Τι κάνουμε για τη σχολική βία; Σχεδόν τίποτα!

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

«Πριν από λίγες εβδομάδες ένας πατέρας μου έφερε τον γιό του, που ήταν στη δευτέρα λυκείου. Ο γιός είχε επιτεθεί στη μητέρα του και την είχε χτυπήσει επανειλημμένα. Την επόμενη μέρα μια συμμαθήτρια του νεαρού επικοινώνησε με τη μητέρα του και της είπε ότι ο γιός της ήταν θύμα μπούλινγκ στο σχολείο. Όταν το έμαθε, ο πατέρας του τον έφερε σ’ εμένα μετά από σύσταση μιας κοινής τους φίλης. Όσο ο πατέρας μου εξηγούσε το περιστατικό, ο γιός του κοιτούσε στο κενό με απλανές βλέμμα. Ξαφνικά έσφιξε το κεφάλι ανάμεσα στις παλάμες του και άρχισε να κλαίει με λυγμούς. “Κάπου έπρεπε να ξεσπάσω κι εγώ”. Κάνει άλλη μια παύση. “Τώρα αυτό που ξεκίνησε στα σχολεία, το βλέπετε στους δρόμους και στις πλατείες με νεαρούς να απειλούν με μαχαίρια άλλους νεαρούς, για να τους πάρουν τα κινητά ή τα λεφτά τους”». ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΚΑΡΗΣ. (2024). Η βία της αποτυχίας. Αθήνα: Κείμενα, σ. 200.

Η βία στα σχολεία είναι πια καθημερινό φαινόμενο. Όλοι μας, εκπαιδευτικοί, γονείς, μαθητές αλλά και η κοινωνία ολάκερη, μένουμε έκπληκτοι με όσα συμβαίνουν σε σχολεία και σε χώρους έξω απ’ αυτά. Κι όχι μόνο μένουμε έκπληκτοι αλλά αδυνατούμε να τα διαχειριστούμε. Οι εκπαιδευτικοί ιδιαίτερα αρνούμαστε να πάρουμε θέση, φοβούμενοι μήπως και βρεθούμε στο στόχαστρο γονιών και κηδεμόνων. Οι επιμορφώσεις όμως για τη σχολική βία καλά κρατούν• εκπαιδευτικοί φορείς με ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και κοινωνιολόγους, οργανώνουν σεμινάρια και έρευνες πολλών ωρών, αλλά η σχολική βία είναι εδώ, δεν σταματά. Σ’ όσες επιμορφώσεις έχω συμμετάσχει, δυστυχώς, ακολουθείται η πεπατημένη οδός. Μόνο διαπιστώσεις και παράλληλοι μονόλογοι για πρόληψη της σχολικής βίας η οποία γίνεται με δραστηριότητες ξεπερασμένων τεχνικών, που τις ονομάζουμε μελέτες περίπτωσης. 

Γράφοντας εχθές αυτές τις σκέψεις μου, φίλος και καλός συνάδελφος μού έστειλε το άρθρο του Μιχάλη Πασχάλη, Ομότιμου Καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ο τίτλος του ιδιαίτερα πρωτότυπος: «Amber alert για τους εκπαιδευτικούς»• δημοσιεύθηκε στη εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ Έχω τη γνώμη ότι ουδείς θα διαφωνήσει με τη θέση του κ. Πασχάλη: «Τα ψηφιακά επιτεύγματα της ασκούμενης εκπαιδευτικής πολιτικής μπορεί να είναι αξιόλογα, αλλά ο εκπαιδευτικός συνεχίζει να αποτελεί την τελευταία προτεραιότητα στον σχεδιασμό της. Το μόνο που απομένει είναι να εκδοθεί amber alert για την εξαφάνισή του. Υπάρχει η εσφαλμένη αντίληψη ότι την απουσία του μπορεί κάλλιστα να αναπληρώσουν οι άψυχοι διαδραστικοί πίνακες». 

Δεν χωρά αμφιβολία ότι ως εκπαιδευτικοί έχουμε ξεχάσει τον παιδαγωγικό μας ρόλο. Το μόνο πια που μας ενδιαφέρει είναι η Τράπεζα Θεμάτων και το αγχώδες τρέξιμο να τελειώσουμε τη διδακτέα και εξεταστέα ύλη. Προσπερνούμε βιαστικά ή δεν γνωρίζουμε το πιο σημαντικό το οποίο, αν τελικά γνωρίζουμε, το σχετικοποιούμε: το σχολείο είναι ένας πολυσύνθετος θεσμός και οι άνθρωποί του, εκπαιδευτικοί και μαθητές, δεν μπορεί να είναι μόνο αριθμοί για να λειτουργήσει αυτό. Είναι και ανθρώπινες ψυχές. Δεν διδάσκουμε μόνο μαθήματα, διδάσκουμε ήθος, αρετές και ανθρώπινες αξίες. Δεν διδάσκουμε μόνο ένα μάθημα, κάποιες ώρες του ωρολογίου προγράμματος στη σχολική τάξη και μετά πάμε στο σπιτάκι μας. Διδάσκουμε στον διάδρομο, στον αύλειο χώρο του σχολείου κι έξω από αυτό, για όλη τη ζωή. 

