

Έτσι, η μεταφυσική δε μπορεί να προχωρήσει πέρ’ από τα προλεγόμενα, πέρ’ από το προοίμιο. Το προοίμιο της μεταφυσικής, το ουσιαστικό και τίμιο, δεν είναι είναι η εισαγωγή σ’ ένα βιβλίο που μπορεί να γραφεί, αλλά είναι η εισαγωγή σ’ ένα βιβλίο που δεν μπορεί ποτέ να γραφεί. Έτσι, όμως, το προοίμιο γίνεται και κάτι πολύ περισσότερο· γίνεται προμήνυμα.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛΟΠΟΥΛΟΣ. (1956). Μεταφυσικής Προλεγόμενα. Ο άνθρωπος – Ο κόσμος – Ο Θεός. Αθήναι.