Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη: Θεοφάνεια

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Για τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη έχουν γραφτεί δύο πολύ καλές διδακτορικές διατριβές. Η μια υποστηρίχθηκε από τον Παναγιώτη Θωμά στη Θεολογική Σχολή ΑΠΘ και έχει τίτλο: «Τόπος χρονοποιός και αγαθοτοποιός: Πραγμάτευση της έννοια του τόπου στα έργα των Νίκου Γαβριήλ Παντζίκη και του Wandell Berry», εκδόθηκε από τον Αρμό το 2017, υπό τον τίτλο: Κοινότητα, φιλοπατρία, ετεροτοπία και ο τόπος των εσχάτων στα κείμενα του Νίκου Πεντζίκη και Wendell Berry)· η δεύτερη, υποστηρίχθηκε από τον Δημήτριο Βλαχοδήμου στη Φιλοσοφική Σχολή ΑΠΘ και έχει τίτλο: «Ο “Αντρέας Δημακούδης” (1935) και η λογοτεχνική παρουσία του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη (1929-1977)». Πρόκειται για δύο εξαιρετικές διδακτορικές διατριβές, κι όποιος τις διαβάσει θα έρθει κοντύτερα στο έργο του, το οποίο είναι ενταγμένο στην ευρυχωρία της ελληνορθόδοξης παράδοσης. Πέραν τούτων υπάρχουν και άλλες μελέτες για τον Πεντζίκη. Η καθεμιά θέτει τη δική της ψηφίδα στον «ψηφαριθμητή των συναξαρίων και των ιερών κειμένων». Αναφέρω ενδεικτικά τα δύο αφιερώματα του περιοδικού Σύναξη (τεύχη 27 [1988] και 52 [1994]), τη μελέτη του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας Στυλιανού (Χαρκιανάκη), Ο Πεντζίκης του επέκεινα και του ενθάδε, Αθήνα 1994, στις εκδόσεις Δόμος, τις δύο μελέτες του Ανέστη Γ. Κεσελόπουλου, «Περί Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη» & «Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Από τη γενιά του ’30 στις γενιές του Συναξαριστή, στον τόμο: Από τον Παπαδιαμάντη στον Πεντζίκη, Θεσσαλονίκη 2003, στις εκδόσεις: Το Παλίμψηστον. Δεν παραλείπω να αναφέρω δύο ακόμα μελέτες του Χρυσόστομου Σταμούλη, «Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Περίπατος “παρ’ θιν αλός” και τα όρια της Εκκλησίας», στον τόμο: Κάλλος το Άγιον, Αθήνα 2010, στις εκδόσεις Ακρίτας, και «”Αισθητήρια γεγυμνασμένα” (Εβρ. 5, 14). Ο Αποκαλυπτικός λόγος του Απόστολου Παύλου στα κείμενα του Ν. Γ. Πεντζίκη», στον τόμο: Άσκηση αυτοσυνειδησίας, Θεσσαλονίκη: 2004, στις εκδόσεις: Το Παλίμψηστον. Δύο ακόμα βιβλία έχουν κι αυτά την αξίας. Τα αναφέρω ευθύς αμέσως: του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, Περίτριμμ’ αγοράς Θεσσαλονίκιον. Κείμενα παιδιόφραστα περί του παιζω-γράφου Ν. Γ. Πεντζίκη, Αθήνα 1993, στις εκδόσεις Άγρα, και του Αλέξανδρου Κοσματόπουλου, Λόγος εις Νίκον Γαβριήλ Νίκος Πεντζίκη, Θεσσαλονίκη 2007, στις εκδόσεις Μηγδονία. Από την παραπάνω ελάχιστη βιβλιογραφική έκθεση, είναι φανερό πόσο σημαντική για τα νεοελληνικά γράμματα ήταν η προσωπικότητα του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη.

Περιδιαβαίνοντας χθες σε παλιά βιβλία της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Μυτιλήνης, τυχαία έπεσα πάνω στην πρώτη έκδοση της Πραγματογνωσίας του Πεντζίκη, η οποία περιλαμβάνει 24 κείμενα σε συνέχεια, δημοσιευμένα στο περιοδικό Μορφές, μηνιαίο περιοδικό που κυκλοφόρησε από 1936 έως το 1953, σε τρεις διαδοχικές περιόδους. Το αντίτυπο της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Μυτιλήνης είναι σε πολύ καλή κατάσταση, έχει αφιέρωση του ίδιου του Πεντζίκη προς τον Κωνσταντίνο Καβαρνό, Μυτιληνιό Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, διανοούμενο και συγγραφέα αξιόλογων θεολογικών και φιλοσοφικών βιβλίων και φίλο του Φώτη Κόντογλου.

Από την Πραγματογνωσία παρακάτω παραθέτω το κείμενο του Πεντζίκη, αφιερωμένο στα Θεοφάνεια, (σσ. 68-72). Αξίζει κανείς να το διαβάσει όχι μόνο γιατί σήμερα γιορτάζουμε τα Φώτα, αλλά και γιατί καταγράφει το διάλογο ενός ορθολογιστή γιατρού με ένα νεαρό, τον Μανώλη. Ο Πεντζίκης εδώ, με λογοτεχνική και θεολογική μαστοριά παρουσιάζει δύο όψεις προσέγγισης της γιορτής των Θεοφανείων. Από τη μια η ορθολογική και από την άλλη η ομορφιά της αληθινής σοφίας, της νηστείας και της προσευχής.

Η Πραγματογνωσία εκδόθηκε το 1950, στη Θεσσαλονίκη. Στη Βιβλιογραφία Ν. Γ. Πεντζίκη που εξέδωσε η Σοφία Σκοπετέα το 1971, στις εκδόσεις Ερμής, γίνεται εκτενής αναφορά τόσο στην έκδοση του 1950 όσο και στις διαδοχικές δημοσιεύσεις των κειμένων στο περιοδικό Μορφές.