Όσο για τα επιμορφωτικά σεμινάρια περί σχολικής βίας που πλουσιοπάροχα, πράγματι, προσφέρονται προς τους εκπαιδευτικούς για παρακολούθηση, οι διοργανωτές τους, εδώ και τώρα, οφείλουν σ’ άλλα πεδία να στρέψουν τις θεματικές τους. Να μαζευόμαστε σε μια αίθουσα είκοσι – τριάντα εκπαιδευτικοί, οι εισηγητές να προβάλουν τις διαφάνειες τους και στο τέλος ολιγομελείς ομάδες να κάνουμε κύκλους, συζητώντας μελέτες περίπτωσης, συγχωρέστε μου τον οξύ τρόπο γραφής, είναι πέρα για πέρα ξεπερασμένη πρακτική. Αυτό το έκανε ο Α. Σ. Νηλ όταν έγραφε το ωραίο βιβλίο του Ελευθερία όχι αναρχία (στη αγγλική έκδοση το 1966 και στην ελληνική το 1975). 

Σ’ άλλο επίπεδο πρέπει να κινηθούν οι επιμορφώσεις. Κάνω την πρόταση με δύο παραδείγματα. Αναφέρω το πρώτο. Πέρυσι, το Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών, στον 13ο Πανελλαδικό Μαθητικό Διαγωνισμό Φιλοσοφικού Δοκιμίου, η θεματική του ήταν «Βία και Ισχύς». Για την προετοιμασία όσων μαθητών επιθυμούσαν να συμμετάσχουν σ’ αυτόν το Τμήμα Φιλοσοφίας πρότεινε σχετική βιβλιογραφία, προσβάσιμη σε εκπαιδευτικούς και μαθητές. Οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές που συμμετείχαμε στον διαγωνισμό προετοιμάσαμε τους μαθητές μας μελετώντας δύσκολα βιβλία με θέμα τη βία. Μαθητής μάλιστα της Β΄ Λυκείου διάβασε το βιβλίο του Σλάβοϊ Σίζεκ: «Βία. Έξι λοξοί στοχασμοί», και μαθήτρια της Α' Λυκείου, διάβασε πολλά αποσπάσματα από το δίτομο έργο του Έριχ Φρομ: «Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότατας». Όσα στο τέλος συζητήσαμε, διαπίστωσα ότι η αχίλλειος πτέρνα τι, τελικά, γνωρίζουν σήμερα οι μαθητές για τη βία και τι κάνουν για να την αντιμετωπίσουν, η απάντησή τους ήταν πως δεν γνωρίζουν σχεδόν τίποτα. Το δεύτερο παράδειγμα είναι προς μίμηση. Έχει σχέση με την Θεατρική Αγωγή. Πιστεύω ακράδαντα ότι το θέατρο απελευθερώνει τους μαθητές. Δυστυχώς, όμως, η Θεατρική Αγωγή στο σχολείο είναι στα αζήτητα. Ο Θεατρικός Όμιλος Αριστείας, Δημιουργικότητας και Καινοτομίας που, επί μια δεκαετία πια, λειτουργεί στο σχολείο μου (το Πρότυπο ΓΕ.Λ Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου), εφέτος ανέβασε μια θεατρική παράσταση για τη σχολική βία. Σχετικό ρεπορτάζ εδώ: Μέχρι σήμερα Ό,τι λένε οι εκπαιδευτικοί και τα παιδιά, που, το καθένα έπαιξε το δικό του ρόλο, νομίζω, πως αξίζει να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη μας. 

Εν κατακλείδι, το ζήτημα για τη σχολική βία και το φαινόμενο της βίας γενικότερα, σ’ ένα κόσμο σφαγείο, δεν μπορεί να είναι μόνο ποια στάση κρατάμε απέναντί της. Η λύση του τεράστιου αυτού προβλήματος πρέπει να αναζητηθεί σε έναν άλλο προσανατολισμό του σχολείου, σε μια νέα θεμελίωσή του, η οποία θα του εξασφαλίζει καθολική παιδευτική αξία. Η ατέρμονη συζήτηση (και επιμόρφωση) για τη σχολική βία, μόνο με διαπιστώσεις για το φαινόμενο και η παρότρυνση για το πώς θα γίνει τυχόν πρόληψή της, δεν λύνει το πρόβλημα. 

Υ.Γ. Στον αγώνα κατά της σχολικής βίας, μην ξεχνάμε και το ρόλο της οικογένειας. Είναι η πιο σημαντική συνιστώσα του προβλήματος. Τα παιδιά στο σπίτι δεν γνωρίζουν τι σημαίνει πειθαρχία και αυτοπειθαρχία. Οι γονείς, μέσα στην οικογένεια, οφείλουν να προκαλέσουν συζητήσεις γι’ αυτή, να δώσουν στα παιδιά τους τη δυνατότητα να σκέφτονται τους άλλους και να σέβονται τα δικαιώματά τους. 

Το τονίζω ξανά και ξανά: η χωρίς όρια χρήση στο σπίτι των κινητών τηλεφώνων, των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της τηλεόρασης από τη νηπιακή ηλικία, κατά τη γνώμη μου, στο προσκήνιο φέρνει την απανθρωποποίηση του ανθρώπου. Τηλεόραση, ηλεκτρονικοί υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα, δίχως αμφιβολία, εισάγουν και μυούν τα παιδιά στη βία. Πολλά από αυτά βλέπουν τη βία ως νέα αξία και εννόηση. Αν στις οικογένειές μας δεν έχουμε ακόμα συλλάβει αυτή την πραγματικότητα και την εμβέλεια που αυτή έχει, τότε κακό του κεφαλιού μας.

ΣΤΑΘΗΣ ΒΑΤΑΝΙΔΗΣ, Σκέψη. Λάδι σε μουσαμά, 50χ50 cm. ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ: eikastikon