Όταν η Αριστερά αγαπούσε τη γνώση

Γράφει ο ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Ο Αντόνιο Γκράµσι, εκ των ιδρυτών του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μαρξιστές διανοητές του περασμένου αιώνα. Στο θεωρητικό του έργο είναι αφιερωμένο το βιβλίο του Δημήτρη Δημητράκου «Ηγεμονία και λόγος» (εκδόσεις Επίκεντρο). Θα σταθώ σε ένα από τα βασικά στοιχεία της γκραμσιανής σκέψης. Στον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζει την «παιδεία», την οποία και διαχωρίζει ουσιαστικά από την πολιτική. «Δύο αλληλοδιαπλεκόμενα αλλά απολύτως διακριτά πεδία», γράφει ο Δημητράκος. Η εκπαίδευση έχει ως πρώτιστο στόχο τη μετάδοση γνώσεων. Αυτή επιτυγχάνεται με την καλλιέργεια του ενδιαφέροντος. Εργαλείο της μετάδοσης είναι η πειθαρχία. Βάση της είναι μια «κουλτούρα με οικουμενικούς ορίζοντες». Την ονομάζει ουδέτερη γνώση (cultura disinteressata). Αυτή αποσκοπεί στη διαμόρφωση μιας πολυδιάστατης και ποικιλόμορφης καλλιέργειας, η οποία όμως οφείλει να ομογενοποιεί τα επιμέρους στοιχεία της, ώστε να λειτουργεί ως αξιακό σύστημα. Είναι εντυπωσιακό πόσο καίρια ακούγεται η σκέψη ενός μαρξιστή του Μεσοπολέμου στον σημερινό μας κόσμο. Διαβάζεις για «ουδέτερη γνώση» με οικουμενικούς ορίζοντες και αμέσως το μυαλό σου πάει στα κλασικά γράμματα, στην αφετηρία. Και αντιλαμβάνεσαι πόσο βαθιά είναι η καταστροφή που επιφέρει η σύγχρονη πολιτική ορθότητα, όταν διεκδικεί την ηγεμονία στη σύγχρονη εκπαίδευση, μη αποδεχόμενη την αρχή της «ουδέτερης γνώσης». Oταν κριτήριο γνώσης γίνεται το χρώμα του δέρματος ή το φύλο.

Δεν ξέρω πόσοι και ποιοι από τη δική μας Αριστερά έχουν διαβάσει Γκράμσι, ακόμη κι αν αρέσκονται να αναφέρουν το όνομά του πού και πού. Θα τους συνέστηνα να διαβάσουν το βιβλίο του Δημητράκου. Ιδιαίτερα όσοι εξ αυτών ασχολούνται με την εκπαίδευση. Μπορεί να αναθεωρήσουν κάποιες από τις απόψεις τους, που αντιμετωπίζουν την εκπαίδευση αποκλειστικά και μόνον ως μηχανισμό αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας. Σημείο των καιρών. Ομνύουν στο όνομα του Μπουρντιέ, αλλά αγνοούν τον κλασικό Γκράμσι. Με αποτέλεσμα να μπαίνουν στην τάξη και να νομίζουν ότι δίνουν ιδεολογικό αγώνα. Με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα. Oποιον μάλιστα τολμάει να μιλήσει για πειθαρχία, να τον αναθεματίζουν ως αντιδραστικό φασίστα.

Καθηγητής στη Σχολή Ευελπίδων μου είπε προχθές πως πρωτοετής φοιτητής του τον ρώτησε τι σημαίνει η λέξη «απόβαση». Και αυτός έχει περάσει Πανελλήνιες. Μετάδοση γνώσεων, είπατε; Πειθαρχία, είπατε; Αχρείαστες να ‘ναι. Το σχολείο έχει ως πρώτιστο καθήκον τη διαμόρφωση ενεργών πολιτών. Ως εκ τούτου, από την ανάγνωση του Πλάτωνα ή τη μετάδοση της ιδέας ότι η επιστημονική σκέψη είναι κριτική σκέψη και όχι αποστήθιση τύπων, θεωρείται προοδευτικότερη η σημασία της διεμφυλικής ταυτότητας και του «κοινωνικού» φύλου. Ο Γκράμσι και η σημερινή Αριστερά δεν μιλούν την ίδια γλώσσα.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