Άγγελοι, Αρχάγγελοι και Απελευθέρωση της Λέσβου το 1912

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Εδώ και 111 χρόνια, η 8η Νοεμβρίου, στο βίο των κατοίκων της Λέσβου δύο γεγονότα δίνουν νόημα. Το πρώτο έχει σχέση με τον εθνικό, το δεύτερο με τo θρησκευτικό βίο τους. Γνωστό είναι ότι στις 8 Νοεμβρίου οι Λέσβιοι, μετά από 452 χρόνια, απελευθερώθηκαν από τον τουρκικό ζυγό. Αυτό το ιστορικό γεγονός συνδέεται άμεσα και με τον θρησκευτικό βίο-τους. Η λατρεία και η βαθιά πίστη στον Ταξιάρχη-τους –στη Λεσβιακή γη διάσπαρτοι είναι οι ιεροί ναοί και τα ξωκλήσια αφιερωμένα σ’ αυτόν- συνιστά στοιχειώδες παράδειγμα και, μάθημα συνάμα, κατήχησης για την παρουσία των Αγγέλων σ’ όλες τις πτυχές του ανθρώπινου βίου τους. Να ξεκαθαρίσω εδώ το εξής: ομιλώ για παράδειγμα - κατήχηση και δεν εννοώ εκείνη την κατήχηση που παρέχεται τυπολατρικά αλλά για κατήχηση που έχει βιωματικές ρίζες. Εξού και η άμεση σύνδεση της γιορτής της Συνάξεως των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και των λοιπών Ασωμάτων και Ουρανίων Αγγελικών Ταγμάτων με την απελευθέρωση του νησιού-μας, γεγονός θρησκευτικό, αντάμα και εθνικό.

Σύμφωνα με τον αείμνηστο πανεπιστημιακό δάσκαλό μου Νίκο Ματσούκα οι άγγελοι είναι λειτουργικά πνεύματα, προορισμένα να διακονούν το έργο της σωτηρίας-μας. Ως αναρίθμητα πνευματικά όντα οι άγγελοι, χωρίς διάκριση φύλου είναι κατώτερα του Θεού και ανώτερα του ανθρώπου όντα. Το έργο-τους είναι κατεξοχήν φωτοδοτικό, έργο θείων ελλάμψεων. Φωτοδοτικά πνεύματα είναι οι άγγελοι, φως πλουσιοπάροχα δίνουν στα «φωτεινά σκιρτήματα της ιστορίας» όπως έλεγε και ο Γιώργος Γραμματικάκης, που προσφάτως έφυγε από τη ζωή.

Η σύνδεση θρησκευτικών γιορτών με εθνικές επετείους είναι συχνή, με αυστηρή βέβαια την κριτική που, κατά τα τελευταία χρόνια, γίνεται σε αυτό το γεγονός. Δεν είναι του παρόντος να τη σχολιάσω. Μολαταύτα, με αφορμή τη σύνδεση της θρησκευτικής γιορτής της 8ης Σεπτεμβρίου με την απελευθέρωση της Λέσβου του 1912, οφείλω να πω το εξής: είναι πλήρως δικαιολογημένη. Εικόνες, ιερά πρόσωπα -στην προκείμενη περίπτωση οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ-, λειτουργούν ως αρχέτυπα και σύμβολα. «Κάθε κουλτούρα είναι ένα “συμβάν μέσα στην ιστορία”», γράφει ο Μίρτσεα Ελιάντε, Ρουμάνος ιστορικό των θρησκειών, στο βιβλίο του: Εικόνες και Σύμβολα. Επομένως, στο συλλογικό υποσυνείδητο των Λέσβιων κατοίκων ο Αρχάγγελος Ταξιάρχης Μιχαήλ, -στον Μανταμάδο η κυρίαρχη μορφή του- αποτελεί άνοιγμα προς ένα κόσμο διϊστορικό, υπεριστορικό, συνάντησης της θρησκευτικής πίστης με το κορυφαίο ιστορικό γεγονός του 1912.

Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η εικόνα του Ταξιάρχη φιλοτεχνήθηκε όταν η μονή δέχθηκε την επιδρομή από Σαρακηνούς πειρατές, οι οποίοι κατάσφαξαν όλους τους μοναχούς, πλην ενός, που κατάφερε και κρύφτηκε στην οροφή του ναού· από αυτή είδε τη σφαγή και με το αίμα των μοναχών, παίρνοντας χώμα και κερί, έφτιαξε την εικόνα του Ταξιάρχη που σήμερα ευλαβούμαστε και προσκυνάμε.